Quaestio 4

QUAESTIO IV. Utrum aliqua veritas certa et sincera cognosci possit naturaliter ab intellectu viatoris absque speciali illustratione lucis increate ?

D. Thom. q. 14. de veritate art. 9. Henric. in summa art. 1. q. 2. et quodl. 5. q. 14. Albert. tract. 3. cap. 5. Mirandula lib. 2. de examine veritalis. Capreol. 1. d. 8. q. 1. Soncinas. 9. Met. g. 5. Durandus q. 1. prol. Conimbric. in 1. Poster. c. 26. q. 1. art. 3. Scotus q. 3, prol.. 4. later. de hoc etiam 1. 2. q. 109. art. 1. in illa quest. an aliquod verwm sciri potest sine grafia, et coenmunis ait. D. Thom. ibi. Scot. 2. d. 28. contra Greg.

2. d. 27. 28. et Capr. d. 28. Vide Scot. 1. Met.. 4. 2. Met. q. 1. et 2. 5. Met. q. 3. in Theor. S actio naturalis potest, et 1. Physic. q. 1. et 6.

Et arguo quod non. Augustinus 9. de Trin. cap. 6. "Sed intueamur, (inquit) inviolabilem veritatem, ex qua perfecte, quantum possumus, definiamus non qualis sit uniuscujusque mens homiis, sed qualis esse sempilernis rationibus debeat", et ibidem: "Aliis omnino reulis spra mentem nostram incomutabiliter manentibus, vel approbare apud osmetipsos, vel improbare convincimur cum aliquid recte approbamus vel improbamus", et ibidem: "Artemque ineffabiliter pulchram talium figurarum super aciem mentis simplici intelligentia capientes", et ibidem cap. 7. "In illa igitur eterna veritate ex qua temporalia facta sunt omnia, formam secundunm qtam stms, etc. aspiscimus, atque inde conceptam rerum veracem notitiam, tanquam verbum apud nos habemus". Item lib. 12. cap. 2. et 3. "Sed sublimioris rationis est judicare de istis corporalibus secundum rationes incorporales et sempiternas". Item eodem lib. cap. 14. "Non autem solum rerum sensibilium in locis posilarum sine spatiis localibus, manent intelligibiles incorporalesque rationes", etc.

Et quod intelligat ibi de rationibus eternis vere in Deo et non de primis principiis, videtur per hoc quod ibidem dixit, quod paucorum est ad illas pervenire, si autem intelligeret de primis principiis, non est paucorum ad illa pervenire, sed multorum, quia omnibus sunt nota. Item lib. 14. cap. 15. loquens de injusto, qui recte multa laudat et vituperat in moribus hominum, ait, quibus ea tandem regulis judicant, etc. et in fine subdit: ubi ergo scripta sunt nisi in libro illo lucis illius, que veritas dicitur. Liber ille lucis, est intellectus divinus; igitur vult quod in illa luce injustus videat, quae sunt juste agenda. Et quol per aliquid impressum ab illa videtur, quia ibidem dicit, unde omnis lex justa describitur, et in cor hominis qui operatur justitiam non migrando, sed tanquam imprimendo transfertur. Sicut imago ex annulo et in ceram transit, et annulumnon relinquit; igitur in illa luce videmus a qua imprimitur in cor hominis justitia, illa autem est lux increata. Item 12. Confessionum: Si ambo videmus verum, nec tu in me nec ego in te, sed ambo in ea que supra mentem est incommutabili veritate. Multe autem aliae sunt auctoritates Augustini in multis locis ad probandum hanc conclusionem.

In oppositum ad Rom. 1. "Invisibilia Dei a creatura mundi per ea que facta sunt, intellecta conspiciuntur". Sed iste rationes aeternae sunt invisibilia Dei; ergo cognoscuntur ex creaturis, ergo ante visionem istarum habetur certa cognitio creaturarum.

In ista (a) quaestione est opinio una talis, quod inter intontiones generales, est per se ordo naturalis.

De duabus, que sunt ad propositum loquamur, scilicet de intentione entis et veri. Intentio prima est entis, quod probatur per illud de Causis, propositione quarta, prima rerum creatarum est esse, et in commento primae propositionis, esse est vehementioris adherentie.

Etiam probatur ratione, quia entitas est absoluta, veritas dicit respectum ad exemplar, ex hoc sequitur quod ens possit cognosci sub ratione entitatis, licet non sub ratione veritatis.

Hec etiam (b) conclusio probatur ex parte intellectus, quia ens potest concipi simplici intelligentia, et tunc concipitur illud quod verum est; sed ratio veritatis non concipitur nisi intelligentia componente vel dividente, compositionem autem et divisionem praecedit simplex intelligentia. Si igitur in quaestione proposita quaeratur de notitia entis sive ejus quod est verum, dicitur quod intellectus ex puris naturalibus potest sic cognoscere verum, quod probatur, quia inconveniens est naturam esse epertem proprie operationis, secundum Damascenun; et hoc magis est inconveniens in natura perfectiori et superiori, secundum Philoso- phum in 2. de Celo et Mundo, de stellis, quia magnum inconveniens esset stellas hahere virtutem progressivam, et non habere instrumenta naturalia ad progrediendum; igitur cum propria operatio intellectns sit intelligere verum, videtur inconveniens qnod natura non concessit intellectui illa, quae suficiunt ad hanc operationem.'

Sed si loquamur (c) de cognitione veritatis, respondetur quod sicut est duplex exemplar, creatum et increatum, secundum Platonem in Timeo; exemplar creatum est species universalis causata a re; exemplar increatum est idea in mente divina; ita est duplex conformitas ad exemplar et duplex veritas. Una est conformitas ad exemplar creatum, et isto modo posuit Aristoteles veritates rerum cognosci per conformitatem earum ad speciem intelligibilem; et ita videtur Augustinus ponere 9. de Trinit. cap. 6. ubi vult, quod rerum notitiam specialem et generalem ex sensibilibus collectam habemus, secundum quam de quocumque occurrente, veritatem judicamus, quod ipsum sit tale vel tale. Sed qnod per tale exemplar acquisitum in nobishabeatur omnino certa et infallibilis notitia veritatis de re, hoc dicitur esse omnino impossibile, et probatur triplici ratione secundum istos. Prima ratio sumitur ex parte rei de qua exemplar est extractum; secunda ex parte subjecti in quo est; tertia ex parte exemplaris in Se.

Prima ratio est talis, (d) objeotum illud a quo abstrahitur exemplar est mutabile; ergo non potest esse causa alicujus immutabilis; sed certa notitia alicujus veritatis de aliquo, habetur de eo sub ratione immutabilis, ergo non habetur per tale exemplar. Haec dicitur esse ratio Augustini 83. q. q. 9. ubi vult quod a sensibilibus non est epectanda sincera veritas, quia sensibilia sine intermissione mutantur.

