Quaestio 2

Articulus primus: ¶ QUantum ad primum intelligedo qodnem de intellectu Tet voluntate quae sunt partes imaginis create: vt patet in qaestio.e praecedenti. Distinguo primo cum philoso tertiode anima de intellectu possibili et agente: et suppono iuxta communiorem doctrinam quod intellectus agens et possibilis realiter distinguuntur: cuius ratio ad praesens potest esse: quia intellectus possibilis nullam operationem habet preuiam intellectioni: cum nihil sit eorum que sunt ante intelligere: vt patet tertio de anima. sed intellectus agens habet aliquam operationem praeuiam intellectioni: vt patet ibidem igitur intellectus agens non est possibilis nec econuerso. Secundo distinguo de actu intelligendi: quia quidam est naturalis: respectu cuius intellectus possibilis est inpotentia naturali: quidam super naturalis respectu cum ius intellectus possibilis est in potentia obedibili: primus causatur a causa naturali: quecunque sit illa: se cundus a supernaturali. Et similiter potest distingui de actu voluntatis. Et intelligo questionem de actu naturali intellectus et voluntatis: non de supernaturali: quia cognitio et finitio beatifica que sunt actus supernaturales intellectus voluntatis non sunt ab eis actiue totaliter nec partialiter: sed a solo deo sicut fuit ostensum diioe primo ma. et hec de primo.

Articulus secundus. ¶ Auntumad scuodm ariculu: qu conforirit rideter ini¬ hi dicendum de intellectum et voluntate: pono quattuor conclusiones de intellectu. Ex qubus inferam correlarie quattuor alias de voluntate. Est igitur prima conclusio quod intellectus agens est aliquid anime: probatur primo sic: intellectus agens non est aliquid anime. igitur homo non potest naturaliter intelligere cum voluerit cuius oppositum docet experientia et aristoteles secundo de anima: consequentia probatur: quia homo non potest naturaliter aliquid intelligere nisi puia operatione intellectus agentis. igitur si eius operatio non est in potestate voluntatis nec intellectio. sed supposito quod non sit aliquid anime eius operatio non est in potestate voluntatis vt patet ergo etc.

Preterea: omne principium naturale vniuersaliter requisitum ad propriam operationem hominis inquantum homo: est aliquid in homine. intellectus agens est huiusmodi: ergo: maior patet: quia stantegenerali influentia dei potest homo in sua propriam operanem: circumscripto omni eo quod non est ipse: nec aliquid eius minor: probatur: quia secundum arist. io. ethi. intelligere est propria operatio hominis inquantum homo. sed intellectus agens vniuersaliter requiritur ad intellectionem sicut eius natule principium vt patet. tertio de anima: igitur etc.

Preterea si intellectus agens non esset aliquid anime: vel non esset dare intellectum agentem vel esset scientia dei: vt videtur qubusdam. vel esset aliqua substantia separata a nobis quantum ad esse virtute cuius fit intellectualis operatio: vel secundum quandam vnionem ipsius ad nos: sicut posuit alex. et auerronis: vel per infiuxum formarum intelligibilium in nos: sicut posuit auicen. primum est contra philosophum de anima: qui diuidit intellectum in possibilem et agentem: vt dictum est supra. Et confirmatur: primo quia res inferioris ordinis: vel nullo modo agunt n res supioris ordinis: vel si agunt: agunt virtute alicuius superioris: sed intellectus et omnia que partinent ad ipsum sunt res superioris ordinis: cum sint spiritumalia: et obiecta particularia sunt inferioris ordinis cum sint corporalia: igitur vel obiecta particularia nullo modo causant actum in telligendi in intellectu: vel causant virtute alicuius superioris. Si detur primum habetur intentum: quia oportet dare aliquid superioris ordinis quod causet actum intelligendi: et illud voco intellectum agentem Si detur se cundum idem sequitur: ergo etc. Secundo: quia omnis operatio mentalis est a principio vitali: non solum receptiue: sed etiam effectiue totaliter vel saltem partialiter: aliter effectus esset nobilior totali causa effectiua: quod non est verum: sed intelligere est operatio vitalis: ergo oportet quod habeat aliquam causam vit alem saltem partialiter: et hanc voco intellectum agentem: secundum etiam dari non potest: quia vel scientia dei dicitur intellectus agens: quia dat rebus naturam et virtutem mouendi intellectum possibilem: vel quia dat eis aliquam aliam virtutem spalem. primum dari non potest: quia pari ratione scientia dei diceretur intellectus possibilis quia dat ei naturam et virtutem intelligendi et recipiendi actum intelligendi: quod est inconueniens: nec secundum: quia sic opinantes nullam talem virtutem assignant: tum quia per talem nulla res moueret intellectum ad intelligendum. Et confirmatur: quia vel obiecta particularia habent a scientia dei influentiam aliquam specialem: vel solum generalem: non specialem: quia nullam talem assignant. si solum generalem pari ratione dicetur quod potentia deiest calefactiua: quia dat ignis potentia calefaciendi: et sic de omni potentia actiua quod est absurdum.

Preterea: intellectus agens non est maioris ambitus quam possibilis: igitur non est scientia dei: antecedens est phlysi. 3 de anima dicit quod sicut intellectus agens est omnia facere: ita possibilis omnia fieri. Et confirmatur: quia aliter potentie actiue intellectus agentis non corresponderet in natura potentia passiua vel econtra: quorum quodlibet est inconuenies: et contra philosiet ibidem: consequentia probatur: quia scientia dei est intellectus diuinus qui in infi¬ nitum excedit intellectum possibilem in nobis: ergo etc. Nec potest vlterius dari tertium: quia talis vnio illius intellectus ad nos: vel influxus ipsius in nos: qualem posuerunt physi non consonat sane doctri ne: ergo etc. Pro ista conclusione est articulus parisi en. 28. vbi dicitur: quod intellectus agens non copuletur nostro possibili: et quod intellectus possibilis non vniatur nobis secundum substantiam error: hec est etiam expressa sententia physi. 3 de anima. vbi postquam ostendit quod in omni natara in qua est dare aliquid: quod est omnia fieri: est dare aliquid quod est omnia facere: concludit quod necesse est in anima has esse differentias: sed certum est quod iste due differentie non essent in anima: si intellectus agens non esset aliquid anime: ergo etc. Ex ista conclusione et per sertim ex deductione arist. infero correlarie: quod in natura rationali creata est dare voluntatem possibilem et agentem: sicut et intellectum: deductio videtur mihi satis clara: quia ratio arist. non minus probat hoc de voluntate quam de intellectu: arguo enim sicut et ipse: in omni natura in qua est dare vnum quod est omnia fieri: est dare vnum quod est omnia facere: sed in natura rationali creata est dare voluntatem possibilem que est omnia fieri: igitur in ipsa est dare voluntatem agentem que est omnia facere: maior est philosi: et minor est vera: igitur etc. Et confirmatur: quia quicquid dicatur ad istam rationem: dicetur ad rationem pbi: cum minor sit ita vera de voluntate: sicut de intellectu: igitur vel ratio arist. non concludit: vel si illa concludit et ista.

