Quaestiones 1-2

QUAESTIO I. Utrum necesse sit ponere charitatem creatam formaliter. inharentem nature beatificabili ?

Alensis 4. p. q. 101. m.3: art. 3. 82. D. Thoma. 2. 2. q..23. art..2. Richard." Rte. artz 1.9.4. DX Bonavent. art. 1. q. 1. Magister hic. Durand. g. 4. Bellarm. lib. 1. de gratia, et lib. arb. cap. 3. et aemp;. Vega 7. in Trid. cap. 21. Vasq. 1. 2. disp. 202. cap. 2. Alm. in Moral. tract. 3. cap. 2. Malderus 2. 2. quaest. 23. art. 2. sect. 2. Vide Scot. de primo princ. cap. 3. Mayron. dist. 41. quaest. 4.

Circa istam distinctionem decimam septimam in qua Magister agit de missione invisibili Spiritus sancti, quaruntur sex. Primo quaero, utrum necesse sit ponere charitatem creatam formaliter inhaerentem naturae beatificabili ?

Quod non.

(a) Augustinus 8. de Trinit. cap. 1. Qui diligit proximum, consequens est,ut ipsam praecipue dilectionem diligat; dilectio autem est Deus, consequens igitur est ut diligat Deum.

Quaero quomodo accipit dilectionem in. minore? si formaliter, habeo propositum; si effective, tunc erunt quatuor termini, quia major non est vera, nisi de dilectione formalt, qua diligitur proximus. Si etiam dicas, quod praeter istam dilectionem, quae est Spiritus sanctus, est alia. dilectio formaliter; ergo fallacia consequentis est in argumento, arguendo sic: diligit dilectionem formaliter; ergo hanc, quia antecedens potest verificari pro alia; sl ergo argumentum debeat tenere, oportet quod Deus sit formaliter dilectio, qua est formaliter in diligenle respectu proximi.

Item de Trinit. (b) 45. cap. 18. Nullum est isto Dei dono. excellentius, supple quod est charitas; sed nullum donum Dei est. excellentius Spiritu sancto, ergo Spiritus sanctus est charitas. Istud argumentum similiter non valeret, nisi esset de charitate. formali, et quod. Spiritus sanctus praecise erit illa.

Si dicatur ad istas auctoritates, quod Spiritus sanctus dicatur charitas causaliter. Obviat in hac littera Magister adducens Augustinum, quod ipse intelligat formaliter, dicit enim. in 15. de. Trin. cap. 41: Aeque enim. dicturi sumus, non propterea Deum dictum esse charilatem, quod ipsa charitas sit ulla substantia, quae Dei digna sit. nomine, sed quod donum sit Dei, sicut dictum est Deo: Quoniam tu. es palientia mea. Non ulique. propterea dictum est, quia Dei substantia est nostra patientia, sed quod ab ipso nobis est, sicut alibi legitur: quoniam ab ipso est patientia mea. Hunc quippe sensum facile refellit. Scripturarum ipsa locutio, tale enim est: Tu es palientia mea, quale est: Domine spes med, et Deus meus, mise- ricordia mea, et multa similia. Non est autem. dictum: Domine charitas mea, aut: tu. es charitas mea, sed ila. dictum est: Deus charitas. est, sicut dictum est: Deus Spiritus est.

Praeterea, per rationem (c) omnis creatura potest intelligi non. bona, quia est. bona per participationem, charitas non potest intelligi. non bona; videtur enim bona per essentiam; ergo, etc.

SCHOLIUM.

Positis tribus rationibus pro parte falsa, adducit rationem ad oppositum ex Augustino, et remittit examinationem quaestionis ad. sequentem, ubi eam tractat per tres articulos num. 37.

Contra Augustinus de Moribus Ecclesiae c. 4. pertractans illud ad Rom. 8. Quis nos separabit a charitate. Christi, etc. Charitas, inquit, Dei hic dicta est virtus, quae animi nostri rectisima est affectio.

QUAESTIO II. Utrum habitus sit principium activum respectu actus?