Secunda ratio talis est, anima de se est mutabilis et passiva erroris; ergo per nihil mutabilins ea potest rectificari, ne erret. Sed tale exemplar in ea est mutabilius quam sit ipsa anima; ergo illud exemplar non perfecte regulat animam, ne erret; hec dicitur esse ratio Augustini de vera religione: Lex omnium artificum', etc.

Tertia ratio, notitiam veritatis certam et infallibilem nullus habet, nisi habeat unde possit discernere verum a verisimili, quia si non potest discernere verum a falso vel verisimili, potest dubitare se falli; sed per exemplar praedictum creatum non potest discernere verum a verisimili, ergo, etc. Probatio minoris, talis species potest representare se tanquam se, vel alio modo se tanquam objectum sicut est in somniis. Si repraesentat se tanquam objectum, falsitas est, si se tanquam se, veritas est; igitur per talem speciem non habetur sufficiens distinctivum, quando repraesentat se ut se, et quando se ut objectum, et ita nec sufficiens distinctivum veri a falso.

Ex istis concluditur, quod certam scientiam et infallibilem veritatem si contingat hominem co- gnoscere, hoc non contingit ei aspiciendo ad exemplar a re per sensum acceptum, quantumcumque sit deputatum et universale factum, sed requiritur quod aspiciat ad exemplar increatum, et tunc modus ponitur iste: Deus (e) non ut cognitum habet rationem exemplaris, ad quod aspiciendo sincera veritas est; est enim cognitum in generali attributo, sed est ratio cognoscendi ut nudum exemplar, et propria ratio essentie creatae. Qualiter autem possit esse ratio cognoscendi et non cognitum, ponitur exemplum, quia sicut radius Solis derivatur quandoque obliquato aspectu a suo fonte, quandoque directo, et ejus quod videtur in radio primo modo derivato, licet Sol sit ratio videndi, non tamen ut in se est visus; ejus autem quod videtur secundo modo in radio, Sol est ita ratio cognoscendi, quod etiam est cognitus. Ita igitur lux icreata, angelicum intellectum quasi directo aspectu illustrat, et tunc ut visa est ratio videndi alia in ipsa; intellectum autem nostrum pro statu vie, quasi obliquato aspectu illustrat, ideo est intellectui nostro ratio videndi et non visa.

Ponitur autem (f) qualiter habet triplicem rationem respectu actus videndi, scilicet lucis acuentis et speciei immutantis, et characteris sive exemplaris configurantis. Et ex hoc concluditur ultimo, quod requiritur specialis influentia, quia sicut illa essentia non videtur a nobis naturaliter in se, ita etiam, ut illa essentia est exemplar respectu alicujus creature non videtur naturaliter, secundum Augustinum de videndo Deum, in ejus enim potestate est videri, si vult videtur, si non vult, non videtur.

Ultimo additur quod perfecta notitia veritatis est, quando duae species exemplares concurrunt in mente, una inhaerens scilicet causata (g), alia illapsa scilicet non causata in mente lucendo. De istis autem duabus speciebus rei, confecta una ratione ad intelligendum rem cujus est, mens concipit verbum perfecte veritatis.

Ostendo primo, quod istae rationes non sunt rationes fundamentales alicujus opinionis verae, nec secundum intentionem Augustini. sed pro opinione AcademiCorum.

Secundo ostendo quomodo illa opinio Academicorum (quae videtur concludi per istas rationes) falsa sit.

Tertio respondeo ad illas rationes quatenus minus concludunt.

Quarto arguo contra conclusionem istius opinionis.

Quinto solvo quaestionem. Sexto ostendo, quomodo istae rationes (quatenus sunt Augustini) concludunt illam intentionem Augustini, non autem illam ad quam hic inducuntur.

Primo istae (a) rationes videntur concludere impossibilitatem certae cognitionis naturalis, quia si objectum continue mutatur, non potest haberi aliqua certitudo de ipso sub ratione immutabilis, imo nec in quocumque lumine posset certitudo haberi, quia certitudo non est, quando objectum alio modo cognoscitur, quam se habet; ergo non est certitudo cognoscendo mutabile ut immutabile. Patet etiam quod antecedens hujus rationis, scilicet quod sensibilia continue mutantur, falsum est; haec enim est opinio, que imponitur Heraclito 4. Metaphysice.

Similiter (b), si propter mutabilitatem exemplaris quod est in anima nostra, non posset esse certitudo, cum quidquid ponatur in anima subjective sit mutabile, etiam ipse actus intelligendi erit mutabilis, et ita sequitur quod per nihil in anima rectificatur anima, ne erret.

Similiter secundum (c) opinionem istam, species causata inhaerens concurrrit cum specie illa illabente, sed quando aliquid concurrit quod repugnat certitudini, non potest certitudo haberi; sicut enim ex altera de necessario et altera de contingenti, non sequitur conclusio nisi de contingenti, ita ex certo et incerto concurrentibus ad aliquam cognitionem, non sequitur conclusio certa.

Item etiam (d) patet de tertia ratione, quia si species illa abstracta a re concurrat ad omnem cognitionem, et non potest judicari, quando illa representat se tanquam se, et quando se tanquam objectum; ergo quantumcumque aliud concurrat, non potest haberi certitudo per quam decernatur verum a verisimili.

Istae igitur rationes videntur concludere omnem incertitudinem, et ita opinionem Acalemicorum. Quod (e) autem ista conclusio non sit secundum mentem Augustini, probo. Augustinus 2. Soliloqniorum: "spectamina disciplinarum qttisqe verissima esse nulla dubitatione concedit"; et Boetius de Hebdomadibus: "communis animi conceptio est, quam qisque probat auditam"; et Philosophus 2. Metaphysice: "prima principia sunt omnibus nota, sicut janua in domo", quia janua neminem latet, licet interiora domus lateant. Ex his (f) tribus auctoritatibus arguitur sic: Quod convenit omnibus alicujus speciei, sequitur naturam specificam; igitur cum quisque habeat certitudinem infallibilem de principiis primis, et ulterius, cuilibet est naturaliter evidens forma Syllogismi perfecti, sicut patet ex definitione Syllogismi perfecti. Scientia autem conclusionis non dependet nisi ex evidentia principiorum et ex evidentia Syllogistice illationis; igitur cuilibet naturaliter scita, otest esse quaecumque conclusio demonstrabilis ex praemissis per se notis.

