Quaestio 1

Primus articulus: QUantum ad primum articulum Distinguo. Primo de principiosquo: et quod et intelligo quaestione de omincipio quod et non quo. Secundo distinguo de principio libero: dupliciter enim principium potest dici liberum: vno modo distinguendo liberum contra necessarium simpliciter et vniversaliter dictum: et sic omne principium liberum isto modo est liberum libertate contradi dictionis et contingentie: sic deus dicitur principium lib ex respectu creaturarum. Alio modo distinguendo liberum naturale praecise. Primo liberum modo non accipitur in proposito: quia certum est quod pater et filius necessario producunt spiritus sancti non contingentur: aliter sibi non repugnaret posse non esse: quod est impossibile: cum sit sumum necesse esse. sed secundo quia vt communiter ponitur a doctoribus filius producitur naturaliter non libe

Secundus articulus: QUantum ad secundum arti. quia in questione supponitur spiritus sanctus procedere a patre et filio vt de supposito pariter et quaesito aliquid videatur: pono quatuor conclusiones. Prima est: quod spiritus sanctus non procedit a solo patre: fed a patre simul et filio. Ista conclusio catholicis non est dubia: cum sit per ecclesiam determinata: vt patet exr de summa tri. et fi. ca. diuersi tamen diuersimode nituntur eam glosare et probare Sanctus tho. 1. parte. q. 36 ar. 2. Unde quidam probant eam. Primo sic: siriu spiritus sanctus non procederet a filio non posset ab eo personaliter distingui: consequens est falsum: igitur et antecedens: consequentia probatur: quia non est possibile quod secundum aliquod absolutum persone diuine distinguuntur abinuicem: igitur solis relationibus distinguuntur: relationes autem non possunt personas distinguere nisi secundum quod sunt opposite: hoc patet: quia pater habet duas relationes: quarum vna refertur ad filium: et ad alia ad spiritus sanctus et tamen quia non sunt opposite non constituunt duas personas sed vnam: igitur si filius et spiritus sanctus non haberent relationes oppositas: non essent due persone: sed vna tantum sed si spiritus sanctus non procederet a filio: vel econuerso: non haberet relationes oppositas: quia non possunt esse in diuinis alie relationes opposite nisi originis: igitur si filius non procedereta spiritus sancti quod nullus diceret vel spiritus sanctus non procederet a filio: quod nos confitemur non possent abinuicem personaliter distingui.

Preterea silius procedit per modum intellectus vt verbum et spiritus sanctus per modum voluntatis: vt amor Sed amor procedit a verbo: non enim aliquid amamus nisi quod conceptione mentis apprehendimus: ergo spiritus sanctus procedit a filio.

Preterea: nusquam inuenimus quod ab vno procedant plura absque ordine: nisi in illis que solum materialiter differunt sicut vnus faberus producit multos cultellos mater ialiter nullum ordinem habentes adinuicem: sed in rebus in quibus non est sola materialis distinctio semper inuenitur in multitudine productorum aliquis ordo. si igitur ab vna persona patris procedunt due persone scilicet filius et spiritus sanctusomne esse aliquem ordinem earum adinuicem sed nullus alius ordo potest assignari nisi ordo nature: quo est vnab alio: igitur vel spiritus sanctus est a filio: vel econuerso: secundum impos¬ ssibile: est: igitur primum est necessarium

Con sanctum thomaSed quamuis conclusio sit catholica et sine hesitatione aliqua tenenda. rationes tamen non videntur conclsisdere: non prima: quia si siarictus sanctus non procederet a filio adhuc distintuerentur personaliter ab eo: quod probo tripliciter

Primo sic: si spiritus sanctus non procedent a filio sed aubo procederet a solo patre adhuc filius sic esset genitus quod non spratus: et spiritus sanctus spiratus sic: quod non genitus: igiur casu posito nec filius esset spiritus sanctus nec et conuerso: consequentia est nota quia spiritus sanctus ideo non est filius: quia non est genitus vt patet per b. Aug. 8. de tri. c. 2. etiam pari ratione filius non est spiritus sanctui quia non est spiratus. Et confirmatur: quia licet spiritus sanctus de facto procedat a patre et filio: tamen non est amborum filius: quia non ab vtroque est genitus: vt patet per b. Aug. 15. de tri. c. 78. igitur posito quod procederet a solo spatre adhuc non esset filius si non esset ab ipso genitus sed solum spiratus. Et eadem ratione filius non esset spiritus sanctus si non esset a patre spiratus se tantum genitus: antecedens probatur: quia casu posito adhuc pater agnoscendo se produceret verbum: et amando se produceret spiritus sanctus sed cognoscendo se sic generat notitiam suam quae est filius: quod ipsum non spirat: et amando se sic spirat amorem suum qui est spiritus sanctis quod ipsum non generat: vt patet per b. Aug. 0. de tri. c. 3. et 31. ideo casu illo posito adhuc verbum siue filius sic esset generatus quod non esset spratus: et spiritus sanctuis sic esset spiratus quod non esset genitus Et confirmatur: quia posito quod spiritus sanctus procedat a solo patre adhuc pater generaret filium et spiraret si usanctus igitur ad huc filius esset genitus: et spiritus sanctus spiratus: vel igitur asu posito filius sic esset genitus: quod non esset spiratus: vel simul erit genitus et spiratus: secundum dari non po test: qui sic filius esset productus duabus productionibus totalibus: quarum altera non posita adhuc esset sufficienter productus: quod est impossibile: ita consequentia patet: quia: remota spiratione adhuc erit sufficienter productus: per generationem: relinquitur: ergo praemum quod est propositum: et similiter potest argui de spiritus sancus igitur etc.