Pre terea: potentia equalis ambitus obiectiue et eiusdem immaterialitatis subiectiue: quarum vna est perfectior altera: si minus perfecta habet virtutem agentem sui generis et magis perfecta: hoc patet: quia posse agere dicit perfectione: sed intellectus et voluntas in creaturis sunt equalis ambitus obiectiue: vt patet per bea. aug. 10. de tri. c. 11. et eiusdem immaterialitatis subiectiue: quia sunt eiusdem subiecti primi: et voluntas est perfectior intellectu: vt patet ex. q. praecedenti. et intellectus habet virtutem agentem sui generis ex conclusione statia deducta: igitur et voluntas.

Secunda conclusio principalis est: quod obiectum naturaliter conceptibile: non est totalis causa effectiua: nec partialis actus intelligendi: probatur primo sic: obiectum naturaliter sensibile non est tota lis causa effectiua nec partialis actus sentiendi igitur obiectum naturaliter intelligibile non est totalis causa effectiua nec partialis actus intelligendi: consequentia est nota: et antecedens est bea. aug. 12. super gensem ad litteram. c. 2o. vbi sic inquit: nec sanum putandum est facere quod corpus in sptum tanquam corpus corpori factibili mere vite subditur: omnienim modo pstantior est qui facit: ea re de qua aliquid facit: nec vllo modo spium pestantius est corpus: et subdit inmediate ad propositum: quamais enim prius videamus aliquod corpus quod antea non videramus: atque inde incipiat imago eius esse in spiritu nostro: tamen eandem eius imaginem non corpus in spiitum sed ipse spiritus in seipso facit sterilitatem numerali: et loquitur ad litteram de imagine que est visio: ergo etc. Et consimilem sententiam ponit in 6 musice satis circa principium: vbi sic ait: diligenter considerandum vtrum re vera ni hil aliud sit quod dicitur audire: nihil aliud a corpore in anima fieri: sed absurdum est fabricatori corpori sub ecta est materiam quo quod animam subdetur: nunque enim est anima corpore dete rior: et omnis materia fabricatore deterior: nullo ergo modo anima fabricatori corpori subiecta est materies esset: aut si aliquos in ea numeros corpus operaretur: hec augu. Et modicum infra prosequens materiam istam subdit et ne longum faciam: videtur mihi anima cum sentit in corpore: non ab illo aliquid pati: sed in eius passionibus attentius agere. Et quibusdam interpositis concludit: cum autem anima ab operationibus suis aliquid patitur: a seipsa patitur non a corpore. Et hec est ratio potissima que me mouet ad tenendum conclusionem istam propter dicta bea. aug. Secundo potest sic argui illud cui accidit ad hoc quod in telligatur ab intellectu esse in actu: vel in potentia none totalis causa effectiua nec partialis actus intelligendi: sed obiecto naturaliter conceptibili accidit etc. igitur etc. maior patet ratione et auctoritate: ratione quidenquia quod est in potentia non potest esse causa effectiua actus realis in actu. aucte: quia causa in actu et effectus in actu simuil sunt et non sunt. 5. metaphi. igitur illud cui accidit esse in actu non est causa effectiua actus realis in actu: minor patet: quia non solum intelligitur ens in actum: sed ens in potentia: et econtra: igitur etc.

Tertio sic: illud cui accidit esse absolutum vel respectiuum vt intelligatur ab intellectu non est totalis causa effectiua nec paet tialis actus intelligendi obiecto naturaliter concecotibibile accidit etc. igitur etc maior patet: quia respectus non est per se principium: nec terminus actionis. 5 phisi minor probatur vt prius: quia et absolutum et respectiuum intelliguntur ab intellectu: ergo etc.

Quarto sic: illud cui accidit quod sit ens realevel rationis non est totalis causa effectiua nec paset tialis actus intelligendi: hoc patet: quia causa actus realis necessario est realis: sed obiecto naturaliter conceptibili accidit quod sit reale vel rationis: quia non solum intelligitur ens reale: sed etiam rationis: ef go etc. Ex ista conclusione infero correlarie quod obiectum voluntatis non est totalis causa effectiua: nec partialis actus volendi. deductio est satis non ta: quia obiectum voluntatis non magis causat actu volendi quam obiectum intellectus actum intelligendi: et potest deduci per easdem rationes. Illis tamen dimissis confirmo conclusionem per rationes speciales: et quia conclusio habet duas partes. Primo probo primam videlicet: quod obiectum non sit tota lis causa etc. et arguo sic: omnes actus volendi et nolendi ad quos voluntas est in potentia naturali sunt in potestate voluntatis: ergo nullus talis causaturtotaliter ab obiecto: antecedens patet: quia secundum bea. aug. primo retrac. c. o. nihil tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas: quod necessario intelligitur de actu non de potentia: consequentia probatur. quia siactus qui est in potestate voluntatis causatur totaliter ab obiecto vel actio talis obiecti est in potestate voluntatis: vel non. si non: igitur nec actus est inpotestate voluntatis: quia in cuius potestate non est antecedens: nec consequens: quod de necessitate sequitur ad antecedens: sed si agens agit patiens necessario patitur: igitur in cuius potestate non est actioagentis: nec passio patientis. si sic: igitur talem obiectum non poterit agere nisi voluntas velit ipsum agere: tunc quero: vel actus ille volendi quo voluntas vult ipsum agere est effectiue ab obiecto: vel a voluntate: vel ab alio non ab obiecto: quia talis actus est prior actione obiecti: et nullus effectus est prioractione per quam producitur si a voluntate pari ratione et alius quicumque erit a voluntate: cum non minus sit quilibet aliorum in potestate voluntatis: quo posito sequitur quod nullus sit totaliter ab obiecto: quod est intentum: si ab alio queram sicut prius: vel actioillius est in potestate voluntatis: vel non: si non actus non erit in potestate voluntatis: nec per consequens per ipsum erit aliquid in eius potestate. si sic: reuertetur questio: et proceditur in infinitum: sed talis processus est vitandus standum est igitur in primo. Et confirmatur: quia accipio primum actum qui est in potestate voluntatis: et vocetur. a. et peto: vel talis est a voluntate effectiue: vel non: si sic: pari ratione et alius quicunque: vt patet ex supradictis: et per consequens nullus erit totaliter ab obiecto: quod est propositum si non: vel est ab aliquo: cuius actio est in potestate voluntatis ex deductione praecedenti. et per consequens primus actus qui est inpotestate voluntatis non est in partante voluntatis: quod est contradictio: si sic vel eius actio est inptante: voluntatis per istam actum. a. sic quod per eum voluntas vult illud agere. vel per alium non per istum: quia iste est posterior actione agentis: cum sit eius effectus prius autem non est in ptante posterioris si per alium: vel ille erit prior actu. a. vel non. si non: adhuc per ipsum actus illius agentis non erit in ptante voluntatis: cum ponatur posterior ipsa: si sic: vel talis actus est in potestate voluntatis vel no: si non: per ipsum nihil erit in ptante voluentatis: si sic: igitur actus. a. non est primus actus qui est in ptante voluntatis: cuius oppositum est assumptu patet igitur prima pers conclusionis Secudam vero videlibet quod obiectum non sit causapartialis etc. deduco sic: aliquis actus voluntatis non causa tur ab obiecto partialiter: igitur nullus: consequentia est mihi euidens: quia non est maior necessitas quod vnus actus voluntatis causetur partialiter ab obiecto: quam alius. antecedens probatur: quia actus volendi aliquam re propter malitiam eius non causatur ab obiecto: quod est malum totaliter vel partialiter: hoc patet: quia malum solum habet rationem priuatiuam: cum non sit nisi priuatio boni priuatio autem nihil est: sicut expresse demonstratur anshel. de concep. virgis c. 5. et de casu diabili. c. 11. et 12. nihil autem non est totalis causa effectiua: nec partialis actus realis.

