Quaestio 2

QUESTI0 VII. Utrum (a) pars intellectiva, vel aliquid ejus sit causa gignens, vel ratio gignendi notitiam actualem.

D. Thom. 1. part. quest. 53. art. 1. et uest. 85. ar. 2. Henric. quodlib. 4. gest. 7. et quodlib. 5. quest. 14 Goffred. guodlib. 6. quest. 7. et quodlib. 8. qucest. 2. Capreol. 1 dist. 35. quest. 1. art. 1. Conimhricenses 2. de Anima, cap. 6. quest. 2. art. 3. Occham 1. dist. 1. quest. 2. Bargius dist. 1. quest. 4. Scot. quodlib. 13. et latius quodlib. 15. art. 1. et in prolog. Metaph. et 9. Metaph. quest. 10. 14. et 15. in Theorem. S omne agens, et S Si formee sint plures, et 1. Physicor. quest. 2.

Secundo quaero de notitia genita, quae sit causa gignens vel ratio gignendi eam. Et quaero utrum pars intellectiva proprie sumpta, vel aliquid ejus sit causa totalis gignens notitiam actualem, vel ratio gignendi. Et arguitur, quod non (b): quia secundo de Anima probat Philosophus sensum esse passivum, non activum, per hoc quod si esset activus semper ageret; sicut si combustibile esset combustivum semper combureret. Ita arguitur in proposito, si pars intellectiva esset activa respectu intellectionis, semper intelligeret, et ita sine objecto, quod est falsum. Confirmatur ratio ex secundo de Anima: sensibilis et sensus est uus actis, DUta sonatio et auditio est idem actus; ergo a simili motio activa objecti, et motio passiva intellectus quae est intellectio, est idem actus; ergo intellectio est ab objecto.

Secundo sic, tertio de Anima (c): "Intellectus possibilis est quo est omnia fieri, sicut intellectus agens est quo est omnia facere"; ergo intellectus possibilis saltem non erit causa activa repectu cognitionis, sicut potentia passiva non est activa respectu actus.

Tertio sic (d): Actiones distinguuntur penes distinctionem principiorum activorum; si igitur intellectus qui est indistinctus, sit principium activum omnis intellectionis, tunc omnes intellectiones essent ejusdem speciei; et si omnes intellectiones, ergo et omnes habitus, et ita consequenter omnes scientiae essent ejusdem speciei.

Ad oppositum Avicenna 9. Metaph. "Immaterialitas est ratio intellectivi sicut intelligibilis"; igitur intellectus sive pars intellectiva, ex immaterialitate sua, se sola est activa respectu intellectionis, sicut receptiva.

Item si objectum vel aliquidejus, esset ratio formalis agendi; ergo intellectiones objectorum diversorum specie, essent diversae specie, quod est falsum. Consequentia probatur, quia actus differunt specie, qui sunt a causis diversis specie. Falsitas consequentis probatur, quia tunc de qualibet specialissima, esset propria scientia, et ita de pluribus speciebus specialissimis non posset esse una scientia.

Probatur etiam idem per Philosophum primo Ethicor. ubi vult quod intelligere est propria operatio hominis, secundum quod homo, unius autem speciei est operatio una secundum speciem.

(a) In ista questione est una opinio, que attribuit totam activitatem respectu intellectionis ipsi' animae, et imponitur Augustino,' qni dicit 12. super Genesim: Quod quia imago corporis est in spiritu, qui est prestantior corpore, ideo est prestantior imago corporis in spiritu, qtam ipsum corpus in sua substantia; et seqitur, nec sane pulandum est, facere aliquod corpus in spiritum, tanquam spiritus corpori facienti materie, vice subdatur. Omni enim modo prestantior est res que facit illa re de qua facit, nec ullo modo prestantius est corpus spiritu, imo spiritus corpore. Quamvis ergo incipiat imago corporis esse in spiritu, tamen eadem imagine, non corpus in spiritu, sed spiritus in seipso facit celeritate mirabili; et sequitur, cujus imago mox, ut oculis visa fuerit in spiritu videntis, sine ullius puncti temporalis interpositione formatur.

Item 10. de Trinit. cap. 5. "Anima convolvit et rapit imagines corporum factas in semelipsa et de semetipsa, dat enim eis formandis quiddam substantie sue, servat autem aliquid, quo libere de talium imaginum specie judicet, hoc est, mens, id est, rationalis intelligentia, que servatur ut judices. Nam illas anime partes, que informantur corporum similitudinibus, etiam cum bestiis communes nos habere sentimus"; igitur ipsa anima in se format imagines ipsorum cognitorum, ut dicit ista auctoritas et expressius praeallegata.

Pro ista opinione arguit per rationes sic: Effectus non excedit causam in perfectione, melius est autem omne vivum on vivente, SeCldum Augustinum de Civit. ergo operatio vitalis non potest esse, nisi a principio agendi vitali, vel vivo; iste operationes cogoscendi sunt operationes vitales, ergo sunt ab ipsa anima sicut a ratione gignendi.

Secundo sic, quanto forma est perfectior, tanto est actualior, et per consequens activior, quia activum esse convenit alicui inquantum est in actu; sed anima intellectiva inter omnes formas est actualissima, ergo maxime activa. Igitur se habet in ratione activi, et se sola seipsam movet in operatione sua, cum etiam hoc possint formae imperfectiores, sicut patet de formis elementorum et quorumdam mixtorum.

Tertio sic, Philosophus 2. Physic. et 6. Ethicor. et 9. Metaph. distinguit inter actionem et factionem, et vult quod actio proprie dicta manet in agente, sicut exemplificat ibi de speculatione; intellectio igitur proprie est operatio manens in agente; manet autem in parte intellectiva, ut dicit Philosophus 9. Metaph. ergo erit ab ea ut agente.

Quarto, et est quasi idem, actio proprie dicta ut distinguitur contra factionem, denominat agens; intelligere autem denominat hominem secundum partem intellectivam; ergo est active a parte intellectiva vel ab homine secundum partem intellectivam.

Contra istam (a) opinionem quod non sit intentio Augustini apparet 9. de Trinit. cap. ult. "Liquido tenendum est, quod omnis res quam cognoscims, congenerat in nobis notitiam sui, ab utroque enim paritur notitia, a Cognoscente scilicet et cognito". Idem 2. de Trinit. cap. 2. Ex visibili et vidente gignitur visio.

Item 15. de Trinit. c. 10 et 24. "ut predictum est, formata quippe cogitatio ab ipsa re qam scimus, verbum est"; ergo intendit attribuere aliquam causalitatem objecto.

Hoc etiam arguitur (b) ratione sic, quia tantum sunt quatuor ge nera causarum per se, sicut apparet ex 2. Physic. et 5. Metaph. ergo illis existentibus in se perfectis, et non impeditis et sufficienter approximatis, sequetur effectus ex illis si sint cause natnrales, vel poterit saltem esse si sinh cansae libere agentes; et quia forma habet esse aliquo modo per productionem, et finis sequitur productionem rei in esse, aut si praecedit, hoc est, inquantum movet efficiens ad agendum, ideo quando duae causae priores ipsa re, scilicet efficiens et materia sunt in se perfectae, et approximate et non impeditae, sequitur effectus vel saltem potest sequi; ergo si anima est totalis causa activa notitiae genite, et ipsa est materia disposita, sive subjeotum receptivum vel susceptivum respectu ejusdem, et ipsa est semper actu presens cum sit causa naturalis, semper erit actualis intellectio in ea, cujns ipsa est causa, et cujus ipsa est causa de se, vel saltem aliqua, in quam potissime ipsa potest. Non enim potest poni imperfectio alicujus causae in se, retenta prima hypothesi, nec non approximatio, nec impeditio, quia nihil videtur tunc impediens.

Fugere autem (c) ad causam sine qua non, quae requiritur ad hoc ut notitia gignatur, hoc est dicere quod omnes per se causae non sunt sufficientes causae, sed requiritur aliquid aliud a quo res causanda dependet essentialiter; ergo non erunt tantum quatuor causae, sive quatuor genera causarum, sed plura, vel aliquid dependebit essentialiter ab aliquo quod non est causa ejus.

Item, omnes cause preter quatuor dicta sunt accidentales rei; igitur non simpliciter res dependet ab eis, nec in esse nec in fieri. Antecedens dicit expresse Comment. 1. Physic. comm. 30. et 31. Item, probat quod non sunt nisi quatuor cause cujuslibet rei, vel aliqua istarum, 2. Physic. comm. 68. 69. et 70 per demonstrativam sufficientiam.

(d) Per hoc etiam improbantur diversi modi ponendi tenentium istam opinionem; sive enim ponatur objectum necessarium in ratione causae sine qua non, vel in ratione termini, vel in ratione excitantis, si non detur sibi aliqua per se causalitas, cum ipsae per se causae sint perfecte in se et approximatae, et omne impedimentum remotum,quomodo salvabitur quod ipsum necessario requiratur, nisi ponendo quinque genera causarum ?

Specialiter etiam illud de excitatione nn videtur valere. Quero enim quid sit ecilare?si aliquid causare in intellectiva potentia; ergo objectum aliquid causat antequam intellectiva de se agat; ergointellectiva non est tota causa prima respectu cujuslibet in se causati, sed etiam objectum. Si excitare non sit aliquid causare in potentia intellectiva, non aliter se habet in se post excitationem quam anle, et ita non magis excitatur nunc uam prius. Hec tamen ratio concluderet simili modo ut videtur, contra actionem voluntatis. Unde ad ipsam responderi potest, quod quando alique forme habent essentialem ordinem, ita quod una recipitur median- te altera in eodem sive sit natua sive potentia, et hoc sive ab eodem agente sive ab alio, dato etiam quod neutra sit ratio recipiendi alteram, nunquam secunda potest induci ab agente in suo receptivo, nisi prima sit prius inducta. Exemplum de volitione et delectatione, ponendo illa esse diversa realiter, nunquam secunda recipitur nisi prius prima recipiatur, cum tamen secunda habeat causam activam naturalem precedentem, etiam antequam sit volitio, et in hujusmodi ordinatis negatur major. Similiter de specie intelligibili ad intellectionem, ponendo speciem intelligibilem non esse causam effectivam nec receptivam intellectionis. Similiter de lumine, et si non sit activum, neque receptivum respectu speciei coloris.

Aliter dicitur, quod quandoque aliquam formam recipi in suo potentiali, ,de necessitate preeigit aliam formam recipi in suo receptivo, et falsa est illa

major; agens perfectum approximatum passo, et non impeditum, potest agere intelligendo de potentia proxima, et hoc sive receptivum forme prioris sit eadem potentia cum receptivo forme posterioris (eemplum,volitio et delectatio in voluntate) sive sint eadem realiter (exemplum, in anima intellectio et volitio ponendo totaliter voluntatem activam respectu velle,) sive in eodem supposito recipiantur, non in una natura, nec potentia, (exemplum, de phantasmate et intellectione si negetur species intelligibilis, et actio tota detur intellectui) sive in alio et alio supposito recipiatur forma prior et posterior, (exemplum, lumen in aere et in aqua a Sole.)

