Quaestio 1

QUAESTIO I.

Utrum peccatum — possit esse n cogitatione ?

Aldüs. Z2. p. g. 107. m. 1. art. 2. D. Thoin.]1. 2. q. 90, arl. 4. et q. 72. art. 7. ubi CGajet, Con- rad. Med. D. Bonav. hic ari. 1.q. 1. ei. 2. l d. 41. ari. 2, q. 1, et 9. Büchard. ibi. art; 2. g. 1. 2. Gabr. q. 1. Aug. 1. contra duas. €, 31. et. 22. -contra. Faust. 21... Greg. 4. mor. 2T.

Circa istam quadragesimam secundam distinctionem, in qua Magister recitat dictum Hieronymi, in quo innuitur quod peccatum consistit in cogitatione, sermone et opere, quaeruntur quinque. Primo: utrum peccatum possit esse in cogitatione ? Secundo: utrum in sermone? Tertio: utrum consistat in opere? Quarto: utrum divisio Hieronymi de peccato sit sufficiens? Quinto: posset quaeri de distinctione septem peccatorum capitalium.

Circa primum arguitur quod non, quia secundum Augustinum de duabus animabus: Peccatum nusquam est, nisi in voluntate.

Item de vera religione: Peccatum adeo voluntarium est, etc. sed non est voluntarium, nisi quia in voluntate, vel in potestate voluntatis; cogitatio autem nonest in potestate voluntatis, dicente Augustino 3. de lib. arb. c. 15. JVon est an potestate nostra, quin visis langamur; ergo non est in cogitatione peccatum..

Praeterea, nihil est peccatum nisi sit. cognitum, quia non est peceatum misi volitum, et nihil est volitum nisi cognitum. Sed cogitatio non est cognita vel intellecta,. quia. si sic, aut igibuTr quando est, quod non contingit, quia tunc duo actus essent simul in intellectu, quod non est necesse ad hoc, quod aliquis peccet; nec antequam insit, quia tunc de ista intellectione quaererem, utrum esset intellecta, vel non et si sic, iterum quaererem de illa, et sic in infinitum; nec etiam postquam infuit, quia tunc in illa non esset peccatum actualiter, quod est propositum.

Praeterea in cogitatione non est malum; ergo non peccatum. Probatio antecedentis, quia si hoc essel verum, non esset nisi quia talis cogitatio est alicujus mali; sed intellectio mali non est mala; habet enim Deus cogitationem mali, in quo tamen non est malum vel peecatum. Seientia etiam est eadem respectu oppositorum, et respectu unius oppositi est bona; igitur, et respectu alterius.

SCHOLIUM.

Citatis auctoritatibus ad oppositum, resolvit quaesitum q. 4. a n. 3. explieans primo, quomodo eogitatio sit voluntaria, et secundo, quomodo in ea sit peccatum; et solvit argumenta hic posita, ibi num. 15.

Contra est Hieronymus super Ezech. Idem etiam dicit Augustinus 2. de Trin. c. 2. Magister in littera, c. illo: Modi autem, etc.

QUESTIO II. Utrum peccatum possit esse in sermone ?

Alensis 2. p. q. 106. m. 3. a. 4. D. Thom. £c q. 1. a. 1. et 3. D. Bonavent. a.1. quaest.1. Richard. GrL- 1. eL2. (eb disi. 10. a. 1. quast. 4.) Gabr. quaest.-A. art. 4..Capr..quast. 1. a. 1. Durand. quaest. 1. Vasq. 1. 2. dist. 76.

Circa secundum, utrum peccatum possit esse in sermone ? arguitur quod non.Utens instrumentoad finem illum, ad quem est ordinatum, non peccat sic utendo; sed sermo inventus est ad expri mendum mutus voluntatis indicia. secundum Platonem in Timeo.

Praeterea, si esset peccatum ir sermone, hoc esset, vel inquantum est vox, vel inquantum significativa; non inquantum vox, quia tunc in brutis esset peccatum; neo ut significativa, quia ad significan. dum est imposita, et ejus impositio non est peccatum; tum etiam quia ex hoc quod est significativa non imprimitur sibi aliqua qualitas, ergo.

SCHOLIUM.

Adductis auctoritatibus ad oppositum, resolvit quiesitum quaest. 4. a num. 16. explicans optime quomodo ratio peeeati possit esse in sermone, et solvit argumenta hic opposita, ibi, num. 15.

Contra Matth. 5. Qui dixerit fratri $uo raca, reus erit judicio. Przeterea, Jac. 3. Si quis verbo non offendit. Item ibidem: Lingua ignis est.

QUAESTIO III. Utrum peccatum consistat in opere?

Alensis 2. p. q. 106. m. 3. D. Thom. 1: 25928: 4. 4. ubi Gajet. Conrad. Bassolus Aic q. un. a 2. Leuchet. et Tarlaret. Aic. Vadsq. 4. 27 dist. 76. et omnes citati pro q. praced.

Circa tertium, utrum peccatum consistat in opere?arguitur quod non. Quia quod non est voluntarium, non est peccatum; opus non est voluntarium, ad Rom. 7. Non quod. volo bonum hoc facio; ergo.

Praeterea, in eo quod est com- mune brutis et hominibus, non po: test esse peccatum; per illud enim commune, non possumus nos COD: vertere ad finem nec averti a fine; sed in multis operibus, in quibus deberet esse peccatum, communi. camus eum brutis; ergo, etc.