Secundo apparet (g), quod Augustinus etiam concedit certitudinem eorum, quae cognoscuntur per experientiam sensuum. Unde dicit 15. de Trinit. c. 12. "Absit a nobis ut ea qte didicimus per sensus corporis, vera esse dubitemus, per eos qtippe didicimus celum, terram, et ea qtte in eis nota sunt nobis, quantum ille qui nos et ipsa condidit, innotescere nobis voluit". Si igitur non dubitamus de veritate eorum, et non fallimur, ut patet; ergo certi sumus de cognitis per viam sensus, nam certitudo habetur quando excluditur dubitatio et deceptio.

Tertio etiam patet, quod Augustinus concedit ibidem certitudinem de actibus nostris, 15. lib. c. eodem: Sive dormiat sive viilet, vivit, qntia etiam dormire et in somniis videre, viventis est.

Quod si dicas, vivere non esse actum secundum, sed primum, sequitur ibidem, si aliquis dicat, scio me vivere, falli non potest, etiam quotiescumqtte reflectendo supra primum scitum; et ibidem: Si quispiam dicat, volo esse beatus. Quomodo non imptdenter respondetur, forte falleris ? Et si dicat, scio me hoc velle, et hoc me scire scio, jam his duobus et tertium potest addere, quod hec duo sciat, et quartum quod hec duo se scire scial, et similiter in infinitum numerum pergere. Et ibidem, si quispiam dicat, errare olo, nonne sive erret, sive non erret, eum errare nolle verum erit? Et alia, inqui, reperiuntur, que contra Academicos valent, qui nihil sciri ab homine posse contendunt. Et sequitur ibidem, sunt inde libri tres nostri, primo nostre conversionis tempore scripti, qtos qwi poterit et voluerit legere, lectosque intellexerit, nihil eum profecto, que ab eis contra perceptionem veritatis argumenta multa inventa sunt, permovebunt Item eodem 15. c. 15. "illa, que sciuntur, ut nunquam etiam excidere possin, quoniam presentia sunt, et ad naturam ipsius anime pertinent, cujtsmodi est illud quod nos vivere sciemus". Et sic patet primum.

Nota igitur, quod qua/uor sunt conditiones, de quibus est nobis necessaria certitudo, scilicet de scibilibus simpliciter, de scibilibus per experientiam, de actibus nostris et de cognitis, ut nunc a nobis per snsus. Exemplum de primo,triangulos habet tres, etc. Exemplum de secundo, Luna eclipsatur. Exemplum de tertio, vigilo. Exemplum de quarto, illud est album. Primum et tertium tantum egent senstt, ut occasione, quia simpliciter est certitudo, si omnes sensus errarent. Secundum et quartum tenent per idem, scilicet quod frequnter evenit a non libero, habet illud pro causa naturali. Ex hoc seuitur propositum, tam in secundo quam in quaro, aliquando additur propositio necessaria; itaque auctoritates Augustini dimittas usue ad articulum secundum, qui est ad rem, vel qui est solutio. Primum est manifestum. Tertium est per se notum, alias non judicaretur quid esset per se notum. Secundum et quartum habent infinilas per se notas, quibus ingerunt alias ex pluribus sensibus.

Quantum (a) ad secundum articulum, ut in nullis cognoscibilibus locum habeat error Academicorum, videndum est qualiter de tribus cognoscibilibus praedictis, scilicet de principiis per se notis et de conclusionibus.

Secundo de cognitis per experientiam.

Tertio de actibus nostris, an possit naturaliter haberi certitudo infallibilis. Quantum ad certitudinem de principiis dico sic, quod termini principiorum per se notorum talem habent identitatem, ut alter evidenter necessario alterum includat, et ideo intellectus componens illos terminos ex quo apprehendit eos, habet apud se necessariam causam conformitatis illius actus ad ipsos terminos, quorum est compositio, et etiam causam evidentem illius conformitatis, et ideo necessario patet sibi conformitas illa, cujus causam necessariam et evidentem apprehendit in terminis; igitur non potest esse in intellectu apprehensio terminorum et compositio eorum, quin stet conformitas illius compositionis ad terminos, sicut non potest stare albedo et albedo, quin stet similitudo. Haec autem conformitas compositionis ad terminos est veritas compositionis; ergo non potest stare compositio talium terminorum quin sit vera, et ita non potest stare perceptio illius compositionis et perceptio terminorum, quin stet perceptio conformitatis compositionis ad terminos, et ita perceptio veritatis, quia prima percepta evidenter includunt perceptionem illius veritatis.

Confirmatur (b) ratio ista per simile,per Philosophum 4. Met. ubi vult quod oppositum primi principii, scilicet hujusmodi, "impossibile est idem esse et non esse", non potest venire in intellectu alicujus, qia tunc essent opiniones contrariae simul in mente; quod utique verumost de opinionibus contrariis, id est, repugnantibus formaliter, quia opinio opinans esse de aliquo, et opinio opinans non esse de eodem, sunt formaliter repugnantes. Ita arguam in proposito repugnantiam aliquam intellectionum in mente, licet non formalem; si enim stat in intellectu notitia totius et partis, et compositio eorum, cum ista includant (sicut causa necessaria) conformitatem compositionis ad terminos, si stat in intellectu hec opinio, quod ista compositio sit falsa, stabunt notitiae repugnantes non formaliter, sed notitia una stabit cum alia, et tamen una erit causa necessaria opposito notitiae ad illam, quod est impossibile. Sicut enim impossibile est album et nigrum stare simul, quia sunt contraria formaliter, ita impossibile est simul stare album, et illud quod est praecisa causa nigredinis, ita necessaria quod non potest esse sine ea absque contradictione.

Habita evidentia vel certitudine de principiis primis, patet quomodo habetur de conclusionibus iltatis ex eis, propter evidentiam formae Syllogismi perfecti, cum certitudo conclusionis tantummodo dependeat ex certitudine principiorum et ex evidentia illationis.

Sed numquid (c) in ista notitia principiorum et conclusionumnon errabit intellectus, si sensus decipiantur omnes circa terminos ?

Respondeo, quod quantum ad istam notitiam, intellectus non habet sensus pro causa, sed tantum pro occasione, quia intellectus non potest habere notitiam simplicinm nisi acceptam a sensibus, illa tamen accepta potest simplicia virtute sua componere, et si ex ratione talium simplicium sit complexio evidenter vera, intellectus virtute propria et terminorum assent et illi complexioni, non virtute sensus a quo accipit terminos exterius. Exemplum, si ratio totius et ratio majoritatis accipiantur a sensu, et intellectus componat istam: omne totum est majus sua parte, intellectus virtute sui et istorum terminorum assentiet indubitanter isti complexioni, et non tantum qnia vidit terminos conjnctos in re, sicut assentit isti, Socrates est albus, qnia vidit terminos in re uniri. Imo dico, quod si omnes sensus essent falsi, a quibus accipiuntur tales termini, vel quod plus est ad deceptionem, aliqi sensus essent falsi et aliqui sensus veri; intellectus circa talia principia non deciperetur, quia semper haberet apud se terminos, qui essent causa veritatis, utpote si alicui ceco nato essent impressae miraculose in somniis species albedinis et nigredinis, et illa remanerent post in vigilia; intellectus abstrahens ab eis componeret istam, album non est nigrum, et circa istam non deciperetur intellectus, licet termini accipiantur a sensu errante, quia ratio formalis terminorum ad quam deventum est, est necessaria causa veritatis hujus negativae.