Nec hic salvatur propositio, quod forma prior sit activa respectu posterioris vel ratio recipiendi, sicut lumen in medio respectu spcciei coloris, quia si in talibus instetur, nihil valet instantia, quia ibi a- ctivum proimum deficeret vel passivum proximun; in quatuor autem instantiis positis neutra conditio accidit, nam nec volitio est causa activa delectationis, sed objectum, nec receptiva, sed voluntas, sic in aliis secundum illas opiniones.

Nec cst dicendum quod major illa est vera, nisi ab eodem sint duo effectus necessarii secundum ordinem producibiles, quia etiam non est vera, si ecessario est ordo inter formas a diversis agentibus inducibiles, sicut patet instantiis positis. Universaliter ergo qucecumque forma ad hoc ut recipiatur in suo passivo, requirit aliam prius recipi in quocumque, nunqtam activum forme secunde est in potentia accidentali ad agendum in receptivum illius, nisi forma prior jam sit inducta; ergo potest dici quod pro instanti pro quo est causabilis dependet ab aliis, quia non est causabilis nisi naturaliter post aliam que preexigitur. Igitur forma posterior, quoad fieri dependet essentialiter ab alio, quam a suis per se causis in fieri, ue sunt agens et materia. Concedi potest igitur hec conclusio, quod prius essentialiter, non tantum convenit esse ut efectus sit, sed etiam posterius, patet in tractatu de primo principio; tamen non probabiliter negatur illa major, nisi ostendatur prioritas alterius forme veluti active respectu secunde,vel ut rationis recipiendi, vel ut effectus propinquioris cause commui, vel cause ecessario prius causanti.

Alia opinio, quae totaliter est in alio extremo, quae dicit, sicut colligitur ex diversis locis sic opinantis, quod anima intellectiva ut intellectiva est, nihil habet activitatis vel causalitatis respectu intellectionis; non enim habet talem causalitatem intellectus possibilis sive informatus specie intelligibili, quam ipsi negant; sive nudus, quia secundum eos, nihil idem potest agere in seipsum. Quod pro- bant, quia cum agens sit tale in actu,quale passum est in potentia, ut apparet 3. Physic. et 1. de Generatione, sequitur tunc, quod idem esset in potentia et in actu. Quod primo videtur esse oppositum primi principii Metaphysici noti per rationem actus et potentiae, et tunc etiam idem esset efficiens et materia, quod videtur esse contra Philosophum 2. Physic. "Materia et efficiens non coincidunt". Tunc etiam idem referretur ad se relatione reali, quod videtur impossibile, 5. Metaphys. propter oppositionem talium relationum. Tandem ad hec deducunt, quod poneretur quodlibet in se agere et movere se, utpote quod aer ad praesentiam Solis illuminaret se et non Sol, et lignum ad praesentiam ignis calefaceret se et non ignis. Nec esset ratio quare non esset aliquid naturaliter sic causativum cujuscumque novi in se, quia non esset unde probaretur quin quodlibet esset causativum cujuscumque novi in se.

Ex istis propositionibus dicunt quod agens et patiens distincta sunt subjecto, et dicunt, quod quaeoumque difficultates accidunt in aliqua materia, non sunt propter eas neganda ista principia, quia tunc tollitur omnis inquisitio veritatis per talia principia negata, qua enim ratione negantur in una materia, et in alia.

Propter idem dicunt, quod intellectus agens non potest aliquid causare effective in intellectu possibili, quia non distinguitur ab eo subjecto, sed quasi formaliter ipsum lumine suo perfundendo vel perficiendo hujus illustrationem facit,sicut cum producitur aliquod corpus luminosum, in quo sunt istae duae perfectiones, scilicet diaphaneitas et ipsa lux, dicitur quod lux hoc corpus perspicuum facit luminosum, non transmutando ipsum a potentia praecedente actum ad talem actum, sed totum simul factum est secundum rationem causae efficientis, ab agente extrinseco producente corpus tale aut tale ad esse tale, sed ideo dicitur lux facere illud corpus luminosum, quia est formaliter perficiens illvd corpus. Ita est in proposito, intellectus agens in atione causae efficientis nihil agit in intellectum possibilem, sed qui creavit animam per modum causae efficientis, ipse in ea hanc illustrationem fecit, istas potentias simul in eadem substantia producendo.

Similiter ponunt, quod intellectus agens nullam operationem habet respectu intellectionis, nisi quatenus habet actionem circa objectum intelligibile, quatenus scilicet agit ad hoc, ut illud habeat rationem moventis et objecti in actu; ergo ad ipsam intellectionem praeter ista duo, intellectus agens nullam actionem immediate habebit. Quid igitur causabit effective intellectionem?

Respondent, quod objectum idem secundum rem efficit intellectionem et volitionem, et hoc inquantum relucet in phantasmate illustrato ab intellectu agente, non effective, sed quasi formaliter concurrente respectu intelligibilis.

Qualiter autem sit possibile phantasma movere intellectum possibilem, cum tamen virtus phantastica et intellectus possibilissint in eadem substantia animao et phantasma non distinguatur subjecto ab intellectu possibili. Dicunt quod anima potest considerari dupliciter, vel secundum essentiam vel secundum potentias. Primo modo est totum in qualibet parte corporis, nec est principium alicujus operationis. Secundo modo, aliqua potentia determinat aliquam partem corporis, ut organica; aliqua non ut intellectiva, quia ipsa sub ratione talis potentie non est in ista parte corporis; nec in illa, quia in nulla est, quia per se nec in toto, nec in aliquaparte, sicut nec operationes, quae per eam exercentur. Sicut ergo potentia, quae esset in alia parte coporis quam est phantasia, posset immutari ab eo quod est in phantasia, ita potentia quae non est determinata ad partem in qua est phantasia, sed est extra illam, sic quod non est ibi plus quam in pede, poterit immutari ab eo quod est in phantasia. Ita est in proposito, quia illae potentiae non sunt alligatae et immerse materiae sicut alie.

Contra istam (a) opinionem: Intellectus agens secundum eum, nihil causat quod sit formaliter in phantasmate, sed solum fit remotio prohibentium per quemdam contactum spiritualem hujus lucis ad phantasmata, qua remotione facta, virtute intellectus agentis fit informa intellectus possibilis; et ex hoc sequitur quod nihil, quod est in intellectiva parte ut intellectiva, comprehendit intellectum agentem et possibilem, habebit aliquam rationem activi sive agentis, sive ut rationis agendi respectu cujuscumque intellectionis, et ita tantum phantasma effective se habet ad intellectionem. Vel si sit ibi efficientia aliqua per quam effective fiat irradiatio, vel illustratio super phantasmata, illa efficientia erit praecise ipsius Dei, qui creavit tale lumen in intellectu possibili. Vel ergo Deus agit immediate ad intellectionem quamcumque, vel tantum phantasma erit causa omnium actionum intellectivae partis, tam intellectionum quam volitionum. Nihil ergo aliud a Deo se habet active respectu intellectionis cujuscumque, nisi phantasma solum. Hoc videtur valde inconveniens, quia vilificat valde naturam animae, nullam enim videtur perfectionem phantasma causare posse in intellectu, quae excedit nobilitatem ejus, quia effectus aequivocus non potest excedere causam suam, sed deficit; igitur nihil causatum preeci- se a phantasmate, sicut a tota causa activa (sicut ponit ista opinio de intellectione) potest esse perfectius phantasmate, sed necessario imperfectius, et ita nulla operatio sive intelle tio erit in homine perfectior phantasmate, quod est absurdum.

Item (b), secundo ex ista opinione sequitur quod Angelus, in quo non potest poni talis distinctio in subjecto, nullam intellectionem posset habere novam, quantumcumque habeat objecta multa praesentia habitualiter, imo nullam potest habere effective nisi a Deo, quia opposito posito, intellectus movebitur a se, vel agens et patiens erunt indistincta subjecto. Hoc videtur ipse concedere, quia ponit quod Angelum posse habere novam intellectionem, est mere creditum.

Haec responsio non videtur Christiani, sed pure Philosophi Pagani, cum Angelus multa nova sciat, et sit beatus in operatione Sua

Hoc etiam non evadit: Nullum enim creditum repugnat conclusioni sequenti ex veris principiis. Ex isto autem principio necessario, agens et patiens sunt distincta subjecto, sequitur quod intellectus non potest habere ex se aliquam intellectionem active; ergo si oppositum hujus conclusionis est creditum, principium illud, e quo sequitur ista conclusio, est falsum, hoc magis patet de velle. Constat enim, quod primum velle malum Angelus immediate non habuit a Deo; patet igitur, quod ibi agens fuit indistinctum subjecto a passo.

Tertio sequitur, quod non oportet ponere aliquem habitum in intellectu, qia ad ordinate intelligendum requiritur et sufficit, secundum istam opinionem, quod phantasmata ordinate occurrnt, que occurrentia ordinate movent intellectum; sed quod ipsa ordinate occurrant, non potest fieri per habitum in intelleclu, quia nihil in passo dat moventi ordinate movere, aut saltem per habitum in phantasia possunt ordinate occurrere, absque omni habitu in intellectu; ergo.

Confirmatur, quia ideo, secundum istos, egatur habitus in voluntate, quia ipsa faciliter movetur conformiter intellectui; ergo a simili, cum movetur intellectus a phantasmatibus, eo modo qo occurrunt, sufficit habitus in phantasia ad hoc quod ordinate occurrant. Hec tria arumenta pondero.

Tertio (c), si phantasma causat omnem intellectionem effective, et causa naturalis non agit nisi secundum naturam illam qua est actu, phantasma nunquam causabit aliquam intellectionem in intellectu nisi conformem phantasmati, et ita nunquam causabit compositionem falsam repugnantem rationi terminorum, quorum phantasmata sunt in virtute phantastica; aut si quodam modo potest, sicut respondet, quod per unum oppositum cognitum potest suum oppositum cognosci, hoc non est nisi quia per unam compositionem veram, potest cognoscere oppositam esse falsam. Sed nunquam idem phantasma causabit aliquam intellectionem falsam tanquam veram, vel e converso.

Et si dicas, quod phantasma false repraesentat objectum, ideo causat intellectionem falsam in intellectu, sequitur quod idem phantasma manens idem nuqqa D0- test causare assensum oppositum, et ita non poterit intellectus eamdem complexionem apprehendere, nunc ut veram, nunc ut falsam.