Alensis 4. p. q. 19. m. 1. art. 2. D. Thom. 1. 2. q. 49. art. 3. et q. 51. art. 2. Capreol. prol. q. 3. Hervzeus quodl. 1. q. 13. Occham quodl. 3. q. 20. Conimbricen. in 6. Eth. d. 1. q. 3. art. 2. Suar. in. Met. disp. A^. s. 6. affirmant, Durand. 3. dist, 23. g.- 9. 9. Palud. ibi. q. 2. HRubion. q. 1. art. 3. concl. 4. Aureol. hic q. 1. art. 2 Joannes Andreas q. 2. negant. Vide Scot. 9. Metaph. q. 4. Mayron. dist. 17. q. 1.

Secundo juxta istam questionem aliam in generali propono de habitu: utrum sit necesse in habitu ponere rationem principii activi respectu actus.

Quod sic: Habitus est, quod habens utitur cum voluerit, secundum Commentatorem 3. de Anima, super illud: Oportet ut in ea sit intellectus: Hovc, inquit, est definitio habitus, ut habitu. intelligat illud quod est proprium sibi. secundum se, et quando voluerit absque hoc, quod indigeat in eo aliquo extrinseco. Sed uti competit agenti, nam patiens principio passivo non utitur.

Praeterea, quatuor conditiones attribuimus habenti habitum. Primo, quod operatur delectabiliter, faciliter, expedite et prompte, ex qualibet potest argui propositum. Ex prima, quia actus, qui fuit prius disconveniens agenti, non fit sibi conveniens, nisi ipsum inquantum agens aliter se habeat; igitur per istum habitum, per quem convenit sibi sic operari, fit conveniens sibi, et ita delectabile ipsum aliter se habet habitu agens inquantum agens.

Ex secunda via arguitur, quidquid est ex se summe dispositum ad patiendum, non indiget facilitari, ut patiatur; sed potentia habituabilis sicut. voluntas et intellectus, est ex se summe disposita ad recipiendum actus, quia non habet contrarium, et propter hoc non indiget motu ad hoc ut agat; ergo habitus, per quem facilitatur, disponit ipsam ad agendum, non ad patiendum.

Ex tertia conditione. arguitur, quia cui competit impediri, ei. competit expeditio, sed impediri convenit agenti, quando virtus ejus activa deficit et ab alia superatur; igitur habitus, per quem convenit alicui expedite operari, est ipsius ut activum est.

Ex quarta via arguitur, quia cujus est tarde et non prompte operari, ejus est etiam promptitudo; sed non prompte operari convenit agenti inquantum activum, non passivum, ergo et promptitudo, quam tribuit habitus, pertinet ad agens inquantum agens.

Praeterea ad principale, habitus inclinat potentiam ad actum. Duplex autem est inclinatio, scilicet potentia passive ad formam, et potenticde activee ad agere; habitus non inclinatur primo modo, nam actus recipitur impotentia immediate, alioquin actus perfectus et imperfectus, non haberent idem susceptivum; ergo inclinat secundo modo, ut principium activum ad agere, quod est propositum.

Praeterea, secundum Philosophum 8. Physic. 2. de Anima Anima ante scientiam, est. in potenLia essentiali, habens autem scienLiam est. in potentia accidentali; quod autem reducit de potentia es- sentiali ad accidentalem respectu operationis, videtur esse principium activum respectu ejus, quia est quo habens operatur. Unde Philosophus | vult 2. de Anima, quod sicut scienLia est qua scimus, ita anima est qua vivimus et sentimus et intelligimus, et per consequens sicut anima est, qua agimus actus vitales, ita scientia est, qua active speculamur.

Praeterea, aliquis habitus est practicus, et talis estactivus ut prudenüa, aliquis factivus ut ars; ratio practici in. communi, et. specialiter factivi videtur concludere in tali habitu rationem: principii activi. Contra, relatio non est principium activum, nec aliquid essentialiter includens relationem; habitus. autem | est ad aliquid secundum Philosophum 7. Physicorum; ergo, etc.

Confirmatur, quia non minus requiritur entitas realis absoluta in. principio motus quam in termino motus; si ergo habitus caret entitate absoluta, quae sufficiat ad terminandum motum secundum Philosophum, ibi multo magis caret ea, qua requiritur in principio activo.

