Quaestio 4

QVAESTIO QVARTA. Vtrum Theologia sit speculatiua, vel practica.

ET arguitur quod practica. Quia scientia affectiua est scientia practica, sicut patet de scientia morali quae facit hominem bene dispositum seeundum affectum: Sed Theologia est affectiua: Ergo, &c. Maior patet: Minor probatur. Primo per Augustinum qui dicit, quod quarquid paret cae quIcQnIdIATeTInDINIAI srrrpturii est eDATITAr: Hoc non esset, nisi charitas esset principalis finis. Ergo, &c. Secundo, per Apostolum dicentem quod sinis praecepti est iDr1rar. Tertio, per rationem, quia id quod est melius habet rationem principalis finis: sed in via potior est charitas siue affe. ctio quam cognitio, quia melior est in via amor Dei, quam sit cognitio aenigmatica: Ergo principalis finis Theologiae est affectio siue dilectio.

Contra: Omnis scientia est vt deper se obieclo, de aliquo operabili per ipsam scientiam quae dicitur practica: Sed Theologia non est vt de per se & primo obiecto de operabili al quo modo: Ergo &c. Respondeo: Hic tria fient. Primum eiit offendere vnde habet scientia quod sit practica: & vnde habet speculatiua quod sit speculatiua quantum an operationem: Nam quantum ad dhiectum, quod ab eo sit ista distinctio radicaliter, dictum est. Secundum erit ostendere quod necessario omnis scientia vel est speculatiua vel practica. Tertium erit ponere opiniones de illa quaestione, & pereligere veriorem.

Quantum ergo ad primum. Sciendum est quod cum scientia dicatur practica vel spieculatiua ab aliqua operatione qua scientia vel intellectus per scientiam attingit obiectum seientiae, potest esse duplex operatio; scilicet elicita, quae est cognoscere siue considerare; & imperata, sicut dirigere in agendis vel faciendis, siue etiam ipsum agere bene vel etiam facere, sicut conuenienter domificare. Quando ergo scientia solo actu elicito attingit obiectum, cum actus elicitus a scientia non possit esse nisi considerare siue speculari: tunc talis scientia non habet operationem respectu obiecti, nisi considerare siue speculari: & ideo talis scietia est tantum speculatiua. Dicitur autem talis scientia magis speculatiua quam consideratiua, quia consideratio siue cogitatio ordinatur ad videndum siue ad speculandum veritatem, siue ad aliquid perfectius: & quod scientia talis sit speculatiua omnes concedunt. Quantum autem ad scientiam practicam, sciendum quod omnes concedunt quod dicitur practica, quia ordinatur ad opus: Sed hoc intelligendum est accipiendo opus pro operatione imperata ab intellectu. Nam opus si acciperetur pro quacunque operatione indifferenter: sic etiam speculatiua posset dici ordinari ad opus, nam opus quoddam potest dici iplum speculari. Et ideo oportet accipere opus a quo dicitur scientia practica, pro operatione imperata, qua scientia attingit obiectum suum effectiue causando ipsum, vel simpliciter, sicut domificatiua facit, vel aliud aliquid sicut medicina facit sanum aliquid cooperando naturae: ita quod actus elicitus scientiae medicinae est cognitio qua medicus scit quomodo debeat sanare; sed ipsum sanare vel dirigere sanado, est operatio imperata: vnde scientia practica dicitur ab opetatione imperata & causata per scientiam: siue ipsa sit obiectum scientiae practicae, vt citharizatio est obiectum artis citharizandi: siue ipsa sit operatio mediante qua scientia attingit obiectum suum effectiue, sicut dare potionem vel aliquid tale, est operatio mediante qua medicina attingit effectiue ad ipsum sanum. Et hoc de primo.