Item, quando (d) dicitur quod intellectio secundum Philosophum estactio manens intra, respondent quod intelligere, secundum modum significandi Grammaticalem, significat active, et intelligi passive, tamen secundum rem, intelligere est passio, et quod intelligitur est agens. Intelligere enim non significat aliquid, ut habet esse in subjecto in se et absolute, sed quasi tendens in alterum ut in objectum, sive ut in terminum; et quia actionis est procedere ab agente et tendere in passum, ideo tales perfectiones, quae in re sunt passiones, hoc est, manentes in eo quod denominatur ab eis per modum actionis, dicuntur esse actiones immanentes.

(e) Contra, Philosophus distinguens actionem a factione 2. Phys. et 6. Ethic. c. 7. et 9. Met. assignat diversa principia propria actioni et factioni, quod non oporteret, si intelligeret quod illud quod assignat esse actionem, esset passio, quia tunc non oporteret assignare sibi principium activum proprium. Non enim oporteret prudentiam esse activam, sicut ars est habitus' factivus, si actio nihil esset nisi quaedam forma recepta in alio, ut in eo quod dicitur agens.

Item, habitus (f), non ponitur praecise ad patiendum, et maxime in passivo summe disposito ad formam, non enim oportet illud facilitari ad recipiendum, quod in se est summe dispositum ad recipiendum, sed intellectus est summe dispositus ad quamcumque intellectionem, quia nihil habet contrarium; ergo non oporteret ponere aliquem habitum in intellectu, si precise esset passivus respectu intellectionis. Probatur prima propositio, quia "habitus est quo utimur cum volumus, et habitus habentem perficit, et opus ejus bonum reddit", ex 2. Ethic. omnia ista attribuunt aliquam activitatem habitui.

Item quomodo intellectus discurret syllogizando vel argumentando, si phantasma causat omnem intellectionem? Non enim videtur intelligibile, quomodo phantasmata decurrentia causant omnem discursum.

Item (g), quomodo causabuntur intentiones Logicas vel relationes rationis? Si enim phantasma causat omnem intellectionem, quaecumque causata ab eo erit realis, quia illa dicitur esse realis intellectio que causatur immediate a re, vel a specie repraesentante rem in se; ergo nulla intellectio causabit intentiones Logicas vel relationes rationis, quia intellectus nullo actu suo poterit conferre objectum ad aliud, quae collatio causat relationem rationis vel intentionem secundam in objecto.

Item, quomodo reflectetur intellectus supra actum suum, et hoc quomodo erit in potestate potentie reflectentis? Si enim phantasma causans aliquam intellectionem,habet naturaliter causare reflexionem super istam actionem, pari ratione et reflexionem reflexionis, et sic in infinitum, ut dicit Augustinus 15. de Trinitate. Si au- tem non habet causare reflexionem, sed tantum actum absolutum, et postea occurrat aliud phantasma, non videtur posse assignari, quomodo posset esse aliqua reflexio super aliquem actum. Item, quomddo illud non vilificat animam, quod omnem actionem suam naturalem, quae est perfectio naturalis tam perfecti entis, effective causat phantasma? Nullam enim perfectionem videtur posse causare phantasma in intellectu, quae excedat nobilitatem ejus, quia effectus aequivocus non potest excedere causam aequivocam, sed deficit; igitur nihil praecise causatum a phantasmate, sicut a tota causa activa potest esse perfectius phantasmate, sed imperfectius eo, et ita nulla perfectio erit in homine major ipso phantasmate, quod est absurdissimum, etc.

Istarum rationum factarum contra opinionem Divi Thome et Goffredi, prima non cogit contra eos. Queret enim difficultatem communem omni opinioni, sive enim phantasma ponitur casa activa intellectionis, sive species intelligibilis, sive intellectus; cum quodcumque istorum sit principium naturaliter agendi, non libere, semper eque potest quceri, uomodo opposita possunt causari in intellectu, ut nunc opinio vera vel scientia de aliquo, nunc opinio falsa vel error de eodem.

Secunda non cogit, quia prudentia ponitur principium activum propter actum alium, qui est actio, ad quam suus proprius etenditur, ut regula ad regulatum, sicut proprius actus artis etenditur ad alium, qui est factio, licet tamen neuter habitus sit proprie principium activum respectu sui actus. Item, illud secundi Ethicorum, habitus est qui habentem perficit, etc. debet intelligi non effective, quia non sic bonum reddit, sed tantum inclinative.

Quartum coincidit cum tertio ponderato, scilicet quomodo habitus discurrit, ut phantasmata ordinate in discursu occurrant, nisi ponatur ille habitus in virtute phantastica, on in intellectu, quod forte concederet.

Setum vero querit, qtomodo in potestate ostra est, quam intellectionem habeamus post alteram, et per quid cognoscitur actus super quem reflectimus. Primum quidem est propter voluntatem, secundum est per vestigium derelictum ab actu illo; igitur illo derelicto potest haberi actus reflexus per illud elicitive, voluntate imperante, et potest non haberi, voluntate imperante aliam intellectionem.

Aliter potest dici quod cognoscitur per phantasma, quod primo ostendit objectum, secundo causatum ab objecto. Taen 0n erit ecesse ipsm csare itellectionem intellectionis, nisi quando voluntas imperat

Quintum videtur ponderandum, si nulla comparatio est relatio rationis, quam extrema ata sunt causare in intellectu. Si enim ista propositio est vera, tunc licet intellectiones simlicium comparatorwm causantr ab illis, non tamen comparatio illa que est in actu eollativo, qu0 causatur in etremo relatio rationis.

Posset dici, quod aliqua habitudo consequitur extrema in re, et illa in cognitione, consequitur etrema cognita puta qualitas ista est realis, alia non consequitur etrema in re, nec necessario in cognitione, possunt tamen ipsa extrema causare actum collativum elicitive, quia voluntas imperat, casato autem actu collativo secundum talem respectum, qui non consequitur extrema in re, causatur relatio rationis.

Tertia opinio (a) ponit, quod intelligibile ut simpliciter praesens intellectui, non per speciem intelligibilem, sed per phantasma, ut illustratur ab intellectu agente, est in intellectu possibili ut in memoria; ut autem immutat ad actum intelligendi, est in eo, ut in intelligentia, cujus notitia terminatur in ipsum objectum; et quantum ad ista duo, intellectus est passivus, videlicet inquantum est memoria habens objectum simpliciter praesens, et inquantum intelligentia est, ab objecto sic praesente mota ad primum actum intelligendi.

Sed intellectus factus in actu primo naturali acumine suo potest suffodere et discurrere in unoquoque quid sit, componendo, dividendo differentias convenientes cum diviso, et ratiocinando, et sic inquirere quid respectu intellectus simplicis, et propter quid, respectu complexi, ut respectu conclusionis scibilis, et in isto discursu intellectus, inquantum discurrit, est activus, inquantum tamen concipit, est passivus.

Iste idem istam positionem de passione respectu notitiae primae simplicis et confusae, et actione respectu notitiae distinctae investigatae, videtur retractare et corrigere alibi, ubi inquirens de principio activo actionum vitalium, scilicet sensationis et intellectionis, ponit quod illud principium est aliquid in ipso animato, et non solum objectum extra, sicut et in sensu ponit quod species impressa in organo tantum inclinat, et inclinando excitat potentiam, et quasi evocat ipsam ad propriam operationem. Ita phantasma in virtute phantastica inclinat intellectum, ita quod intellectus inclinatus sit in ultima dispositione ad eliciendum intellectionem, tanquam suam propriam operationem; et pro ista opinione adducit ibi unam rationem pro istis actionibus, quia sunt vitales, et nulla actio transcendit perfectionem agentis, et aliam de actione manente in agente, et istae sunt proprie actiones, et denominant proprie ipsum agens, sicut lucere se habet ad ipsum lucens, non illuminare.

Ad hoc concordat ratio Augustini,quod anima format in se imagines cognitorum, que tres rationes adductae fuerunt prius pro prima opinione.

Contra (b), neutra istarum opiionum, nec retractata, nec retractans, videtur esse vera; non re- tractata, quia aut intellectus factus in actu secundum notitiam primam confusam, est activus virtute sui respectu intellectionis secundae, aut virtute illius notitiae prime confuse. Si virtute sui, non videtur rationabile quod aliqua causa possit esse activa respectu perfectioris in aliqua specie, et nullo modo possit esse causa activa respectu imperfectioris ejusdem rationis; intellectio autem confusa et distincta albi, videntur esse intellectiones ejusdem rationis, quia ejusdem objecti; ergo videtur inconveniens, quod intellectus de se possit esse causativus respectu secundae intellectionis, que est perfectior et non respectu primae.

Si autem dicas, quod respectu secunde est activus virtute actus primi; contra, actus imperfectior non potest esse ratio formalis causandi actum perfectiorem, quia tunc non esset unde posset probari Deum esse perfectissimum ens, si effectus posset excedere causam suam totalem in perfectione; cognitio autem distincta, est nobilior cognitione confusa, ergo illa confusa non est formalis ratio eliciendi vel causandi illam distinctam.

(c) Opinio etiam retractans non videtur esse vera, quia quaero quid intelligitur per inclinationem? aut aliqua forma, quae sit in intellectu per quam inelinetur, aut nihil. Si nihil non magis inclinatur nunc quam prius inclinabatur. Si aliqua forma, aut actus intelligendi, et tunc oppositum opinionis eorum, quia objectum causabit actum, aut aliquid prius actus intelligendi ut species, quam ipsi negant.

(d) Item, in causis essentialiter ordinatis, inferior non inclinat superiorem, sed e converso; respectu autem intellectionis,pars intellectiva est causa superior quam species alicujus objecti, ut patebit in sequenti quaestione; ergo objectum non inclinat intellectum.

(a) Quinta opinio ponit, quod species objecti in intellectu vel ipsum objectum in se praesens, est gignens, vel est ratio gignendi notitiam actualem in intellectu; et ipse intellectus tantummodo se habet tanquam materiale, vel informatus illa specie, vel per objectum supplens vicem speciei.

Ad hoc arguitur sic, Commentator 3. de Anima, com. 5. "Intellectus se habet ad formas universales, sicut materia prima ad formas individuales", et alibi: "Anima nostra est infinitum in genere intelligibilium, sicut materia in genere entium"; et 3. de Anima, et 8. Physic. "Intellectus ante habitum est in potentia essentiali, sicut materia ante formam"; et 3. de Anima: "Intellectus nihil est eorum que sunt ante intelligere". Ex omnibus istis concluditur potentiam intellectivam respectu intelligibilis, esse pure potentialem; sed quod est pire potentiale non potest esse principinm activum alicujus actus, nisi informatum aliqua forma, et tunc principium formale erit forma.

(b) Arguitur ulterius, quod ipsa forma, quae est principium agendi, sit similitudo objeoti, quia sicut factio est formaliter per formam, qua faciens assimilatur facto, ita actio videtur esse formaliter per illam formam, qua agens assimilatur objecto, et ita illa similitudo erit formalis ratio agendi.