De secundis (a) cognoscibilibus, scilicet de cognitis per experientiam, dico quod licet experientia non habeatur de omnibus singularibus, sed de pluribus, nec quod semper, sed quod pluries, tamen expertus infallibiliter novit quod ita est, et quod sem- per et in omnibus; et hoc per istam propositionem quiescentem in anima: quidquid evenit, ut in pluribus, ab aliqua causa non libera, est effectus naturalis illius cause. Que propositio nota est intellectui, licet azcepisset terminos ejus a sensu errante, quia causa non libera non potest producere, ut in pluribus, effectum, ad cujus oppositum ordinatur, vel ad quei ex forma sua non ordinatur; sed causa casualis ordinatur ad producendum oppositum effectus casualis, vel non ad istum producendum, ergo nihil est causa casualis respectu effectus frequenter producti ab eo, et ita si non est libera, est naturalis. Quod autem iste effectus evenit a tali causa producente,ut in pluribus, hoc acceptum est per experientiam, quia inveniendo nunc talem naturam cum tali accidente, nunc cum tali inventum est, quod quantumcumque esset diversitas accidentium talium, semper istam naturam sequebatur talis effectus; ergo non per aliquod accidens per accidens illius naturae, sed per naturam ipsam in se consequitur talis effectus.

Sed ulterius notandum (b), quod quandoque accipitur experientia de conclusione, puta, quod Luna frequenter eclipsatur, et tunc supposita conclusione, quia ita est, inquiritur causa talis conclusionis per viam divisionis, et quandoque devenitur ex conclusione experta ad principia nota ex termi is, et tunc ex tali principio noto ex terminis, potest conclusio prius tantum per experientiam nota certius cognosci, scilicet primo genere cognitionis, quia ut deducta ex principio per se noto, sicut illud est per se notum, quod opacum interpositum inter luminosum videlicet et perspicuum, impedit luminis multiplicationem ad tale perspicuum, et si inventum fuerit per divisionem, quod terra est tale corpus interposituin inter Solem et Lunam, scietur certissime demonstratione propter quid, et non tantum per experientiam, sicut sciebatur illa conclusio ante inventionem principii.

Quandoque autem est experientia de principio, ita quod non contingit amplius per viam divisionis ulterius invenire principium notum ex terminis, sed statur in aliquo vero, ut in pluribus, cujus extrema experimentatum est frequenter uniri, pnta qnod hevba talis speciei est calida, nec invenitur aliquod medium aliud prins per quod demonstretur passio de subjecto propter quid, sed statur in isto sicut in primo noto propter experientiam. Tunc licet incertitudo et fallibilitas removeantur per illam propositionem, effectus ut in pluribus alicujus causae non liberae, est naturalis effectus ejus, tamen iste est ultimus gradus cognitionis scientificae, et forte ibi non habetur necessaria cognitio actualis unionis extremorum, sed aptitudinalis. Si enim passio(c)est res alia absoluta a subjecto, posset sine contradictione separari a subjecto, et expertus non haberet cognitionem, quia ita est, sed quia aptum natum est ita esse.

De tertiis cognoscibilibns, scilicet de actibus nostris, dico quod est certitudo de multis eorum, sicut de principiis per se notis, ut patet 4. Metaph. ubi dicit Philosophus de rationibus dicentium omnia apparentia esse vera, quod istae rationes querunt utrum nunc dormiamus, an vigilemus. Possunt autem idem omnes dubitationes tales omium enim rationem h significant esse. Et subdit: Rationem querunt, quorum on est ratio, demonstrationis enim principii non est demonstratio; igitur per ipsum ibidem, nos vigilare, est per se notum sicut principium demonstrationis.

Nec obstat quod est contingens, quia (sicut dictum fuit alias) ordo est in contingentibus, quod aliqua est prima et immediata, alioquin vel esset processus in infinitum in contingentibus, vel aliquod contingens sequeretur ex causa necessaria, quorum utrumque est impossibile. Et sicut est certitudo de vigilare, sicut de per se noto,, ita etiam de multis aliis actibns qui sunt in potestate nostra, ut de me intelligere, de me audire, et sic de aliis qui sunt actus perfecti. Licet enim non sit certitudo, quod videam album extra positum, vel in tali subjecto vel in tali distantia, quia potest fieri illusio in medio vel in organo, et multis aliis viis, tamen certitudo est quod video, etiamsi illusio fiat in organo, quae illusio in organo maxima illusio videtur esse, puta quando actus fit in organo ipso, non ab objecto praesente, qualis natus est fieri ab objecto praesente, et ita potentia haberet actum suum posita tali illusione vel passione, et vere esse illud ibi quod visio dicitur, sive sit actio, sive passio, sive utriimque. Si autem illusio fieret non in organo proprio, sed in aliquo proximo quod videtur organum, sicut si non fieret illusio in concursu nervorum, sed in ipso oculo fieret impressio speciei, qualis nata est fieri ab objecto, adhuc visus videret, quia talis species, vel quod natum est videri in ea, videretur, quia haberet sufficientem distantiam respectu organi visus, quod est in concursu istorum nervorum, sicut patet per Augustinum 11. de Trinit. quod reliquie visorum remanenles in oculo, oculis clavsis videntur, et per Philosophum, de Sensu et Sensato, quod ignis, qui generatur ex elevatione oculi violenta, et multiplicatur usque ad palpebram clausam, videtur; istae sunt verae visiones, licet non perfectissimae, quia hic sunt sufficientes distantiae specierum ad organum principale visus.

Sed quomodo habetur certitudo eorum, que subsunt actibus sensus? puta, quod aliquod extra est album vel calidum, quale apparet.