SCHOLIUM.

Positis auctoritatibus ad oppositum, resolvit quaesitum, quaest. 4. a num. 18. explican: quomodo actus aliarum potentiarum sint in potestate voluntatis, et quomodo in eis potest esse peceatum.

Contra,in Psalm. Reddet unicuique juxta opera sua. Et Apoc. Opera enim illorum sequuntur eos.

QUAESTIO IV. Utrum divisio D. llieronymi de peccato sit sufficiens ?

D. Hieron. in c. 43. Ezechiel. D. Thom. 1. 2. quaest. 72. Cajet. Conrad. Vasq. Bassol. h$c quast. un. a. 2. e 3. Leuchet. et Tartaret. ^ic Assor. tom.1. l. 4. cap. 4.

Circa quartam, utrum divisio D. Hieronymi de peccato, sit sufficiens, proceditur sine argumentis.

SCHOLIUM.

Hic ostenso malitiam esse primario in voluntate, asserit tamen malitiam distinctam esse in actibus externis, sed minus principaliter, quod expressius traetat quodl. 18. a. 3. ita Gabr. Bassol. Leuch. Rubion. Tartaret. hic Rada 2. tom. concl. 18. a. 1. Herrera lile... disp..-.33. q., 2. ucle8; 2 2.-d240..q.: f. Aleusis.4. p. q. 7/7. 10, 3: 3. :5. et 2,. p. q« 101. 11:373, 2. et q. 100... m. 3- glos, -e-si eui, de poen. dist. 1. Oppositum tenent D. Thom.1. 2. q.90. a. 4. ubi expos. Vasqd. d. 76. e .2. Assor. tom. 1. 1. 2. e. 6 .q.6. Nec obstat, quod hic dicat Scot. peeeatum esse tantum materialiter extra voluntatem, quia intendit non habere malitiam, nisi dependenter a voluntate, qua tamen non reectifieante potentias subjeetas, in ipsis etiam potest esse distincta malitia, sed major in voluntate, sic supra dist. 37. q.2. S Concedo igitur, explicando definitionem peceati, dicit velle esse ejus materiale, scilicet. in ordine ad privationem, quae est ejus formale, non tamen negat velle habere malitiam intrinsecam. iie autem explicat ideo peceatum materialiter competere aliis potentiis, quia libertati voluntatis subsunt.

Ad quaestiones istas, (a) praemittio quoddam generale, scilicet quod malitia primo et formaliter non est nisi in aliquo actu voluntatis. Probatio, quia justitia habitualis, ut distinguitur contra peccatum originale, et actualis justitia, ut distinguitur contra peceatum actuale, est in voluntate; ergo peccatum originale et actuale est in voluntate, hoc satis patet per Anselmum de peccato originali cap. 3.

(b) Item Augustinus 3. de lib. arb. Causa prima peccandi est voluntas. Nihil enim est peecatum, nisi quod est in potestate facientis, et nihil est in potestate facientis, nisi quod est in potestate voluntatis ejus, quia nihil prater hoc est imputatabile, et ideo dicit 12. de Civit. cap. 8. quod defectus voluntarios sequitur debita poena, ex quo sequitur quod in solo velle est peccatum primo, et in aliis non nisi mediante velle.

(c) Praeterea, omnis causa activa in universo prster voluntatem est naturaliter activa; ergo nulla praeter voluntatem est vituperabilis propter suam actionem. Hoc enim patet per Augustinum 3, de lib. arb. causa enim naturalis secundum eum,non agit nisi secundum quod accipit, ut agat ab alio, et ideo in nulla sua propria actione est vituperabilis, et ideo in nulla actione sua est peccatum; ex quo sequitur quod in eogitatione,-sermone ei opere, non est peccatum formaliter et primo, sed hocc est in solo actu voluntatis.

Secundo dico, quod licet peeccatum non possit esse formaliter nisi in voluntate vel in actu ejus, materialiter tamen potest esse in istis actibus dictis, scilicet cogitatione, sermone et opere, quia secundum Anselmum ubi supra, wOluntas est motor in toto regno animae, et. omnia obediunt sibi; sicut ergo voluntas tenetur habere in actu suo rectitudinem, sic tenetur habere illam in aliis actibus exterioribus, ad quos eooperatur, ut motor. Sicut igitur movendo recte potentias inferiores, actus earum sunt recti rectitudine participata, ita etiam per oppositum, movendo non reete, sunt actus earum non recti, quam reetitudinem debet voluntas illis dare, et ita movendo eas non recte, privat eas llla rectitudine. Et hoc habetur expresse ab Anselmo, ubi supra, capit. 4. ubi loquens in forma aliarum potentiarum dicit: Dedisti nobis Domimun cui obedire non. possumus, ele. et dicit quod movet alias potentiasinnobis, sicut instrumenta. Ex quo etiam sequitur, quod nullus actus possit esse malus, etiam materialiter, nisi qui potest imperari ab actu voluntatis formaliter malo.

SCHOLIUM. Pro resolutione quaest. prim: objieit multipliciter probans eogitationem non subesse imperio voluntatis.

Ex istis (c) respondeo ad primam quasstionem, ubi primo videndum est, si cogitatio sib in potestate voluntatis et quomodo. Secundo, quomodo potest esse mala; primum enim est necessarium ad secundum; cum enim in cogitatione non sit formaliter malitia vel peccatum, ad hoc quod sit aliqualiter mala, oportet quod subsit imperio voluntatis, ex qua subjectione contrahat malitiam a malitia voluntatis.