(c) Ad hoc etiam adducitur, quod agens indeterminatum non potest in actionem determinatam, vel circa objectum determinatum nisi determinetur; intellectus de se est indeterminatus ad omne intelligibile et ad omnem intellectionem, orgo ad hoc quod intelligat aliquid, requiritur determinatio aliqua; illa non est nisi per speciem intelligibilem, igitur illa species intelligibilis requiritur ut principium determinativum.

(a) Sexta opinio, quae redit in idem quantum ad conclusionem hujus quintae opinionis, est, quod ipsa notitia actualis genita, sive in sensu sive in intellectu est species, et tunc sicut ratio formalis gignendi speciem actualem, quae dicitur notitia actualis, est ratio objecti vel species objecti in memoria, ita sequitur quoad propositum, quod ratio formalis gignendi notitiam actualem, est primum objectum vel aliqua species in virtute objecti.

Et hoc, ita quod quando objectum est in se praesens, ab eo egreditur vel generatur species que est intellectio, cum autem non est in se praesens, sed per speciem in memoria, tunc per illam speciem, vel virtute illius speciei, gignetur alia species quae est intellectio.

Pro ista opinione, quatenus dicit speciem intelligibilem esse notitiam actualem, adducitur Augustinus. 2. de Trinitate, cap. 2. ubi in- quit: "Illa tamen informatio sensus que visio dicitur, a solo imprimitur corpore quod videtur"; quod autem imprimitur vel gignitur a solo corpore,est species, ergo illa species est visio secundum Augustinum. Hoc (b) idem secundo probatur per Philosophum 2. de Anima, qui vult quod idem sit sonatio et auditio, quia idem est actus activi et passivi, et per Philosophum 3. Physicorum; sed sonatio in actu causat speciem soni in aure; ergo illa species causata est idem cum auditione, et ita species intelligibilis et intellectio idem erit.

(a) Conclusio istarum duarum opinionum ultimarum improbatur per quaedam argumenta facta contra opinionem secundam. Nam effectus aequivocus non potest excedere in perfectione causam aequivocam, sed deficit necessario ab ea; intellectio esset effectus equivocus speciei intelligibilis si ab ea sola causaretur, et ita simpliciter esset imperfectior specie intelligibili, quod non est verum.

Similiter habitus non videtur necessarius, sicut argutum est ibi in quinta ratione. Similiter quomodo fieret discursus? Similiter quomodo reflexio? quomodo causarentur relationes rationis sive intentionis Logicae? quomodo complexio falsa cui assentiretur tanquam verae, si sola species intelligibilis genita a phantasmate, esset ratio formalis omnis intellectionis?

Similiter tunc species esset magis potentia intellectiva quam intellectus, et ita ipsa separata haberet eumdem actum, sicut calor separatus calefaceret. Similiter secundo tunc intelligere non videretur propria perfectio ipsius intelle- ctus, quia nihil videtur essentialiter ordinari ad illam operationem, ad cujus principium se habet in potentia contradictionis, sicut ad accidens per accidens, sicut calefieri non videtur propria perfectio ligni, ex quo lignum se habet ad calorem sicut ad accidens per accidens; sed ita se haberet intellectus secundum istam opinionem, ad speciem intelligibile, quae esset principium intellectionis,igitur,etc. Similiter tertio tam in sensu quam in intellectu posito eodem representante, major attentio vel conatus facit actum perfectiorem. Idem enim habens eamdem speciem intelligibilem vel phantasma, perfectius intelligit illud ad cujus intellectionem magis conatur, et minus quando minus, ita etiam in sensu eodem objecto praesente, et in eodem lumine, et eadem, distantia perfectius videtur aliquid per majorem attentionem in videndo. Patet etiam ex hoc quod magis quandoque laeditur visus propter majorem attentionem, imo caeteris paribus, unus oculus magis attentus posset multum offendi in visione alicujus, in qua minus alius offenditur, sicut patet per experientiam. Patet etiam secundum Augustinum 2. de Trinitate, cap. 2. quod in attento multum remanent species post visionem, quae non remanent in oculo non attendentis.

Ad ista tria media potest responderi. Ad primum, quod potentia intellectiva, est qua intelligimus, intelligimus autem ea inquantum ipsa habet formaliter intellectionem, species autem non est nata habere eam, nec esse ratio habendi illam. Quod adducitur, quod etiam separata haberet actum, si intelligatur habere subjective, patet quod non valet; si effective, respondeo non habet passum in quod aga, precipue si non est nata esse principium agendi in aliud, quia non est factionis principium, sed tantum actionis immanentis in eodem subjecto cum ipsa.

Ad secundum potest dici, quod major illa, scilicet nihil videtur essentialiter ordinari, etc. falsa est in his que non possunt ex se consequi finem ad quem ordinantur, sed tantum actione etrinseci dantis sibi aliquod accidens per quod operatur, et attingat finem suum, sic est hic.

Ad tertium, illa attentio voluntatis est qua vehementius applicante se ad objectum, potentia cognitiva inferior vehementius patitur ab illo objecto, et ideo perfectius cognoscit, licet non agat ad illam secundum actum.

Sed contra secundam opinionem arguitur specialiter quod ipsa sit falsa, tam in sensu quam in intellectu. In sensu, quia si species ista quae est visio, sit ejusdem rationis cum illa quae est in medio, illa in medio erit formaliter visio; ergo medium formaliter habens eam erit formaliter videns. Si autem praeter hanc speciem in visu quae ponitur visio, sit alia alterius rationis ab ea, et alia ejusdem rationis cum illa que est in medio, habetur propositum, scili- cet quod licet illud quod est visio, dicatur species, tamen est aliquid aliud prius eo in oculo, et alterius rationis, et illud ut communiter dicitur, est species, et ita species proprie dicta differret ab actione.

Si dicas, quod species in medio differt a specie in oculo propter diversa recipientia, hoc nihil est, quia sicut albedo est ejusdem rationis in lapide et equo, et ideo utrumque est formaliter album secundum eamdem rationem albi; ita si illa qualitas quae dicitur species, sit ejusdem rationis in oculo et in medio, si illa de se sit visio formaliter, visio formaliter erit in utroque, et in quocumque est formaliter visio, illud formaliter est videns. Principale etiam propositum patet, quia in oculo caeco, manente tamen sic mixto ut prius, causatur species, similiter in oculo dormientis, alias non excitaretur ab excellenti sensibili praesente, non etiam aliter aliquis excitaretur a sono excellenti, nisi species esset in aure; tamen in istis non est visio, ita etiam in oculo bene disposito recipitur aliqua species ejusdem rationis cum illa quae est in medio, ex hoc quod ipsum organum est similis dispositionis cum medio, propter perspicuitatem utriusque et diaphaneitatem, ex 2. de Anima, et ista non erit formaliter visio, sed prior visione.

Quod etiam hoc de intellectu sit falsum, patet conjungendo aliqua dicta sic opinantis. Posuit enim nullam esse aliam speciem ab. essentia divina in visione beata, et beatitudinem essentialiter. oon- sistere in sola visione. Conjunge istud dictum, quod visio formaliter est species, et sequitur quod beatitudo nostra erit formaliter essentia divina; probatio, beatitudo formaliter est visio secundum eos, visio formaliter est species secundum eos, species est formaliter essentia divina; ergo essentia divina est formaliter beatitudo nostra. Sed haec conclusio est inconveniens, aut negent istam praemissam, quod visio est species, aut ponant quod essentia divina habet aliam speciem a se, aut beatitudinem essentialiter in alio quam in actu visionis.

Si dicatur, ubi est species intelligibilis alia ab objecto, illa est intellectio; sed ubi non est alia species ab objecto, ibi intellectio non est objectum in beatitudine; igitur negarent speciem aliam ab objecto et actu, sed non negatur esse alia ab objecto.

Contra: Nullius objecti est alia species intelligibilis nisi sola intellectio, secundum istos; igitur cujus objecti est intellectio alia ab ipso, ejus est species intelligibilis; igitur ita debet concedi species in visione Dei, sicut in intellectione cujuscumque alterius objecti.

Nota, quod intellectionis ad objectum inquantum est motivum intellectus, sive magis proprie inquantum est causativum intellectionis, est relatio pertinens ad secundum modum relativorum, sicut Filii ad Patrem, vel coloris geniti ad gignentem. Relatio etiam intellectus ad objectum ut mobilis ad motivum, pertinet ad secundum modum, sicut relatio calefactibilis ad calefactivum; sed preter istas relationes secundi modi, est alia relatio intellectionis ad objectun ut terminati ad terminans, Non enim tantum intellectio est ab objecto, ut a causa efficiente totali vel partiali, sed est ad ipsum ut ad terminans, sive ut circa quod ipsa est. Differentia istarum relationum patet, quia utraque est sine alia. Prima sine secunda in calore genito, secunda sine prima in intellectione lapidis, si fieret immediate a Deo in me. Prima non est identica, quia idem absolutum posset fieri ab alia causa. Secunda videtur identica, quia nullus actus natus esse circa objectum, posset esse idem et non terminari ad idem objectum. Secunda non est ad aliquam causam, qwia positis omnibus causis, preter hoc requiritur in tali actu aliquid terminans. Patet etiam dividendo, non est forma, nec efficiens. Patet, non finis, quia objectum ut est primum circa quod est actus, non est propter quod amatum elicitur actus, nec est materia circa, sive in, sive e qa.

Ad quaestionem (a) respondeo, et dico quod intellectio actualis est aliquid in nobis, non perpetuum, sed habens esse post non esse, sicut experimur. Istius ergo oportet ponere aliquam causam activam, et aliquo modo in nobis, alioquin non esset in potestate nostra intelligere cum volumus, quod est contra Philosophum 2. de Anima; apparet etiam hic, quod oportet concurrere animam et objectum praesens, et hoc in specie intelligibili, sicut dictum est in praecedenti quaestione, quia alio modo non est praesens ut actu intelligibile, loquendo de sensibili objecto et materiali. Dico ergo tunc, quod istius intellectionis non est totalis causa activa objectum, nec in se, nec in sua specie, sicut apparet per rationes contra secundam, quintam et sextam opinionem. Et etiam quia tunc non posset salvari imago in mente ut mens est, quia nihil ipsius mentis haberet rationem parentis, nec tota causa intellectionis (b) est anima intellectiva, vel aliquid ejus formaliter, propter rationes fa- ctas contra primam opinionem.

Et etiam, quia tunc actus non esset similitudo objecti, nec distingueretur essentialiter propter distinctionem objecti, quia essentialis distinctio non est ab eo quod non est causa, nec esset simpliciter perfectior intellectio perfectioris intelligibilis, posito aequali conatu hinc inde ex parte intellectus. Probatio, quia posita causa totali efficacius operante, sequitur perfectior actio, et ita si anima esset causa totalis, ubicumque ipsa ex parte sui perfectius ageret ex majori conatu, perfectiorem intellectionem produceret, et ita intellectio Dei' non esset perfectior intellectione' muscae, quod est contra Philosophum 10. Ethic. 1. ponentem felicitatem in speculatione objecti perfectissimi.