Secundo ad principale sic: si spiritus sanctuis suaei non procederet a filio: sed a solo patre adhuc non procederet quo natus: sed quo datus: igitur adhuc non esset filius: consequentia patet: quia hec est ratio quare de facto nunc non est filius vt patet per b. Aug 5. de tri. c. 32. et antecedens videtur cla rum: quia adhuc non erit genitus: sed spiratus per rationem precedentem: igitur adhuc non procederet quo natus: sed quo datus. Et confirmatur: quia ille qui procedit a patre quo datus non est filius: hoc patet: quia filio repugnat sic procedere a patre: sicut sibi repugnat spirare: sed ¬ ponendo quod spiritus sanctus esset a solo patre adhuc procederet ab e eo quo datus: quia adhuc erit ab eo spiratus: igitur ad huc nec esset filius.

Tertio sic: eodem modo quaelibet persona constituitur in esse personali formaliter: et distinguitur ab omni alia persona: patet ex terminis: sed fili: us constituitur formaliter in esse personali filiatione et non actiua spiratione: quia tunc pater et filius haberent vnampersonalitatem: igitur posita filiatione et circundata per in possibile actiua spiratione: adhuc filius distingueretur per filiationem a spiritus sanctis sicut ab omni alia persona perso naliter Et confirmatur vel filiatio: nunc de facto distin. guitur realiter a spiratione passiua vel non: si non: igitur et filius et spiritus sancts quantum ad eorum propria non sunt due res: quod non esset catholice dictum: vt patet per anshel. de incar. verbi. c. 2. Et si sic: igitur filius nunc de facto per filiationem realiter distinguitur a spiritus sancti et per consequens ipsa sola manente infilio adhuc differt realiter ab eo.

Et ad proba tionem istius doc. concedo quod persone diuine solis relationibus distinguuntur: sed non solis relationibus oppositis sicut iste doc. imaginatur: vt patet ex dictis aliter pater et filius et spiritus sanctui quantum ad eorum propria non etunt tres res quod non esset catholice dictum: vt patet per anshel vbi supra. Et quando dicitur: quod licet pater habeat duas relationes: tamen quia non sunt opposite non constituunt duas personas secundum vnam dico quod accipit non causam pro causa: quia causa quitur paternitas et spiratio actiua non constituit du¬ as personas non est quia non sunt due relationes opposite sed quia spiratio actiua cum sit communicabilis filio non est constitutiua suppositi: immo si ita esset causa filius et spiritus sanctus nunc de facto non essent due persone. sed vna tantum: quod est hereti e cum: consequentia probatur: quia filius et spiritus sanctus nunc de facto non constituitur relationibus oppositis: quia filius non constituitur in esse personali perspirationem actiuam: sed per filia tionem etiam per eum: et tamen filiatio et spiratio passiua non opponuntur eciam secundum eum. Et similiter potest argui de patre et spiritus sanctus patet igitur: quod ratio prima non concludit nec se cunda: quia non est vniuersaliter serum: quod amor procedat a verbo tanquam productiuo principio: quod patet multipliciter.

Primo: quia fruitio beatifica est formaliter amor: et tamen non sic procedit a verbo aliquo mentis nostre cum sit a solo deo effectiue: vt patet ex prima di.

Secundo: quia voluntas a gens in natura rationali creata est totalis causa effectiua siue productiua omnis actus volendi et nolendi ad quos possibilis est in potentia naturali: vt patet ex tertia distinctione: igitur et amoris: et per conse quens amor a verbo in natura rationali creatura tamquam a principio productiuo.

Tertio: quia vel iste doc. per verbum intelligit actum intelligendi praecise vel aliquid aliud: si datur primum: cum actus intelligendi non sit totalis causaeffectiua nec partialis actus volendi: vt ibidem fuit declaratum: sequitur quod amor in nobis non sic procedit a verbo: si detur secundu idem sequitur quod posita poteni volitiua sufficientur disposita non impedita: et actu intelligendi quo videtur aliquid esse diligedum omni alio circumscripto potest sequi amor: igitur si verbum non sit actus intelligendi: sed aliquid aliud circumscripto verbo: poterit poni amor: non ergo procedit a verbo.