Praeterea, unius actionis videtur esse una potentia activa, 5. PAys. secundum. Commentatorem. comnmento X1. et 38. sed non solum habitus. est. potentia activa respectu operationis, quia tunc ipse habitus esset potentia, quia potentia est. qua simpliciter possumus, et habitus non esset illud, quo simpliciter. perficitur potentia; ergo solum illud quod perficitur per habitum, est. principium activum actionis.

Confirmatur ista ratio, quia una actio. requirit. principium. formale, quo eliciatur per se unum; agere- gatum autem ex potentia et habitu est unum per accidens non per se; igitur totum non potest esse quo, respectu operationis per se unius.

Praeterea, accidens non est. principium agendi in subjectum proprium, sed operatio, ad quam ponitur habitus, recipitur frequenter in potentia, cujus est ille habitus; ergo respectu istius non est habitus principium activum.

Praeterea, aliqui. habitus sunt in potentis sensitivis appetitivis, et ille appetitus non est activus, quia secundum Damascenum sensus non ducit se, sed ducitur; ergo nec forma, id est, habitus ejus, potest esse principium activum, quiasi esset, oporteret quod concurreret cum potentiis in agendo.

SCHOLIUM.

Positis argumentis pro utraque parte quistionis, incipit disputare hanc secundam quaestionem, et affert primam sententiam, quie est Henrici dicentis, habitum acquisitum dare expeditionem, non tamen concurrere ad substantiam actus; habitum vero infusum elicere totum actum, potentia passive se habente. Hanc quoad secundam partem refutat Doctor 5. rationibus. Prima, sequeretur quod habitus esset potentia. Secunda, non magis voluntas esset bona operando per charitatem quam lignum calefaciendo per calorem. Tertia, velle non esset liberum, quia ab habitu naturali agente. Quarta, habens charitatem nunquam peccaret. Quinta, operatio talis, habitus non esset hominis.

Ad istam secundam (a) questionem dicitur, quod aliter est. de. habitu. acquisito, et aliter de habitu infuso, nam ab alio est actus hominis naturalis, et expeditio actus propter indeterminationem, quam ha- bet natura respectu istius actus. Et ideo. virtus acquisita est perfectio nature praesuppositae in ratione principii actus; sed si virtus supernaturalis esset perfectio naturae praesupposite imn isto esse, cui correspondet talis actio, tunc. ipsa tantum facilitaret naturam sicut. virtus acquisita, sed hoc est falsum, imo ab eodem est esse gratuitum, et simpliciter elicitur actio gratuita secundum illum gradum, ita quod virtus acquisita est virtus secundum illam rationem virtutis, quae ponitur 2. Ethicorum: Virtus est, qua habentem per[icit et opus ejus bonum reddit; sed. virtus Theologica non sic, sed secundum illam rationem virtutis, quae ponitur primo de Celo, quod scilicet virtus est ultimum in potentia.

Contra istam (b) opinionem: Si sic intelligat, quod habitus supernaturalis est simpliciter. principium respectu actus, arguo sic: Quo quis potest simpliciter operari, illud est potentia, sed habitus supernaturalis, per le, est hujusmodi; igitur habitus supernaturalis erit potentia. Antecedens patet, quia potentia est, qua simpliciter et primo possumus.

Praeterea (c), ex hoc sequitur ulterius, quod non plus erit voluntas bona, si operetur per habitum. charitatis, quam lignum perficitur in agendo, si agit per calorem sibi accidentaliter inhaerentem. Nam sicut ex hoc nulla convenit actio ligno per formam ligni, sed tantum illi accidenti, quod recipitur in ipso, ia etiam. videtur, quod actio illa, qua competeret charitati, ut. principali principio, nullo modo competeret voluntati, ut voluntas. Ex hoc sequitur ulterius, quod sicut calor, si esset separatus, ceeque calefaceret, ita charitas. si esset. separata, aeque ageret. Nam omnis forma, qua est principium totale agendi, ut est in subjecto, si per se est, potest per se operari et ita sequitur evidenter propositum, quod habitus est potentia.

Praeterea, operatio non elicitur libere, cujus principium activum est mere naturale et agens per modum natura, sed habitus cum non sit formaliter voluntas, nec per consequens formaliter liber, si est principium activum, erit mere naturale; ergo operatio ejus non erit libera, et ita nullum velle erit liberum, si eliciatur ab habitu, ut a totali principio activo.