Respondeo, aut circa tale cognitum opposita apparent diversis sensibus, aut non; sed omnes sensus .cognoscentes illud, habent idem judicium de eo. Si secundo modo, tunc certitudo habetur de veritate talis cogniti per sensus, et per illam propositionem praecedentem, quod evenit ut in pluribus ab aliquo, est effectus naturalis ejis si non sit causa libera; ergo cum ab isto praesente evenit, ut in pluribus sit talis immutatio sensus, sequitur quod immutatio vel species genita sit effectus naturalis talis causae, et ita tale extra erit album vel calidum, vel tale quale natum est repraesentari per speciem genitam ab ipso ut in pluribus. Si autem diversi sensus habent diversa judicia de aliquo viso extra, puta visus dicit baculum esse fractum, cujus pars est in aqua et pars in aere, et tactus potest experiri contrarium. Visus etiam semper dicit Solem esse quantitatis minoris quam est, et omne visum a remotis esse minus quam sit, in talibus est certitudo quid verum sit, et quis sensus erret, per propositionem quiescentem in anima certiorem omni judicio sensus, et per actus plurium sensuum concurrentes, ita quod semper aliqua propositio rectificat intellectum de actibus sensus, quis sit verus et quis fallat, in qua propositione intellectus non dependet a sensu sicut a causa, sed sicut ab occasione. Exemplum, intellectus habet hanc propositionem quiescentem, nullum durius frangitur ad tactum alicujus mollis sibi cedentis. Haec est ita per se nota ex terminis, quod etiam si essent accepti a sensibus errantibus, non potest intellectus dubitare de illa propositione, imo oppositum includit contradictionem, scilicet quod baculus sit durior aqua et quod aqua' sibi cedit; hoc dicit uterque sensus tam visus quam tactus, sequitur igitur quod baculus non est fractus, sicut sensus visus judicat ipsum fractum, et ita quis sensus errat et quis non circa fracturam baculi, intellectus judicat per certius omni actu senSuS.

Similiter ex alia parte, quod idem quantum applicatum quanto, omnino est equale sibi, hoc est notum intellectui quantumcumque notitia terminorum accipiatur a sensu errante; sed quod idem quantum possit applicari viso propinquo et remoto, hoc dicit tam visus quam tactus, ergo quantuim visum, sive prope sive a remotis, est aequale; igitur visus dicens hoc esse minus, errat. Haec conclusio concluditur ex principiis per se notis, et ex actibus duorum sensuum cognoscentium ut in pluribus ita esse. Et ita ubicumque ratio judicat sensum er-, rare, hoc judicat non per aliquam notitiam praecise acquisitam a sensibus ut a causa, sed per aliquam notitiam occasionatam a sensu in qua non fallitur, etiamsi omnes sensus fallantur; et per aliquam aliam notitiam acquisitam a sensu vel a sensibus ut in pluribus, quae sciuntur esse vera per propositionem saepe allegatam, scilicet quod evenit ut in pluribus, etc.

Nota ergo quod notitia principii est immutabilis a veritate in falsilatem, non aliter, qwia simpliciter est corruptibilis, sic species intelligibilis est delebilis ut phantasma, sed immutabilis a vera representatione in falsam. Sed oppositum licet corruptibile, tamen est immutabile a vera entitate in falsam, et ideo est conformativum notitie sibi, seu causativum notitie veritatis sue in essendo, quia entitas vera immutabilis in falsam, virtualiter conlinet notitiam veram immu- tabiliter conformem entitati sue.

Notitia etiam secundum Augustinum, verum ecessarium vel immutabile est supra mentem. Intellige in ratione veritatis evidentis, quia hanc de se causat immediate, non autem secundum ejus evidentiam subest menti, ut posset sibi apparere vera vel falsa, sicut verum probabile menti subest, ut ipsa possit focere illud apparere verum vel falsum, querendo rationes hinc inde per qas probetur et improbetr.

Sic intelligendum est, uod mens non judicat de vero immutabili, sed de aliis, quia dicam, quod sit verum, hic est actus judicandi, et est in potestate mentis respectu probabilis, non autem respectu necessarii, nec tamen minus perfecte asserit de necessario quod ipsum sit verum; et hec assertio apud Aristotelem potest dici judicium, sic patet qnomodo de conclusione necessaria mens judicat, quia non est statim evidens e se, ideo non determinat evidentiam suiipsius menti. Potest etiam mens rationes Sophisticas adducere contra eam, per quas dissentiat, non sic contra primum notum, quarto Metaphysice, in mente venire; sed Augustinus vult intantum esse in potestate judicantis, quod non necessario determinetur ab alio.

Quantum (a) ad tertium articulum, ex istis respondendum ad illas tres rationes.

Ad primam, ad illud de mutatione objecti antecedens est falsum, nec est opinio Augustini, sed Heracliti et discipuli sui Cratyli, qui nolebant loqui, sed movere digitum, ut dicitur 4. Metaph. Et etiam consequentia non valet, dato quod antecedens esset verum, quia adhuc secundum Aristotelem, posset haberi certa cognitio de hoc quod omnia continue moventur. Non sequitur etiam (b), si objectum est mutabile, ergo quod gignitur ab eo non est representativum alicujns sub ratione immutabilis, quia mutabilitas in objecto non est ratio gignendi, sed natura ipsius objecti quod est mutabile; genitum (c) igitnr ab ipso representat naturam per se, igitnr si natura, unde natura habeat aliquam immntahilem habitudinem ad aliud, illnd aliud per suum exemplar, et illa natura per sunm exemplar, repraesentantur ut immutabiliter unita, et ita per duo exemplaria genita a duobus mutabilibus, non inquantum mutabilia, sed inquantum naturae, potest haberi notitia immutabilis unionis eorum.

Contra, quamvis objectum non inqwantum mutabile gignat, si tamen est mutabile, quomodo ejus ad aliquid est habitudo immutabilis ?

Respondeo, habitudo est immutabilis sic, quia inter extrema non potest esse habitudo opposita, nec potest non esse ista, positis extremis, sed per destructionem extremi vel extremorum destruitur.

Contra, quomodo est propositio affirmativa necessaria, si identitas extremorum potest destrui ?

Respondeo, quando res non est, non est identitas ejus realis, sed tunc si est in intellectu, est identitas ut est objectum intellectum, et necessaria secundum qlid, quia in tali esse, extrema non possunt esse sine identitate, tamen illa potest aon esse sicut etrema possunt non esse intellecta; igitur propositio est necessaria in intellectu nostro secundum quid, quia immutabilis in falsam, sed simpliciter necessaria non nisi in intellectu divino, sicut nec extrema habent identitatem simpliciter necessario in aliquo esse nisi in illo esse intellecto.

Patet (d), etiam quod per repraesentativum in se mutabile, potest representari aliquid sub ratione immutabilis, quia essentia Dei sub ratione immutabilis, representatur intelleotui per aliquid omnino mutabile, sive illud sit species sive actus. Hoc (e) patet per simile, quia finitum potest repraesentare aliquid sub ratione infiniti.