Quantum ad secundum, sciendum est quod operatio aliqua tripliciter potest se habere ad aliquam scientiam. Vno modo antecedenter, & vt est causa mouens ad quaerendum scientiam: sicut si aliquis amore scientiae motus velit accipere scientiam vel vti scientia aequisita, & a tali actu, non denominatur scientia sicut a fine: Vnde ex hoc non diceretur scientia amatiua. Secundo modo potest se habere aliquis actus ad scientiam obiectiue tantum, vt si aliquis consideraret de inffuentia caeli, vel de amore, quomodo scilicet aliqua res est amabilis, non intendens ordinare ad acquirendum amorem; & similiter a tali actu non denominatur scientia practica, alioquin scientia considerans de motu caeli posset dici motiua, vel infsuxiua, si consideraret quomodo caelum infsuit in inferioribus. Tertio modo potest se habere aliquis actus alius ab actu elicito ad scientiam, vt est effectus: & hoc duplicitear; quia potest se habere cosequutiue non sicut finis principaliter intentus: Sicut si ad studium sequatur attenuatio corporis, non dicetur propter hoc scientia attenuatiua, vel ad conside¬ rationem alicuius scibilis sequatur delectatio, non dicetur propter hoc scientia delectatiua. Alio modo potest scientia esse causa alicuius actus ex intentione principali: sicut medicina est causa sanandi, & a tali actu denominatur scientia, sicut a pro. prio obiecto: sicut medicina dicitur scientia sanatiua: & talis actus dicitur actus imperatus a scientia: alii aute actus, praeter actum, elicitum, qui antecedunt vel obiectiue vel consequutiue, sed non intenti, se habent ad scientiam non sicut actus imperati, nec denominant eam vt proprius finis, vt dictum est. Ex hoc potest probari intentum: sed quia omnis scientia vel est practiea vel lpeculanua, vel vtrumque, & hoc potest probari & ex parte actuum & ex parte obiectorum. Ex parte actuum sic: Quia omnis scientia habet pro fine a quo denominatur, vel actum elicitum, vel actum imperatum: & hoc patet ex dictis: Sed illa quae habet actum elicitumtantum, secundum omnes est speculatiua: illa autem qua habet pro fine actum imperatum, est practica, quia talis scientia est causa effectiua sui obiecti: nam actus imperatus vel est obiectum scientiae, vt citharizatio, vel mediante eo scientia attingit ob¬iectum suum esfectiue: & sic scientia cuius finis est actus imperatus est causa effectiua per imperium sui obiecti, & talis est pract ica: Ergo omnis scientia vel est speculatiua vel practica vel vtrum que, si scilicet consideret aliquid quod est speculabile tantum, & aliquid quod est operabile. Ex parte obiecti probatur idem sic. Quia vt supra patuit: scientia speculatiua & practica primordialiter distinguuntur pe nes obiecta: ita quod illa scientia quae est de operabili per ipsam scientiam, est practicauilla adtem quae est de non operabili per ipsam scientiam, est speculatiua: Sed omnis scientia habet pro obiecto vel aliquid operabile per ipsam, vel aliquid non operabile per ipsam: Ergo omnis scientia vel est speculatiua vel practica, Dico autem operabile per ipsam scientiam: quia scientiam esse de eo quod est operabile vel factibile ab aliquo, non facit scientiam quamcunque ex istentem de eo esse practicam: nam constat quod caelum & terra quae homo considerat & de quibus homo habet scientiam, sunt quaedam factibilia a Deo; nec ex hoc sequitur quod scientia hominis de eis sit practica, quia non sunt factibilia per scientiam hominis: vnde scientia quae est de operabili per ipsam est practica.

Quantum ad tertium, sciendum quod de principali questione sunt quatuor opiniones. Prima est quod ista scientia non sit speculatiua nec practica loquendo de fine principali. Et hoc probant, quia ista scientia, vt dicunt, est affectiua: & hoc proba, per tres rationes ad principale adductas: Sed scic tia affectiua nec est practica nec speculatiua: Ergo, &c. Minorem probant: quia practicum & speculatiuum pertinent ad habitus intellectus, sed affectiuum pertinet ad voluntatem: Ergo, &c.

