Quaestio 8

Primus articulus. QUantum ad primum articulum Distinguo. primo de infinitate subiecti intensiua: et extensiua molis: et perfectionis. Et intelligo questionem de infinitate perfectionis et intensiua quia certum est quod ex infinitate molis vel extensiua subiecti: non necessario concluditur infinitas perfectionis scientie Secundo: quia ex infinitate perfectionali subiecti non concluditur infinitas perfectionis scientie: nisi ex dignitate concludatur dignitas. Distinguo de dignitate et perfectione scientie: quia dupliciter potest intelligi: quod ex dignitate et perfectione subiecti concludatur dignitas et perfectio habitus scientifici: Uno modo simpliciter et adequate: sic quod tanta sit simpliciter dignitas et perfectio scientie: quanta est dignitas: et perfectio subiecti. Et tantum vna scientia simpliciter excedit aliam: quantum subiectum vnius excedit subiectum alterius. Alio modo proportionabiliter et commensuratiue: ad istum sensum quod quanto subiectum excedit subiectum: tanto proportionabiliter: licet non simpliciter scientia excedit scientiam in duplo: vt si subiectum excedit subiectum in duplo scientia excedit scientiam in duplo. Et sic regulariter in primo sensu non est possibile: quod ex dignitate subiecti concludatur dignitas scientie: quia omnis scientia in creaturis est accidens: et subiectum alicuius potest esse substantia: et certum est quod nullum accidens est tante perfectionis simpliciter sicut substantia: Nec etiam est possibile quod scientia quam habet homo de angelo: tantum excedat simpliciter scientiam: quam habet de albedine: quantum angelus excedit albedinem. Nec in isto sensu aliquis doc. ponit: quod ex dignitate subiecti necessario concludatur dignitas scientie. In secundo vero sensu sic: quod credo verum esse: sicut declarabitur articulo sequenti. Tertio et quasi conformiter distinguo de infinitate perfectionis habitus vel scientie: quia dupliciter potest intelligi: quod ex habitu perfectionali subiecti con¬ cludatur finitas perfectionis scientie: vno modo simpliciter et adequate: modo exposito. Alio modo simpliciter in generesuo: non tamen adequate ad istum sensum: quod sce ia sit perfectionaliter infinita in genere scientie: si subiectum sit perfectionaliter infinitum. licet non sit necessario equalis perfectionis cum ipso. Et in isto secundo sensu intelligo. q. non in primo: quia certum est: quod si angelus esset perfectionaliter infinitus et scientia quam habet homo de angelo esset in genere suo perfectionaliter infinita: adhuc non adequaret sibi in perinectione: immo non adequaretur angelo finito quia adhuc talis scientia in homine esset accidens. et hoc de primo.