Quarto: quia secundum be. aug. 8. de tri. c. 4. de magnis: amari potest quod ignoratur: si tamen credatur: posito ergo solo actu credendi potest poni amor: sed constat quod potest esse actus credendi sine omni verbo praecedente: igitur non necessario amor procedit a verbo. Ex istis patet: quod probatio non est sufficiens: quia non sequitur: nihil amamus nisi quod conceptione mentis apphedimus: igitur amor procedit a verbo tanquam a principio productiuo: quod ex dictis patet dupliciter. Primo: quia posito quod nihil posset conceptione mentis apprihendi: nec per consequens diligi sine verbo: adhuc tamen sequitur quod maior procedat a verbo tanquam a principioproductiuo: quia poterit sic procedere a solo deo: sic patet de fruitione beatifica vel a voluntate agente: vt dictum est supra: sicut non sequitur nihil intelligimus nisi quod sensatione alicuius sensus apprehendimus: igitur intelligere procedit a sensatione tanquam a principio productiuo. Secudo: quia aliquid potest apphendi conceptione mentis et diligi sine omni verbo: si verbum non sit ipse actus in telligedi et credendi: vt patet ex dictis. Tertia ratio etiam non videtur concludere. quia quicquid sit de facto: de possibili tamen deus potest immediate producere plures angelos eiusdem speciei. quia si ponatur in esse nulla sequitur contradictio. tales autem angeli non essent mate rialiter distincti. ergo non est simpliciter verum quod per lura non possent procedere ab vno absque ordine nisi inillis que solum differunt materinaliter.

Preterea de us potuit omnes creaturas immediate per se producere. et tamen in omnibus creaturis non est sola materialis distinctio.

Preterea ipsemet soluit rationem suam. quia sub dit immediate. vnde ipsi greci processionem spiritus sanctuis aliquem ordinem habere ad filium intelligunt. concedunt enium spiritus sanctus esse spiritum filii. et esse a patre per filium. hec ipse. Ex quibus dictis apparet: quod greci assignant in diuinis ordinem alium ab ordine originis quo vna persona procedit ab alia et per consequens secundum grecos non est vera illa proposito que tamen assumi tur sine probatione scilicet quod nullus alius ordo potest assignari nisi ordo nature quo alius est ab alio. quia assignatur ordo quo alius est per alium.

¶ Scotus in primo di. 1I. q. i. Et ideo quidam ali probant aliter conclusionem. Primo sic: habens principium productiuum perfectum prius quam intelligatur habere productum potest illo principio producere: quado scilicus principium est ita perfectum quod non dependet a passo: nec potest impedire per aliquid: filius habet volunta tem que est principium amoris adequati et habet eam: vt praeintelligitur productioni per actum voluntatis: igitur potest ea producere: igitur ea producitur: probatur minor: quia generatum et spiratum habent aliquem ordinem: ita quod generatio est aliquo modo prior spiratione: in illo autem priori communicatur genito omnis perfectio diuina et ita voluntas: igitur habet tunc vo. luntatem vt priorem producto per actum voluntatis. Assumptum autem de isto ordine productionum licet videatur manifestum ex ordine predicatorum: probatur tamen ex hoc: quod quando actus primi habent ordinem in aliquo si vterque sit actiuus perfecte: habent etiam similem ordinem in eliciendo actus suos: ad ditur autem perfecte actiuus ad excludendum formam substantialem: et qualitatem in incorrumptibilibus: vbi licet forma substantialis sit actiua et qualitas similiter et forma substam: ialis sit prior qualitate: tamen qualitas habet actum suum prius: sed hoc est ex imperfectione accidentis forme substantialis. In patre autem intellectus et voluntas sunt perfecte actiua et habent quendam ordinem: quia fecunditas intellectus constituit patrem non autem fecunditas voluntatis: igitur ista fecunditas intellectus aliquo modo prius habebit actum suum quam fecunditas voluntatis suum. Et confirmatur: quia inter operationes intellectus et voluntatis est aliquis ordo inquantum sunt potentes productiue: igitur inter productiones earum est. aliquis ordo inquantum sunt potentie productiue.

Contra scotum. Sed nec ista ratio videtur concludere: quia supponit multa falsa. Primo: quod generatio sit realiter prior spiratione: cuius oppositum patet ex precedenti quaestione. Secundo: quod prius communicatur filio fecunditas voluntatis et omnis perfectio diuina quam producatur spiritus sanctus ad quod sequitur quod inter personas sit prioritas in quo: non solum a quo: cuius oppositum patet ibidem.

Tertio: quod spirare sit actus elicitus: quod non est verum: quia generare non est actus elicitus: vt patet ex quarta distinctione: quia est inpatre in quo nihil est elicitum: nec productum: igitur nec spirare cum non minus sit in patre quam genera. re.

Quarto: quod intellectus et voluntas in deo habet ordinem prioritatis: quod est falsum. Primo: quia intelleetus et voluntas in deo nullo modo distinguuntur ex parte rei: vt patet ex. 8. di. et nihil est realiter prius a seipso. Secundo: quod est prius alio vel est prius duratione vel natura: vel causalitate: vel ordine: vel communitate: vel perfectione: vel secundum locum: vel secundum ordinem prioritatis et posterioritatis aliquorum inter se: hoc patet ex aestio. praecedenti: sed intellectus in deo nullo istorum modorum est prior voluntate: non quidem duratione: vt patet: nec natura: cum non possit esse sine voluntate: nec causalitate: nec origine: quia voluntas non causatur nec originatur ab intellectu nec communitate: nec perfectione: nec secundum locum: patet de se: nec secundum originem aliquorum inter se cum insint omnibus diuinis personis: igitur nullo modo. Potest etiam multipliciter responderi ad istam rationem.