Sed ista positio est impossibilis. Primo quantum ad hoc quod ponunt quod ista scientia est affectiua: quia si dicitur affectiua: aut hoc, est quia ex affectione acquritur, aut quia affectio tantum in ea consideratur, aut quia ad efficiendum affectionem principaliter ordinatur. Primum non potest esse, quia cum aliquis possit ex amore sciendt quamcunque scientiam quaerere, omnes esiunt asfectiuae vbi est principaliter amor veritatis. Dato etiam quod aliquis ex amore scibilis vellet quaerere vel considerare aliquam scientiam, non pro¬ pter hoc deberer dici quod esset affectiua: quia finis scientiae non est amor scientiae vel scibilis, sed illud quod quis vult & appetit consequi per scientiam, siue vt obiectum siue vt actus a scientia elicitus vel imperatus. Nec secundum, quia illa scientia quae habet affectionem pro principali obiecto principaliter considerato, tantum tendit in suum obiectum, quod est principaliter affectio, mediante actu elicito tantum: & talis est speculatiua non asfectiua, nisi fiat denominatio ab obiecto, sicut dicitur scientia naturalis quae est de ente naturali; & de tali denominatione non quaerimus, sed de denominatione qua scientia denominatur a fine, qui est actus elicitus vel imperatus: Item etiam sequeretur quod ista scientia non esset de Deo vt de principali obiecto. Tertio etiam modo non potest esse: Quia si principalis intentio Theologiae est facere affectionem vel aliquem affectuosum, oportet quod principale eius obiectum sit affectio, siuie natum fieri affectuosum: Sed hoc est falsum, quia tunc Deus non esset principale obiectum eius: Ergo, &c. stiobatio Maioris: Quia quando finis principalis alicuius scientiae est aliquid efficere, principale consideratum est illud quod efficit, hoc enim principaliter intendit, scilicet quod sciat quomodo faciat illud. Si ergo Theologia principaliter intendit efficere affectionem vel affectuosum, sequitur quod affectio vel natum fieri affectuosum erit piincipale obiectum & principaliter consideratum in Theologia: Si autem affectio sequatur ex consideratione Dei, non sicut intentum principaliter, non dicetur propter huius modi affectiua, vt supra patuit.

Secundo, est ista positio impossibilis in hoc quod ponit scientiam istam nec practicam nec speculatiuam. Et hoc patet in generali: Quia supra ostensum est quod impossibile est aliquam scientiam esse quae non sit speculatiua vel practica: & in speciali, hoc patet, quia ista scientia vt supra patuit, non potest dici affectiua nisi principaliter ordinetur ad efficiendum affectiuum: Sed hoc posito necesse est ipsam esse practicam: Ergo, &c. Probatio Minoris: Quia practica est quae est effectiua sui obiecti & tendit in ipsum vel vt in actum imperatum vel mediante actu imperato: Sed si principalis finis Theologiae esset efficere affectionem, vel natum fieti affectuosum, affectio esset principale eius obiectum; & sic esset causa efficions sui obiecti: Ergo esset practica.

Ista autem ratio impugnatur quadrupliciter. Pnmo, ostendendo quod dato quod principalis finis Theologiae sit efficere affectionem, non sequitur quod affectio sit principale obiectum eius, sed Deus secundum quod est amabilis: Et considerando Deum secundum quod est amabilis, erit causa atfectionis: Ergo, &c. Secundo, quod dato quod Theologia sit aliquo modo concausa disponendo respectu affectionis: quia tamen non est sufficiens causa per se, non est practica. Teitio, quia ista scientia considerat quomodo boni simus secundum affectum, ideo est affectiua: Sed quia non considerat quomodo fiamus boni a nobis, sed ab alio, scilicet a Deo, ideo non est practica. Quarto quia vt dicunt, sicut illa scientia quae est circa mores hominum, licet aliquid essiciat in homine, non tame dicitur proprie factiua, sed actiua: ita hic licet Theologia faciat aliquid ad asfectionem, non tamen debet dici proprie practica, sed affectiua.