Secundus articulus QUantum ad secundum articulum pono quatuor conclusiones. Prima est: quod ex vnitate subiecti primi formaliter sumpti: necessario conclunditur vnir tas specifica habitus scientifici: probatur Primo sic. sicut se habet distinctio subiecti ad distinctionem scientie: sicut se habet vnitas ad vnitatem sed ex distinctione subiecti primi formaliter sumpti necessario concluditur specificadistinctio habitus scientifici: ergo: maior supponitur: quia eadem scientia et quacumque alia res distinguitur ab aliis et est vna: quia esse vnum est esse indiuisum in se et diuisum ab aliis ex. 5. et 10. metaphisice: minor probatur ratione et auctoritate. Auctoritate qui dem physi. 3. de anima. dicit quod secantur scientie quemadmodum et res NRone sic. Ex distinctione subiecti primi et patet sionis demonstrabilis de subiecto necessario concluditur specifica distinctio habitus scientifici: sed ex distinctione subiecti primi formaliter sumpti: necessario concluditur distinctio passionis demonstrabilis de subiecto: igitur ex distinctione subiecti primi formaliter sumpti: necessario concluditur specifica distinctio habitus cientifici: maior est euidens: et ab omnibus concessa: minor probatur: quia ex alia et alia ratione formali subiecti oritur: alia et alia passio demonstrabilis de subiecto: non eadem: vt patet: ergo. Sed forte dicetur: quod minor istius probationis non est vniversaliter vera: quia angelus et homo distinguuntur specifice et sic formaliter. et tamen eadem passio est demonstrabilis de vtroque quia quilibet eorum est beatificabilis. Ista tamen euasio est nulia: quia esse beatificabile non conuenit angelo et homini per illud in quo distinguuntur: sed per illud in quo conueniunt: dicente arist primo priorum: quod quicquid conuenit differenti bus specie: conuenientis per aliquod commune subiectum: angelus igitur et homo prout de ipsis demonstratur esse beatificabilenon sunt distincta subiecta formalia: sed vnum tantum: quia vnum non demonstratur de ipsis nisi per aliquod in quo conuenit eo modo in quo declaratum est in. q. de ratione formali subiecti ar. 4. Secundo ad principale arguitur Primo sic: ex vnitate subiecti primi: et passionis demonstrabilis de subiecto: necessario concluditur vnitas specifica habitus scientifici: cum scientia sit habitus conclusionis demonstrate: primo posteriorum: sed ex vnitate subiecti primi formaliter sumpti: necessario concluditur vnitas passionis demonstrabilis de subiecto quia si per rationem formalem eandem plures passiones essent demonstrabi les de eodem subiecto: demonstratio non esset ex propriis sed ex communibus: quod est contra arist. primo posteriorum: er go etc. Sed forte dicetur: quod minor istius rationis est falsa: quia de codem subiecto simpliciter re et ratione: vt puta de homine diuerse passionis sunt demonstrabiles: quia de ipso demonstratur: quod sit risibilis: et quod sit heatificabilis Ista tamen solutio est nulla: quia esse beatificabile conuenit homini per illud in quo conuenit cum angelo: vt patet ex dictis: esse vero risibile conuenit ei per illud in quo distinguitur ab angelo: non ergo conuenit ei per eandem rationem formalem sed per aliam et aliam: siue distinguatur in ipsa re: sine ratione: de quo alias videbitur. Ista con¬ clusio confirmatur: auctoritate philysi: primo posteriorum dicit quod scientia est vna: quae est vnius generis subiecti etc. Et constat quod loquitur de vnitate specifica: igitur etc. Secunda conclusio est: quod ex nobilitate et perfectione subiecti primiformaliter sumpti proportionabiliter concluditur nobilitas: et perfectio habitus scientifici: probatur: Primo sic: Ab eodem scientia sortitur specificam vnitatem et perfectionem siue dignitatem: hoc patet: quia scientiam esse digniorem siue perfectiorem est ipsam habere vnitatem siue gradum specificum altiorem: sed primum sortitur ex subiecto primo formaliter sumpto: ex conclusione precedenti: igitur et secundum. Secundo sic: ab eodem scientia lortitur specificam distinctionem et dignitatem siue perfectionem: hoc patet: quia quecumque specifice perfectionaliter se excedunt: sicut patet per b. Aug. 3. de libero arbi. c. 21. vbi probat quod equalitas perfectionis aliquarum rerum: illas eiusdem speciei esse conuincit: vnde filuna equaretur soli secundum perfectionem: non essent sol et luna: sed duo soles: igitur eodem formaliter quo res aliqua specifici distinguitur ab aliaest dignior vel indignior ipsa: sed distinctionem speci ficam scientia sortitur ex subiecto primo formaliter sumpto: vt patet ex supradictis: ergo etc.

Tertio sic: ex nobilitate et perfectione subiecti primi et passionis demonstrabilis de subiecto: necessario concluditur nobilitas et perfectio habitus scientifici secundum omnes: sed ex nobilitate su biecti primi formaliter sumpti proportionabiliter concluditur nobilitas et perfectio passionis demonstrabilis: ergo: probatur minor: quia passio oritur naturaliter ex principiis propriis subiecti formaliter sumpti: igitur ex subiecto nobiliori oriter nobilior passio: patetista consequentia: quia natura agit toto conatum.