Quantum ad primum, (d) non videtur quod subsit imperio voluntatis, quia omnis volitio requirit necessario intellectionem naturaliter. priorem, licet simul duratione; quaero Igitur, quam cogitationem potest imperare? non illam priorem, patet; nec aliam secundam, quia ad nihil movet voluntas simul duratione, nisi ad illud quod fuit pracognitum; igitur si movetur ad eogitationem secundam, illa erat jam cognita, et sic posset procedi in infinitum.

(e) Aliter deducitur argumentum sic: Si voluntas potest imperare intellectui eogitationem alicujus objecti, tunc aut illam a quo avertit intellectum; aut illam ad quam convertit ipsum. Non primum, quia tunc non averteret ab ea; nec secundum, quia, ut dictum est, volitio requirit in intellectu actualem cognitionem simul duratione, et priorem natura; cogitatio vero ad quam convertit, est posterior natura volitione, per quam intellectus eonvertitur ad illam; igitur non videtur quod voluntas possit imperare cogitationem aliquam intellectui, nec ipsum avertere a consideratione alicujus objeeti, et convertere ad aliud.

Praeterea, in per se causis ejusdem speciei non potest esse circulus, ex primo Posteriorum, tunc enim idem esset essentialiter prius et posterius. Sed cogitatio in intellectu est per se causa requisita ad volitionem, eum voluntas non possit velle, nisi prsaetcedente cogitatione in intellectu; ergo non erite converso voluntas causa eogitationis'in 1tellectu, "et" per'conses quens nec imperabit illam.

Dices, (f) quod cogitatio in intellectu non est per se causa volitionis in voluntate, sed tantum causa sine qua non. Contra, causa prior non solum non habet esse a causa posteriori, sed nec ad actum suum praesupponit acetum causee posterioris; sed si voluntas imperat cogitationem in intellectu, oportet eam esse causam priorem intellectu, ergo non prssupponit actum intellectus, ut causam sine qua non. |

Praeterea (g) quilibet effectus habens causam sufficientem, potest causari ab ea; sed quaelibet intellectio habet causam sufficientem, scilicet memoriam perfectam, ad cujus rationem non ConcurPIC! voluntas] ut'^patetta divinis, ubi ad actum memori perfectae non concurrit voluntas conccausans, quia voluntas non coneurritf ad productionem Filii, ex dist. 6. primi libri; ergo non potest imperare, nec intellectum movere ad actum intelligendi.

Praeterea, causa efficiens intellectionis mex, videtur esse objectum intelligibile eum intellectu agente; ex quo sequitur quod voluntas non habet causalitatem super illam, quia causa naturales habentes causalitatem super effectum communem, causant illum totaliter.

SCHOLIUM.

Ratione et auctoritate clare probat cogitationem aliquam subesse voluntati id tamen de prima cogitatione non posse dici, quia pri:cedit omnem actum voluntatis.

Respondeo (h) et dico,quod oportet actum intellectus esse in potestate voluntatis, ita; quod possit intellectum avertere ab uno intelligibili ad aliud intelligibile eon- vertendo, alias intellectus staret semper in cognitione objecti perfectissimi habitualiter sibi noti. Probatio, agens perfectius circa idem passum fortius agit et impedit minus perfectum,( patet de igne et aqua, qua si agant circa idem, ignis totaliter impediet aquam in sua actione, ita quod non habebit effectum suum ); sed objecta intelligibilia respectu intellectionis sunt caussa naturales activae, et intellectus agens et possibilis, si ponantur agere ad intellectionem; igitur minus perfectum intelligibile, praesente magis perfecto intelligibili movente, nunquam moveret, neque averteretur intellectus abillo magis perfecto et efficacissimo intelligibili.

(i) Praeterea Augustinus 11. Trin. cap. 2. et 15. cap. 27. dicit quod voluntas vult et coputat intelligentiam proli; verum est tamen quod in 11. loquitur de sensu, sed in 15. de intellectu. Praeterea 2. de Anima: Intelligimus cum volumus, scilicet quorum notitiam habitualem Mhabemus. Praeterea: Habitus est, quo quis potest. uti cum. voluerit, primo Ethicorum; ergo.

Dicitur igitur (k) quod aliqua intellectio vel cogitatio est a vO-- luntate imperata; et cum possit. distingui cogitatio generaliter in primam et secundam, de prima probo quod non potest esse in potestate voluntatis, quia aliqua coeitatio pracedit necessario omne velle (. saltem natura ); sed quod praecedit omne velle, et est prius, natura saltem, non est in potestate nostra; hoc etiam dicit Augustinus 3. de lib. arbit. cap. Non est in potestate nostra, quin visis tangamur.

SCHOLIUM.

Ponit quinque modos jexplicandi, quomodo cogitatio subsit imperio voluntatis, et omnes refutat efficaciter et clare.