Tertia conclusio principalis est quod intellectus possibilis non est totalis causa effectiua. nec partialis actus intelligendi. Ista conclusio. probatur communiter primo sic: si intellectus possibilis esset totalis causa effectiua vel partialis actus intelligendi vnum et idem secundum idem: et respectu eiusdem esset in actu et in potentia: quod rationi repugnat: et probatur consequentia: quia vt causaret actum esset in actu et vt recipet ipsum esset in potentia: cum agens sit tale in actu: quale patiens in potentia. 3 phisi. et primo de generatione: igitur etc. Secundo sic: si intellectus possibilis esset etc. eiusdem ad se spsum esset relatiorealis: consequens est impossibile: igitur et antecedens: consequentia patet: quia actiui ad passiuum est relatio realis. 5 metaphi. falsitas consequentis probatur: quia realiter relatiua sunt realiter opposita: sed eiusdem ad se seipsum non est realis oppositio: igitur nec realis relatio.

Sed ad istas rationes quadam Scotus in primo di. 3. parte. 3. q 2. ar. vl. respondet. doctor. Ad primam: quod non est aliquod inconueniens quod vnum et idem respectu eiusdem sit in actu virtuali et in potentia formali: quia non eodem modo est in actu et in potentia: et ideo quod idem fit virtualiter tale in actu: et formaliter tale in potentia: nulla est contradictio: poterit igitur intellectus possibilis esse in actu virtuali: et in potentia formali: et per consequens se reducere ad actum formalem sine contradictione. Ad secundum dicit: quod alique relationes opposite sunt incompossibiles in eadem natura: alique in eodem supposito: alique nec in eodem supposito: nec in eadem natura vnde ex ratione relationum in communi non potest concludi repugnantia earum in eodem. Exemplum primi: causa et causa tum in eade natura et in eodem supposito repugnant: aliter idem dependeret a seipso sine sui diuisione. Exem plum secundi: producens et productum non repugnant in eadem natura: vbi natura potest communicari sine sui diuisione: sicut patet in natura diuina: repugnat tamen in eodem supposito. Exemplum terti: moues motum: nec in eadem natura: nec in eodem supposito repugnant: quia hic non ponitur dependentia essentialis: quale ponunt relationes cause et causati: nec ponitur ibi quod idem sit antequam sit: quod videtur ponere relatio producentis et producti: sed tantum ponitur hic quod idem dependeat a se quantum ad actum accidentalem quem recipit ab eo. Incompossibilitatem igitur aliquarum relationum: oportet reducere ad aliquam incompossibilitatem priorem: et vbi illa prior non inuenitur: nec ista concludentur ibi: et sic est in proposito. Et declarat vlterius ista responsio: quod sicut ille relationes producentis et producti: quae sunt repugnantes in eodem supposito: possunt fundari in eadem natura illimitata: si est in essentia diuina: ita ille relationes mouentis et moti: que malto minore habent repugnantiam possunt fundari in eadem natura aliqualiter illimitata: quicquid aunt est in potentia sormali ad aliquem actum: et cum hoc habet actualitatem virtualiter respectu illius: sicut est cum idem mouet se aliqualiter illimitatum: quia potentia non est tantum capax illius perfectionis: sed etiam causans eam: igitur ibi propter aliqualem illimitationem bene compatiunt se iste relationes opposite.

Contra scotum. ¶Iste tamen solutiones non videntur mihi sufficere. Non se quidem primo: quia si idem secundum idem et respectu eiusdem potest esse in actu virtuali et in potentia formali idem secundum idem potest agere in seipsum et pati a seipso: cuius oppositum conmentator reputat per se notu 8 met aphi. commento. 2. vbi sic inquit: potent ia agens est illud quod est prine pium transmutationis in aliud secundum quod est aliud non in se: cum sit manifestum quod nihil agit in seipsum: potentia vero passiua est illud quod recipit transmutatione in se ex alio secundum quod est aliud: etiam cum sit manifestum quonihil patiatur a seipso: Et confirmatur: quia arist. 5. metaphi. diffiniens potentiam actiuam et passiuam absolute vt dicuntur de formali et virtuali cum loquatur de potentia: prout sequitur naturam entis inquantum ens: sub quo continetur actus formalis et virtualis: et potentia: similiter dicit quod potentia actiua est principium transmutandi aliud secundum aliud: et potentia passiua principium transmutandi ab alio secundum aliud: cum igitur nihil sit aliud a seipso: nihil poterit esse secundum idem et respectu eiusdem in actu virtualiet in potentia formali.

Preterea: si aliqua vna res possit esse in actu virtuali et potentia formali respectu eiusdem: aliqua res posset agere in seipsa sorma quam non habet: consequentia est nota: et consequens est contra be. aug. expresse. 2. de libero arbitrio. c. 3. vbi sic inquit: nulla res seipsam formare potest: quia nulla res potest dare sibi quod non habet: et vtique vt habeat forma formatur aliquid: quapropter quaelibet res si quam habet formam non eius opus est accipere quod habet: si quam vero forma non habet non potest a se accipere quod non habet: nulla igitur res vt dixi formare se potest: hec aug. Et ista ratio potissime mouet me ad impugnandum solutionem istam: et tenendum conclusionem principalem propter dicta be. aug quia si intellectus possibilis esset totalis causa effectiua: vel partialis actus intelligendi posset seipsum formare: et causare in seipso formam quam non habet: cuius oppositum vult bea. aug. expresse. Ex his patet: quod secunda ratio non est soluta: quia si mouens et motum non repugnant in eadem natura: nec in eodem supposito: idem secundum ipenet respectu eiusdem esset in aclu virtuali et in potentia formali: cuius oppositum patet esse verum ex dictis. Et vlterius illa solutio destruit seipsam: vt videtur: dicit enim quod omnis natura in qua fundantur relationes mouentis et moti est aliqualiter illimita ta: sed constat quod natura intellectus possibilis non est illimitata aliquo modo: cum omnis intellectus creatus sit simpliciter finitus et nullo medo infinitus: igitur in intellectu possibili relationes huiusmo di fundari non possunt: quod est propositum: ergo etc. Et vlterius ista solutio contradicit principiis philesi: qui. 8. phisi. et 12 metaphisice. ad probandum primum motorem accipit pro principio: quod omne quod mouetur ab alio mouetur: patet igitur rationes illas non esse solutas: vt videtur: patet etiam conclusione esse de mente be. aug. et arist. et sui commentatoris. Et potest ex dictis eorum confirmari. Primo sic: illud quod solum est pura potentia in genere intelligibilium non est totaliter causaeffectiua nec partialis actus intelligendi: intellectus passibilis est huiusmodi: ergo: maior patet: quia omne agens agit secundum quod est in actu: illud ergo quod est pura potentia in aliquo genere per exclusionem omnis actualitatis nullam actiuitatem habet in illo genere: minor est arist. 3. de anima dicit quod intellectus possibilis non habet aliam naturam nisi quia post sibilis vocatus est: ergo etc. Secundo sic: secundum commen tatorem. 3 de anima commento. 5. sicut se habet materia primoma ad forma vel formas senssbiles: sic intellectus possibilis ad fornas intelligibiles: sed materia prima: quia est pura potentia simpliciter in genere entium non est totalis causa effectiua nec partialis allcuius forme sensibilis: igitur intellectus possibilis: quia est pura potentia in genere intelligibilium non est totalis causa effectiua: nec partialis actus intelligendi. Ex ista conclusio ne infero correlarie quod voluntas possibilis vel passiua non est totalis causa effectiua: nec partialis actus volem: di: deductio patet per rationes probantes conclusionem istam de intellectu: que non minus concludunt de voluntate.