Quarto sic: qualis est ordo formalis rationis in obiecto primo potentie ad potentiam: talis in subiecto primo scientie ad scientiam: et presertim quo ad maiorem vel minorem perfectione habitus vel potentie: sed ratio formalis in obiecto primo potentie in aliquo perfecto certo gradu concludit necessario maiorem perfectionem potentie: quam minus perfecta: igitur etc. minor patet per totum processum arist. 2. et 3. de anima vbi in diuersis locis concludit ordinem et perfectionem potentiarum ex perfectione et ordine obiectorum debere sumi: patet etiam discurrendo per omnes potentias anime tam cognitiuas: quam appetitiuas: patet etiam ex actibus earum: quia actus nobilior est nobilioris potentie secundum omnes Et constat: quod actus nobilior est respectu nobilioris obiectiEt hinc est. quod arist. dicit potentias distingui per actus et actus per obiecta: igitur etc Ista conclusio potest comfirmari multis auctoritatibus philosi: et comentatoris: qui istam materiam tractauersunt. primo auctoritate expr es sa physi in prohemio de anima bonorum honorabilium etc. Et licet arist. ponat in littera duas conclusiones. dicit vnam scientiam esse nobiliorem alia: vel quia de nobiliori subiecto. vel quia procedit certiori modo: prima tamen est potissima: quia constat quod metaphisica simpliciter excedit scientias matematicas propter nobilitatem subiecti non obstante: quod excedatur ab eis certitudine demonstrationis cum sint in primo ordine certitudinis secundum comentatorem. 2. metaphisice commento. 6. ergo etc. Et potest ex dictis formari vna ratio talis: nulla scientia potest aliam excedere nisi nobilitate subiecti: vel certitudine demonstrationis: vel vtroque istorum: hoc pbatet per comentatorem exponentem verba. predidicta philysi primo comento vbi sic inquit: artes enim non differunt ab iuicem: nisi altero duorum modorum scilicet aut confirmatione demonstrationis aut nobilitate subiecti: aut vtroque modo: si igitur scientia de nobiliori subiecto: non sit nobilior: quero in quo exceditur ab alia: non potest dari stante supposito nisi confirmatio demonstrationis: sed hoc non obstat vt declaratum est de metaphisica et scientiis matematicis: ergo etc. Secundo potest confirmari auctoritate physi. 5 metaphisice: vbi postquam probauit me taphisicam esse aliam a phisica concludit ipsam esse perfectiorem ex maiori perfectione subiecti: super quo verbo sit inquit comentator comento. 2. Et tamen manifestum est per se quod scientia nobilior est generis nobilioris: et scientia diuina est nobilior: ergo est gnis nobilioris: et loquitur comentator de genere subiecti: sicut arist. quando dicit: quod scientia est vna quae est vnius generis subiecti: propter quod subdit comentator imme diate: omnes enim scientie speculatiue licet sint nobiles: tamen scientia dei est nobilior: quia eius subiectum est nobilius omnibus subiectis. Multe auctoritates consimiles adducuntur a doctoribus: et ideo pertranseo.