Sed de secunda cogitatione (lI) videtur diffieile quod sit in potestate nostra, cum ad nihil videatur movere voluntas nisi ad cognitum, et dicitur hic multipliciter. Uno modo, quod sufficit ad hoc quod voluntas moveat ad cogitationem alicujus, quod illud sit. cognitum solum habitualiter, non actualiter. Alio modo dicitur, quod sufficit cognitio vel cogitatio alicujus objeeti in universali, vel in aliquo simili, vel contrario. Alio modo dicitur, quod suffieit cognitio illius objecti remissa, vel quod voluntas remittat intellectum ad coeitationem inexistentem sibi, et tunc illa eogitatione remissa occurrit aliud cogitabile.

Alii dicunt, quod intellectus habet actum eollativum, itae quod inquantum eognoscit unum correlativum comparando ipsum ad aliud, voluntas movet ad standum in coenitione illius. Alii dicuut, quod in potestate voluntatis non est cognitio simplex, sed discursiva; sed ex simpliei movet ad discursivam, ita quod intellectui apprehendenti cognitione simplici aliqua duo objecta, voluntas imperat collationem unius ad alterum:

Contra primum modum: Impossibile est. voluntatem velle actu, nisi sit. actualis intellectio in intellectu; si enim sufficeret habi tualis, tunc dormiens, vel quantumcumque distractus, posset velle aliquod notum in habitu. |

(m) Nec secundus modus valet, quia tunc cum in lapide intelligatur substantia corporea, intelle. ctio lapidis sufficeret ad volendum avem vel bovem, quia hsec intelliguntur in substantia corporea, ut in universali; similiter ad intellicendum avem determinate vel bovem determinate, et similiter de quacumque alia substantia corporea. Item, illa intellectio in universali, vel est idem eum intellecti one in particulari, vel alia; non potest esse alia, quia sicut univer- sale in singulari non est aliud quam singulare, sic nec intellectio universalis in partieulari, est alia a particulari; ergo est idem in particulari; sed per hanc non intelligitur nisi aliquid determinatum; ergo.

Praeterea (n), intelligendo universale, possum velle quodlibet contentum sub universali, quod est volibile vel appetibile, puta intelligendo animal, possum velle ovem vel bovem; hoc tamen non possum sine specie propria ovis vel bovis, quam speciem non causat illa intellectio universalis, nec etiam voluntas, sed objectum singulare et intellectus agens; igitur intellectio universalis non sufficit.

Tertius etiam modus non est conveniens; bene enim concedo quod voluntas potest remittere coeitationem inexistentem; sed tunc a casu accidit, quod oecurrit aliud intelligibile, vel cogitatio alterius intelligibilis, vel ejusdem aliter quam prius, quod quidem intelligibile moveat intellectum et voluntatem, et sic solum casualiter et non per se esset cogitatio in potestate voluntatis. Praeterea (0), non salvat propositum, quia quantumcumque voluntas moveat ad aliud, remittendo priorem cogitationem, hocc tamen non est per se ad aliquod determinatum, quia hoc solum est ad phantasma fortius, quod fortius movet, et haec per accidens, inquantum scilicet remittit illam eogitationem.

Quartus etiam modus non sufficit, non enim semper ad hoc quod voluntas avertat intellectum b uno. et, convertat ad aliud. oportet quod cognitio vel cogitatio sit comparativa, quia unum objectum potest cognosci per se sine comparatione ad aliud, et ab intellectione illius, potest voluntas avertere intellectum. Item in eomparatione non est intellectio alterius, sed tantum cointellectio.

Ultimus etiam modus non valet, quia si non est in potestate nostra ilud, sine quo non potest haberi; discursus, nec etiam ipse diseursus erit in potestate nostra diseursus autem necessario praesupponit cognitionem apprehensivam pnbjeetu cet 1lla- simplex" Émtellectio objecti, ad ouam debet intellectus diseurrere, non est in potestate voluntatis, ut probatum est supra; ergo nec discursus.

Item, contra omnes modos simul, quia nullus eorum potest assignare aliquem actum in intellectu in eodem instanti eum volitione, qui ad hoc sufficiat. Non primus quia ille nullum actum ponit, sed solum eognitionem habitualem; nec secundus, quia volitio est in se distincta, sed actus vel cognitio in universali est indistincta; nec tertius, quia remissio intellectionis unius objecti, non ponit aliquam intellectionem alterius objecti nisi a casu; nec quartus, quia quando intelligo lapidem absolute, non habeo comparationem praeviam, nec absoluta intellectio suffieit ad hoc quod velit comparativam; nec quintus, quia in instanti in quo voluntas eonvertit, non intelligit extremum, a quo diseurrit, quia ab intellectione illius avertit, nee extremum, ad quod discurrit, quia 1llius intellectio est naturali- ter posterior volitione. Stat ergo difficultas praedicta.

SCHOLIUM.

Preemissis tribus insignibus propositionibus, explieat quomodo voluntas imperat cogitationi, scilicet dum complacendo aut displieendo intellectioni, h:ee firmatur aut remittitur, quod clare explicat, n. 11. et solvit argumenta quae incipiunt n. 3.

Respondeo (a) ergo prcemittendo tres propositiones. Prima, quod una intellectione perfecta et distineta existente in intellectu, multae intellectiones indistinctae et imperfectae possunt inesse. Patet in exemplo in visu, qui in pyramide et infra basim videt. unum punctum in cono distincte, et tamen in eadem pyramide, et infra eamdem basim videt multa imperfecte et indistincte, et tamen una est tantum visio perfecta istius, scilicet super quod cadit axis pyramidis; sj hoc est possibile in sensu, multo magis in intellectu.