Quarta conclusio principalis est: quod intellectus agens est totalis causa effectiua actus intelligendi et ad ponendum conclusionem istam: mouent me praincipaliter verba beati aug. qui ex vna parte dicit: quod anima est actiua suarum operationum: vt patet per auctoritatem ipsius. 12. super gen. ad litteram et in 6. allegatas in secunda conclusione. Et ex alia parte ponit quod nulla res potest producere in se spa forma quam non habet: vt patet per auctoritatem ipsius. 2. de libero arbitrio allegatam in tertia. Et ex istis sequitur quod in anima parter inteliectum possibilem qui recipit intellectionem sit aliqua virtus que sit actiua ipsius: et nulla potest assignari praeter intellectum agentem: immo quecumque detur illam voco intellectum agentem. Confirmo tamen conclusionem sic: quandocumque actiuitas actiui adequat passibilitatem passiui ad quicquid se extendit passinitas passiui se extendit actiue actiuitas actiui: patet ex terminis: sed actiuitas intellectus agentis adequat naturalem passibilitatem intellectus possibilis: quia sicut intellectus possibilis est omnia fieri: ita intellectus agens est omnia facere per philosophum. 3 de anima: et intellectus possibilis est totalis causa receptiua: et sic passiua actus intelligendi: igitur intellectus agens est totalis causa effectiua eiusdem. Secundo sic: omnis operatio immanens est subiectiue sui principii actiuitati: vel alicuius immediate fundati in eode cum suo principioactiuo: aliter operatio immanens non esset perfectio agentis: quod est contra philosophum o. metaphi. sed intelligere est operatio immanens: vt patet ibidem et fundatur subiectiue in intellectu possibili: igitur causatur effectiue ab intellectu possibili: vel ab aliquo immediate fundato in eodem subiecto cum ipso sed non causatur effectiue ab intellectu possibili: vt patet ex tertia conclusione: igitur causatur ab aliquo immediate fundato in eodem subiectiue cum ipso: sed constat quod nihil aliud ab intellectu agente immediate fundatur in anima nostra cum intellectu possibili a quopossit causari actus intelligendi ergo etc. Tertio sic: vel intellectus agens est totalis cau effectiua actus intelligendi: vel nulla vel partialis: non nulla: nec partialitsr ergo totalis: non quidem nusmla: aliter intellectus agens non esset omnia facere: nec intelligere esset actio immanens vt patet ex dictis: nec partialis: quia illud quod cum eo concurreret vel esset obiectum vel species representatiua ipsius vel intellectus possibilis: hoc patet: quia istis positis potest poni actus intelligendi nisi impedimentum occurrat: sed nullum istorum potest dari: non quidem primum: vt patet ex secunda conclusione: nec secundum: quia si obiectum non potest poni totalis causa effectiua: nec partialis actus in telligendi: nec species representatiua ipsius: nec tertium: vt patet ex conclusione praecedenti. Ex ista conclusione infero correlarie quod voluntas agens est totalis causa effectiua omnis actus volendi et nolendi: ad quos possibilis est in potentia naturali: deductio est mihi euidens: quia non minus voluntas agens est totalis causa effectiua actus volendi: quam intellectus agens actus intelligendi. Et potest vel terius deduci per rationes probantes conclusionem istam de intellectu agente que non minus probant de voluntate. Consirmo tamen eam vnica ratione sic: vel voluntas agens est totalis causa effectiua etc. vel nulla: vel partialis: non nulla nec partialis: ergo totalis: non quidem nulla quod ostendodupliciter. Primo: quia secundum anshel. de concor. c. voluntas est actiua et facit omnes voluntarios motus: et talis non est voluntas passiua: vt patet ex conclusione praecedenti: igitur voluntas agens. Secundo: quia actus voluntatis est liber: igitur est a voluntate actiue totaliter vel partialiter: cum libertas non consistat in mere pati: et non est a voluntate passiua siue possibili: igitur ab agente. Nec partialis: quia illud quod cum ea concurreret vel esset obiectum: vel intellectus vel actus intelligendi: vel voluntas ipsa passiua: hoc patet: quia istis solis positis potest poni actus voluntatis: sed nullum istorum potest cum ipsa concurre re: ergo: non quidem obiectum: vt patet ex secunda conclusione nec voluntas passiua: vt patet ex tertia: nec intellectus: hoc non est dubium: nec actus intelligendi: sicut videtur quibusdam: quia talis praecise requiritur vt obiectum si at praesens voluntati ergo etc. Ad maiorem tamen declarationem huius conclusionis est aduertendum: quod per istam conclusionem non intendo negare quin deus concurrat actiue ad producenduomnem actum intelligendi et volendi: sicut etiam concurrit cum omni causa secunda ad producendum omnem eius effectum: nec intendo quod intellectus agens sit effectiuum quod intellectionis tale enim est anima vel angelus: sed intelligo quod intellectus agens sit eis ratio agendi et effectiuum quo: imaginor enim quod sicut intellectus possibilis non intelligit: sed est illud quo anima vel angelus intelligit: sic et intellectus agens non causat actu: sed est illud quo anima vel angelus causat ipsum: et idem intelligo de voluntate: et hoc de secundo.

Tertius et quartus articulus. QUantum ad tertium et quartum articulum simul mouenda et dissoluenda sunt dubia contra conclusiones. istas.

Et primo contra primam est quedam opinio cuiusdam reuerendi doctoris nostri. Bernardus oliuerii in primo di. 3. q. 8. ar. i. Qui circa materiam illam ponit duas conclusiones. Prima est: quod intellectus agens non est aliquid anime et ista directe contradicit conclusioni mee. Secunda: quod intellectus agens est ipsa scientia dei: que dicitur intellectus agens: quia dat rebus virtutem mouendi intellectum possibilem et causandi in ipso actum intelligendi: et hec contradicit ei indirecte. Prima conclusionem que directe est ad propositum probat multipliciter. Primo sic: nulla potentia existens in anima nostra est nobilior intellectu possibili: nisi forte voluntas: sed intellectus agens est nobilior intellecta possibili et non est voluntas: igitur etc. maior probatur: quia poteria intelligens formaliter est nobilior formaliter potentia non intelligente formaliter: sed intellectus possibilis est intelligens formaliter: et nulla alia potentia existens in anima nostra est intelligens formaliter: igitur intellectus possibilis est nobilior omni potentia existente in anima nostra: dimissa voluntate: que licet non sit formaliter in telllgens est tamen formaliter volens: minor autem patet: quia agens est nobilius patiente: sed intellectus agens agit: possibiliss vero patitur: ergo etc.