Videtur etiam (c) quod tunc esset infinita activitas in intellectu, inquantum est activus respectu omnium intellectionum, quia ad unam intellectionem unius rationis requiritur aliqua perfectio in causa illius intellectionis, et ad aliam intellectionem alterius rationis requiritur tanta perfectio, vel major; ergo habens hanc et illam, est perfectius quam habens illam tantum, et ita habens infinitas tales, ut totalis causa, est infinitum in perfectione.

Similiter non videretur quomodo aliqua tota. scientia contineretur virtualiter in objecto, si sola anima intellectiva haberet causalitatem respectu actus et habitus.

Ex istis solvitur quaestio sic: Si ergo nec anima sola, nec ob- jectum solum sit causa totalis intellectionis actualis, et ista sola videntur requiri ad intellectionem, sequitur quod ista duo sunt una causa integra respectu notitiae genitae.

Et ista est sententia Augustini, 9. de Trin. c. ult. sicut allegatum fuit arguendo contra primam opinionem: "Liquido tenendum est", etc.

Qualiter (d) autem hoc sit intelligendum, distinguo de pluribus causis concurrentibus ad eumdem effectum. Quedam enim ex aequo concurrunt, sicut aliqui duo trahentes aliquod idem corpus. Quedam vero non ex aequo, sed habentes ordinem essentialem; et hoc dupliciter, vel sic, quod superior moveat inferiorem, ita quod inferior non agat nisi quia movetur a superiore, et tunc inferior habet a superiore virtutem illam qua movet.

Quandoque autem superior non movet inferiorem, nec dat ei virtutem qua movet, sed superior de se habet virtutem perfectiorem agendi, et inferior habet imperfectiorem virtutem agendi, nec tamen recipit virtutem istam imperfectiorem a superiori, quae est perfectioris virtutis. Exemplum primi membri hujus secunde divisionis, de potentia motiva quae est in manu, et baculo, et pila. Exemplum secundi membri, si mater ponatur virtutem activam habere in generatione prolis, illa et potentia activa patris concurrunt ut duae causae partiales, ordinatae quidem, quia altera perfectior reliqua, non tamen imperfectior recipit suam causalitatem a causa perfectiore; nec tota illa causalitas est eminenter in causa perfectiori, sed aliquid addit causa imperfectior, in tantum quod effectus non solum' non potest esse perfectior a causa perfectiori, plusquam ab imperfectiori, imo non potest plus esse a perfectiori tantum quam ab imperfectiori tantum.

(e) Ad propositum, objectum intelligibile praesens in se vel in specie intelligibili, et pars intellectiva, non concurrunt ut causae' ex equo ad intellectionem, quia tunc alterum haberet causalitatem talem imperfectam, et reliquum suppleret eam; et si alterum esset perfectum, posset habere in se uno existente totam causalitatem amborum, sicut si virtus motiva unius esset perfecta, suppleret virtutem alterius, et tunc species esset quasi quidam gradus intellectualitatis, supplens gradum intellectualitatis deficientem intellectui, et tunc si fieret perfectior intellectus, secundum gradum talem, posset sine specie et sine objecto habere actum intelligendi, quod est falsum.

Concurrunt ergo ista duo, ut habentia ordinem essentialem, non tamen primo modo, quia nec intellectus dat objecto vel speciei rationem suae causalitatis. Non enim objectum natum est in se vel in specie sui facere intellectionem per aliquid, quod recipit ab intellectu, sed ex natura sua; nec intellectus recipit suam causalitatem ab objecto vel specie objecti, sicut probatum est contra quin- tam et sextam opinionem in ista questione.

Sunt igitur causae essentialiter ordinate ultimo modo, scilicet quod una est simpliciter perfectior altera, ita tamen quod utraque in sua partiali causalitate est perfecta, non dependens ab alia.

Si arguitur (f) contra istud, quod in causis talibus essentialiter ordinatis,neutra est perfectio alterius; ergo species intelligibilis non erit forma ipsius intellectus.

Similiter ad idem, si sit perfectio intellectus, et totum hoc sit ratio agendi; ergo una operatio utpote intellectio, non habebit unam formalem rationem agendi, sed erit ab ente per accidens, quale est hoc totum, intellectus habens speciem, quod est inconveniens, quia quidquid non est per se ens, non per se est ratio formalis agendi.

Respondeo ad primam, accidit speciei inquantum est causa partialis respectu actus intelligendi cum intellectu, ut cum alia causa partiali, quod ipsa perficiat intellectum, quia etsi perficiat eum, non dat tamen intellectui aliquam actualitatem pertinentem ad causalitatem intellectus; exemplum, potentia motiva in manu potest uti cultello inquantum acutum est, ad dividendum aliquod corpus; ista acuties si esset in manu ut in subjecto, posset manus uti ea ad eamdem operationem, et tamen accideret manui, inquantum in ea est potentia motiva, quod in ea acuties esset, et e converso, quia acuties nullam perfectionem daret manui, pertinentem ad potentiam motivam. Quod apparet, quia aeque perfecta est potentia motiva sine tali acutie, et ita eodem modo utitur ea quando est in alio conjuncto manui ut cultello, sicut uteretur ea si esset in manu. Ita in proposito, si species posset esse inexistens intellectui absque inhaerentia per modum formae, si isto modo inexistens esset sufficienter conjuncta intellectui, possent istae due causae partiales, intellectus et species, conjunctae sibi invicem, in eamdem operationem in quammodo possunt, quando species informat intellectum. Quod etiam apparet, ponendo aliquod intelligibile praesens sine specie. Illud enim objectum est causa partialis, et non informat intellectum, qui est altera causa partialis; sed istae duae causae partiales approximatae absque informatione alterius ab altera, per solam approximationem debitam, causant unum effectum communem.

Per idem patet ad secundum, quia in unoquoque ordine causae, oportet ponere respectu unius effectus, unam per se causam et unam per se rationem causandi. Ita intellectus in suo ordine causalitatis est unus, et habet unam formalem rationem causandi, et species vel objectum in suo ordine causandi est una causa, et habet unam rationem causandi, sed non oportet talem causam, prout complectitur omnes causas partiales, habere unam rationem causandi nisi unitatem ordinis, quia si cum unitate ordinis concurrat unitas per accidens, hoc accidit, sed unitas ordinis est per se. Exemplum, Sol in suo ordine causandi habet unam rationem causandi respectu prolis, et pater in suo ordine causandi est una causa unius rationis; sed causa totalis, quae complectitur patrem et Solem, non habet aliquam unam rationem formalem causandi, sicut non est una causa nisi unitate ordinis, etsi contingat causas sic ordinatas praeter unitatem ordinis, habere unitatem per accidens, inquantum scilicet una accidit alteri, hoc non convenit eis per se inquantum cause sic ordinatae.

(a) Ad argumenta opinionum per ordinem. Primo ad auctoritates Augustini dico, quod imago quae ponitur ab eo esse in spiritu, oportet quod intelligatur esse in anima, vel in aliquo anime ut in subjecto, et non praecise in corpore sic mixto, aliter non concluderetur illam imaginem esse nobiliorem omni corpore, sicut dicit ipse, 12. super Gen. Quod autem est in anima, vel in aliquo anime ut in subjecto, non est illa species, quae communiter dicitur species, sed illa recipitur in parte organi, quae est corpus sic mixtum; sed illud quod recipitur in anima vel potentia animae, est actus cognoscendi; ergo per imaginem intelligit ipse talem actum. Ista glossa arguitur ex dicto ejus 11. de Trin. cap. 2. ubi vult quod informatio sensus, que fit a solo corpore, visio dicitur; illa autem informatio est propria species, quae recipitur in parte organi, scilicet in corpore sic mixto. Hoc patet ex hoc quod dicit, quod gignitur a solo corpore, quod videtur, sicut ergo illud quod est proprie imago, dicitur visio, ita e con- verso, visio potest dici imago et multo verius, quia visio secundum veritatem est quaedam qualitas, et talis qualitas est quaedam similitudo objecti, et forte perfectior quam illa similitudo prior, quae dicitur usitate species.

Hoc intellecto faciliter patet ad auctoritates ejus. Concedo enim, quod istam imaginem, que est sensatio, non causat corpus in spiritu ut totalis causa, sed anima causat in se mira celeritate, non tamen ut tota causa, sed ipsa et objectum; unde dicit ibid. 12. super Gen. quod mox, ut visum fuerit, etc. innuens quod praesentia objecti requiritur in ratione visibilis ut anima faciat in se visionem, et non requiritur nisi ut aliquo modo causa partialis, sicut ipsemet exprimit 11. de Trinit. cap. 2. et 5. quod "a vidente et visibili gignitur visio".

Istam (b) conclusionem sic intellectam probat ratio sua in auctoritate praeallegata, quia illa propositio, scilicet quod agens est praestantius patiente, non est immediata, sed dependet ex istis tribus, scilicet agens est praestantius effectu, et effectus agentis est actus et forma patientis, et actus est nobilior potentia, ergo agens inducens hujusmodi formam est nobilius patiente; ubi igitur iste propositiones sunt verae, ibi propositio Augustini quam accipit, est vera. Ista autem, quod agens est praestantius effectu, non est vera nisi de causa aequivoca totali, potest enim aliqua esse causa partialiter agens ad aliquem effectum nobiliorem se, sicut elementum in virtute corporum coelestium potest agere ad generationem mixti, quod est nobilius ipso elemento agente ut partiali causa. Per istud patet (c) ad secundam auctoritatem Augustini 10 de Trin. c. 3. Format enim anima in se imaginem, hoc est, sensationem, et de se, hoc est, ipsa est in potentia naturali ad sensationem, et non in potentia neutra, sicut superficies ad albedinem est in potentia neutra et non naturali. Et istam naturalitatem ostendit, cum dicitur de se, et loquitur ibi tantum de sensationibus, ut apparet, quia dicit ibidem, quod illas partes animae, quae corporum similitudinibus informantur, habemus communes cum bestiis, hoc verum est de illis, que informantur imaginibus, hoc est sensationibus, extendendo nomen imaginis ad sensationem.

Ad rationem (d) primam pro illa opinione dico, quod concludit pro me, quia cognitio cum sit operatio vitalis, non est a non vivo sicut a totali causa, potest tamen non vivum esse causa partialis alicujus vivi, vel effectus vitalis, sicut sol non vivus, est causa partialis cum patre ad generandum filium vivum, et multo magis in proposito est possibile, quia hic causa principalior est viva, sicut patebit in sequenti quaestione.