Sed ista nihil valent. Ad primum ergo dicendicendum est, quod, vt dictum est, est impossibile quod scientia quae principaliter intendit qurimnodo sciat essicere affectionem, non habeat facere affectionem pro principali considerato: imo hoc dicere est statim contradicere: Et scientia talis si consideraret de amabili, hoc esset vt de causa siur obiecti: quia per hoc homo essicitur affectuosui, quod principaliter intenditur. Si autem consideraret de Deo secundum quod amabili, non vt es hoc intenderet facere affectuosum, tunc non esset asfectiua, sed speculatiua: quia tenderet in suum obiectum tantum mediante actu elieito. Ad secundum dicendum est, quod ad scientiam practicam non requiritur quod sit sufficiens causa sui obiecti, sed sufficit quod sit vel causa vel concaula dummodo printipaliter ordinetur ad causandum vel concausandum suum obiectum: sicut patet de arte medicinae quae non est sufficiens causa sanitatis, sed concausa cooperans naturae. Adtertiu dicendum est, quod illud est valde irrationabile: nam considerare quomodo fiamus boni ab alio, hihil ad hoc cooperando, est speculatiuum, & non est speculatium. Si enim cosiderem quomodo Deus me fecit bonum in bonitate naturae vel in bonitate moris, considerando quomodo inserta sunt nobis naturaliter amor boni & cognitio veri, constar quod hoc est speculari & attingere obiectum mediante actu elicitotantum: & sic etiam considerare tantum quomodo fiamus boni secundum bonitatem gratiae, est mere speculatiuum. Ad quar tam dicendum, quod cum scientia practica dicatur illa quae qualitercunque attingit iuum obiectum effectiue, ita quod hoc sit principaliter intentum, liue hoc sit per factionem siue per actionem, habet actiua vnde possit distingui contra factiuam, non tamen contra practicam: Similiter etiam cum asfectiua ordinetur principaliter ad efficien dum affectionem, impossibile est quod distinguatur contra practicam. Ad motiua istorum patebit in fine soluendo rationes factas ad questionem. Ratio autem quae probat quod si ponatur affectiua, quod non sit speculatiua vel practica, quia practicum & specuilatiuum pertinent ad intellectum, affectio vero vel affectuosum ad voluntatem, nihil facit: quia licet affectio vel habitus affectuosus inclinans voluntatem in amorem non sit in intellectu; scientia tamen quae est causa affectionis, modo quo intellectus practicus potest esse causa alicutus, est in intellectu: dicere enim quod scientia affectiua non sit in intellectu, est absurdius: sicut etiam factio freni licet sit in materia exteriori sicut in subiecto, scientia tamen frenifactiua quae est causa huius factionis, est in intellectu.

Secunda opinio est quae ponit quod est principaliter practica, quia principaliter ordinatur ad hoo quod amet Deum. Sed hoc etiam non potest stare, quia sequeretur, vt sepe dictum est, quod amor vel natum fieri amatum, vel aliquid operabile a nobis esset principale obiectum huius scientiae, quod falsum est. Ad motiuum issorum patebit in fine, quia per idem motiuum ponunt ipsam practicam, pei quod ponunt alii eam affectiuam.

Tertia opinio ponit eam simpliciter practicam & simpliciter speculatiuam, magis tamen principaliter speculatiuam quam practicam. Primum probatur sic. Quod dato quod non haberemus scientiam eorum quae de Deo sunt speculabilia, tamen adhuc indigeremus habe. re scientiam bene operandi ad merendum vIO tam aeternam. Ex hoc sic arguitur: Illa scientia quae intendit praxim gratiam sui, est princi¬ paliter practica: Theologia est huusmodi: Ergo &c. ProbatioMinoris: Quia vt dictum est, in Theologia intenditur bene operari non propter speculationem viae: quia, vt dictum eit, dato quod non haberemus seientiam de eis quae sunt speculabilia de Deo, adhuc indigeremus scire operari propter meritum vitae aeternae. Secundo sic, quia non minus debet Theologus in ciuilitato Christtana in tendere bene operati moraliter, quam Philosophus in ciuilitate humana, sed Philosophia humana intendit principaliter & propter se bene operari moraliter, & non solum propter speculationem. Ergo, &c. Et sic videtur Thcolo;ia principaliter practiaa. Secundum probant sic: quta illa scientia quae intendit speculationem gratia sui, & non solumpropter aliquod opns, principaliter est speculatiua: Theologia est huiusmodi: Brgo, &c. Probatio Minoris: Quia dato quod non haberemus seientiam qua sciremus quid deberemus facere ad merendum vitam aeternam, adhuc deberemus habere scientiamde iis quae sunt speculabilia de Deo; vt sic transeamus a nescientia ad perfectam cognitionem patriae per cognitionem quae potest haberi per reuelationem in via: & sic Theologia debet intendere speculationem propter se. Et sic Theologia est principaliter practica, & per corisequens principatiter de obiecto operabili. Et principalitor speculatiua, & per co: sequens de obiecto speculabili, Ista autem obiecta sunt diuersarum rationem, diuersa autem obiecta diuersarum rationum & princip alia diuersificant scientias: Ideo dicust quod Theologia non est simpl citer vnaa sed quadam colligatione, inquani uni vterque finis Theologiae per se ordinatur ad vnum finem extrinlecum qui est beatitudo. Tertium autem, scilicct; quod magis principaliter est speculatiua quat practica, probant pet hoc, quod speculatio magis conuenit eum fine vltimo qui est visio: & ideo speculatio magis intenditur, sicut illud quod est propinquius vltimo fini, quid autem sit tenendum de ista opinione, patebit pertractando quartam.