Ad secundam dico (f), quod in anima potest intelligi duplex mutabilitas, una ab affirmatione in negationem et e converso, puta ab ignorantia ad scientiam, vel a non intellectione ad intellectionem. Alia, quasi a contrario in contrarium, puta a rectitudine ad deceptionem et e converso; anima autem (quoad quaecumque ohjecta) est mutabilis prima mutabilitate, et per nihil formaliter in ea existens, tollitur ab ea talis mutabilitas, sed non est mutabilis secunda mutabilitate nisi circa illa complexa, quae non habent evidentiam ex terminis. Circa illa vero, quae sunt ex terminis evidentia, mutari non potest secunda mutabilitate, quia ipsi termini apprehensi sunt causa necessaria conformitatis compositionis ad ipsos terminos; igitur si anima est mutabilis a reotitudine in errorem absolute, non sequitur quod nihil aliud a se potest rectificari, quia saltem rectificari potest circa illa objecta, circa quae non potest intellectus errare apprehensis terminis.

Ad tertiam (g), si aliquam apparentiam haberet, magis concluderet contra opinionem illam, quae negat speciem intelligibilem, quia illa species, quae potest repraesentare se tanquam objectum in somnis, est phantasma, non species intelligibilis; igitur si intellectus solo phantasmate utatur per quod objectum est sibi praesens, et non alia specie intelligibili, non videtur quod per aliquid in quo objectum sibi relucet, posset discernere verum a verisimili. Sed ponendo speciem intelligibilem in intellectu, non valet ratio, quia intellectus,non potest uti illa ut per se objecto, quia non contingit uti illa in dormiendo.

Si objicias, quod phantasma potest representare se ut objectum, igitur intellectus propter illum errorem virtutis phantasticae potest errare vel saltem ligari, ne possit operari, ut patet in somnis et phreneticis.

Potest dici quod si ligetur, quando est talis error in virtute phantastica, non tamen errat intellectus, quia tunc non habet aliquem actum. Sed quomodo sciet intellectus, vel erit intellectus certus, quando non errat virtus phantastica, quam tamen non errare requiritur, ad hoc ut intellectus non erret ?

Respondeo, ista veritas quiescit in intellectu, quod potentia non: errat circa objectum proportiona- tum nisi indisposita sit, et notum est intellectui virtutem phantasticam non esse indispositam in vigilia, tali indispositione que facit phantasma representare se tanquam objectum, quia per se notum est intellectui quod intelligens vigilat, et ita quod virtus phantastica non est ligata in vigilia sicut in somnis.

Sed adhuc instatur contra istam certitudinem dictam de actibus hoc modo: videtur mihi quod videam vel audiam, ubi tamen non video vel audio; ergo de hoc non est certitudo.

Respondeo, quod aliud est contra negantem aliquam propositionem ostendere eam esse veram, aliud est alicui admittenti eam ostendere, quomodo sit vera. Exemplum, 4. Metaphysice, ubi contra negantes primum principium non inducit Philosophus illud inconvenies, qU0d opiniones contrarie simul essent in animo, quia hoc ipsi concederent sicut premissam, sed inducit eis alia inconvenientia manifesta eis licet non in se, sed recipientibus primum principium, ostendit quomodo sit notum primum principium, quia ita notum est, quod oppositum ejus non possit evenire in mente, quod probat, quia tunc possent opiniones contrarie simul inesse. Talis conclusio est magis ibi inconveniens quam hypothesis, ita hic, si contendis mecum nullam propositionem esse per se notam, nolo disputare tecum. Constat enim quod tu es protervus, quia non es persuasus, sicut patet in actibus tuis, quomodo objicit Philosophus 4. Metaphysice; somnians enim de aliquo quasi de proximo obtinendo, et postea evigilans, non prosequitur illud, sicut prosequeretur si ita esset proximus vigilando ad illud consequendum; si autem admittas aliquam propositionem esse per se notam, oportet quod possit cognosci, et circa quodcumque potest potentia indisposita errare, sicut patet in somnis. Igitur ad hoc, quod aliqua cognoscantur esse per se nota, oportet quod possit cognosci quando potentia est disposita, et quando non, et per consequens potest haberi notitia de actibus nostris, quod potentia est ita disposita, quod illa sunt per se nota, quae apparent sibi per se nota.

Dico tunc ad formam illius cavillationis, quod sicut apparet somnianti se videre, ita posset sibi apparere oppositum unius prinoipii per se noti speculabilis, et tamen non sequitur quin illud principium sit per se notum, ita non sequitur quin illud sit per se notum audienti quod audiat; quia circa utrumque potest potentia indisposita errare, non autem potentia disposita, et quando sit disposita et quando non, hoc est per se notum, alias non posset cognosci aliquam aliam esse per se notam, quia non posset cognosci, quae esset per se nota, utrum illa cui intellectus sic dispositus vel sic, assentiret.

(a) Circa quartum articulum contra conclusionem opinionis argo sic: Quaero quid intelligit per veritatem certam et sinceram, aut veritatem infallibilem, absque scilicet dubitatione et deceptione, ct est probatum prius et declaratum in secundo et tertio articulis, quod illa potest haberi ex puris naturalibus. Aut intelligit de veritate, quae est passio entis, et tunc cum ens possit naturaliter cognosci; ergo et verum, cum sit passio ejus, et si verum, ergo et veritas per abstractionem, quia quaecumque forma potest intelligi ut in subjecto, potest etiam intelligi ut in abstracto in se, et in abstracto a subjecto. Aut tertio intelligit per veritatem, conformitatem ad exemplar, et si ad creatum, patet propositum; si autem ad exemplar increatum, conformitas ad illud non potest intelligi nisi illo exemplari cognito, quia relatio non est cognoscibilis nisi cognito extre- mo; ergo falsum est quod ponitur in opinione, scilicet exemplar eternum esse rationem cognoscendi, non cognitum.

Praeterea secundo sic: intellectus simplex quod intelligit confuse, potest cognoscere definitive, inquirendo definitionem illius cogniti per viam divisionis. Hec cognitio definitiva videtur perfectissima pertinens ad intellectum simplicem; ex tali cognitione perfectissima terminorum potest intellectus perfectissime cognoscere principium, et ex principio conclusionem, et in hoc compleri videtur notitia intellectualis, ita quod non videtur cognitio veritatis necessaria haberi ultra veritates praedictas.