Primo negando maiorem: quia vbi principium productiuum sic est productiuum termini quod non est elicitiuum actus: non sequitur quod habens principie um productiuum perfectum etc. possit illo principio producerem: nisi cum hoc habeat actum producendi: vnde si calor non esset principium elicitiuum calefactionis non sequitur quod habens calorem possit illo calore calesacere: nisi cum hoc haberet actum calefactionis: quia sine calefactione nihil potest calefacere: et illo calore non posset actum calefactionis elicere ex ipostasi: et hec est ratio: quare filius non potest generare: licet habeat principium siue potentiam generandi perfectam: vt patet ex 6. di. Secundo potest responderi negando minorem: quia filius non habet potestatem priusquam spiritus sanctus producatur: vt patet ex dictis. Et ad probationem dicendum: quod in deo non est talis potentia: vt patet: nec actus primi habent originem prioritatis: nec etiam iste potentie in deo sunt principia elicitiua actuum: prout iste doc. imaginatur: licet in bono sensu possint dici principia productiua suppositi. Ad confirmationem si intelligat quod inter operationem intellectus et voluntatis in creaturis sit aliquis ordo prioritatis: potest concedi: sed ex hoc non sequitur: ergo in diuinis: sivero intelligat quod inter operationes istarum potentiarum quae sunt intelligere et velle sit talis ordo vbique immo non est verum: quia est petitio principii: et hoc negetur in diuinis:

Fraciscus de maronis in i di. 12. q. 3. ar. i. Et ideo quidam alii hanc conclusionem probat aliter. Primo: quia eandem vim producendi naturaliter spiritus sancti quam habet pater communicat filio cum sua essentia sine termino adequato: et ideo eadem virtute spirat spiritus sanctus et eadem virtute creat sibi essentia communicata ab vtroque.

Secundo: quia pater genuit filium sibi equalem: vt probat hylarius de tri. multipliciter ex identitate nature: et ideo tantam potestatem habet ad spirandum infinitam personam sicut patr.

Tertio: quia inter duas personas est germanitas et summa comnexio fundata super veritatem nature. si autem spiritus sanctus non procederet nisi a patre tunc maior germanitas esset patris ad filium et spiritum sanctum: quam eorum ad inuicem: sicut patris ad filios quam filiorum ad inuicem qui non nisi per patre habent germanitatem. Quarto quia naturalis inclinatio est producentis ad productum: et econuerso: et ideo naturalior esset inclinatio et amicitia inter patrem et duas personas: et econuerso: quam e arum adinuicenm que nullam haberent communicationem.

Contra franciscum. Sed nec iste rationes concludunt: non quidem prima: vt patet ex solutione praece etis rationis: quia ista ratio non est nisiquedam abbreuiatio illius: nec secunda quia si ex hoc qui filius est equalis: sequitur quod spiret spiritum sanctum: sicut pater pari ratione sequitur quod generet filium: sicut pater: et cum no possit generare seipsum: generabit alium: sic erit quaternitas in diuinis: immo etiam infinitas: quia etiam ille poterit alium generare et sic in infinitum: pari rone et iam sequitur: quod spiius sanctus cum non minus sit equalis patri quam filius possit generare filium: et scirare scilicet silicets sicut pater: que omnia sunt absurda: Tertia ratio etiam nihil concludit: immo soluit seipsam: quia gemanitas et comnexio que est inter personas diuinas: vt dicit fumdatur super vnitatem nature cum filio: sed posito quod spiritus sanctus procederet a solo patre ad huc esset eiusde nature cum filio: igitur adhuc maneret germanitas et sunma comnexio fundata super vnitate nature. Et vlteri us dicerent greci: quod ad saluandum huiusmodi germanitatem: siue comnexionem: sufficit quod spiritus sanctus procedat a patre per filium etiam si non procedat a filio. Quarta ratio etiam non concludit: quia vindetur ex falsa imaginatione procedere: imaginatur enim quod filius et spiritus sanctus nullam haberent ad inuicem communicationem: si spiritus sanctus non procederet a filio: hoc autem est falsum: quia adhuc esset vna essentia vtriusquam: vna bonitas et vna voluntas: et sic de singulis perfectionibus diuinis: et hec vnitas eorum ad inuicem sussice ret: vt inter eos summa inclinatio et infinita eorum amici tia esset.

Ocham in primo di. 11 q. i. ar. 2. Et ideo quidam nouiores probant eandem conclusionem per vnam rationem quam dicunt non procedere ex falsis sic: quicquid competit patri est cuilibet alteri persone attri buendum: nisi sit contrarium. expressum in scriptura vel euidenter sequatur ex contentis in scriptura sacra: vel per se: vel mediantibus propositionibus per se notis: vel ab ecclesia determinatis: sed greci sicut omnes concedunt quod spiritus sanctus procedat a patre nec aliquo praedictorum modorum inuenitur quod spiritus sanctus non procedat a filio: igitur greci propter quos ista questiopertractatur habent concedere quod spiritus sanctus procedat a lio: maior videtur mani festa: quia quandocumque aliqua duo vere sunt vna res simplex et indiuisibilis: quicquid dicitur de vno dicitur de alio: nisi contrium aliquo praedictorum modorum habeatur: minor etiam est manifesta: quia magis videtur quod scriptura sacra innuat hoc hec est ratio anshel. vt dicit de processione spiritus sancti¬