Praeterea, tunc homo habens semel charitatem nunquam posset peccare mortaliter, quod est inconveniens. Probatio consequentia, quia habens formam aliquam activam sibi praedominantem, nunquam potest moveri contra inclinationem illius forme predominantis, sicut nunquam corpus mixtum grave polest ascendere contra inclinationem terrae praedominantis; sed charitas, si est principium activum totale, predominatur ipsi voluntati, quae non potest in actum illum; ergo voluntas semper sequetur inclinationem charitatis in agendo, et ita nunquam peccabit.

Praeterea, actus non est meus qui non est in potestate mea, sed actio ipsius habitus non est in potestate mea, quia ipse est activus, non erit liber, sed. principium naturale; ergo illud diligere non erit meum, nec potero dici agere ista operatione, etita actiones meritoriae non sunt voluntatis nec suppositi volentis, quod est inconveniens.

SCHOLIUM

Secunda sententia est Goffredi dicentis substantiam. actus fieri a potentia, intensionem tamen ab habitu, non distinguendo inter acquisitum et infusum. Hanc refutat Scotus quatuor rationibus satis claris.

Alia via (d) posset dici, quod virtutes acquisitae et infusae non differunt modo praedicto, sed eodem modo comparantur ambae ad substantiam actus.

Et tunc est unus modus dicendi, quod actus habet substantiam a potentia, sed intensionem talem vel talem habet ab habitu, ita quod quasi duobus in actu, scilicet. substantiae et intensioni correspondeant duo in ratione principii. vel causae.

Contra istud arguo (e) sic: Intensio actus non est aliquid. extrinsecum accidens actui, sed gradus intrinsecus actui, Ita quod actus intensus est quoddam per se unum, sicut hoc individuum in specie; non ergo potest esse aliud principium substantiae hujus actus et intensionis sues, quia a quo est hoc. individuum, ab eodem est gradus intrinsecus proprius huic individuo. Non enim potest recipere naturam ab aliquo, et hanc signatam, quin recipiat eam in certo gradu.

Juxta (f) hoc quasi ex eodem medio posset argui sicut prius argutum est ad principale, quia cum actus intensus sit per se unum, et aggregaium ex potentia et habitu sit unum peraccidens, non potest totum hoc esse principium illius. Sed ista forma arguendi non cogit, unde poslea. solvetur, sed primum cogit, quia unde est hoc, inde habet certum gradum intrinsecum huic.

Praeterea secundo, (g) quandocumque principium activum naturaliter concurrit cum causa libera agente, causa illa libera agente, oportet quod illud principium naturaliter coagat quantum — potest. Exemplum de voluntate et potentia inferiore naturaliter agente, quantum est de se; tale enim licet impediatur ab agendo, quando liberum non agit, tamen libero agente, Ipsum necessario agit, quia per modum naturae quantum est de se, agit, coagit 1lli. libero quantum potest; ergo si habitus determinatus in voluntate det intensionem determina- tam actui, tunc. voluntate. operante ad substantiam — actus, necessario dat habitus illam inlensionem sibi correspondentem, et ita quantumcumque ex modico conatu voluntas operetur, semper esset actus ejus eque intensus, quia ipsa. causante substantiam actus, habitus, quia agit. per modum nature, causaret quod suum est necessario:

Proterea (h) si habitus. det. intensionem actui, hoc erit in aliquo gradu finito; signetur iste gradus et sit/£; voluntas igitur. cum habitu illo potest habere actum intensum in hoc gradu; fiat aliqua alia voluntas perfectior ista voluntate, secundum proportionem A gradus ad actum in uno gradu, puta si A est gradus octavus in. actu, fiat voluntas excedens primam voluntatem in novem gradibus; ista. igitur voluntas sine habitu. posset. habere actum aque intensum, sicut illa voluntas cum habitu; ergo non praecise est substantia actus a potentia, ita quod non intensio.

Praeterea (g) sola voluntas infinita, circumscripta omni ratione habitus, potest habere actum infinitum; ergo voluntas in quocumque eradu natura, potest in actum determinati gradus. Antecedens patet, quia voluntas infinita non est receptiva alicujus habitus, quia non deficit sibi aliqua. perfectio possibilis voluntati. Consequentia probatur, quia sicut summum ad summum, ita simpliciter ad. simpliciter, et quilibet gradus ad gradum sibi correspondentem.