Secunda propositio est (b) quod intellectione inexistente, licet non cognita, ut objectum, potest voluntas velle et complacere sibi in objecto illius intellectionis, et in illa intellectione, et non complacere sibi; aliter enim voluntas non posset copulare parentem cum prole, quod est contra Augustinum quasi ubique in lib. de Trinitate.

Tertia propositio est, (c) quod voluntate complacente intellectioni, intellectio firmatur et intenditur, ipsa autem non complacen.te vel nolente, iafirmatur et remittitur, et hoc declaratur s1c: tagens quod est diversarum operationum et actionum, si circa unum et idem agi, fortius agit et perfectius, quam si simul agat circa disparata (virtus enim unita fortior est et perfectior); igitur si anima secundum omnes suas potentias agit circa idem, fortius et perfectius agit, quam sil circa diversa secundum diversas potentias ageret, et ideo si voluntas operatur circa idem, circa quod intellectus, confirmatur intelleetus in actione sua, et hsec est ratio propter quid. Quod vero itaa slt, patet per experientiam certam, sicut quilibet potest experiri in se.

Preseterea (d) agens inferius, perfectius agit concurrente agente superiori, licet. non necessario requisito; sed voluntas est agens superius respectu intellectus, licet non necessario requiratur ad aetionem intellectus; ergo, etc.

Dico igitur quod una intellectione intellectus existente perfecta, possunt ibi esse multe confusa et imperfecta, nisi illa intellectio esset ita perfecta et actualis, quod non pateretur secum aliam; illis ergo confusis et imperfectis lbi existentibus, potest voluntas, secundum propositionem secundam, complacere in qualibet earum, etiamsi illa intellectio non fuerit coenita, ut objectum actualiter. et ex tertia voluntate complacente in aliqua intellectione, confirmat illam et intendit. Illa igitur, quae fuit remissa et imperfecta, fit per Istam complacentiam perfecta et intensa, et sic potest imperare cogitationem et convertere intellectum ad illam. Voluntate autem nolente aliam intellectionem, et non eomplacente in ea, illa reniit-; titur vel desinitesse, et sic dicitur voluntas avertere intellectum ab intellectione illius in comparatione eadem ad aliquod corpus visum sine motu aliquo, et manente eadem pyramide, potest virtus visiva in aliud punctum quod prius videbat, licet imperfecte, nisi forte visio illa esset ita perfecta, quod non permitteret secum aliam.

Ad argumenta, (e) ad primum dico, quod volitio requirit intellectionem priorem natura, sed suffiet quod illa intellectio sit imperfecta ad hoc, quod voluntas illi complaceat, ut dictum est.

Ad secundum (f) dico, quod non est inconveniens esse circulum, ubi causa superior non est simpliciter necessaria, sed contingenter concurrit cum inferiori, et potest effectus inferioris esse sine illa; sic autem est in proposito, voluntas enim non est causa necessaria intellectionis. In causis autem naturalibus et necessariis inordinatis simpliciter illa propositio esi vera.

Ad tertium dico (g) quod intellectiones habent causam sufficienlem memoriam, quoad perfectionem, quam illa potest causare; ipsa tamen eadem causa concurrente eum superiori. vel haben- te ordinem essentialem circa illud, eirea quod agit ipsa, perfectius agit, propter quem ordinem nate sunt istae potenti: se invieem impedire, cum circa diversa operantur, ideo circa idem se intendunt, et tunc sequitur operatio intensior et perfectior. Unde quando intellectus intelligeret aliquid, si esset operatio voluntatis circa idem, et imaginatio circa idem imaginabile, et sensus circa idem particulare, ut puta, quod esset praesens, perfectior esset intellectio, quia potentis distinctae circa diversa remittuntur in actionibus suis.

Aliter posset dici, quod voluntas habeat immediatam actionem super intellectum; sed tamen hoc est difficilius.

SCHOLIUM.

Decidit delectationem de objecto malo sine consensu ad opus vel periculo ejus esse mortale, ex August. citato, et Chrys. hom. 19. m. 5. Mat. Hilar. ibidem, in can. 4. [sidor. 2. de summo bono 39. habetur c. non solum 32. quaest. 7, Greg. 21. Mor.3. et in p. Pastoral. c. 11. habetur c. hine etenim d. 49. Doctores fere omnes hic, et D. Thom. 1. 2. quaest. 74. a. 8. Summistae v. delectatio, unde censuratur opposita sententia, ut temeraria, pro quo vide Sanehium 1. in decal. cap. 2. num. 8. Assor. tom. 1. 1. 4. c. 6. q. 1. Sed multi tenent delectationem de opere jure positivo prohibito, non esse mortalem. Sanchius supra, Gord. 1.2, q. 30..d. 1. Lessius 1. 4. c. 3m; 413. Vasq. etiam 1. 2. d. 111. c. 4. tenet non omnem delectationem de opere etiam jure naturz? prohibito esse mortalem, sed sententia ececmmunis D. Thom. et Scot. est universaliter vera. Probabilis tamen sententia est, delectationem de opere malo sub conditione justificante, non esse mortalem, etiamsi sit appetitus sensitivi, de quo Sanchius supra.