Tertia conclusio est: quod ex infinita te primi subiecti formaliter sumpti: necessario concluditur infinitas habitus scientifici: probatur Primo sic. Ex infinita te primi subiecti et passionis demtrabilis desubiecto necemrio concluditur infinitas habitus scientifici. sed ex infinitate subiecti primi formaliter sum pti: nee ario concluditur infinitas passionis: ergo maior patet: quia eadem scientia est finita et infinita: et abaliis specifice distincta: sed adhuc posito: quod vna scientia specifice distinguatur ab alia solo subiecto: nullus potest negare quin distinguatur subiecto et passione demonstrabili de ipso: cum scientia non sit nisi habitus conclusio nis demonstrate: minor probatur primo: quia quod oriter ex propriis principiis infiniti vt infinitum est: est necessario infinitum: sed passio demonstrabilis de subiecto infinito formaliter sumpto oriter ex propriis principiis infiniti vt infinitum est: vt patet: ergo. Secundo: quia quod oriter naturaliter ex propriis principiis suhiecti infiniti: formaliter sumpti: est necessario infinitum: hoc patet: quia sicut dicebatur superius. natura agit toto conatum: sed passio de modostrabilis de subiecto infinito vt infinitu est: est huiusmodi: ergo etc. Secundo ad principale sic: ad augmentum perfectionis subiecti prim formaliter sumpti: necessario proportionabiliter sequitur augmentum perfectio nis habitus scientifici. Et ad maius sequitur maius igitur ad infinitum sequitur infinitum: antecedens patet ex conclusione precedenti: consequentia tenet virtute istius deductio nis: quam arist. et comentator faciunt. 8. phisicorum. si tanta virtus in tanto tempore et maior in minori: igitur infinita in non tempore. Et confirmatur: ponatur: quod deus creet vnum angelum perfectionaliter infinitum: eiusdem tamen rationis specifice cum gabriele: et quod aliquis homo habeat scientiam deipso: vt infinitus est: et idem vel alius homo scientiam de gabriele: qui non est infinitus: tunc quero: an scientia: quam habet homo de angelo infinito excedat scientiam: quam habet de gabriele: finite vel infinite: si infinite: propositum si finite: ponatur: quod deus augmentet perfectione gabrie lis tantum quantum proportionabiliter scientia de angelo infinito excedit scientiam de gabriele: quo posito: sequitur stante antete predicto: quod scientia quam etiam haberet homo de gabriele esset equalis perfectionis cum scientia quam habet de angelo infinito: quod est omnino impossibile propter duo. Primo: quia adhuc perfectio gabrielis esset finita non infinita et per consequens scientia de subiecto finito equaretur scientie de subiecto infinito: quod est impossibile. Secundo quia ponatur: quod deus iterum augmentet perfectionem gabrielis in duplo: et tunc scientia hominis de gabriele finito esset perfectior in duplo: quam scientia de angelo infinito: quod nullus diceret: et repugnat anteti. Ex ista ratione patet deductio doc. nostri dicentis: quod inter subiectum et scientiam debet esse propor tio: secundum augmentum perfectionis scientie: et ideo sicut subiecti finiti est scientia finita: ita infiniti vt infinitum: est siue sub ratione infiniti est scientia infinita. Ex istis duabus conclusionibus sequitur: supposito: quod deus possit producere effectum proportionabiliter infinitum in gnere vt puta colorem: vel angelum infinitum in suo genere: quod aliqua scientia finita potest esse simpliciter perfectior scientia infinita: de ductio patet: quia si color et angelus essent infiniti scientia angeli de colore vt infinitus est: esset infinita ex concluclusione precedenti. et tamen non equaretur scientie infinite quam habet angelus de deo: immo non equaretur scientie finite quam habet de homine: quod patet ex duobus: Primo: quia quamtum subiectum excedit subiectum: tamtum proportionabiliter scientia excedit scientiam: sicut patet ex secunda conclusione sed homo quantumcumquam finitus est simpliciter perfectior colore infinito igitur scientia de homine finita erit simpliciter perfectior scientia de colore quantumcumque infinita. Secundo: quia scientia de colore et scientia de homine sunt diuersarum rationum: si vnum cresceret in infinitum adhuc non equaretur perfectipaliter alteri: ex go etc.

Quarta conclusio est: quod si theologia creature esset de deo tamquam de subiecto: primo sub ratione infiniti vel sub ratione deitatis absolute sumpta esset perfectionaliter infinita. Ista conclusio quantum ad prima partem sequitur ex perdictis: quia scientia de deo sub ratione infinita est de infinito vt infinitum est: et talis est perfectionaliter infinita ex coclusione precedenti: quantuad secundam etiam patet: quia infinitas est de per se et primo intellectu quiditatiuo deitatis vt declaratum est supe. igitur si theologia sit de deo sub rationedietatis absolute sumpta: et hec erit de infinito sub ratione infiniti: et sic perfectionaliter infinita:

et hec est deductio doc. nostri Henricus quolibet. 12. q. i. Est tamen hic aduertendum: quod quidam solemnnis doc. volens vit are illam difficultatem doctoris: dicit: quod aliter de us sub ratione deitatis obicitur intellectui diuino: et aliter creato: quia intellectui diuino non solum obicitur ratio deitatis absolute sumpta: sed etiam ratio infinitatis in ratione obiecticogniti: et ideo actus. vel intellectus habitus diuini est in trinsece et formaliter infinitus: intellectui vero creato si ue in via: siue in patria obicitur ratio ditatis absolute sumpta in ratione obiecti cogniti specificantis actum vel habitum ratio tamen infinitatis non obicitur in ratione obiecti cogniti: et ideo vt dicit non sequitur: quod actus vel habitus intellectus creati sit intrinsece et formaliter infinitus. Ista tamen solutio est nulla: quia cum infinitas sit de per se: et primo in tellectu quiditatiuo deitatis simpliciter est impossibile: quod ratio deitatis absolute sumpta obiciatur intellectui creato in ratione obiecti cogniti: et quod ratio infinitatis non obiciatur ei. et ideo sic theologia creature esset infinita si esset de deo vt infinitus est: siue sub ratione infinitatis secundum istum doc quia tunc ratio infinitatis obiceretur ei in ratione obiecti cogniti specificantis actum vel habitum: vt dicit ita omne eum concedere: quod sit infinita si sit de deo vt deus est siue subratione deitatis absolute sumpta: et hoc de secundo.