Cum arguitur (e) post de forma perfecta, hoc concludit quod aliquam activitatem habeat respectu propriae operationis. Sed quia videtur concludere totalem causalitatem in ea respectu suae propriae operationis, respondeo, quod ista forma ex perfectione sua ordina- tur ad habendum aliquam operationem circa totum ens, ut dicitur tertia quaestione hujus distinctionis, quia vero non est simpliciter perfecta, quia non est infinita, ideo non potest in se habere totum ens; ex ejus ergo perfectione cum sua imperfectione, concluditur quod aliquam activitatem habeat, non tamen sufficientem, quia non posset habere totalem causalitatem cognitionis respectu totius entis nisi haberet in se totum ens, et ideo dico, quod formae imperfectiores bene possunt esse causae totales respectu suarum operationum, quia operationes earum sunt limitatae ad res, respectu quarum habere totalem activitatem non concludit aliquam perfectionem activam nisi limitatam. Sed in ista forma perfecta, quae ordinatur ad totum ens, non potest poni totalis causalitas respectu cognitionis totius entis, tunc enim poneretur in ea virtus activa illimitata; sed tamen potest poni causalitas partialis in ea, et pariialis in objecto, ut sio ipsa possit cooperari perfectioni sue circa quodcumque objectum, et objectum etiam quodcumque cooperari sibi, magnum objectum ad magnam perfectionem ejus, et parvum ad parvam.

Alia duo (f) argumenta de actione, ut distinguitur contra factionem, et quod actio denominat agens, concedo. Pono enim actum intelligendi vere manere in agente, non tantum in supposito agente, ita quod non transeat extra suppositum, sed nec transit extra partem intellectivam in sensiti- vam, nec extra intellectivam in appetitivam, nec extra principium ejus activum in aliam potentiam, sed manet in parte intellectiva, quae est causa partialis ejus, non autem oportet actionem proprie dictam manere in sua causa totali, sed sufficit quod maneat in sua eausa partiali.

Ad argumenta (a) pro secunda opinione, quamvis posset ibi tangi, utrum ista causalitas, quae attribuitur parti intellectivae, conveniat proprie intellectui agenti vel possibili, tamen illam difficultatem dimitto usque alias.

Cum (b) probatur, quod possi-1 bilis non potest habere illam causalitatem, quia nihil idem agit in se, respondeo, quod illa propositio non est vera nisi de aliquo agente univoco, nec ista probatio ejus, quod tunc idem esset in actu et in potentia,concludit, nisi quando agens agit univoce, hoc est, inducit in passum formam ejusdem rationis cum illa per quam agit. Si enim aliquid sic ageret in se, sequeretur quod simul haberet formam ejusdem rationis ad quam moveretur, et dum moveretur ad illam, careret illa; igitur simul haberet illam et non haberet, saltem hoc sequitur de duabus formis ejusdem speciei, vel de eadem. In agentibus autem (c) equivoce, id est, in illis agentibus, quae non agunt per formam ejusdem rationis cum illa ad quam agunt, propositio illa quod nihil movet se, non habet necessitatem, nec probatio ejus, quod aliquid sit in potentia et in actu respectu ejusdem, aliquid concludit. Non enim ibi agens est tale formaliter in actu, quale passum est formaliter in potentia, sed agens virtualiter est tale in actu, quale formaliter est in potentia patiens, et quod idem sit virtualiter tale in actu, et formaliter tale in potentia, nulla est contradictio.

Ista glossa de agentibus univocis et aequivocis necessaria est, quia Philosophus posuit motum non tantum in genere Qualitatis, sed Quantitatis et Ubi; in quantitate autem et ubi nullum est agens univocum, quia in genere Quantitatis et ubi, nulla est forma quae sit principium inducendi similem formam, imo (ut generaliter dicatur) quicumque motus est ad formam non activam, non est ab agente univoco, quia ex quo forma talis terminans non est activa, nulla ejusdem rationis est principium agendi; sunt igitur apud Philosophum multi motus ab agente non univoco, sed aequivoco, et ibi agens est virtualiter tale in actu quale patiens formaliter in potentia.

Si arguas (d), ergo in omnibus posset idem esse in actu virtuali et in potentia ad actum formalem, et sic quodlibet potest movere se.

Respondeo, quod in ista illatione est non causa ut causa. Nam ex generali ratione actus virtualis et potentie ad actum formalem, nulla est repugnantia, quia si ex ista ratione esset repugnantia, tunc et in quolibet esset repugnantia, tamen in aliquo cum actu virtuali concurrit aliquid aliud, propter quod repugnat sibi quandoque esse in potentia vel actu formaliter tale; exemplum, esse calidum virtualiter in actu et formaliter in' potentia, de se non includit contradictionem vel repugnantiam, et ideo in nullo subjecto includunt repugnantiam, quod propter hoo non possint esse simul, nec alterum esse ibi, quia alterum; tamen Sol, qui est calidus virtualiter, non potest esse calidus formaliter, tamen hoc non est propter repugnantiam istorum. Probo, quia Saturnus est frigidus virtualiter, et tamen non potest esse calidus formaliter; ergo actus virtualis non erat in eo causa repugnantiae, sed aliquid aliud quod est commune Soli et Saturno, puta, quod ista sunt corpora incorruptibilia, et caliditas est qualitas corporis corruptibilis.

Sed si objicias (e), quod talia principia Metaphysica, ex quo sunt generalia, non debent negari propter aliquas difficultates speciales, respondeo, quod nulla sunt principia Metaphysica, quae habent multa singularia falsa, intelligendo autem quod nihil est in actu virtualiter et in potentia ad actum formalem, et quod ista repugnantia accipiatur ex parte vel ratione actus et potentie, non est principium Metaphysicum, quia multa singularia satis patenter sunt falsa; ex quo patet, quod illud non est principium Metaphysicum, sed quod nihil est in actu formali et in potentia respectu ejusdem actus formalis, verum est quod sic nihil est in actu et in potentia.

Et si omnino contendas, quod etiam loquendo de actu virtuali et potentia ad formalem actum,sit principium Metaphysicum, quomodo alii erant ita ceci, et iste solus videns, ut rationem communium terminorum Metaphysicorum, non possent concipere et ex eis apprehendere veritatem talis complexi, quod ipse ponit principium Metaphysicum ? quod non tantum ab aliis non ponitur principium, imo in multis falsum, et nunquam necessarium in ratione terminorum?

Cum (f) arguitur secundo, ex secundo Physicorum, de causa materiali et efficiente quod non coincidunt, verum est de materia quae est in potentia pura, sed non de materia secundum quid, qualis est subjectum respectu accidentis; necesse est enim aliquid idem quandoque esse materiam et efficiens respectu ejusdem quod apparet, quia alias passio non praedicaretur per se secundo modo de subjecto, quia si predicetur per se secundo modo de eo, est ejus causa materialis, sicut materia est in accidentibus, quia ponitur in definitione ejus ut additum, si etiam est praedicatio per se, igitur et necessaria. Sed quod est sola causa materialis respectu alicujus non habet necessitatem respectu ejus; ergo oportet praeter causalitatem materie, ponere in subjecto causalitatem efficientis ad salvandum necessitatem.

Quod (g) arguitur postea de relationibus realibus oppositis, dico quod aliquae relationes opposite sunt incompossibiles in eadem natura et in eodem supposito; aliquae in eodem supposito, sed non in eadem natura; aliquae nec in eadem natura, nec in eodem supposito. Unde ex ratione relationum realium in communi non potest concludi repugnantia earum in eodem.

Exempla praedictorum, causa et causatum in eadem natura sive supposito repugnant, quia si non, tunc idem dependeret a se; producens et productum non repugnant in eadem natura, quia natura potest communicari sine divisione sui, qualis est natura divina, repugnant tamen in eodem supposito; movens autem et motum nec in eadem natura, nec in eodem supposito repugnant, quia hic non ponitur dependentia essentialis, qualem ponunt relationes causae et causati. Nec per idem ponitur quod idem sit antequam sit, quod ponere videtur ratio producti et producentis, sed tantum ponitur hic, quod idem dependet a se quantum ad actum accidentalem, sicut motum a movente dependet, quantum ad actum accidentalem quem recipit ab eo. Incompossibilitatem igitur aliquarum relationum oportet reducere ad aliquam incompossibilitatem priorem, et ubi ista prior non invenitur, ibi nec illa incompossibilitas relationum oppositarum concludetur.

Hoc etiam amplius declaratur, quia sicut istae relationes producentis et producti, quae sunt repugnantes in eodem supposito, possunt fundari in eadem natura illimitata sicut in essentia divina, ita istae relationes moyentis et moti, que multo minorem habent repugnantiam, fundari possunt in eadem natura aliqualiter illimitata; quidquid autem est in potentia ad aliquem actum formaliter,et cum hoc habet eamdem actualitatem virtualiter, sicut cum idem movet se, est aliqualiter illimitatum, ponitur enim non tantum capax illius perfectionis, sed ut causans eam; ibi igitur propter illimitationem aliqualem bene compatiuntur se istae relationes oppositae.

Ad Achillem (h) eorum, quod quodlibet moveret se, dico, quod sicut argutum est contra primam opinionem in excludendo causam sine qua non, quod nihil est causa totalis et perfecta et naturalis effectiva alicujus, quin ipsum approximatum totali receptivo, et non impeditum causet illud; lignum autem semper est approximatum sibiipsi et sufficienter, et non potest poni aliquod perpetuum impedimentum quando ignis non est presens sibi, quia si ponatur hoc impediens, amoveatur illud et non erit impeditum, si aliud, amoveatur illud, et sic discurrendo per singula habebitur sibi praesens lignum, et nullo modo impeditum; igitur si ipsum esset causa activa totalis respectu caloris, et ipsum est etiam totalis causa receptiva; igitur semper esset calidum, non autem semper est calidum; ergo cum non possit poni non causalitas totalis propter impedimentum, nec propter non approximationem, nec propter receptivum, concludetur quod in ligno non est causalitas activa totalis, quod est propositum. Sic igitur non omnia movebunt se ut cause totales, quia nullae tales nature, quae non habent semper actum, sunt cause naturales totales illius actus.

Sed dices, saltem dicam lignum esse causam partialem, ut presente igne coagat ad calefactionem sui in ratione effectivi vel activi partialis. Nec ista cavillatio valet, quia causae due partiales non ponutur respectu ejusdem effectus, quando altera praecise habet totum effectum in virtute sua univoce vel aequivoce. Probo, si enim altera haberet in virtute sua totum effectum, sequitur quod totum potest producere, igitur alia causa partialis nihil potest producere, vel idem bis produceretur; ignis autem, qui ex praecedenti argumento conclusus fuit habere activitatem respectu calefacere in ligno, habet in se virtualiter totum calorem ligni, ergo lignum hic nullam habet causalitatem partialem.