SCHOLIUM.

Tertia sententia tribuit habitui causalitatem partialem, et haec. videtur Doctoris hie, et 3. dist; -97.«ad. arg. princ. et- sup: d. 3. qd. 75m. 20. et 4. d. 49. q. 2. ad ult. Quomodo autem cum potentia facit unam causam per se, ostensum est d. 3. q. 7. num. 21. et 22. Potentiam autem esse principatio rem causam habitu, 5. rationibus ostendit, de quo in simili deintellectu et specie, actum est d. 3. q. 8. Hic est D. Thom. 1. 9. q. aemp;9. art. 2. et q. 91. art. 2. ad. 3. ubi Cajet. Med. Vasq. 1.2. d.8. 3. c. 1. Conimbr.in. 6. Eth. disp. 7. q. 3.art. 7. Gabr. Major.et alii 3. d.2 3. Occham, Quodlib. 3. q. 20. Hervzus, Quodlib. 1. q. 13. et videtur Xugust. de bono conjug. 21. ibi: habitus est quo agimus cum opus est.

Tertio modo (a) attribuendo habitui aliquo modo rationem principii activi, respectu actus, potest dici quod habitus est causa partialis activa cum quo ipsa potentia etiam est causa partialis respectu actus perfecti, procedentis a potentia et habitu, licet. ipsa posset esse totalis causa respectu actus imperfecti praecedentis generationem habitus lt tunc de distinctione illarum. causarum partialium, et etiam quomodo faciant unam per se causam totalem, dicendum esset sicut dictum est supra. dist. 3. quaest. de causa notitiae genita.

Sed tunc est dubitatio (b), cum. illa duo non sint causa ejusdem or-, dinis vel rationis, sicut duo trahenles navim, quod eorum habet ralionem causae prioris. Videtur quod habitus, quia causa prioris est delerminare secundam, non e converso; habitus autem determinat potentiam ad agendum, et non e converso, et inclinat eam. Inclinare autem est superioris respectu inferl0ris, non e converso.

Sed oppositum hujus (e) videtur primo, quia potentia utitur habitu, non e converso; et quod utitur alio, est principalius in. agendo, et illud quo utitur, est. quasi instrumentum vel causa secunda.

Similiter. secundo, potentia est illumitatior in agendo quam habitus, eo quod ad plura se extendit; sed superior causa videtur esse illimitalior extensive; ergo, etc.

Praeterea tertio sic: Habitus est causa naturalis; igitur si ipse est causa principalis movens potentiam, moveret eam per modum natur, et per consequens cum potentia agat eo modo quo movetur, ageret per modum natura. Nam agens quod agit, inquantum movetur, si movetur per modum. nature, agit etiam ulterius per modum nature, etita omnis actio. potentiae. habituatce esset naturalis et. nulla libera, quod inconveniens est.

Item quarto, habitus esset poten- tia, quia esset illud quo primo habens potest operari.

Praeterea quinto: Quando sunt dua causae ordinate, quarum una est causa alterius, illa, qua est causa alterius, est superior causa; sed potentia est causa habitus saltem mediantibus actibus, et nullo modo e converso.

Concedo igitur propter istas raüones, quod tenendo habitum esse causam partialem respectu actus, eri causa secunda et non prima, sed ipsa potentia erit causa prima, et absolute non indiget habitu ad operandum. Minus tamen perfecte operabitur sine habitu quam cum habitu, et hoc posito aequali conatu ex parte potentiae, quia quando duc cause concurrunt ad aliquem effectum, una sola non potest ex se in ita perfectum effectum sicut amba simul. Et hoc modo salvatur quod actus est insensior a potentia et habitu, quam a potentia sola; non quidem, quod potentia sit causa substanti:e actus, et habitus sit causa infensionis, quasi duobus causatis correspondeant duce cause, sed quod ambe causae concurrentes possunt producere effectum perfectiorem quam altera sola. Qui tamen effectus secundum se totum, et ut perse unus, est a duabus causis, sed in diverso ordine causantibus.