Quarta opinio ponit, quod ista setentia est speculatiua & practci: sed t amen pi incipaliter est speculatiua secundar o practica: & tamen cum hoc est simpliciter vna seientia. Quod sit speculatiua ptet: Quia illa scientia que tendit in obtectum mediante actu elicito tantum, qui est considerare siue ipeculari, est speculatiua: Sed Theologia hiibet obiectum respectu cuius habet tantum specusari, seilicet Deum; Ideo est peculatiua. Secundum, seilicet, quod sitpractiei, probatur, Quiia scietia quae intendit effectiue causare suum obiectum, & habet oper abile pro obiecto, est ptactica: Theologia est huiusmodi, quia habet pro obiecto saltem secund atio aliqua operibilia, quae quantum ad illam partem sui intendit efficere & operari: & sic est practica. Tertium, quod Theologia principaliter sit speculatiua, & secund ario practica, probatur: Quia illa operatio quae couenit scientiae respectu primi & per se obiecti, est ei principalis: & illa quae conuenit ei respectu secund aiii obiecti, est ei secundario conueniens, & finis secundarius: Sed operatio quae conuenit Theologiae respectu primi & per se obiecti, Dei seilicet secundum quod Deus est, est speculatio: operatio vero quae conuenit ei respectu secund irii, est praxis: Ergo principaliter & sicut a fine principali est speculatiua, sed secundario est practica. Quartum, scilicet quod nonobstante quod sit speculutiua & practica, nihilominus sit vna simpliciter, potest ostendi. Ad cuius euidentiam,

Sciendum, quod magis est attendenda vnitas scientiae ex vnitate obiecti formalis, quam ex ordine vnius finis ad alterum. Nam forte dato quod praxis aliqua ordinaretur ad speculationem, tamen non oporterer quod pertineret ad eandem scientiam, nisi obiectum vnius esset susficiens ratio considerandi de alio. Vnde dato quod moralis Philosophia esset principalster propter specnlationem Metaphvsicae, non tamen oporteret quod per tineret ad eandem scientiam cum Metaph vsica. quia obiectum Metaphvsicae non esset siffictens causa quare aliquid deberet sieri: quia nihil est dictu quod aliquis operetur propter ens vniuersale, licet propter speculationem entis aliquid sit faciedumi & similiter in aliis scientis humanis non inuenitur aliquod obiectum quod sit ratio practieandi, vel propter quod de beat aliquid fieri: quia obiecta se entiarum ipeculatiuarum sunt vniuersalla, quae non sunt talia propter quae aliqua debeant fieri, licet propter eorum specul ationem aliquid debeat sseri.