Item tertio, aut Iux aeterna causat aliquid prius naturaliter actu, aut non. Si sic, aut ergo in objecto, aut in intellectu; non in objecto, quia objectum inquantum habet esse in intellectu, non habet esse reale, sed intentionale; igitur non est capax alicujus accidentis realis. Si in intellectu (b), igitur lux increata non immutat ad cognoscendum sinceram veritatem nisi mediante effectu suo, et ita aeque perfecte videtur opinio communis ponere notitiam in lumine increato, sicut ista opinio, quia ponit eam videri in intellectu agente, qui est effectus lucis increatae et perfectior, quam esset illud lumen accidentale causatum. Si autem nihil (c) causat ante actum, aut ergo sola lux causat actum, aut lux cum intellectu et objecto; si sola lux, ergo intellectus agens nullam haet operationem in co- gnitione sincere veritatis, quod videtur inconveniens, quia ista operatio est nobilissima intellectus nostri; ergo intellectus agens, qui est nobilissimus in animo, concurret aliquo modo ad istam actionem.

Item, actus intelligendi non magis determinatur esse unius hominis quam alterius, et sic superflueret intellectus agens, quod non est dicendum, cum ejus sit omnia facere, sicut possibilis omnia fieri, tertio de Anima.

Similiter etiam secundum Philosophum 3. de Anima intellectus agens correspondet in ratione activi, possibilis in ratione passivi; ergo quidquid recipit possibilis, ad illud aliquo modo se habet active intellectus agens.

Hoc etiam inconveniens quod illatum est, concluditur ex opinione praedicta per aliam viam, quia (secundum sic opinantem) agens utens iastrumento, non potest habere actionem excedentem aetionem instrumenti; igitur cum virtus intellectus agentis non possit in cognitionem sincerae veritatis, lux eterna utens intellectu agente, non poterit in cognitionem v. 1 in actionem istius eognitionis sincerae veritatis, ita quod intellectus agens habeat ibi rationem instrumenti. Si dicas, quod lux increata cum intellectu et objecto causet istam veritatem sinceram; haec est communis opinio, quae ponit lucem aeternam, sicut causam remotam causare omnem certam cognitionem vel veritatem; vel igitur erit ista opinio inconveniens, vel non discordat a communi opinione.

Ad quaestionem (a) igitur, dico quod propter verba Augustini, oportet concedere quod veritates infallibiles videntur in regulis eternis.

Ubi primo nota, quod potest ly in, accipi objective, et hoc quadrupliciter; vel sicut in objecto proximo; vel sicut in continente objectum proximum; vel sicut in eo, virtute cujus objectum proximum movet; vel sicut in objecto remoto.

Ad intellectum (b) primi, dico quod omnia intelligibilia actu intellectus divini habent esse intelli- gibile, et in eis omnes veritates de se relucent, ita quod intellectus intelligens ea, et virtute eorum intelligens necessarias veritates de eis, videt in eis sicut in objectis, istas veritates necessarias. Illa autem, inquantum sunt objecta secundaria intellectus divini sunt veritates, quia conformes suo exemplari, intellectui scilicet divino; et sunt lux, quia manifestative, et sunt immutabiles ibi et necessarie, sed eterne sunt secnndum quid, quia aeternitas est conditio existentis, et illa non habent existentiam nisi secundum quid. Sic ergo primo possumus dici videre ea in luce eterna, hoc est, in objecto secundario intellectus divini, quod est veritas vel lux eterna, modo exposito. Secundus (c) modus patet similiter, quia intellectus divinus continet istas veritates quasi liber, sicut dicit illa auctoritas Augustini de Trinit. 14. cap. 15. quod iste regule scripte sunt in libro lucis eterne, id est, in intellectu divino inquantum continet veritates istas, et licet ille liber non videatur, videntur tamen ille quidditates vel veritates, quae sunt scriptae in illo libro, et eatenus posset dici intellectus noster videre veritates in luce eterna, hoc est, in illo libro, sicut in continente objectum, et hoc secundum unum modum, vel etiam in illis veritatibus, quae sunt lux aeterna secundum quid, sicut in objectis videmus, et hoc secundum primum modum; et alter istorum modorum videtur esse de intellectu Augustini 12. de Trinit. cap. 14. quod ratio quadrati corporis manet incorruptibilis et immutabilis, etc. non autem manet talis nisi ut est objectum secundarium intellectus divini.

Contra (d) tamen primum modum est dubium. Si enim non videmus istas veritates ut in intellectu divino, quia non videmus intellectum divinum, quomodo dicemur videre in luce increata, ex hoc quod videmus in tali luce aeterna secundum quid, que habet esse in luce increata sicut in intellectu cognoscente ?

Huic respondet tertium membrum, quod illa ut sunt objectum secundarium intellectus divini, non habent esse nisi secundum quid; operatio autem vere realis non competit precise alicui enti secundum quid virtute sui, sed si aliquo modo competit sibi, hoc oportet esse virtute alicujus cui competit esse simpliciter; igitur istis objectis secundariis non competit movere intellectum praecise nisi in virtute esse intellectus divini, quod est esse simpliciter, et per quod ista habent esse secundum quid. Sic igitur in luce aeterna secundum quid, sicut in objecto proximo videmus, sed in luce increata videmus secundum tertium modum, sicut scilicet in causa proxima, cujus virtute objectum proximum movet.

Juxta (e) hoc etiam posset dici, quod quantum ad tertium modum, videmus in luce aeterna sicut in causa proxima objecti in se, nam intellectus divinus producit ista actu suo in esse intelligibili, et actu suo dat huic obje- cto esse tale et illi tale, et per consequens dat eis talem rationem objecti, per quam rationem primo movent intellectum ad cognitionem talem certam. Et quod proprie posset dici intellectum nostrum videre in luce aeterna, quia lux est causa objecti, apparet per simile, quia proprie dicimur intelligere in lumine intellectus agentis, cum tamen illud lumen non sit nisi causa activa, scilicet vel faciens objectum in actu, vel virtute cujus objectum movet, vel utrumque. Ista igitur duplex causalitas intellectus divini, qui est vera lux increata, videlicet quod producit ohjecta secundaria in esse intelligibili, et quod est illud virtute cujus objecta secundaria, etiam producta, movent actualiter intellectum, potest quasi integrare unum tertium membrum de causa, propter quam dicamur vere videre in luce aeterna.

Et si (f) objicias contra istos duos modos integrantes tertium membrum de causa, quia tunc magis videtur quod diceremur videre in Deo volente, vel in Deo ut voluntas est, quam in Deo ut lux est, quia voluntas divina est principium immediatum cujuslibet actus ad extra.