Preterea: agens vniuersale non minis distinguitur supposito et subiecto a passo quam agens particulare: hoc patet in omnibus inductiue: videmus enim quod sol qui est agens vniuersale magis distinguitur ab homine: quam homo qui est agens particulare: et idem apparet in similibus quiabuscumque: sed intellectus agens est agens vniuersale: obiecta vero sunt agentia particularia: ergo magis distinguitur intellectus ages supposito et subiecto a pauo: quam ipsa obiecta: sed constat quod ipsa obiecta son sunt aliquid anime: igitur multo minus intellectus agens.

Pre terea: nullum accidens inherens alicui potest esse agens principale: vel equiuocum: licet possit esse ratio agendi: sed si intellectus agens esset aliquid anime: esset accidens ei in herens: ergo non esset agens principale seu equiuocum et per consequens non esset agens: cum non sit agens: particulare hoc autem est falsum: relinquitur ergo quod non sit aliquid in anima

Preterea: nullum agens particulare est nobilius agenti vniversali: sed si intellectus agens esset aliquid anime: agentia particularia essent ipso nobiliora: cum tamen sit agens vniversale: igitur non est aliquid anime: maior patet in omnibus inductiue vt dicit iste doc. minor autem probatur: quia si pone retur in anima: esset accidens: et multa agentia particula ria sunt substantie: et constat quod sub statia est nobilior omni accidente: ergo etc.

Preterea: omne agens particulare recipit influentiam ab vniversali. sed si talis intellectus esset in anima: agentia particularia non reciperent influemtiam ab ipso: igitur non debet poni in ipsa: maior patet de deo et creaturis: de sole et animalibus et sic de aliis: et minor videtur nota: quia talia obiecta non dependerent ab eo in esse: nec in conseruari: cum esset queda qualitas tantum: igitur etc. Et ex his sequitur oppositum propositionis quam intuli correlarie. quia si in anima non sit dare intellectum agentem multo minus est dare voluntatem agentem. Et confirmatur: quia numquam philosi fecerunt mentionem de voluntate agente: vt videt rationale: si sit dare voluntatem agentem sicut et intellectum. Conu bernardum.

¶ Istis tamen non obstantibus videtur mihi: quod nulla ista rum conclusionum sit vera vt patet ex deductione conclusionis mee: contra quam adducuntur. Et potest vlterius confirmari: quod si intellectus agens non esset aliquid anime: intelligere non esset actio immanens: cuius oppositum: patet per aris. 9. metaphisice: consequentia declaratur: quia nulla operatio dicitur immanens cuius agens vniversale et particulare principale: et instrumen tale distinguuntur supposito et spo ab operatione: et subiecto operationis hec patet: quia nulla talis operatio maneret in agente: et omnis operatio immanens manet in agente per arist. vbi supra: sed si intellectus agens non sit aliquid anime: tam vniversale agens quam particulare: tam principale quam instrumentale distinguuntur supposito et substanto ab operatione et subsato operationis: hoc patet: quia tam intellectus agens qui ab ipso ponitur agens vniversale: quam obiectaextrinseca que ab ipso ponunt agentia particularia: casu posito distinguuntur supposito et subiecto ab intellectione et substanto intellectionis: igitur intelligere non erit actio immanens: Et confirmatur: quia illa actio est transiens: cuius agens vniversale et particulare distinguuntur supposito et substanto ab operatione et substanto operationis: per philosophum vbi supra: sed sic est in proposito: si intellectus agens sit scientia dei et non aliquid in anima: igitur etc.

Preterea: contra clsines istas sunt expresse duo ar. parisien. preter articulum quem adduxi in deductione cclusionis mee Primus est articulus 119. vbi dicitur: quod substantia anime fit eterna: et quod intellectus agens et possibilis sinte terni: error: sed constat quod intellectus agens est eternus: si sit scientia dei: ergo etc. Secunds est articulus 133. vbi dicitur: quod intellectus agens est quedam substantia separata superior ad intellectum possibilem: et quod vabe sbstantiam potentiam et operatione est separatus a corpore: nec est forma corporis humani: error: sed constat quod hec omnia verificantur de deo: sisit scientia dei: ergo etc.

Nec motum istius doc. concludunt. Responsio bernardi oliuerii. Ad primam: igitur communiter negatur maior. Et ad probationem dicitur: quod nobilius est esse tale virtualiter: quam formaliter: quia intellectus agens virtualiter continet intellectionem quam causat: licet intellecius possibilis sit formaliter intelligens adhuc intellectus ages erit nobilior ipso. Ista tamen so¬ lutio licet sit communis non videtur impedire rationem: quia iutta regulam anshel. mono. c. 15: licet in perfectionibus secundum quid: nobilius sit esse tale virtualiter: quam formaliter: quia nobilius est posse creare lapidem: quam esse formaliter lapis in perfectionibus tamen simpliciter nobilius est esse tale formaliter: quam virtualiter: et per hoc probat anshel. quod omnis per sectio simpliciter conuenit deo formaliter: sed intelligere est perfectio simpliciter: quia in vno quoque melius est esse: quam non esse: vt patet per anshel. ibidem. ergo etc. Et ideo quicquid sit de maiori: nego minorem: quia intellectus agens non videtur simpliciter nobilior intellectu passibili: licet sit nobilior ipso secundum quid: ratio huius est: quia illa potentia est simpliciter nobilior cuius operatio perfectissima est nobilior: sed perfectissima operatio intellectus possibilis est nobilior simpliciter perfectissima operatione intellectus agentis: igitur intellectus possibilis est simpliciter nobilior intellectu agente: probatur minor: quia perfectissima operatio intellectus possibilis est visio dei beatifica: quam non causat intellectus agens: sed deus ipse: ergo etc. Nec probatio valet: quia non semper agens est simpliciter nobilior eo in quo agit: videmus enim: quod ignis agit in hominem: et tamen non oportet: quod sit simpliciter nobilior homine. Et per istum doc. obiectum cognitum agit in intellectum: et tamen non omne quod: quodlibet obiectet sit simpliciter nobilius intellectu: aliter albedo esset simpliciter nobilior ipso subo: quod est manifeste falsum: et sic de aliis multis: sufficit enim quod agens sit nobilius passo secundum quid scilicet inquantum agens

Ad secundum: ratio supponit quod intellectus sit agens vniversale respectu intellectionis: et obiectum intelligibile agens particulare: quod non est verum quia obiectum naturaliter conceptibile non est totalis causa effectiua nec particularis actus intelligendi: vt patet ex secunda clusine. Multi etiam concederent maiorem in actionibus transeuntibus non autem in immanentibus cuiusmodi est intelligere.

Ad tertium concedo conclusionem: quia intellectus agens non est principale agens: sed ratio agendi principali agenti: est n. illud quo angelus vel anima causat actum intelligendi vt dictum est supra.