Tertius et quartus articulus. QUantum ad. 3. et 4. articulum simul: contra conclusio ues istas mouenda et dissoluenda sunt dubia.

Et primo contra primam conclusionem: quidam doc. arguit primo sic. Aureolus in prolo i q. 4. arti. 3. Si vnitas subiecti sufficit ad causandum vnitatem in scientifico habitu: adhuc vnitas est specifica: aut generis subalterni aut generis generalissimi: aut ipsius entis Primum dari non potest quia tunc tot essent scientie. quot sunt species specialissime: nec secundum: quia pari ratione: tot essent scientie quot genera subalterna: nec. 3. quia tunc essent dece scientie iuxta denarium numerum predicamentorum. Nec quartum: quia tunc tantum esset vna scientia et maxime si ens sit vnius rationis: igitur vnitas subiecti non tribuit habitui vnitatem.

Preterea sicut habitus refertur ad obiectum: sic et potentia: sed due potentie possunt ferri super idem obiectum et sub eadem ratione: vt sensus communis et visus super colorem: et intellectus et voluntas super rationem boni: igitur duo habitus ferri poterunt super idem obiectum et sub eadem ratione formali.

Preterea: opinio et scientia sunt habitus diuersi. et tamen possunt esse de eodem sub eadem ratione. igitur idem quod prius. Et potest ista ratio confirmari: quia opinio et scientia plus differunt: quam due scientie: sicut patet per philosophum 6. ethicorum. igitur si non repugnat opinioni et scientie habere idem subiectum et sub eadem ratione formali: nec dua bus scientiis

Ocham in prolo. i q. 5. arti. i. Preterea: ad idem quodam alius arguitsic: de subiecto simpliciter re et ratione possunt esse distincte scientie propter distinctionem passionum: sicut h: omnis homo est risibilis: omnis homo est beatisica bilis: igitur vnitas icie non necessario concluditur ex vnita te subiecti.

Responsio ad rationes aureoli. Ad primum istorum dico: quod ratio formalis subiecti non necessario est vna: aliqui illarum vnitatum: quia potest esse vna vnitate numerali: vel vnitate per se ordinis quae non est aliqua istarum: licet possit stare cum omnibus: sicut fuit declaretum in. q. de ratione formali subiecti ar. 4. et ideo ratio nulla. Ad secundum dico: quod due potentie non possunt habere idem obiectum sub eadem ratione formali: quia potentie distinguuntur per actus et actus per obiecta: sicut patet per arist. 2. et 3. de anima Et ad probationes: ad Prima dico: quod licet sensus communis possit ferri super colorem: color tamen non est eius obiectum formale: sed pars obiectiua sui per se obiecti. Ad secundam videbitur: quid dicendum: cum inquiretur de ratione obiectiua intellectus et voluntatis. Ad tertium dico: quod non est simile de opinione et scientia et de duabus scientiis: quia opinio non distinguitur a scientia per subiectum sed per medium: et ideo non repugnat eis esse de eodem subiecto etiam formaliter sumpto. scientia vero distinguitur a scientia per suhiectum vt patet ex dictis: et ideo distincte scientie non possunt here idem subiectum formale. Ex his patet quid dicendum ad confirmationem: quia licet opieno et scientia plus differant: quam due scientie ex hoc tamen non sequitur: quod si opinto et scientia possunt esse de eodem snhiecto: quod due scientie possint: quia opinto et scientia non distinguuntur per subiecta sicut due scientie. Et est simile ac si dicatur risibilitas: et quantitas plus differunt: quam risibilitas et habinibilitas: et risibilitas et quanti tas possunt esse in eodem subiecto: igitur risibilitas et habinibilitas: patet quod non sequitur: quia risibilitas et quantitas non distinguuntur per subiectum: sicut risibilitas et habinibilitas:

Responsio ad rationes ochamAd quartum patet quid dicendum ex prima conclusione. 2. arti. quia ex vnitate subiecti primi formaliter sumpti necessario concluditur vnitas passionis: et ideo licet distincte paset siones possint demrari de eodem subiecto materaliter sumptnon tamen formaliter: quod patet est in exemplo suo: quia esse risibile conuenit homoni per rationem homni: quia conuenit tamtum homoni: esse vero beatificabile non conuenit tamtum homoni: ergo etc. igitur exempla sua sunt ad oppositum: quia per aliam rationem est risibilis et per aliam beatificabilis. Et vlterius ista deductio contradicit omentatori sicut patet ex secunda conclusione eiusdem articuli: quia artes non dicituunt ab inuicem sicut fuit allegatum ibi nisi altero duorum modorum slicet aut confirmatione demrationis: aut nobilita te subiecti: aut vtroque modo igitur non differunt propter distinetionem passionum: nisi pro quanto ex distinctione subiectorum concluditur distinctio passionum sicut declaratum est super

Michael de massa in prolo. i. q. 5. arti. 1. Contra secundam conclusionem quidam doc enoster arguit Primo sic: si habitus scientialis perfectionem et dignitatem sumeret reguliter ex subiecto tunc secundum augmentum et excessum perfectionis subiecti ad subiectum esset augmentum et excessus perfectionis habitus ad habitum sed hoc est falsum: quia habitus qui specificatur a substantia non excedit habitum qua specificatur a quamtitate: sict substantia excedit quantitatem: hec patet: quia excessus per fections substanie ad quantitatem est excessus impossibilis in eodem praedicamento: sed excessus cuiuscumque habitus ad alium habitum non est incompossibilis in eodem praedicamento: cum omnes habitus scientiales sint in eodem praedicamento: ergo etc.

Prete rea: impossibile est aliquem habitum creatum: tamen excedere alium habitum creatum: quantum deus secundum illam rationem secundum quam terminant actum vel habitum: creature excedit quod cumque ens creatum: ergo impossibile est: quod reguliter sit verum quod habitus sumat proprotionabiliter perfectionem et dignitatem ex subiecto: vel obiecto: consequentia patet: quia si reguliter secundum dignitatem obiectorum formalium esset dignitas habituum intrinseca et intensiua: incuiuscumque rei ratio formalis subiceiua est improportiona bilis et improportionabiliter excedens omnem rationem subiectiuam aliarum rerum: et habitus transiens super rem illam quantumcumque: antecedens declaratur: quia ratio secundum quam deus terminat actum: vel habitum beatificum creature: siue sit ratio finita siue infinita eo ipso: quod est ratio beatifica non est proportionabilis alicui rationi non beatifice: et tamen omnis perfecto habitus creati est proportionabilis perfectioni cuiuslibet alte rius habitus creati: quia vtraque perfectio est creata: et de pendens: sed non est sic ex parte obiectorum: quia obiectum beati ficum non est creatum: nec dependens: etiam dato: quod beatificaret sub ratione formaliter finita:

Preterea: subiecto existente eodem formaliter: potest haberi scientia magis et minus perfecta: propter aliam et aliam passionem nobilem: igitur de nobilitate subiecti et dignitate subiecti non arguitur regula riter nobilitas scientie: consequentia patet: et antecedens probatur: quia nobilior est cognitio quae cognosco hominem esse beatificabilem: quam cognitio qua cognosco ipsum esse mortalem: supposito quod cognoscam vtruquam eque euidenter et tamen subiectum est per nitus idem.