SCHOLIUM.

Sententiam proxime positam, quae videtur propria, impugnat quinque rationibus. Prima, actus efficit habitum ut causa czquivoca; ergo non efficitur ab eo. Secunda, actus et habitus sunt duo effectus ordinati ejusdem causas, sicut dua passiones ejusdem subjecti; ergo cum constet aliquos actus praecedere habitus, ut eorum causaas, dicendum est nullum actum causari ab habitu. Tertia, sequitur quod actus ageret actum, quia agit habitum, et in :aequivocis, causa caus: perfectior est causa causati.Quarta, aliquis habitus posset ita perfectus esse, quod sine potentia operaretur. Quinta, si teneatur in intensione corrumpi qualitatem pr:existentem, habitus nunquam causat actum. Explicat quomodo juxta has rationes salvari possunt omnes quatuorconditiones quae tribuunturhabitui, sine eo quod sit activus; et resolvit hanc et praecedentem esse probabiles, postea soluturus argumenta contra utramque allata. Hanc tenent Aureol. apud Capreol. 1. d. 17. q. 1. art. 2. Palud. 3. d. 23. q. 2. Durand. ibi. q. 2. 3. et. 4. Rubion. q. 1. art. 3. concl. 4.

Contra istam (d) opinionem arguo sic: Nulla distincta specie sunt aequivoece causae sibi invicem agenles; habitus et actus. distinguuntur specie, ergo non sunt sibi invicem cause equivoce agentes; sed actus necessario est causa acquivoca in generatione habitus. acquisiti. saltem, ergo non e converso. Probatio minoris, quia causa acquivoca emi- nenter continet in se perfectionem. effectus, non autem possunt duo distincta specie se invicem eminenler continere.

Praeterea (e), comparando ad eamdem causam primam — duos effectus, videtur quod alter istorum habeat determinatum ordinem mediatum vel. immediatum, priorem vel posteriorem, et hoc loquendo de tota specie alterius istorum duorum effectuum. Hoc apparet inductive in passionibus consequentibus idem subjectum, in. quo est necessario determinatus ordo, quod una immediatius sequitur subjectum quam altera, et hoc secundum totam speciem, ita quod ille ordo non variatur in quibuscumque individuis; igitur respectu potlenticde, quae est causa communis actus et habitus, habebuntisti duo effectus ordinem determinatum, quia vel necessario actus secundum totam speciem praecedit habitum, vel e converso. Et cum aliquis actus de necessitate praecedat habitum ut causa ejus, habitus omnino non praecedit aliquem. actum, ut ejus causa per se.

Praeterea (f), si habitus sit. causa partialis. respectu actus et equivoca; igitur causa hujus causae erit perfectior quam sit. causa aemp; quivoca ejusdem. Consequentia patet, quia in causis iquivocis, causa cause perfectior causa est quam causa proximior causato; sed actus est causa generationis habitus, igitur si potentia cum habitu potest in actum perfectum, multo magis si esset sub actu generativo habitus, posset in eumdem actum perfectum, quod videtur inconveniens, quia duo actus perfecti non possunt esse in eadem potentia, aut saltem si possunt, non videtur quod unum istorum possit esse aliquo modo activum respectu alterius.

Praeterea, si habitus est quasi causa secunda supplendo aliquem eradum causalitatis, qui deest potentice, posset igitur fieri habitus ita perfectus, quod suppleret vicem totius potentice, et. ita aliquis habitus solus sine potentia posset esse causa sufficiens, et in ratione habitus et in rationespotentice, et. universaliter in agentibus ejusdem rationis videtur quod ita possit intendi virtus unius quod aequabitur duobus.

Praeterea (g), si teneretur, quod in motu intensionis et remissionis, individuum praeexistens corrumpatur, necesse esset ponere habitum non esse causam actus, quia corrumpitur illo actu, quo intenditur; causa autem non est causa, quando corrumpitur, quia quod non est, nullius est causa.