Ad quartum potest dupliciter responderi: primo quidem interimendo maiorem: quia sol est agens vniversale respectu omnium que infra spheram actiuorum et passiuorum naturaliter producuntur: et homo est agens particulare: quia sol et homo generant hominem: et tamen constat: quod homo et omne animatum est simpliciter nobilius sole: potest tamen vniversale agens secundum quid nobilius quam particum lare: sed isto modo non est inconueniens: quod accidens sit nobilius aliquo subiecto. Secundo potest dici: quod obiecntum non sit agens: nec vniversale nec particulare: nisi cum anima in telligit se: et ideo ratio nulla. Ad quintum etiam eodem modo: quia supponitur in minori: quod obiectia extrinseca sint agentia particularia: quod non est verum. Ex his patet quid dicendum ad illud: quod infertur de voluntate agente. Et quando dicitur quod philosi no fecerunt mentionem: potest dici dupliciter: primo quidem dici potest: quod locus ab auctoritate non tenet negatiue: et ideo non secquitur: philosi non fecerunt mentionem de voluntate agente: igitur non est dare voluntatem agentem. Secundo potest dici: quod licet philosi non fecerunt mentionem explicite de voluntate agente: fecerunt tamen implicite: quia sicut declaratum est superius: ratio quam facit arist. non minus probat voluntatem agentem: quam intellectum. Con secundam conclusionem sunt duo modi dicendi famosi: quorum primus ponit: quod obiectum naturaliter conceptibile est totalis causa effectiua actus intelligendi. Secundo vero: quod sit ei us causa partialis: licet non totalis: verum quia quilibereorum est directe contra conclusionem: iccirco non adduco rationes diuisim.

Ex fundamentis: igitur scoti: cuius est secundus modus dicendi quidam doc. Landulphus in. 1. di. 4. q. 1. ar. 2. Arguit Primo sic. A quocumque habet aliquid effe¬ ctiue vnde formaliter distinguatur: illud est eius effectiuum: sed hoc habet actus intelligendi ab obiecto: ergo maior patet: quia causa dans esse dat specificum esse per quod vnumquodque ab alio distinguitur: minor probatur: quia distinctio obiectorum videtur causare distinctionem actuum vnde philosns. 2. et 3. de anima inuestigat distinctionem actus per distincta obiectia.

Preterea: nihil est perfectius penes illud: quod non est causa sui: cum ab eodem aliquid sit et perfectum sit: sed penes perfectiora obiecta sunt actus perfectiores: quia philoss. 3. ethico. ponit actum felicitatis esse perfectissimum: quia est de perfectissimo obiecto: igitur impossibile et quin obiecium sit ca actus.

Pre terea: causa potens habere actus infinitos specie differentes est infinita: nisi concurrat cum ea aliud agens: sed intellectus potest habere infinitos actus spe distinctos: ergo erit infinitus: si non concurrat cum eo obiectum ad causandum: maior patet: quia causa prehabet omnes effectus: maxime quando est causa equiuoca: cui non acquiritur potentia causandi eo quod causat: igitur si prehabeat in finitos effectus erit infinita: minor probatur: quia circa infinitum ens potest habere intellectus suum actum igitur nisi concurrat obiectum erit infinitus.

Preterea: ad idem arguitur communiter: Primo sic: illud quod est tale in actu: qualis intellectus est in potentia: et per consequens: reductiuum ipsius de potentia ad actum: est necessario totalis causa effectiua: vel partialis actus intelligdi: sed obiectum naturaliter conceptibile: est tale in actu qualis intellectus est in potentia: et per consequens: igitur etc: maior patet: quia illud quod reducit aliquid de potentia ad actum: videtur necessario quod agat in illud: probatur minor: quia intellectus est in potentiaad. intelligendum: a liter. numquam posset intelligere: et obiectum est de se actu intelligibile: igitur etc.

Preterea: illud quod necessario exigitur ad intellectionem et non sicut passiuum: nec sicut receptiuum: illud requiritur sicut actiuum: hoc patet: quia non apparet alia ratio ad quam requiratur: sed obiectum necessario exigitur ad intellectionem: et non sicut passiuum: quia in tellectus non agit in rem extra: nec sicut receptiuum: quia non recipit intellectionem: vt patet: igitur etc.

Preterea: omne recipiens aliquid absolutum in se non nisi existente quo dam alio se: habet ad illud sicut recipiens ad agens: aliter nesciremus quod ignis agit calorem: sed intellectus possibilis non recipit intellectionem ratione rei sensibilis nisi coexistente eius similitudine per sensus administrata: et causata a sensibili obiecto: intellectus igitur possibilis se habet ad obiectum sensibile: sicut recipieus ad agens Et confirmatur: ista positio auctoritate. b. Aug. 8. de tri. c. vlti. vbi sic ait: liquide tenendum est: quod omnis res quam cognoscimus aggenerat in nobis notitia sui: ab vtroque enim paritur notitia: valet a cognoscente et cognito: ergo etc.

Ad rationes scoti. Ad primum istorum: Primo reduco rationem contra suum au ctorem assumpta eadem maiore a quo habet aliquid ef fectiue: vnde formaliter distinguatur illud est eius effectiuum sed hoc habet propria passio a substanto non minus quam actus in telligendi ab obo: cum subsanium ponatur in propria diffinitio ne passionis loco diciturie: vt patet 7 meta. ergo propria passio causatur a proprio subsanto effectiue: quod est contra doc. eorum cum non distinguatur realiter ab eo: vt docut. Ad formaigitur rationis nego minorem. nec probatio valet: quia non se quitur actus distinguuntur per obiectia igitur ab obiectis habent aliquid effectiue vt formaliter distinguantur: sicut non sequitur actus distinguuntur: per suas proprias rationes formales. igitur ab eis habeunt aliquid effectiue vnde formaliter distinguantur. immo sic arguendo committitur fallatia consequentis: quia proceditur a pluribus causis veritatr ad vnam: concedo ergo quod actus distinguuntur per obiecta quia circa aliud et aliud obiectum intellectus causat alium et alium actum nec adhuc requiritur obiectum sicut actiuum: sed solum sicut materia circa quam.

Ad secundum vel intelligit in maiori quod nihil est perfectius penes quod non est causa sui effectiua: vel intelligit quod nihil est perfectius penes illud quod non est causa sui in aliquo genere causae: si secundo modo non est ad propositum. quia ex hoc non sequeretur. quod obiectum esset causam effectiua actus intelligendi. si primo modo proposito non est vera. quia qualibet res conposita est nobilior alia per suam forma: et vniversaliter quaelibet res persuam propriam entitatem est nobilior et perfectior alia: vel imperfectior: et tamen constat. quod nulla res est causa effectiua sui ipsius: nec aliqua forma est causaeffectiua eius cuius est forma: igitur ratio nulla. Et potest reduci contra eum sicut et precedens: quia penes perfectiora subiecta proprie passiones sunt perfectiores: vt patet: et tamen per eas subsanium non potest esse causa effectiua passionis. Ad tertium: primo reduco rationem contra eum et ostendo: quod si causa totalis potens habere actus infinitos specie differentes est infinita: quod etiam causa partialis potens: etc. erit infinita: quod est contra eum et contra doc. quem sequitur: quia si causa totalis potens: etc. est infinita hoc ideo est: quia maioris perfectionis est posse habere duos effectus specie differentes: quam vnum tantum: et posse habere tres quam posse habere duos: et sic infinitum: sed si hoc est verum in causa totali: etiam verum erit in causa partiali: quia licet causa partialis non sit tante perfectionis sicut eaum totalis: esse tamen causam partialem est alicuius perfectionis et ideo si in causa totali est vniversaliter verum: quod posse habere duos actus: etc. est maioris perfectionis: quam posse habere vnum tantum: verum erit etiam in causa partiali conformiter loquendo.