Contra ocham. Sed ista ratio contra grecos: contra quos adducitur nihil conradudit primo: quia greci negarent maiorem: ratio huius est: quia motiuum eorum ad probandum spiritus sanctus non procedere a filio est: quod nihil est attribuedum personis diuinis nisi quod continetur in euangelio: vel saltem in scriptura noui testamenti quia secundum dio. non est aliquid audendum dicere de substantiali duinitate: praeter ea quae dinitus nobis ex sacris eloquiis sunt expressa. Sed non videtur expresse in nouo testamento quod spiritus sanctus procedat a filio: vt docnut. Ergo ex ratione patet quod greci non concederent: quod quicquid competit patri est cuilibet alteri. persone attribuendum etc. immo dicerent: et de facto dicunt: quod illud quod competit patri non est attribuendum aliis personis nisi hoc sit expressum in nouo testamento. et ideo licet non sit expressum in scriptura quod spiritus sanctus non procedat a filio nec sequatur et si tamen non sit expressum quod procedat ab eo: greci non concederent: immo negarent hoc esse attribuendum filio. Secundo quia greci etiam negarent minorem. different enim et dicunt hoc esse determinatum in pluribus conciliis: que apud eos celebrata sunt: vbi simbola eorum subiuctis anathematibus sanxita sunt vt nulli de trinitatis fide aliquid docere. vel aliquid probare: aliter quam ibi contineatur liceat: in quibus quidem simbolis cum spiritus sanctui commemoretur procedere a patre: et non a filio: quicumque inquiunt a filio eum procedere addunt anathema incurrunt: vnde et nos arguunt anathematis reos. Tertio deficit ista ratio: quia probatio maioris magis videtur ad oppositum quam ad propositum: quia licet persone diuine sint omnes vna res quae est essentia diuina: inter se tamen sunt vere tres res numero etc. realiter distincte: et ideo non sequitur quod quando aliqua sunt vna res numero etc. quicquid dicitur de vna dicatur. de altera: vt sunt vna res: quod quando sunt aliqua distincte res quicquid dicitur de vna: et de altera immo videtur magis sequi oppositum. Et vlterius ista ratio non est anshel. vt patet videnti anhel. licet al qua verba accipiat ab eoDimissis igitur istis rationibus: videtur ista conclusio aliter posse probari. Primo sic: omnis conclusio ex contentis in sacra scriptura per se deducta est simpliciter vera et vt artieulus fidei tenenda: hec est huiusmodi igitur maior est manifesta: et minor est be. aug. 15. de tri. c. 1. vbi dicit expresse quod de filio spiritus sanctus procedere repitur: et. c. 27. dicit difficillimum est generationem a processione distinguere: sufficiat interim eis qui extendi non amplius valent id quod de hac re in sermone quodam proferendo ad aures populi christiani diximus: dictumque coscripsimus: et subdit ad propositum immediate. Int cetera enim per sanctarum scripturarum testimonia docuide vtroque procedere spiritum sanctum. Et libro quarto: 53. et hoc deducit per auctoritatem sacre scripture. dicit "nec possumus dicere quod spiritus sanctus a filio non procedat. non enim frustra et patris et filii spiritus dicitur: nec video quid aliud voluit significare filius cum sufflans ait accipite spiritum scentum: neque enim flatus ille corpore us cum sensu corporaliter rangendi procedens ex corpore substantia spiritus sanctus fuit: sed demonstratio per congruam significationem non tantum a patre: sed etiam a filio procedere spiritus sanctus" et subdit "quod ergo ait dominus: quem ego mittam vobis a patre: ostendit spiritum sanctum et patris et filii: quia etiam cum dixisset: quem mittet pater: addit in nomine meo". Et quia forte diceret aliquis: si filius dixisset quem mittet pater a me: sicut dixit quem ego mittam vobis a patre ostendisset spiritus sanctus procedere ab eo: sed non ita dixit. subdit aug. "non tamen dixit quem mittet pater a me: quemadmodum dixit quem ego mittam vobis a patre. valet. ostendens quod totius diuinitatis: vel si melius dicitur deitatis principium pater est". Istas etiam rationes facit ibidem aug. lib. 15. c. 26 patet igitur ex intentione aug. quod spiritum sanctum procedere a filio potest ex contentis in sacra scriptura per se deduci: ergo etc. Et ex his patet quid dicendum ad rationem grecorum: quia licet non sit expressum in nouo testamento: quod spiritus sanctus procedat a filio: deducitur tamen ex contentis in eo: et posito quod ego nescirem deducere adhuc beatae aug. dicit posse deduci: et de facto deducit in locis preallegatis.

Secundo sic: quicquid non repugnat filio pater communicat ei: sed spirare spiritus sanctus non repugnat filio: igitur: maior patet: quia quicquid potest communicari filio pater communicat filio: sed quicquid non repugnat potest communicari filio: ergo: minor autem videtur clara: quia nec per auctoritatem nec per rationem potest conuinci quod sibi repugnet: igitur etc.