VIterius, sciendum quod non solum propter vte sionem Dei est bene oper andum, quia hoc est operari propter bonum commedum, sed etiam pro pteripsum Deum: ita quod dato quod nullun cotrimodum ita proueniat, tamen Deus secundum qiod Deus, est tale ens, propter quod & propter cuius honorem quodcunque opus bonum & rectum est faciendum Vnde Deus secundum quod Deus, est ratio considerandi operabilia: & per consequens scientia quae considerat Deum in eo quod Deus, potest se extendere ad considerandum opc rabilia: ita quod possumus formare rationem vnam sic. Vbi est dare vnum primum & per se obiectum, quod est ratio sufficiens considerandi omnia alla quantumcunque sint diuersa secund ario considerata, ibi est vna scientia: Sed Theologia habet vnum primum & per se obiectum, scuicet Deum, secundum quod Deus, quod est ratio sufficiens aonsiderandi, non tantum specu labilia, sed etiam operabilla, & secundum quod operabilia: Ergo Thuologia vna scientia simpliciter ex istens potest esse spebulatiua & pract e. Ad illud ergo qod ill de tertia opinionedicut, quod cilicet est : incipaliter practica, quia praxis est gratia sui & non gratiam ipeculationss viae, qui ptaxis non quaeritur principaliter propter speeulationem viie. Dicendum est quod praxis dicitur principaliter comparando ad speculationent, quia non est propter speculationem viae prine ipaliter: tamen & operatio, & operabile est propter specusatum obiectum: & ideo faciendo comparationem ex pirte obie storum, sic speculabile est princ ipale obiectsi & ope. rubile secundarium: quia nec consideratur operabile, nisi propter primum & per se obiectum, quod est speculabile: ita etiam speculatio est principalis finis, & operatio secundarius. Et quia dicitur quod propter vitam aeternam debemus operari, dato quod nil consideraretur de speculabilibus diuinis. Dico quod necvita aeterna accipiendo vitam aeternam pro visione, vt est quoddam commodum hominis, nec aliquod comrnodum est ratio principalis bene operandi; imo Deus in eo quod Deus dato quod nullum commodum inde deberet venire. Et ideo ablato speculabili bono quod est Deus, in eo quod Deus, non manet ratio principalis considerandi operabilia. Propter hoc patet ad a liud quod dicunt, quod Tlieologta habet diuersa obiecta principalia, quod non est ita, imo habet vnum obiectum principale, scilicet speculabile: A quod est primo consideratum, & quod est ratio considerandi operabile.

Ad rationem in oppositum dicendum est quod minor est falsa: & ad primam nrobationem dicendum est quod non est intentio Augustini dicere quod finis principalis Theologiae sit chatitas: sed intentio eius est quod qui non potest attingere ad perfectionem Theologiae sufficit ei ad salutem hominis charitas, ita tamen quod charitas includit cognitionem per dilectionem operantem.

Ad secundum dicendum est quod non dicit Apostolus a quod finis principalis totius Theolo giae sit charitas: sed quod est finis praecepti: tota autem Theologia non stat in praecentis.

Ad tertium dicendum est quod secundumquosdam licet dilectio viae sit potior meritorie & in genere boni vtilis quam cognitio viae, tamen essentialiter cognitio est potior dilectione Sicut suntlingus est essentialiter potior merello regis: sed merellus est melior ingenere boni utilis: illud f aute quod est essentialiter potius, magis habet rationem finis. Et si dicatur contra hoc quod dilectio sit simpliciter melior, sicut & merellus videtur melior simpliciter quam suntlingus: quia libenter ditur sunt lingus pro eo. Dicendum quod non oportet, quin duecte suntlingus non datur pro merello: licet uro eo quod accipitur pro merello: vel potest dici quiod dato quod dilectio sit simpliciter melior cognitione: non tamenid quod facit illa scientia ad duectionem est melius ipsa cognitione, quia ista scientia non facit ad dilectionetn causando principaliter charitatem: sed dis, ponendo per directionem & admonitionem, & ostendendo quid ex charitate sit diligendum vel faciendum. Cognitio autem nobilior est ista cooperatione: dato quod charitas vel dilectio sit simpliciter nobilior, qua nobilius quod ex chatitate propter deum potest fieri est considetare vel contemplari maiestatem eius. Vel potest dici sicut motus manus non est finis alicuius scientiae humanae, quia virtus motiua est a natura; licet ea quae per motum manus fiunt possint esse finis alicuius, scientiae sicut domus: sic etiam dilectio non est finis huius scientiae cum habitus duectionis sit a Deo creante sed operari alia ex chari nte potesti esse finis huius scientiae Et ideo potest dici ad rationem quod dato quod dilectio sit simpliciter nobilior cognitione in via, adhuc non sequitur quod dilectio sit finis huius scientiae vel alterius: sed operari alia ex dilectione inter quae considerare & contemplari maiestatem Diuinam est nobilissimum.