Ad rationem igitur dico: quod causa potens habere infinitos actus simul et pro siml quantum est ex se: est infinita intensiue: non tamen ca potens habere infinitos actus simlis: sed non pro simlis: quia si sol effectus esset ab eternoposset producem successiue effectus infinitos: et per consequens simulcontineret eos licet non pro simlis: et tamen propter hoc non esset infinitus sic est in proposito quia intellectus non potest habere infinitos actus simul et pro simil: vt patet: et ideo rationulla.

Ad primum: aliorum dico: quod maior non est totaliter vera: quia licet obiectum sit aliquo modo tale in actu qualis intellectus est in potentia: non tamen sequitur propter hoc: quod sit reductiuum ipsius de potentia ad actum: quia poterit reduci ad aliquam virtutem actiuam sui generis: puta per intellectum agentem: vt patet ex 4. lione: ignis enim est in potentia ad coburendum: cobustibile est in actu quantum est de se cobustibile: non tamen reducit ignem de potentia ad actum: sed ignis per suum calorem est causa cobustionis. Et si dicatur: quod obiectum assimilat sibi intellectum: igitur reducit ipsum de potentia ad actum nego consequentiam: quia non assimilat sibi intellectum effectiue: sed sicut materia circa quam. Ad secundum: nego maiorem: exigitur enim obiecnteum solum sicut materia circa quamet non sicut passiuum: nec sicut receptiuum finis enim praeexigitur necessario in omni actione naturali: et non sicut a ctiuum nec sicut passiuum: nec sicut receptiuum: sed sicut illud ad quod alia ordinantur: illa igitur maior non est sut ficiens. Ad tertium: etiam nego maiorem: quia finis: vt statim fuit dictum: necessario requiritur ad actionem cuiuslibet agentis naturaliter: et per consequens nihil recipitur aut causatur naturaliter in aliquo: nisi existente fine et cum recipiens non se habet ad finem: sicut agens: quia eam finalis non est effectiua: et in proposito intellectus possibilis non recipit actum intelligendi naturali ter nisi coexistentibus intelleetu agente et specie in fantasia et ipsamet fantasia: et tamen hec omnia non ponuntur causare ef fectiue actum intelligendi. Dicendum: ergo quod obiectum naturaliter conceptibile non requiritur ad actum intelligendi: sicut agens sced sicut materia circa quam. Ad auctoritatem vero concedo cum. b. Aug. quod a cognoscente: et cognito pariter si ne gignitur notitia: a cognoscente quodem effectiue: a co¬ gnito vero sicut ab eo quod necessario requiritur ad in tellectionem non sicut effectiuum: sed sicut materia circa quam: et hoc intendit. b. Aug. aliter contradiceret sibi ipsi vt patet per auctoritates ipsius allegatas in deductio ne ipsius coclusionis. Nec est bona consequentia a cognoscente et cognito notitia gignitur: igitur ab vtroquoe effectiue: quia in plus se habet gigni: sicut et causari: quam effectiue produci. vult ergo b. Aug. quod quodlibet istorum est causa notitie in aliquo genere cause: cognoscens quidem in genere cause efficientis: cognitum vero in genere cause materialis: non quod sit eius materia in qua vel de qua: sed precise circa quam: et sic sunt exponende omnes auctori tates quae videntur attribuere causalitatem obiecto respectum notitie. Con tertiam clusionem sunt etiam duo modi dicendi: quorum vnus ponit: quod intellectus possibbilis est totalis causa effectiua actus intelligendi. Alter vero: quod sit eius causa partialis licet non totalis: verum quia quilibet eorum est contra inem quam teneo: non curo motiua eorum disiunctim adducere.

Cond ergo coclsionem arguit quidam doc. Landulphus: Ubi supra ex fundamentis scoti cuius est secunds modus dicendi: Primo sic: actus vitalis non debet esse totaliter a causa non vitali: cum sit imperfectior eo: sed actus in tellectus est actus vitalis: ergo oportet quod habeat causam vitalem scilicet intellectum possibilem.

Preterea: omnis operatio intra manens manet in agente vt agens est: cum sit perfectio eius: vt patet per philosophum o. meta. sed intelligere est operatio intra manens: vt patet ibidem: ergo manet in agente vt agens est: sed manet in intellectu possibiliigitur est ab eo actiue

Preterea: perfectissimo enti non est remouenda totalis causalitas sue operationis: cum causalitas sit perfectio entis: sed intellectus est perfectissimum ens: vt patet. 10. meta. 3. de anima et 10. ethico. ergo habebit aliquam causalitatem respectu sue operationis. Pre terea: habitus ponitur in intellectu possibili non solum ad patiendum: quia de se summe est dispositus respectu actus: ponitur in eo ad agendum. Et confirmatur ista ratio: quia condtio agentis non ponitur in passo: hoc patet: quia perfectio agentis non est dispositio passi: sed habitus ponitur in intellectu possibili: et habitus est dispositio agentis: tum quia habitus est: qui habentem perficit: et opus eius bonus reddit vt dicitur. 2. ethi. tum quia habitui attribuitur prompte et declarabitur operari: ergo intellectus possibilis non erit men passiuus: et per consequens erit aliquo modo actiuus.

Preterea: reflexio super actum est actus operantis: sed ista reflexio conuenit intellectui possibili: qui est potentia reflexiua: igitur intellectus possibilis reflectendo se causat intellectionem. Ad hoc ducuntur etiam auctoritates. b. Aug. contra cclusionem precedentem allegate: quibus videtur dicere: quod intellectus possibilis: qui est formaliter cognoscens sit causa partialis intellectionis: quia a cognoscente et cognito notitia gignitur: etc. Responsio ad rationes landulphi. Ad primum istorum concedo: quod actus intelligendi habet cam vitalem: sed non sequitur: habet causam vitalem igitur intellectum possibilem: quia intellectus agens qui ponit eius causatotalis est vitalis non minus: quam possibilis. i secundum: distinguo de agente: quo et quod: sicut est aliquoa liter tactum supra: et concedo quod omnis operatio itra manens: manet in agente quod: non autem in agente quo: siue in ratione agendi: quia omne producens aliquid in se ipso diuiditur in duo: quorum vnum est ei ratio agendi aliud ratiorecipiendi iuxta doctrinam arist. et etiam. b. Aug. aliter eadem res formaret seipsam: cuius oppositu intendit: vt allegatum est supra: et sic est in proposito: quia in tellectio manet in anima et est effectiue ab ea tamquam a principio quod: et intellectus agens est ei ratio agendi: possibilis vero ratio recipiendi: et ideo deducendo. 4 nem dicebatur: quod omnis operatio immanens est subiectiue sut principii actiui: vel alicuius immediate fundati in eo¬ dem cum suo principio actiuo.