Secunda conclusio est: quod pater et filius sunt principium vnum spiritus sancti et non plura. Ista conclusio est determinata per ecclesiam extra de sum. tri. et fi. ca. lib. 6. vbi dicitur quod spiritus sanctus eternaliter ex patre et filio non tamquam ex duobus principiis: se tanquam ex vno principio: non duabus spirationibus sed vna spiratione procedit. Et potest formari vna ratio sic: spiritus sanctus non procedit a patre et filio tanquam ex duobus principiis sed tanquam ex vno: igitur pater et filius non sunt duo principia spiritus sancti sed vnum: antecedens est decretalis: et consequentia patet: quia si sunt duo et non vnum: falsum est quod non procedat tamquam ex duobus: sed tamquam ex vno: quod est oppositum antecedentis: patet etiam ista conclusio per beate aug. 5. de tri. c. 14 de magnis. dicit "dicendum est patrem et filium vnum principium esse spiritus sancti non duo principia: sed sicut pater et filius vnus deus: et ad creatura relatiue vnus creator et vnus deus: sic relatiue ad spiritum sanctum vnum principium: ad creaturam vero pater et filius et spiritus sanctus vnum principium sicut vnus creator et vnus deus": hec aug.

Tertia conclusio est: quod spiritus sanctus procedit a patre et filio libere non naturaliter: probatur primo sic: principium productiuum spiritus sanctus in patre et filio est voluntas vel natura diuina: quia est voluntas: igitur libere et non naturaliter producitur ab vtroquam: consequentia patet: quia sicut intellectus non habet modum producendi libere sed naturaliter: ita voluntas non habet modum producendi naturaliter: sed libere: et ideo sicut in diuinis illud produciter naturaliter et non libere: cuius principium productiuum est intellectus vel natura diuina: quia est intellectus: ita illud producitur libere et non naturaliter: cuius principium productiuum est voluntas vel natura diuina: quia est voluntas: antecedens probatur sic: quia spiritus sanctus est amor productus a patre et filio: gitur eius principium productiuum in vtroque est voluntas vel natura diuina quia est voluntas: antecedens est beatae aug. 15. de tri c. 46 42. 47. 56. et 61. In quibus ostendit quod sicut filius proprie dicitur sapientia genita: ita spiritus sanctus proprie dicitur charitas et amor productus. Et specialiter probat hoc ca. 47. auctoritate Io. in canonica sua. dicit quod deus ex deo est dilectio: et allegat eum magister di 19. c. 30. consequentia probatur: quia sicut se habet sapientia genita ad intellectu ita amor productus ad voluntatem: sed in diuinis principium productiuum sapientie genite est intellectus vel natura diuina: quia est intellectus: quia pater cognoscendo se generat notitiam suam quae est verbum: vt patet per beatae aug. 5. de tri. c. 30. et 31. igitur principium productiuum amoris producti erit voluntas vel natura diuina quia est voluntas. Secundo ad principale sic spiritus sanctus non producitur quomodo natus. igitur non naturaliter: igitur libere: antecedens est be. aug. 5. de tri. c. 32. vbi vult expresse quod spiritus sanctus non procedit quomodo natus: sed quo datus et ideo non est filius: prima consequentia patet: quia quicquid producit naturaliter in eadem natura cum producente producitur: vt natum: igitur ex opposito quod non producitur vt natum non producitur naturaliter: et secunda consequentia videtur clara: quia omne quod non producitur naturaliter: libere producitur. Quarta conclusio est quod spiritus sanctus procedit a patre et filio tamquam ab vno libero principio: et hoc sequitur ex dictis: et sic patet de secundo.

Tertius et quartus articulus. QUantum ad tertium et quartum articulos simul contra conclusiones istas mouenda et dissoluenda sunt dubia. Et primo contra primam conclusionem potest argui sic: nullum productum producitur naturaliter a duobus: nisi alterum illorum super fluat: vel vtrumque sit insufficiens: sed nihil in deo superfluum. nec aliqua persona est insufficiens.

Preterea pater sine filio potest producere spiritum sanctum ergo producit: patet consequentia: quia in perpetuis non differt esse a posse: antecedens probatur: quia quicquid habet ex se principium productiuum alicuius potest illud producere omni alio circumscripto. sed pater habet ex se principium sufficiens productiuum spiritus sancti ergo etc.

Preterea: impossibile est aliquid productum a duobus producentibus totalibus produci: hoc patet: quia tunc produceretur ab aliquo: quo non producente nec existente nihil minus esset: sed spiritus sanctus totaliter producitur a patre et totaliter a filio: si ponatur produci ab ipso: igitur impossibile est ipsum ab vtroque produci.

Preterea: illa conclusio non videtur velut articulus fidei tenenda: cuius oppositum asseritur a multis: quorum doctrina admittitur: et vita commendatur ab ecclesia: hoc patet: quia si sit articulus fidei quicumque asserit oppositum est hereticus: doctrina autem heretici non debet admitti nec eius vita ab ecclesia commendari: sed spiritum sanctum non procedere a filio asserunt multi grecorum: quorum doctrina etc. vnde damascenum libro primo c. 4. credimus in vnum spiritum sanctum deum et in viuificantem ex patre procedentem et in filio quiescentem: et. c. II. patrem non dicimus ex aliquo: dicimus autem eum filii patrem: filium autem dicimus ex patre: et filium patris nominamus: ex filio vero spiritum non dicimus: sed spiritum filii nominamus.