Ad propositum igitur, quia anima non semper est in actu respectu cujuscumque intellectionis, cum tamen ipsa sit receptiva respectu cujuscumque intellectionis, et ipsa sit sibiipsi approximata et non semper impeditur, concluditur ipsam non esse causam activam totalem, sed aliquid aliud requiritur; illud autem aliud concluditur esse objectum, quia eo presente sequitur effectus, eo non praesente non potest haberi effectus.

Concluditur ergo primo, causalitas aliqualis in objecto, nec totalis, quia objectum propter sui imperfectionem non potest habere in virtute sua totaliter intellectionem propter suam perfectionem, et ideo concluditur (i), quod cum objecto requiritur ali- qua alia causa activa partialis, non autem alia ab intellectiva, quia ipsa concurrente cum objecto sequitur intellectio. Sic ergo concluditur hic duas esse causas partiales activas, et in aliis multis, non quia nihil movet se, nec totaliter, nec partialiter. Istud etiam (quod habetur pro Achille) non videtur multum efficax argumentum. Haec enim videtur esse cautela quaedam, divertendo a parte opponentis ad partem respondentis, quia propter defectum argumentorum induunt tales formam respondentium, ut respondentes faciant argumenta ad probandum unum necessarium, scilicet quod lignum non calefaciat se.

Ad responsionem Achillis videtur sequi, quod lignum non calefaciet se nisi presente alio, sine quo non, sicut per se voluntas non volificat se nisi presente objecto per cognitionem.

Si etiam dicas, quod semper calefacit alterum, qui habet virtutem calefaciendi. Respondetur, quod prius calefaciet se quam aliud, et hoc primum non est nisi presente causa sine qua non. Vel forte nunquam calefacit aliud, sicut nec voluntas volificat etiam voluntatem. Nam concesso,quod aliqua actio de genere actionis sit immanens, dicetur quod quelibet, vel qualiter non ?

Aliter contra Achillem, quod presentibus diversis lignis, ignibus similiter dispositis omnia calefiunt, presente autem eodem objecto, diversis voluntatibus, non omnes similiter volificantur 12. Trinit. c. 6. August. igitur hic agit ignis, et non ibi objectum, qia tunc eque ageret in omnes voluntates.

Contra hoc instatur, qwia si voluntates non similiter patiuntur presente causd sine qua non, hoc es, quia agent libere per te; lignum presente causa sine qua no, agit naturaliter. Ita probatur hic, qod ignis sit causa hic aliter quam sine qua no, sed dicitur tantum, lium est naturale, voluntas vero on.

Tertio modo contra Achillem, quod qwidquid patitur ab aliquo patitur, ubi ergo aliquid non potest a se pati, oportet ponere quod patiatur ab alio, et ubi non potest ab alio, oportet ponere quod a se, voluntas non potest pati ab alio, non loquendo de Deo; tum quia tunc volitio non esset in potestate ejus; tum quia tunc aliquod aliud movens eodem modo se habens et respectu ejusdem passi, posset indifferenter in utrumque oppositorum, quia voluntas potest velle et nolle eodem modo presentatum. Itaque ecessarium es attribuere voluntati principaliter motionem sui ad velle, quia ipsa sola habet indifferentiam in agendo proportionatam tali passo, sed lignum non habet in agendo indifferentiam proportionatam sibi in ratione passi, est enim receptivum qualitatum disparatarum et contrariarum etiam, qarum aliqua intensa facta corrumpit ipsum, nec habet principia tot univoca. Palel etiam, quia nihil univoco movet se, ec unum principium univocum, quia quomodo esset ita illimitatum, nisi dicendo quodlibet posse in omnes qalitates susceptibiles in ipso, etiam corruptivas sui. In voluntate autem quelibet, in quam potest, est operatio ejts et aliqualis perfectio.

Pro tertia (a) et quarta opinione non sunt argumenta adducta, ad quae oporteat respondere.

Qui vult credere de actu primo simplici, et de secundo distincte cognoscendi, vel illud dictum quarte opinionis quod species inclinat, credat; non credenti tamen, non sit articulus fidei, nisi per rationem ostendatur. Iste tamen duae opiniones, scilicet tertia et quarta, quae videntur inter se oppositae, concordantur ad invicem et confirmantur, et hoc sic: Ad agendum requiritur ratio formalis agendi et ratio agentis; agens est suppositum, ratio agendi est forma elicitiva actionis. In prima agitur actione in intellectum possibilem, agens est phantasma, sed quod quid est splendens in phantasmate est ratio agendi in ipsum, et hoc inquantum illud quod quid est, stat in lumine intellectus agentis, et penetratur ab ipso lumine, et ambitur ab ipso agente; et hac ratione agendi primum impressum in intellectum possibilem, est inchoatio habitus scientialis, que inchoatio non est species intelligibilis, nec forma movens ad actum intelligendi, quia objectum est in se praesens, quatenus relucet in phantasmate, quia phantasma presens est intellectui, qui ubique est in corpore; igitur non requiritur aliqua alia species per quam objectum sic sit praesens, nec aliquid aliud tenens vicem objecti vel repraesentans ipsum, cum ipsa impressio prima habeat rationem, et quo et quod respectu intellectionis; quo, quia per ipsam est intellectus in potentia propinqua et accidentali ad actum intelligendi, sicut per gravitatem est corpus in potentia ad ubi; et etiam est quo, quantum ad hoc quod manet in intellectu impedito ab actuali intellectione; est etiam quod, quia sibi primo occurrit, sicut secundum Avicennam primum sensatum est species, non ut objectum terminans, sed ut quod quasi dedueens, non per collationem, sed per continuationem ducit in objectum.

Sic igitur concordantur prima opinio et secunda quoad hoc, quod prima negat speciem, et secunda concedit inclinationem praecedentem actum Quoad hoc autem, quod prima opinio ponit intellectum esse passivum respectu primi actus, et activum respectu secundi actus, et secunda opinio videtur ponere, quod anima seipsa eliciat actum; hoc concordatur sic, quia facta tali impressione prima in intellectum possibilem, ipse intellectus occurrit tali passioni, quia omne passum occurrit agenti, inquantum passum nititur salvare suum esse; hoc etiam vult Augustinus 6. Musice, ubi loquitur de illis numeris occursoriis et de aliis. In isto occursu intellectus imbibit illam intellectionem confusam, et transmittit ad intima sua, et tunc recipit eam a se intimius quam possit eam recipere ab objecto, illi etiam impressioni sic intimatae occurrit intellectus secundo, et in illo secundo occursu immergit se illi penetrando illam, et in hoc est distincta et perfecta cognitio intellectus.

Quidquid (b) sit de opinionibus illis, quas iste medius nititur exponere, arguitur contra multa hic dicta. Quod primo ponit, scilicet, quod quid est relucens in phantasmate, esse, rationem agendi formalem phantasmati.

Contra, quomodo aliquid est ratio agendi alicui in quo non est formaliter ? Aut si quoquo modo, quod quid est ponatur in phantasmate, cum istud sit esse ejus secundum quid, quia secundum esse repraesentati, et non secundum aliquod esse existentiae; quomodo ipsum guod quid est, secundum istud esse erit ratio formalis agendi aliquam actionem realem? et ita cum istud phantasma, per quod convenit sibi istud esse, non sit principalis causa agendi, secundum eos, nec quod quid est, secundum quod existit in eo, est principalis ratio agendi, quod est contra eos.

Praeterea (c), preter hec quaero quid est quod quid est, stare in lumine intellectus agentis? Si nihil aliud est nisi intellectum agentem esse in anima, et in phantasia ejusdem anime esse phantasma; ergo perpetuo, quando phantasma est in virtute phantastica, fit ista penetratio et ambitio, et ita erit in phrenetico et dormiente, quod negat ille, cujus opinio exponitur. Si aliquid aliud est quam illa duo esse simul, et sit aliqua actio nova, detur igitur ejus terminus novus, non erit in phantasmate, igitur erit in intellectu possibili; ergo quod quid est non agit per aliquam penetrationem, quae penetratio praecedit actionem quod quid est, sed tantummodo quod quid est, cum intellectu agente coagit causando aliquam impressionem novam in intellectu possibili, hoc dicit opinio illa prima.

Si dices (d), alia opinio ponit speciem intelligibilem impressam, ista non ponit speciem talem, sed inchoationem habitus scientialis.

Contra, ista opinio ponit istam impressionem esse primum, quo intellectus est in potentia accidentali, cum tamen prius esset in potentia essentiali; sed si per istam impressionem non est objectum intelligibile praesens nunc magis quam prius, non magis est nunc in potentia accidentali, quam prius. Si est presens aliquo modo nunc, quo modo non fuit prius presens, illud quo nunc est praesens est species intelligibilis. Hoc etiam magis apparet, ex hoc quod primo ei occurrit, tanquam ostendenti objectum propter naturalem continuationem ad ipsum, hoc non posset esse nisi objectum reluceret in eo, et ita haberet rationem speciei.

(e) Similiter hoc, quod dicitur, inchoationem habitus scientialis praecedere actum, non est verum, quia habitus, proprie loquendo, ut Philosophus loquitur secundo Ethicorum, generatur ex aliquo actu elicito, et sicut ultimus gradus habitus generatur ex ultimo actu, ita primus ex primo, ita quod quicumque gradus habitus est posterior aliquo actu; ergo illud quod est simpliciter primum in intellectu possibili, non est aliquid ipsius habitus.

Hoc confirmatur secundum opinionem illius Doctoris qui exponitur, quia ponit istam inchoationem esse essentiam habitus totam.

Quod ulterius dicitur de occursu illo, ratio occursus non bene assignatur, nec ad intentionem Augustini. Patiens enim occurrens agenti nititur salvare se, et contra agere agenti corrumpenti se, hic istud agens agit ad perfectionem et salutem passi; ergo non occurrit ei propter illam rationem ut salvet se, nec ista est intentio Augustini; vult enim, quod anima occurrens passioni factae ab aere in aure vehementius agitat illum aerem, et causat magis auditionem quam .solus sonus causaret, hoc igitur occurrere est ei coagere.

Et tunc respondeo breviter ad Augustinum, impressione speciei sensibilis facta in organo, vel speciei intelligibilis facta in intellectu, anima per potentiam talem occurrit, id est, cum illa specie impressa coagit ad actum aliquem perfectiorem, quam posset illa species de se sola causare.

Et cum ultra additur de illo duplici occursu, primo occurrit passioniquasi coagenti, post passioni imbibitae, quero quid significent ista verba metaphorica? si significent, quod per secundum occursum, causatur aliquid perfectius quam per primum, et illud intimius perficit, sicut dicitur materia intimius perfici a forma perfectiori, quae magis actuat eam; ergo in secundo occursu non transmittitur passio illa ad intima magis quam prius, sed anima coagens illi passioni causat aliquid perfectius, quod est intimius in anima quam illa passio prius causata.