Sequitur secundum (h), quomodo scilicet potest esse peccatum in cogitatione? Ad quod dico quod ipsius voluntatis sunt duo actus, scilicet, eomnplaeentiae et. eoneuni- scentiae, et actus complacentiae prior est, quia prius complacet voluntati ex dilectione in illo eui coneupiseit, quam concupiscat aliquid sibi. Voluntas igitur potest aliquid sibi inordinate coneupiscere et complacere in illo, et etiam potentiis inferioribus potest aliquod inordinatum coneupisceibile concupiscere, et in hoc complacere in illo, et eodem modo potest quoad actum intellectus.

Quando igitur (1) voluntas imperat cogitationem alicujus illieiti, quia vult quod objectum sit sibi praesens ad continuandum delectationem et complacentiam in illo, si illud cogitatum sit illieitum in complacentia plena illo modo praedicto, est peecatum mortale; et hoc non solum de earnalibus, ut cogitare luxuriam, sed etiam in actibus intellectus respectu aliorum objectorum, ut imaginari et morari eum delectatione in coeitatione mortis inimicorum; etf sic patet quod cogitatio de objecto illieito procedens ex eomplacentia voluntatis in illo post deliberationem, est. peccatum mortale, sicut enim est peccatum mortale voluntati concupiscere sibi delectationem de objeeto illieitoi et illam etiam vel aliam concupiscere potenti» inferiori, sic etiam peccatum est ad hoc velle cogitationem de isto objecto.

Haec est sententia (k) Augustini 12. de Trin. cap. 12. et. Magister allegat dist. 24 cap. illo: Itaque, ut breviter summam perstringam, etc. Et quod Augustinus ibi intelligat quod delectatio sine consensu in opus, sit peccatum mortale. patet per illud quod dicit: Si sola mulier cogitat. de re illicita, totus homo dam: nabitur, nisi mediatoris gratia interveniente liberetur, quod si esset veniale, posset sine gratia opposita liberari. Ex quo patet (l) quod in eadem cogitatione potest esse peeeatum et non esse, quia quantumeumque cogitatio slt delectabilis, cum tamen objectum non sit delectabile, non est peccatum, unde vir sanctus potest delectari in cogitatione alicujus peccati, quod detestatur. Delectari tamen in coeitatione alicujus peeeati, quatenus objectum sit sibi praesens, ut delectetur in illo, ut in objecto, est peccatum;. et" hoc. patet per Augustinum 9. Trin. cap. 10. Definire intemperantiam, verbumque ejus dicere, pertinet ad artem moralem; esse autem intemperatum pertinet ad illud quod in illa arte culpatur; sicut noscere et definire quid sit Solecismus pertinet ad artem loquendi; facere autem illud, vitium est, quod in eadem arte reprehenditur. Sic ergo si cogitatio placet et continuatur, non propter cogitatum, sed ut per eam quis ad finem debitum deducatur, non est peccatum; sed si propter objectum illieitum, ut in ipso delectetur "ste est peecatum; et isto modo sancti viri detestantur cogitationes illicitas.

Ad primum (m) patet per pradicta; concedo enim quod peecatum formaliter non est nisi in voluntate, sed materialiter potest esse in actibus, non tamen nisi ut imperantur a voluntate. Unde prima cogitatio, ut patet supra, non indueit peccatum, sed toties habet homo primas cogitationes, quoties sibi occurrunt diversa objecta, et quoties surgit a somno.

Ad secundum, concedo quod prima cogitatio non est in potestate voluntatis; sed sic complacere coeitationi, et sic acceptare, et tenere intellectum ibi, bene est in potestate voluntatis.

Ad tertium, dico (n) quod non sequitur, cogitatio non est prius? cognita, ergo nec volita, nam suf- « ficit quod actus cogitationis sit praesens in ratione actus, non in ratione objeeti considerati, nece recte nec reflexe ad hoc quod voluntas velit illam, et complaceat sibi in illa; unde ad hoc quod aliquid sit volitum, sufficit ejus cogitationem actualiter intellectui inhaerere.

Ad ultimum patet, ex alio articulo quaestionis, quomodo scilicet peccatum est in cogitatione.

SCHOLIUM.

Duo hic ostendit, Primum, potentiam motivam despotice subesse voluntati, sunt tamen aliqua membra, quae ex quadam sympathia cum imaginatione, quandoque contr? voluntatem moventur, de quo D. Thom. 1. 2. q- tr-art. 9. ad: S^ et Aug. T4. Civit. T6:' Secundum, in sermone, sicut et in omni alic actu externo subdito voluntati, non bene regulato, esse malitiam, materialiter tamen, i6 est, dependenter a voluntate. Solvit argumenta allata q. 2.

Ad questionem (e) secundam solvendam, primo videndum est quomodo sermo sii In potestate voluntatis; secundo, quomodo ir eo sit malitia.

Quantum ad primum, dico quoc potentia motiva in homine est in obedientia servili respectu volun fatis. quae 1.: Polit. c. 3 vocatur despotica. Unde in tantum sibi obedit, quod nullum membrum ha. bile ad motum, nisi sit aridum, resistit imperio voluntatis; sed formare voces artieulatas est actus potentiae motiva, licet non possit elici nisi praecedente aoetu imaginationis vel intellectus; ergo sermo est in potestate voluntatis, sj lingua non sit impedita, sed disposita ad motum.