Item bea. andreas predicacauit in asia spiritum sanctum procedere a patre et in filio permanere: sicut dicunt greci: vnde in sua legenda dicitur: pax vobis et vniuersis qui credunt in vnum deum patrem: et in vnum filium eius dominum nostrum ihesum christum: et in vnum spiritum sanctum procedentem ex patre et in filio permanentem: et posset ex istis argui sic: nihil procedit ab eo in quo per manet: sed spiritus sanctus permanet in filio: vt patet ex dictis: ergo etc. Item in symbolo constantinopolitane sinodi sic legitur. Credimus in spiritum sanctum dominum et viuificantem ex patre procedentem: cum patre et filio adorandum et glorificandum. Et in simbolo quod cantatur in missa quod fuit editum in niceno non continetur quod spiritus sanctus procedat a filio: quod enim secundum nos ibi dicitur: qui ex pate filioque procedit: alterum a latinis est editum scilicet filioque: et tamen in fine illius simboli subiunctum est: quod qui aliud docuerit anathema sit igitur debuit a nobis addi: quod procedat a filio. Ad primum istorum potest dici dupliciter. Primo: quod nullum productum producitur naturaliter a duobus vt duo sunt: nisi alterum illorum superfluat: vel vtrumque sit insufficiens: potest tamen aliquod productum produci a duobus vt vnum sunt: nec propter hoc sequitur quod alterum superfluat: nec quod vtrum quam sit insufficiens: et sic est in proposito: vt patet ex secunda conclusione. Secundo potest dici quod maior non est vera si vtrumque simpliciter habeat idem principium productiuum: et nulli eorum repugnat producere: sicut et in proposito. Ad secundum nego antecedens: ad probationem dico quod maior est vera: circumscripto omni eo quod non habet ita perfecte principium productiuum: et sic non est de fitio: quia ita perfecte habet voluntatem et essentiam diuinam que est princ pium productiuum quo: sicut pater: et sibi non repugnat formaliter spirare. igitur etc. Ad tertium dico: quod maior est vera vbi sunt diuersa principia productiua et diuerse productiones: quod in proposito dici non potest: quia in patre et in filio idem est principium siue eadem vis spiratiua in numero et spiratio actiua eadem numero: vnde si eadem anima est indiuersis hominibus idem actus intelligendi et volendi posset causari ab vtroque totaliter: quia non causaretur ab eis in quantum plures sed in quintum vnus. Similiter potest dici ad istas rationes: quia si aliquid probarent sciliceut probarent filium et spiritus sanctus non posse creare. et tamen est falsum. et contra omnes: sicut filium non posse spirare deduction est euidens.

Ad quartum Sanctus thomas vbi supra. A diuersis diuersimode. respondetur. dicentenim aliqui quod scilitet sanctus non procedere a filio primo fuit a nestorianis introductum: vt patet in quodam symbolo nestorianorum damnato inephisino synodo: et huc errorem secutus est theodoricus nestorianus et plures post eum: inter quos vt dicunt fuit damascenum vnde in hoc eius sententie non est standum. Alivero dicunt.

Scotus vbi supra. Quod inter grecos et latinos non est realis contradictio: sed vocalis tantum: vnde si duo sa pientes vnus grecus alius latinus vterque amator veritatis de hac visa contrarietate disquirerent pateret: vt dicut ipsum contrarietatem non esse veracicer realem: sicut est vocalis: Alioquin vel ipsigreci vel nos latini vere sumus heretici Sed quis audeat dicere Io. damascenum basium: gregorium: theodorieum gregorium nacam enum: et cirillum et consimiles patres grecos esse hereseos. Quis iterum dicent be. hieronymum aug hilarium: et consimiles latinos: verisimile igitur est: quod non subest dictis verbis coriis: coriorum sanctorum sententia: multipliciter enim dicitur sicut hoc huius: ita ex illo: quamultitudine intellecta pateret forte: vt dicunt: contrio rum verborum non discors sententia: nulla tamen istarum.

Contra sanctum thoma et scotum: Solutione sufficit: vt mihi videtur: non quidem prima: quia Io. damascen si hunc errorem secutu est vere fuit hereticus: quod non videtur bene dictum. Et confirmatur: quia librum illum dascenm recepit papa eugenius: sicut patet in eius tituloquod non est verisimile si in ipso talis et tantus error: continentur expresse. Nec secundo: quia absolute et sine distinctione dicit quod inter latinos et grecos non est realis contradictio: sed vocalis tantum: cuius oppositum patet per anshel. de processio ne spiritus sanctui c. 4. in principio capituli: vbi loquens dequibusdam quae praemiserat in principio: sic inquit: hoc supplere prius dicta pariter credimus indubitantur: et confitemur et nos qu dicimus spiritus sancutia filio procedere. Et greci qui nobiscum de hac re non consentiunt ecclesie: vbi expresse dicit anshel. quod greci de hac re non sentiunt nobiscum: et per consequens inter nos et ipsos est contradictio realis et non tantum vocalis. Et confirmatur. quia greci nos anathematos dicunt: quia dicimus spiritus sanctus procedere a filio: quod non esset verisimile: si inter nos et ipsos non esset realis: sed tantum: modo vocalis contradictio. Dimissis igitur his omnibus dico: quod doc. grecorum et antiqui: et consequentur omnes greciquai praecesserunt diuisionem et seperationem horum ab ecclesia: verissime senserunt spiritus sanctsia patre filioque procedere: et inter istos et nos non est realis contradictio: sed vocalis tantum: et quantum ad hos baen dicebat: secunda solutio: greci tamen qui fuerunt post diuisionem et seperationem praedictam non crediderunt ipsum ab vtroque procedere sed a solo patre: et inter istos et nos non est tantum vocalis contradictio sed realis. Secundum istorum patet ex his que dicta sunt contra secundam solutionem. primo vero probatur primum: quia si detur oppositum: sequitur quod doc. illi greci errauerut in fide: et vere fue runt hetici quod non vet baen dictum: si est dducebatur secunda solusio.