Responsio ad rationes michaelis. Ad primum istorum concedo: quod secundum augmentum et excessiuperfectionis subiecti ad subiectum: est augmentum et excessus habitus perfectionis ad habitum: non quidem simpliciter et ade quate: sed proportionabiliter et commensuratiue eo modo quo in. primo ar. extitit declaratum. Et quando dicitur: quod habitus qua speci ficatur a subiecto non excedit habitum qua specificatur a quamtitate: sicut subsantia excedit quantitatem: si intelligatur in primo sensu concedo: quia tunc sequeretur sicut deducit et ben: quia scientia de substantia non esset in eodem praedicamento cum scientia de quantitate: Si in 2o. sit nego: nec sequitur ex homo: quod scientia de substantia non sit ineodem praedicamento cum scientia de quantitate sicut nec substantia cum quantitate: quia non tamtum excedit scientia scientiam simpliciter: quantum substantia quantitatem: sed solum probabiliter. Ad secundum eodem modo dico: quia non omnem quod habitus theologicus creature simpliciter ex cedit omnem alium habitum: quantum ratio formalis subiecti theologi excedit quodcumque ens creatum: sed solum proportionabiliter: et hoc est verum: nec exra hoc sequitur: quod theologia creature non sit dependens ac creata: quia non tamtum excedit alias scientias creature simpliciter quantum ratio formalis sui subiecti: siue sit finita siue infinita excedit: quodcunque ens creatum sed solum proportionabiliter: eo modo quo declaratum est supra. Ad tertium: patet ex. 2. art. quod antecedens non est verum: quia licet due passiones: quarum vna est nobilior altera conueniant eidem subiecto materaliter sumpto non tamen formaliter: vt patet ex exemplo suo: quia esse beatificale conuenit homoni per aliquod commune sibi et angelis in quo distinguitur a brutis: esse vero mortale conuenit ei per aliquod commune sibi et brutis: in quo primo distinguitur ab angelis: igitur hec et illa passio non conueniunt homoni per eandem rationem formalem. Nod d. in prolo. i. q. 4. ar. 2. Contra tertiam et quartam conclusione simul quidam doc. arguit sic: de subiecto finito potest esse et est scientia infinita itur et de subiecto infinito potest esse scientia finita: antecedens patet: quia deus habet scientiam infinitam de subiecto finito: vt puta de creatura: consequentia probatur: quia si finitas in subiecto non concludit finitatem in habitu nec infinitas infinitatem. Ad idem arguitur communiter sic: scientia non magis sortitur quantitatem quam speciem a suhbiecto immo non sortitur quantitatem a subiecto: nisi sortitur speciem ab eo: sed sic sortitur species a subiecto quod tum non est eiusdem specie cum subiecto: igitur sicut fortitur quantitatem ab ipso: quod non erit tamen eiusdem quantitatis cum eo: et per consequens sicut scientia de lapide non est lapis: sic scientia de infinito: non omne quod sit infinita. Propterea: scientia naturalis est de infinito: sicut patet per philosophum. 3 phisicorum: et tamen est finita: non infinita: igitur non est vniversaliter verum: quod scientia de infinitosit infinita. Et confirmatur: quia de infinitate dei philosos tradit scientiam. 8. phisicorum et 12. metaphisice et tamen nulla illarum scientiarum est infinita:

Preterea sicut se habet potentia ad effectum sicut se habet subiectum ad habitum et obiectum ad intellectum: sed potentia in finita potest causare et de facto causat effectum finitum igitur subiectum et obiectum infinitum actum et habitum fini¬ tum. Et confirmatur: quia non magis sortitur scientia suam quantitatem ex subiecto quam effectus ex sua eausm productiua: sed causa infinita potest causare effectum finitum: ergo etc.

Responsio ad rationes rodod. Ad primum istorum potest responderi: quod scientia dei non est de aliquo finito tanquam de subiecto primo: sed de infinito: quia de deo vt simpliciter infinitus: siue sub ratione infiniti: et ideo est infinita. Non enim imaginor quod subiectum primum scientie quam deus habet de lapide sit lapis: sed essentia diuina vt simpliciter infinita: qua cognita deus cognoscit lapidem et omne cognoscibile quantum est cognoscibile. Secundo potest dici si concedatur quod subiectum primum scientie quam deus habet de creatura est creatura: quod scientia quam deus habet de creatura est finita virtualiter: licet sit infinita formaliter: ratio istius potest esse: quia illud non conuenit deo vt infinitus est: quod posset sibi competere etiam si esset finitus. sed deus posset habere scientiam qua habet de creatura: siue de subiecto finito etiam si esset finitus. ergo. Potest igitur dici quod intellectus diuinus nihil agnoscit vt infinitus est: nisi essentiam diuinam quae simpliciter est infinita: cetera vero: vt puta creaturas cognoscit non quidem vt infinitus: quia earum cognitio non repugnat sibi etiam si esset finitus: sed vt finitus: non quidem formaliter: sed tantum virtualiter eo modo quo in praecedenti. q. extitit declaratum est maior repugnantia: quod scientia dei sit in finita formaliter. et finita virtualiter respectu alicuiobiecti: quam quod deitas sit infinita formaliter et tamen finita virtualiter in ratione obiecti: sicut declaratum est supra. Post etiam dici tertio quod scientia quam deus habet decreatura est illamet quam habet de seipso: et ideo talis scientia est infinita non quia est scientia de creatura: sed quia est de deo quia simpliciter est infinitus.