Quantum ad secundum (p), dico quod malitia vel peccatum est in sermone materialiter, formaliter vero in voluntate. Nam recta ratio judicat omnesactus humanos debere esse recte circumstantionatos rectitudine sibi debita, scilicet participata, loquendo de actibus potentiarum inferiorum, sed actus potentiae motive subest voluntati; ergo debet esse circumstantionatus et rectus, rectitudine sibi debita, ut quod transeat super materiam debitam, ut ordinetur ad debitum finem, ut scilicet :edificet proximum, et quod notificet illud, quod est in conceptu mentis, aliter enim esset mendacium. Ex defectu igitur alicujus circumstantiae quam debet imperare voluntas, est peccatum, et malitia formaliter in voluntate, et materialiter in sermone.

Ad primum (q) argumentum dico, quod usus instrumenti ad finem suum, licet in se non sit formaliter malus, potest tamen esse malus materialiter, inquantum imperatur a voluntate, in qua est malitia formaliter, ut cum intendit malum finem; si autem talis usus sit secundum dictamen rectae rationis, non est in eo malitia aliquo modo.

Ad secundum (r) dico, quod illa malitia est in voce materialiter c prout est significativa. Et cum - diels (s) quod impositio ad significandum nullam qualitatem voci tribuit, concedo, nec aliquam intentionem nec aliquem ceonceptum. Unde nihil valet, quod dicunt » aliqui, quod vox significativa con- s tinet. in' se conceptum Ten quem s causat in animo audientis. Si enim - hocc esset verum, tunc vox signifi-; cativa audita movere posset intellectum audientis, secundum illam intentionem, inquantum scilicet est sic significativa, et. tunc vox Latina significativa moveret intellectum Grseci audientis eam, ad conceptum quem exprimit, quod falsum est. Unde per hoc, quod est. significativa, nulla qualitas sibi imprimitur, nec aliquem conceptum in se continet, sicut nec in clreulo causatur qualitas aliqua. de novo, per hoc quod imponitur ad significandum vinum.

Ideo dico, quod vox significativa solum est signum rememorativum ad placitum. Unde vox tantum immutat sensum auditus, nec habet causare in sensu, vel in phantasia, vel in intellectu, nisi conceptum vocis ex se; auditu tamen immutato a voce significativa, immutatur phantasia et memoria, et rememoratur rei, eui tale nomen fuit impositum, et sic excitat intellectum ad. considerationem illius rei, cujus prius habuit notitiam. Aliter enim nihil moveret, nisi res cui imponitur prius fuerit sibi nota, et, quod ad rem illam si- gnifieandam imponebatur, et sic reducit intellectum ad. actualem intellectionem rei prius note ha. bitualiter; et isto modo potest esse materialiter malitia in voce, ut est instrumentum voluntatis.

SCHOLIUM.

Docet opera sensitivae et vegetative, mediante motiva, subesse voluntati, in quibus est malitia, sicut in cogitatione et sermone; et hoc eodem modo explicat, quo explieuit de malitia cogitationis et sermonis.

Ad quaestionem tertiam solvendam (a) videndum est primo, ut D prius, quomodo operationes aliarum potentiarum sunt in potestate voluntatis; secundo, quomodoin eis est malitia.

Quantum ad primum, dico quod opus accipitur in proposito pro operatione potentiarum inferiorum, aliarum a potentia motiva linguae; licetenim sermo sit quoddam opus, distinguitur tamen contra alia opera, quia secundum illud opus sermonis maxime se habet homo civiliter et, politice.

Dico ergo, quod potentia motiva est in potestate voluntatis, ut supra visum est, et similiter polenti? sensitivse, et etiam vegetativee, quatenus dependent a motiva, Sicut potentia vegetativa quantum ad nutritivam requirit appositionem nutribilis, et. similiter approximationem activi ad passivum; et secundum hoc potentia generativaa est in potestate nostra, et in ea potest esse peccatum materialiter, inquantum ad actum inordinatum praecedit potentia motiva, qua est in potestate voluntatis. Similiter etiam quantum ad potentias sensitivas, quatenus operationes earum dependent a potentia motiva. Unde Augustinus 11. de Trin. cap. 8. dicit quod quia operatio palpebrarum necessario requiritur ad visionem, et motus localis palpebrarum obedit anime, eatenus visio est in potestate voluntatis.

Sed suntne hujusmodi potentiae aliter in potestate voluntatis quam per principium motivum? Dico quod sic, inquantum scilicet perfectius possunt in acetum suum, ex noe quod voluntas habet actum suum circa idem objectum. Patet in visu, nam stante eadem dispositione objeeti et oculi, potest visus imperari a voluntate, ut absque motu loeali intueatur nuno aliquem punctum perfectius quam prius, et. hoc in eadem pyramide, et infra eamdem basem, propter coputationem voluntatis.

De secundo (b) dico, quod malitia est in eis materialiter eodem modo sicut in aliis, scilicet. sermone et cogitatione, scilicet quando non sunt eum debitis circumstantiis elicitae, et carent rectitudine participata quam debent habere.

SCHOLIUM.