Respondeo, intellectus divinus inquantum aliquo modo prior est actu voluntatis divinae, producit

ista objecta in esse intelligibili, et ita respectu istorum videtur esse causa mere naturalis, quia Deus non esi causa libera respectu alicujus, nisi quod praesupponit ante se aliquo modo voluntatem seu actum voluntatis, et sicut intellectus, ut prior actu voluntatis, producit objecta in esse intelligibili, ita ut prior causa videtur cooporari illis intelligibilibus ad earum effectum naturalem, ut scilicet apprehensa, et composita causent apprehensionis conformitatem ad se; videtur igitur quod contradictionem includat, aliquem intellectum talem compositionem formare, et compositionem non esse conformem terminis, licet possibile sit illos terminos non concipere, quia licet Deus voluntarie coagat ad hoc quod intellectus terminos componat, vel non, tamen cum composuerit, ut illa compositio sit conformis terminis, hoc videtur necessario sequi rationem terminorum quam habent ex intellectu Dei, causante illos terminos esse intelligibili.

Et ex isto (g) apparet, qualiter non est necessaria specialis illustratio ad videndum in regulis eternis, quia Augustinus non ponit in eis videri nisi vera, quae sunt necessaria ex vi terminorum, et in talibus est maxima necessitas, tam causae remote quam proximae respectu effectus, puta tam intellectus divini ad ob-

jecta moventia quam illorum objectorum ad veritatem complexionis de eis. Et licet etiam non sit tanta necessitas ad perceptionem illius veritatis, quod oppo-

situm includat contradictionem, tamen necessitas est ex parte causae proximae coassistente sibi causa remota, quia termini apprehensi et compositi, nati sunt naturaliter causare evidentiam intellectus, qui nunquam intelligit totalitatem nisi in conceptu per accidens, puta in totalitate lapidis vel ligni, nunquam intelligit sinceram veritatem hujus principii, quia nunquam intelligit praecisam rationem termini per quam est veritas. Paucorum igitur est pertingere ad rationes eternas, quia paucorum est habere intellectiones per se, et multorum est habere conceptus tales per accidens. Scd isti non dicuntur distingui ab aliis per specialem illustrationem, sed per moliora naturalia, quia habent intellectum magis abstrahentem et perspicaciorem, vel propter majorem inquisitionem, per quam aeque ingeniosus pervenit ad cognoscendum illas quidditates, quas alius non inquirens non eognovit. Et isto modo intelligitur illud Augustini de vidente in monte, et vidente inferius aerem nebulosum, et superius aerem sincerum 9. de Trinit. cap. 6. Qui enim tantum intelligit se per conceptus per accilens, ipse est quasi in valle positus cireumdatus aere nebuloso, sed qui separat quidditates, intelligendo praecise eas conceptu per se, quae tamen relucent in phantasmate cum multis allis accidentibus adjunctis, ipse habet phantasma inferius, scilicet aerem nebulosum et ipse est in monte, inquantum cognoscit illam veritatem et videt verum supra, vel istam veritatem superiorem in virtute intellectus increati, quae est lux aeterna.-

Et isto ultimo (1) modo potest eoncedi, quod cognoscuntur veritates sincerae in luce aeterna, sicu in objecto remoto cognito, quia lux increata est primum principium entium speculabilium et ultimus finis rerum practicarum, et ideo ab ipsa sumuntur principia tam speculabilia quam practica Et ideo cognitio omnium, tam speculabilium quam practicabilium, per principia sumpta a luce eterna ut cognita, est perfectior et purior cognitione sumpta per principia in genere proprio, sicut dictum est in quaestione de Theologiae subjecto, et est eminentior alia quacumque, et hoc modo cognitio omnium pertinet ad Theologum. Cognoscere enim triangulum habere tres, ut est quedam participatio Dei, et habens talem ordinem in universo, quod quasi exprimit perfectionem Dei, hoc est nobiliori modo cognoscere triangulum habere tres quam per rationem trianguli, et ita cognoscere quod temperate vivendum sit propter beatitudinem consequendam, quae est attingendo Dei essentiam in se, est perfectius cognoscere istud cognoscibile practiicim, quam est principium aliquod in genere moris, puta per hoc quod honeste vivendum sit, et isto modo loquitur Augustinus de luce increata ut cognita 15. de Trinit. cap. 27. ubi seipsum alloqens ait: Nempe ergo multa vera vidisti, eaque discrevisti ab illa luce, qua tibi lucente vidisti, attolle oculos ad ipsam lucem, et eos in eam fige si potes, sic enim videbis, quid distet nativitas verbi Dei a processione doni Dei. Et paulo post: Hec et alia similiter certa oculis tuis interioribus lu ista monstravit. Que igitur est causa cur acie fixa ipsam videre non possis, nisi utique infirmitas, etc.

Ex dictis patet ad omnes auctoritates Augustini in oppositum, et secundum aliquem dictorum modorum videndi, exponi possunt auctoritates Augustini, quae occurrunt de ista materia.

De sexto articulo videndum est quomodo illae tres rationes facte pro prima opinione aliquid veri concludunt, inquantum accipiuntur ab Augustino, licet non concludant illam conclusionem falsam ad quam inducuntur.

Ubi sciendum est, quod a sensibilibus sicut a causa per se et principali, non est expectanda sincera veritas, quia notitia sensus est circa aliquid per accidens, ut dictum fuit, licet actus sensuum aliqui sint certi et veri. Sed virtute intellectus agentis, qui est participatio lucis increatae, illustrantis super phantasmata, cognoscitur quidditas rei, et ex hoc habetur sinceritas vera, et per hoc solvitur primum argumentum Henrici, et secundum intentionem Augustini non plus concludit.

Ad secundam rationem Henrici dico, quod anima mutabilis est ab uno actu disparato ad alium, seeundum diversitatem objectorum et suam illimitationem, et immaterialitatem, quia est respectu cujuslibet entis. Similiter ab actu in non actum, quia non semper est in actu, sed respectu primorum principiorum, quorum veritas nota est ex terminis et conclusionum evidenter deductarum ex terminis, non est mutabilis a contrario in contrarium, scilicet a vero in falsum. Regulae enim in lumine intellectus agentis intellectum rectificant, et ipsa species intelligibilis terminorum, licet in essendo sit mutabilis, in representando tamen in lumine intel- lectus agentis, immutabiliter repraesentat, et per duas species intelligibiles cognoscuntur termini primi principii, et ita illa unio est vera et certa evidenter.

Ad tertium dicendum, quod concludit contra eum, quia non ponit nisi speciem sensibilem vel phantasma, non autem concludit de specie intelligibili representante quidditatem.

Dicendum autem quod si potentie sensitivae non sunt impeditae, species sensibiles veraciter representant rem, sed in somno potentiae sensuum exteriorum sunt ligatae; ideo virtus imaginativa conservans species sensibiles, secundum diversitatem fluxus humorum capitis, apprehendit eas tanquam res quarum sunt similitudines, quia vim rerum habent, secundum Philosophum de motibus animalium, non plus concludit tertia ratio.