Ad auctoritatem (a) Philosophi 3. de Anima, quod intelligere est pati, que adducitur pro quinta opinione; hic tamen non determinando, dico quod Philosophus locutus est communiter de potentiis animae inquantum sunt, quibus formaliter sumus in actu secundo, puta de sensu inquantum est quo formaliter sentimus, de intellectu inquantum est quo formaliter intelligimus; formaliter autem intelligimus intellectu inquantum recipit intellectionem, quia si causet eam active, non tamen dicor intelligere intellectu inquantum causat, sed inquantum habet intellectionem ut formam. Habere enim qualitatem est esse quale, et ita intellectum habere intellectionem sive recipere, quod idem est, est ipsum esse intelligentem: nos igitur intelligimus intellectu inquantum recipit intellectionem.

Ideo Philosophus loquens sic de intellectu, necesse habuit dicere eum esse passivum, et quod intelligere est quoddam pati, hoc est, quod intellectio inquantum est quoddam quo formaliter intelligimus, est forma quaedam recepta in intellectu. Non autem intelligimus ea inquantum est quid causatum ab intellectu si causatur ab eo; nam si Deus eam causaret, et eam in intellectu nostro imprimeret, non minus ea intelligeremus, sicut dixi de intelligentia actualiter; ita dico de scire habitualiter, quod intellectus est quo scimus habitualiter, inquantum recipit habitum, non inquantum istum causat si illum causat. Dico igitur, quod omnes auctoritates, quae sonant passibilitatem intellectus possibilis, possunt exponi de eo inquantum eo cognoscimus habitualiter, vel inquantum cognoscimus eo aotualiter, et isto modo concedo quod est passivus, et si sit activus, non tamen secundum istam rationem, sed accidit ei, quod sit activus, secundum istam rationem; affirmant ergo istae auctoritates de intellectu, quod verum est quod sit passivus, non loquentes de intellectu sub ratione activi, sed asserentes ipsum habere rationem receptivi, licet ipsum non dicant non esse activum, locus autem ab auctoritate non tenet negative.

Et per idem (b) respondetur ad illud de potentia accidontali et essentiali. Non enim intellectus est in potentia essentiali, quia deficiat sibi aliqua ratio causalitatis quantum est ex parte sui; sed intellectus est in potentia essentiali, quando alia causa partialis non est sibi praesens, quam oportet esse praesentem ad hoc quod sequatur actio, et quando illa causa partialis est approximata, est in potentia accidentali sive propinqua ad agendum.

Sed illa auctoritas, quae dicit quod intellectus possibilis nihil est eorum, quae sunt ante intelligere,

requirit aliam expositionem, quam intantum pertractant aliqui, ut dicant, intellectum possibilem esse in pura potentia in genere intelligibilium, sicut materiam primam in genere corporalium, quae non est intentio Philosophi, quia potentia ad accidens, nunquam fundatur nisi in substantia in actu; intellectio autem sive species intelligibilis, non est forma substantialis, sed accidentalis, igitur quod est immediatum receptivum illius, est aliquid in actu substantiali, aut saltem quod est mediate receptivum. Et tunc quod immediate recipit, erit aliquis actus accidentalis, sicut se habet superficies ad albedinem; intellectus igitur possibilis, secundum quod est illud in quo recipitur species intelligibilis, vel intellectio, vel illud secundum quod species recipitur in anima, non erit purum potentiale, sed erit aliquid in actu primo, licet iste respectus potentiae non sit aliquid in actu. Cum enim loquor de potentia receptiva albedinis, non loquor de potentia quae dicit respectum ad albedinem, ille enim respectus nom est aliquid in actu, sicut nec albedo ad quam est, est aliquid in actu; sed illud in quo est ista potentia, est aliquid in actu ut superficies, quae est receptiva albedinis. Ita hic, licet ante intellectionem potentia ante actum, quae est respectus ad intellectionem,non sit aliquid in actu, sicut nec intellectio ad quam est, tamen illud in quo est ista potentia, quod est fundamentum istius respectus, est aliquid in actu, et illud est intellectus possibilis. Non est igitur apud Philosophum intellectus possibilis nihil in actu, sicut isti accipiunt, sed oportet (c) exponere illam auctoritatem hoc modo: naturaliter intelligimus primo illa, quae primo occurrunt ex phantasmatibus, sicut dictum est in quaestione secunda hujus distinctionis. Nihil igitur possumus potentia propinqua intelligere ante intellectionem alicujus imaginabilis, ideo non possumus intelligere intellectum ante intelligere alterius intelligibilis; ergo nec intellectus potest intelligi a nobis ante intelligere alterius intelligibilis, ergo non est intelligibilis ante intellectionem alicujus alterius, sicut primum antecedens est verum, sic et consequens; ideo sic intelligendum est ipsum non esse aliquid eorum,. quae sunt ante intelligere, scilicet intelligibilium, non quia antequam intelligat,nihil sit in actu, sed quia non est aliquid quod possit potentia propinqua intelligi a nobis, ante intelligere alterius, propter intellectionem nostram naturalem incipientem a phantasmatibus.

Et cum post (d) arguitur de illa similitudine, quod sit ratio tam faciendi' quam agendi, dico quod in faciente, bene forma est ratio faciendi, in qua forma faciens assimilat sibi factum, sed in agente nihil est productum nisi ipsa actio. Actio enim est ultimus terminus, nec habet alium terminum, et ideo non oportet quod in agente ratio agendi sit aliquid in quo assimiletur agens alicui alteri producto.

Sed dices (e), saltem illa est ratio agendi, in qua agens assimilat sibi productum, scilicet actionem ipsam. Bene concedo, quod species illa quae est similitudo objecti, et per quam intellectus assimilatur cognitioni productae, est aliqua ratio agendi, sed non talis ratio, nec etiam ratio principalis, sicut patebit in sequenti quaestione. Sed quando duae causae concurrunt, sufficit in propinquiore similitudo formalis, et in remotiore virtualis sive similitudo aequivoca, et ita intellectus, quasi causa superior equivoce et virtualiter assimilatur cognitioni et intellectioni, species autem quasi causa propinquior, quasi univoce et formaliter assimilatur ei.

Cum (f) arguitur post de indeterminatione intellectus ad diversos actus et objecta, respondeo, quod alia est indeterminatio materialis propter defectum actus, alia est indeterminatio agentis propter illimitationem virtutis activae, sicut Sol est indeterminatus ad multa generandum. Primo modo indeterminatum non agit nisi determinetur per aliquem actum, quia alias non est in actu sufficiente, sed in potentia. Secundo modo indeter- minatum, nulla forma alia a se determinatur, sed ex se determinatur ad producendum quemcumque effectum ad quem ex se est indeterminatum; et hoc praesente passo receptivo, sicut Sol, praesente passo, generat quodlibet generabile, ex quo ipsum natum est generari. Ita in proposito, indeterminatio intellectus non est indeterminatio potentialitatis passivae in ordine causalitatis, sed est indeterminatio actualitatis quasi illimitatae, et ideo non determinatur per formam, quae sibi sit ratio determinate agendi, sed tantummodo per praesentiam objecti, circa quod determinatum nata est esse determinata intellectio.

Vel aliter posset dici, quod sicut causa superior determinatur ad. agendum, concurrente aliqua particulari causa inferiori, sicut Sol ad generandum hominem concur-' rente homine agente, et bovem' concurrente bove, non autem per aliquam formam in se receptam, ita intellectus, qui est causa superior et causa illimitata, determinatur ad hoc objectum, concurrente causa particulari determinata, puta ad agendum circa hoc objectum, concurrente hac specie. Non enim istud determinans, determinat effective causam indeterminatam superiorem, neque formaliter sicut ratio agendi, sed sic determinat, hoc est virtus activa superior determinata, potest indeterminatum effectum, tali virtute inferiori determinata concurrente.

Ad argumenta (a) principalia. Ad primum dico, quod argumentum Philosophi secundo de Anima, bene' concludit quod sensus non est causa totalis respectu sensationis, quod concedo; et ita argutum est supra contra primam opinionem, quod anima non est causa totalis activa ad intellectionem, et hoo concedo. Sed non concludit, quin sit partialis causa, sed non se-' quitur ex hoc quod semper sit in actu, nisi quando reliqua causa partialis concurrit.

Ad secundum, non tractando illam difficultatem, utrum activitas illa competat intellectui agenti vel possibili, dico quod intelleotus possibilis, secundum quod Philosophus loquitur de eo, est illud quo formaliter sumus intel- ligentes, et eo modo praecise est quo est omnia fieri, quia ut dicebatur prius, sumus eo formaliter intelligentes, inquantum recipit, non inquantum agit, licet agat, quia hoc accidit sibi, inquantum est quo intelligimus.

Ad tertium, licet consequentia non sit necessaria, quia Sol potest esse causa multorum differentium specie propter distinctas virtutes in ipso, que sufficiunt in ratione causae effectivae ad distinguendum effectus, tamen ad propositum potest concedi consequentia. Concludit enim, quod anima non est causa totalis omnium intellectionum, quod concessum est.

Ad primum (b) in oppositum concedo, quod anima, quia immaterialis est, est receptiva cujuslibet intellectionis. Ipsa etiam est activa cujuscumque intellectionis objecti alterius a se ut causa partialis, et activa intellectionis de se ut totalis causa, quia ut' cognoscens et ut cognita secundum Augustinum 9. de Trinit. cap. ult. sed talem intellectionem non habemus pro statu isto, sed ex immaterialitate ejus non sequitur, quod ipsa sit totalis causa cujuscumque intellectionis objecti alterius ab ipsa.

(c) Ad secundum concedo conclusionem, quod cognitiones diversarum specierum proprie, scilicet virtute ipsarum habitae differunt specie, quod probo, quia ad individua ejusdem speciei non requiritur totalis causa diversa specie vel aliquid in totali causa, diversum specie ab eo quod est in totali causa alterius individui. Nunc autem ad intellectionem albi et nigri, necessario requiruntur aliqua diversa specie, puta album et nigrum, vel aliqua includentia ipsa; ergo ista duo magis differunt quam individua unius speciei, ergo differunt specie.

Cum arguis ultra, quod tunc omnes habitus talium differrent specie, concedo de habitibus qui habentur virtute propria talium objectorum, et probatur haec conclusio sicut praecedens per causas.

Et cum dicis (d), quomodo tunc essetuna scientia de pluribus speciebus specialissimis ? Respondeo, quod una species specialissima potest includere multas alias species virtualiter, sive passiones earum, sive per modum causae, sive per alium ordinem essentialem; et tunc habitus ille, qui est formaliter illius objecti primi includentis alia, est virtualiter aliorum objectorum, licet non formaliter et primo. Est igitur ille habitus unus ab unitate primi objecti virtualiter continentis omnia quae continentur in illo, non est autem proprius cuicumque virtualiter contento in primo objecto, sed qui essent proprii illis essent distincti, sicut illa sunt distincta.