In solutione ad primum, videtur negare ullum actum in voluntate sine aliqua liberta-. te, quod habet etiam in 4. distinct. 49. quaestione 10. et quodl. 16. cum Alensi 2. parte, quaest. 125. m. 3. et videtur D. Thom. 1. 2. quaestione 10. articulo 2. Sed constat pueros et amentes velle non libere, et nos distractos eontinuare velle, illud etiam elicere libere, nihil cogitando de moralitate objecti. Quando ergo Scot. dicit motus primos voluntatis se peccata, loquitur de iis in quibus est aliqua libertas, nec vult omnem acetum voluntatis esse liberum, nisi sit adulti, sani et aliqualiter deliberati. Ad replicam, videtur admittere actus aliarum potentiarum esse peccata, sine actu positivo voluntatis, quod est verius, de quo Vasq. 1. 2. dist. 107. cap. 2. Sayr. 1. 8. cap. 7. Assor. t. 1.1. 4. cap. 6. quaest. 5. multi tamen negant mortale in illis sine actu positivo voluntatis. Vide Sanehium 1. in Decal. cap. 2. num. 13. ad secundum, negat bene omnem libertatem appetitui, licet non despotice subsit voluntati, sed politice, qui habet certum objectum in quod tendat, quod non habet potentia motiva. Cajet. 1. 2. quaest. 74. a. 4. tribuit ei propriam libertatem sufficientem ad"veniale, sed contra libertatem Cajet. oppositum definitur in Trid. Sess. 5. de peccato originali.

Ad primum (c) de Apostolo, dico quod illud debet intelligi quoad primos motus, de quibus non video quod sint peccatum, quia praecedunt omnem actum voluntatis, et nulla ratio culpae est in aliquo praecedente actum voluntatis. Delectationes vero, (d) quae sunt in voluntate tanquam primi motus, sunt peccatum, quando sunt de objecto illicito, ut quando voluntas delectatur appetitui sensitivo, quia ill de non sunt sine actu rationis et voluntatis praecedente.

SI dicas (e) quod primi motus sunt peccata ex eo quod voluntas non praevenit, tunc non est peccatum commissionis, sed (f) omissionis, et sic. illa opera qua sunt peccata formaliter, sunt illa opera interiora.

Ad secundum dico quod appetitus noster in quo convenimus cum brutis, est liber et rationalis per participationem, non autem per actum suum, sed per actum alterius potentiae, scilicet voluntatis cui subest; et ideo potest. converti ad bonum et averti a bono; in brutis autem licet sit appetitus sensitivus, non tamen est particeps rationis in eis sicut in nobis.

SCHOLIUM.

Divisionem in peccata cordis, oris, operis, non dari de formali, peccati nec de subjecto formali ejus, quod est actus voluntatis tantum. quia in eo est immediate libertas; sed de subjecto materiali ejus, id est, de omnibu: actibus aliarum potentiarum subjectis vo luntati, in quibus est mediata libertas.

Ad quaestionem (g) quartam dicendum, quod Hieronymus non dividit hic peccatum actuale formaliter, nec subjectum peccati formalis, quia hic est actus voluntatis, et non cogitatio, nec sermo, nee opus exterius, nec etiam origeinale peccatum, quia illud est solum in anima, sed distinguit hic tantum subjeetum materiale peccati; et posset contineri illa divisio peccati sub duplici membro, seilicet quod quoddam est peccatum in actu interiori, quoddam consistit in actu exteriori. Primo modo est peccatum cogitationis; secundum subdividitur, quia sic continet locutionem et operationem, quia: loecntio maxime convenit homini,; ut est rationalis, et ut est homo, ' quia ut sic, est communicativus, et sic circumloquimur actum exteriorem per duo membra; et debet intelligi divisio positive quoad peccatum commissionis; negative, quoad peeeatum omissionis in cogitatione, locutione et opere.

QUESTIO V. De divisione peccatorum capitalium.

Alensis 2. p. q. 152. m. 1. et 2. et poslea agit de singulis 7. D. Thom. 1. 2. quaest. 8^. art. 4. uhi ejus ezpos. D. Bonav. hic dub. 3. circa lit. üchard. circa lit. fin. Greg. 31. Mor. 17. [sid. 2. de sum. bono cap. 31. Dur. hic q. 5.

SCHOLIUM.

De hxc quisest. quoad septimembrem divisionem peceati, egit supra dist. 6. q. 2, ubi tenet non esse sufficientem nisi per reductionem, quia multa peccata sub nullo septem continentur, de qua videri possunt Patres et Doelores supra in titulo citati.

Circa quintam, scilicet de divisione peccatorum eapitalium, est sciendum quod ejus solutio patet, dist. 6. hujus, ubi quaesitum fuit de peeceato Angeli. Voluntas enim conjuneta appetitui sensitivo, nata est tendere in delectabilia talis appetitus, et maxime in maxima delectabilia et appetibilia appetitui sensitivo excellentiori, sicut intellectus conjunctus natus est intelligere sensibilia, et prius ea quae sunt prius sensibilia. Voluntas igitur nostra propter conjunetionem sui cum appetitu sensitivo, nata est tendere in delectabilia tali appetitui, et secundum ista delectabilia, possent assignari peccata capitalia carnalia; spiritualia autem secundum illud, quod est delectabile voluntaiiin se, non propter appetitum sensitivum. Peccatum autem avaritiee non videtur esse nisi circa appetibile utile quod ordinatur ad appetibile secundum se, altero dictorum modorum scilicet ad voluptatem vel honorem. Secundum tamen formalem rationem peccatorum, ista divisio septimembris non estsufiiclens, imo esset per se aecipienda distinctio peecatorum vel ex carentia vel ex obliquitate pracceptorum, ita quod sicut sunt decem praccepta, ita sunt decem peccata capitalia, et. ex oppositione ad virtutes, et de hoc dictum est praedicta dist. 6.