Ad tertium: concedo: quod oportet intellectum dare: qui sit causa effectiua actus intelligendi: et hoc sufficit ad hoc: quod intellectus sit ens perfectissimum in suo genere: sed non sequitur oportet dare intellectum qui sit causa effectiua actus intelligendi: igitur hic est intellectus possibilis: quia potest esse intellectus agens. Ad quartum posset diuersimode responderi secundum diuersas opiniones doctorum: quia quidam dicunt: quod habitus non facit ad substantiam actus: sed ad modum eius: quidam vero econtra: quicquid tamen sit de hoc: concedo: quod habitus intellligibilis aliquo modo ponitur. ad agendum: et est ratio agendi: non quidem intellectui possibili cum sit pura potentia in genere intelligibilium: sed angelo vel aie: quae mediante tali habitu per intellectum agentem tamquam per rationem agendi: et principium actionis quo prompte et delectabiliter causat actum: Et ad confirmationem concedo: quod conditio agentis non ponitur in passo: vbi agens supposito: et subiecto distinguitur a passo: quia tunc non esset perfectio agentis: sed vbi agens supposito et subiecto non distinguitur a passo: contraditio agentis potest poni in passo: et sic est in proposito: quia intellectus agens et possibilis fundatur immediate in essentia angeli vel anime. Et vlterius non est imaginandum quod habitus ponatur in intellecti possibili: et quod intellectus agens per illum habitum prompte: et delectabiliter exeat in actum: sed imaginandum est: quod habitus ponitur in angelo vel in anima et per intellectum possibile tamquam per rationem recipientis: recipit ipsum: quo posito potest per intellectum agentemtam quam per rationem agendi et principium operandi: quo prompte et delectabiliter actum care: et sic habitus est eoditio agentis: quia conditio angeli vel aie causantis.

Ad quintum concedo: quod reflexio super actum est actus operantis: quia est actus angelivel aime qui mediantibus intellectu possibili tamquam ratione recipiendi et intellectu agente tamquam ratione agendi reflecti praesunt super actum: sed ad hoc non oportet: quod intellectus possibilis causet actum: quia proprie loquendo non reflectit se super actum: sed est illud quo angelus vel anima re flectuntur super ipsum: non quidem tamquam per rationem agendi: sed tamquam per rationem recipiendi precise: Ad auctoritates vero concedo: quod a cognoscente id est ab angelo vel anima causatur effectiue actus intelligendi: et hoc intelligit. b. Aug. intellectus tamen possibilis non est ei ratioagendi sed ptellectus agens sicut et intellectus agens non est ei ratio recipiendi sed intellectus possibilis.

Con. 4. sio nem quidam doctor. Fraciscus de marionis ordinis minorum in 1d. 3. q. 4. ar. i. Arguit Primo sic: posito totali actiuo et passiuo debite approtimatis et non impeditis potest sequi effectus si sit a ca libera. et necessario sequitur si sint agentia naturalia: quocumque alio circumscripto: cum ab alio non dependeat talis effectus: sed intellectus possibilis est totale receptum actus intelligendi. ergo si intellectus agens est totale actiuum obiecto non praesente: nec in se nec in specie posset causari actus intelligendi cuius oppositum e xperimur.

Preterea: nulla eamfinita continet totaliter infinitos effectus specie distinctos: cum maioris perfectionis sit continere plures quam vnum: intellectus autem si essent infinita obiecta specie distincta omnia posset intelligere: ergo etc: Preterea: iccirco probamus ignem esse causam caloris: et a quam non videntes eius causationem: quam cernimus quod approximata igni: si non impediatur sequitur talis effectus: Et eadem ratio est in proposito: quia obiecto praesente intellectui: nisi voluntas impediat cauntur actus intelligendi: igitur obiectum est eius causa saltem partialis: et per consequens intellectus agens non est causa totalis.

Preterea si obiectum ponatur tantum causa sine qua non: ad cuius praesentia: potentia moueat seipsam vel intellectus agens mo¬ ueat possibilem effectiue: ita poterit dici. quod calo: est causa sine qua non ad cuius praesentiam aer vel aquavirtus in aere calefacit seipsum: quod est inconueniens

Ad rationes francisci. Ad primum istorum quia passiuum reducitur ad genus causae malis disting o de materia: quia quadam est materia in quaeu dam de qua: et quedam circa quam: et concedo: quod posito totali actiuo et passiuo: dum tamen sit materia non solum in qua: sed de qua et cirea quam debite approximatis: etc. potest sequi effectus: posito tamen totali actino et passiuo: quod solum est materia in qua: non est tamen de qua nec circa quam: non oportet. quod sequatur effectus. Exemplum primi posito igne et ligno combustibili debite approrimatis: etc. necessario sequitur cobustio quia lignum est materia combustibilis non solum in quae sed de qua: et circa quam. Exemplum secundi: deus potest supplere causalitatem effectiuam notitie intuitiue possibilis naturaliter de albedine: praesente albedine: tamen ipsa corrupta: vel amnichilata non potest causare notitiam intuitiuam secundum istum doc. et doctorem quam sequitur: quia non esset notitia rei presentis et existentis: vt existens est: et hoc habent concedere omnes illi qui non distinguunt internotitiam intuitiuam et intueri: siue inter visionem et videre quia sicut extitit declaratum super 1 diictione impossibile est albedinem amnichilatam videri secundum istos: posito totali actiuo et passiuo quod solum est materia in quacircumscripta materia de qua vel circa quam: non oportet: quod sequat effectus. Et tunc ad minorem dico: quod intellectus possibilis est totale passiuum: vel receptiuum actus intelligendi: quia est ma eius in qua: non tamen de quavel circa quam: nisi cum intelligit se: et ideo non sequitur quod circumscripto odiecto in se et in sua specie possit causari actus intelligendi. Et potest reduci ratio contra eum accipiendo eandem maiorem: et inferendo minorem sed posito deo supplente causalitatem effectiuam albedinis si quam habet in sensu ponitur totale actiuum et passiuum visionis possibilis haberi de albedine: igitur corrupta vel amnichilata albedine potest causari visio albedinis: cuius oppositum oportet ipsum concedere et omnes illos qui non distingaunt inter visionem et videre. Ad secundum patet: quid dicendum ex solutione tertie rationis adducte contra 2. conclusionem. Ad tertium dico: quod accipit causam diminnte: non enim probamus: quod ignis causat calorem in aqua effectiue: et hoc precise quod approxima to igne si non impediatur: sequitur talis effectus: sed exhoc probamus: quod ad productionem caloris neces sario requiritur ignis in aliquo genere cause: et quod non potest reduci nisi ad genus cause efficientis conuincitur: quod sit causa eius effectiua: in pro posito autem non est sic: quia obiectum reducitur ad genus cause maturalis: non quod sit materia cognitionis in qua vel de qua: sed circa quamvt dictum est supra. Per idem patet: quid dicendum ad quartum: quia obiectum non est tantum causa sine qua non: sed vere reduciturad aliquod genus cause.

Ad argumenta principalia. Ad rationes principales: Ad primam nego antecedens: Et ad probationem: dico quod sensibile non causat ef fectiue actum sentiendi totaliter: nec partialiter: vt patet ex his que dicta sunt in secunda conclusione. Et quando dicitur: quod sensus non est totalis causa ipsius secundum philost uo concedo de sensu possibili: siue passiuo: totalis enim non est totalis causa effectiua nec partialis actus sentiendi sicut nec intellectus possibilis actus intelligendi sed sicut in anima nostra est dare intellectum agentem qui sit totalis causa effectiua actus intelligendi: sic est dare sensum agentem qui sit totalis causa effectiua actus sentiendi. et ista credo esse intentionem philysi: quia ratio ista in omni natura: etc. non minus probat: quod sit dare sensum agentem in nobis qui scit omnia facere in genere suo: quam intellectum. Et potest reduci ratio sicut superius fuit deducta ad probandum voluntatem agentem. Ad secundam rationem concedo: quod intellectus et voluntas causant effectiue actus suos: eo tamen modo quo dictum est in quarta conclusione.