Qui vellet (h) tenere conclusionem istarum rationum, — posset negare ab habitu omnem rationem principii activi, et. dicere quod habitus tantum inclinat ad operationem, quasi actus prior conveniens cum actu secundo, et determinans ad actum illum, sicut gravitas est actus prior determinans et inclinans ad determinatum wi, licet secundum aliquos gravitas non sit principium respectu esse in illo wb. Et illud videtur probabile, quia nulli debet attribui causalitas respectu alicujus, nisi talis causalitas sit evidens ex natura rei vel causae vel causati; nulli etiam causa neganda est perfecta causalitas, nisi manifeste appareat imperfectio causalita- tis in ea, quia nullam naturam negandum est perfectionem habere, qua non est evidens eam carere; nulla autem videtur necessitas ponere aliquam causalitatem. activam in habitu respectu actus, quia sine hoc salvabuntur omnes conditiones, qua: communiter attribuuntur habitui; nulla est etiam necessitas auferendi a potentia perfectam rationem causalitatis, ut attribuatur partialis causalitas potentiae; ergo non est aliqua causalitas. habitui attribuenda.

(i) Assumptum patet, quia illae quatuor conditiones, quia habitui attribuuntur, videlicet quod. est quo habens faciliter operatur, delectabiliter, prompte et expedite, salvantur propter solam inclinationem. habitus quam tribuit potentiae, ut receptiva est operationis; delectatio quidem est propter conditionem recipientis, cui convenit operatio recepta, et objectum circa quod est operatio. Nunquam enim delectatio est in factione, quae praecise est factio, sed quia actio est in agente, potest esse actio delectabilis propter convenientiam agentis ad objectum. Hanc autem convenientiam potest tribuere habitus ex hoc, quod. inclinat ad. actionem et objectum; ergo et delectabilitas non includit rationem principi activi, sed tantum convenientiam principii passivi ad actionem et objectum, et hoc ad actionem, qua est de genere Qualitatis, non qua est de genere Actionis, de qua. differentia actionum dictum est supra distinct, 3. quod quedam est actio quae est qualitas, et illa convenit potentia habituatis, qui per habitum inclinatur ad talem actum et ad objectum, terminans talem operationem; non habituatae autem sic. convenit, nec talis forma, nec objectum.

Similiter quoad conditionem. secundam, difficultas in operatione accidit ex hoc quod receptivum operationis non est dispositum ad recipiendum, et non solum ex defectu virtutis activie; ergo si receptivum sit dispositum, erit facililas in agendo, inquantum agens agit circa tale passum.

Similiter de expeditione et promptitudine, nam impeditio et tardatio agentis in agendo, potest esse propler indispositionem 1psius — passi, polissime quando idem est agens et patiens vel recipiens, ita quod ipsum non operabitur prompte, quia est indispositum. ad. operandum, hiec etiam indispositio non est. ad agendum actione de genere Actionis, sed ad habendum actionem. de genere Qualitatis; nihil enim. dicitur. formaliter. operari, inquantum — elicit operationem, sed inquantum recipit eam in se.

Qualiter autem omnia alia habitui attributa salvantur, attribuendo totam actionem potentiae et. nullam habitut, patebit solvendo argumenta ad principale. Sic igitur patet, qualiter duabus primis vus de habitu lanquam inconvenienlibus dereliclis, duce ultimae tanquam probabiles possunt sustineri, scilicet. tertia et quarta, attribuendo secundum terluam viam, aliquam causalitatem habitui, non solum rationem principii passivi; vel secundum quartam, negando ab habitu rationem activi, et quod sit tanquam forma inclinans ad aliquam formam ulteriorem re- cipiendam, licet non. sit. ratio recipiendi respectu. ejus, sicut gravitas inclinat. deorsum, licet non. sit ratio receptiva ejus quod est esse deorsum, sed corpus inquantum est receptivum alicujus ubi.

Argumenta, quae sunt contra istas duas vias ultimas, quia utraque potest probabiliter sustineri, postea solventur secundum alterutram islarum.

QUAESTIO III. An habitus moralis inquantum virtus, sit alio modo principium activum respectu bonitatis in actu ?

SCHOLIUM.