Ad secundum concedo: quod scientia sic sortitur quantita tem a subiecto quod tamen non est eiusdem quantitatis simpliciter cum ipso quia non est tante perfectionis simpliciter si subiectum eius est substantia. immo si scientia creature esset infinita ad huc non equaretur in perfectione substantie finite. est tamen eiusdem quantitatis proportionabiliter. vt deductum est super. Et hoc sufficit ad hoc quod scientia de infinito sit infinita in suo genere. et ideo non sequitur: scientia de lapide non est lapis igitur scientia de infinito non est infinita: quia poterit esse infinita etiam si non sit eiusdem rationis. nec equalis perfectionis simpliciter cum ipso: sed non poterit esse lapis nisi sit eiusdem rationis et equalis perfectionis simplicit. cum lapide. Ad tertium dico: quod naturalis. 3 phisi. non determinat de infinito quantum ad quid rei sed quantum ad quid nominis tantum. Et si determinaret de infinito quantum ad quid ret: adhuc non in quantum infinitum: siue sub ratione infinita: sed finita: quia infinitum vt infinitum est ignotum vt arist. demonstrat ibidem. per idem patet quid dicendum ad confirmationem: quia licet arist. probet. 8. phi. et 12 metaphisice: deum esse infinitum ex hoc tamen non sequitur quod determinet de deo vt infinitus est: siue sub ratione infiniti. quia aliud est cognoscere quod deus sit infinitus: et aliud est ipsum cognoscere sub ratione infiniti. vt declaratum est supra. Ad quartum patet ex quarta conclusione primi articuli praecedentis conclusionis. quod deus nullum effectum producit vt infinitus est: siue sub ratione infiniti: et ista videtur sententia beati Aug. 83 q. q. o. dicit quod alia ratione contraditus est homo: et alia ratione contraditus est equus: quia non posset verificari si deus vt deus: et vt simpliciter est infinitus produceret hominem et equum: et credo quod deus nihil producit vt infinitus siue sub ratione infinita: nisi filium et spiritum sanctum qua sunt simpliciter infiniti: per idem patet quid dicendum ad confirmationem.

Responsio ad rationes principales. Ad primam nego antecedens: quia sicut patet ex secunda conclusione ex dignitate subiecti necessario concluditur dignitas scientie. et ad probationem quando dicitur: quod scientia non specificatur a subiecto: siintelligitur intrinsece: sic verum est ad istum sensum: quia subiectum non est aliquid scientie formaliter et intrinsece: si vero intelligaextrinsece ad istum sensum: quod alterius et alterius subiecti secundum speciem: non est necessario alia et alia scientia secundum speciem falsum est: oppositum enim patet ex supradictis. Et istud sufficit ad hoc quod scientia dignitate consequatur regulariter ex subiecto. Et quod istud sit possibile patet in simili: quia propriapassio non semperspecificatur a subiecto primo modo cumaliqua res sit distincta vt communiter tenetur et tamen specificatur secundo modo: quia alterius et alterius subaiecti est alia et alia passio secundum speciem: et ideo in eius diffintione sper ponitur subiectum loco drie vt patet per arist 7 metaphi. Ratio secunda est pro conclusione quam teneo et credo ipsam concludem vt patet ex dictis. peditis quaestionibus partinentibus ad genus cause for¶ u malis et malis: restat inquirere de efficiente et ffine: verum quia de efficiente non est magna difficultas: quia nulli catholico dicet esse dubium quin hec sacratissima doctrina sit dinitus ispirata: iutur illud prima pe. primo. spitum sacto ispirati locuti sunt sancti homines. Iccirco dimissis quastionibus ad genus causae efficientis partinentibus circacausam finale.