Secundo: quia si intantam heresim fuissent prolapsi: non est verisimile quin be. aug. qu fuit validissimus malleus hereti corum et pugil fidei: de eis fecisset mentionem: et quin conatum suum posuisset ad extirpandam eam: sicut fecit de omnibus heresibus que ante tempora sua vel suo tempore fuerunt: quod tamen fecisse non inuenitur: immo absolute tamquam ab omnibus vniversaliter concessum asserit spiritus sanctus ab vtroque procedere: vbicumque de materia ista loquitur: vt patet videntibus dicta sua: igitur etc.

Tertio: quia magister in litera di 1I. c. 4. auctoritatibus at hanasii: didimi: cirilli: et Io. criso. qui inter doc. grecos fuerunt multum solemnes: ostendit spiritus sanctus etiam a filio procedere: et per hoc probat eos et alios tempore eorum nobiscum in eandem fidem conuenire. Et si queratur cur greci nunc in tantam heresim sunt pro lapsi: nec doc. suos sequuntur: dicitur communiter quod tempore quo translatum est imperium de grecis ad germanos tempore caroli magni: greci indignati inobedientes facti sunt et ecelesie et imperatori: et vt viderentur recedere rationabiliter ab obedientia ecclesie Nomane imposuerunt la tinis heresim distictione esse hereticum quod spiritus sanctus procedat a filio: et ita accipientes non causam vt causam: seu pro causa in hunc errorem prolapsi sunt. His praemissis nego minorem et ad probationem primam damasceni: dicitur communiter: quod iste propoitones ex et. a. vt patet per linconiense super epistolam damascen.m de trisagio: non solum denotant apud grecos originem: sed principalitatem quandam: quam producens habet a se et non ab alio: principium seu potentiam producendi seu generandi: et isto modo: vt inducit lincom. ibidem: damascenum et alii doc. grecorum dicunt spiritus sanctus non procedere a filio: siue ex filio: sed a solo patre: quia quamuis spiritus sanctus procedat a filio: non tamen principaliter modo praedicto: quia filius non habet a se sed a patre virtutem spiradi: non igitur vult damascenum quod spiritus sanctus non procedat a filio: sed quod non eque principaliter sicut a patre modoposito. Et istum sensum profert be. aug 15. de tri. c. 45. de par. non frustra: in hac trinitate non dicitur verbum dei nisi filius: nec donum nisi spiritus sanctui nec de quo genitum est verbum: et de quo procedit principaliter spiritus sanctui nisi deus pater: et subdit principaliter: ideo autem addidi principaliter: quia et de filio spiritus sanctus procedere reperitur: sed hoc quoque illi pater de dit. hec aug.

Ad secundum vero patet: quod ex verbis illis be. andree: aug. non habet quod spiritus sanctus non procedat a filio: quia quand predicabat spiritus sanctus procedere a patre: non addit solum mo. Et quando dicitur quod nihil procedit ab eo in quo permanet: negatur: constat enim: quod filius proceditur a patre: et tamen dicitur permanere in patre: iuxta illud: ego in patre et pater in me manet.

Ad tertiam respondet magister in littera di. xi. c. 3. dicens: nos autem illa verba ita declaramus: qui aliud docuerit: vel aliud predicauerit id es contrarium docuerit vel contrarium prodicauerit ana thema sit: aliud ergo ponit pro opposito: sicut apostolum ad gali. si quis aliud euangelim auerit id es contrarium anathema sit: non dicit si quis addiderit: nam si illud diceret sibipsi contradiceret: vt ostendit per beatae aug. Ex quibus verbis clare patet: quod non obstante de terminatione illa ad hoc potuit a nobis addi quod procedit a filio quia hec additio non contrariatur determinationi priori.

Contra secundam conclusionem posset argui: verum quia conclusio illa non est catholicis dubia: cum sit per ecclesiam determinata: per transeo. Contra tertiam vero occurrit quedam speci lis difficultas eo quod spiritus sanctus producitur necessario. et necessitas repugnat libertati: istitamen difficultati responsum fuit super prima dist. q 6. vbi fuit ostensum: quod non omnis necessitas repugnat libertati communiter dicte: licet repugnet libertati contradictionis et contingentie. Contra quartam vero non oportet instare in speciali: quia de pendet ex tribus personis etc.

Ad rationes principales. Ad primum nego antecedens: et ad probationem non est verum: quod quicquid producitur libere producatur contingenter: vt patet ex prima distinctione. q. praeallegata. Secundam rationem concedo concludere.