Movet aliam quaestionem huc spectantem, utrum habitus moralis quatenus virtus, sit principium aelivum respectu bonitatis in aciu? Et partem affirmantem probat quatuor argumentis, partemque negantem duobus, quie in littera patet; et resolvit pro hac parte, quia bonitas moralis consistit in integritate respectuum seu conformitatum, qui debentur aelui secundum rectam rationem, et ratio virtutis super entitatem habitus, tantum addit respectum ad prudentiam ut ad regulam, de quo Scot. 2. dist. 40. 8 de 2. et dist. 41. et quodl. 18,

Hoc tenendo de actu, quoad substantiam actus sive quoad gradum intrinsecum; tertio quantum ad materiam istam, restat inquirere ulterius de bonitate accidentali. actus, qualis est bonitas. moralis, et de habitu morali.

Utrum habitus moralis inquantum virtus, sit aliquo. modo principium activum respectu bonitatis in actu ?

Quod sic, videtur, quia per Aristotelem 2. Ethic. Virtus est, quae habentem perficit et opus ejus bonum reddit, et non reddit bonum illud in ratione principii passivi, quia non est ratio recipiendi; ergo in ratione principii activi.

Praeterea :- Virtus. est. dispositio. perfecti ad optimum, ex. 1. Physicorum; non est autem dispositio passiva, quia, ut prius non est ratio recipiendi, ergo activa.

Confirmatur ratio, quia sic. se habet optimum ad. optimum, sicut bonum ad bonum, sed cum optima ralio sit. principii activi, ergo secundum istam rationem. virtus perficit potentiam, et ita ad agendum.

Praeterea, virtus est. moderatrix passionum, non moderatur autem per rationem principii passivi, quia objectum ex quo est causa naturalis, causat actum secundum ultimum potentiae suae; ergo quantum potest, si non impediatur per aliquid contra agens; igitur agens impediendo objectum sic sive sic agere, in. reprimendo passionem, moderatur eam per rationem principii activi.

Praeterea quarto, sic dicit Philosophus secundo Ethic. quod aon Ahabens justitiam, et. si possit operari jusia, non tamen juste, et ita de aliis actibus; bonitas autem moralis requirit operari juste vel fortiter, et sic de aliis; ergo virtus est tale principium actus inquantum bonus, quia sine ea non posset esse actus bonus.

Item tanto perfectior est. virtus respectu actus sui quam ars respectu sui, quanio virtus est melior. arte; sed omnis ars est causa unde principium motus respectu operationis, secundum Comment. 1. Ethic. comm. 10. in fine.

Item probat 4. cap. ex intentione per multas rationes, et hoc de habitu liberalitatis, quod magis consistit. in bona actione et datione, quam bona passione et receptione.

Sed oppositum hujus arguitur per hoc, quod bonitas moralis in actu non dicit nisi relationem, quia actum esse circumstantionatum debilis circumstantiis, non est aliquid absolutum in actu, sed tantum comparatio debita actus ad illa quibus debet convenire; ergo illud non habet aliquod principium activum proprium, sicut nec aliquis respectus.

Praeterea, si habitus inquantum virtus esset principium activum bonitatis moralis in actu, cum habitus non sit virtus nisi ex respectu, scilicet ex conformitate ejus ad prudentiam: est enim habitus electivus medii, ut determinatur a recta. vatione; ergo aliqua ratio relativa in habitu esset ratio principii activi, quod est impossibile.

(a) Quantum ad istum articulum dici potest, quod sicut pulchritudo non est aliqua qualitas absoluta in eorpore pulchro, sed est aggregatio omnium convenientium tali corpori, puta magnitudinis, figura et colo- ris, et aggregatio omnium respectuum, qui sunt Islorum ad corpus et ad se invicem; ita bonitas moralis actus est quasi. quidam decor illius actus includens aggregationem debitae proportionis ad omnia, ad qua debet actus proporlionari, puta ad potentiam, ad. objectum, ad tempus, ad finem, ad locum, ad modum, et hoc specialiter, ut ista dicantur a recla ratione debere convenire actui; ita quod pro omnibus possumus dicere, quod convenientia actus ad rationem rectam, est qua posita, actus est bonus, qua non posita, quibuscumque aliis conveniat, non est bonus; quia quantumcumque actus sit. circa. objectum qualecumque, si non sit secundum rationem rectam in operante, puta si ille non habeat rectam rationem in operando, non est bonus actus; principaliter igitur conformitas actus ad rationem rectam plene dictantem de circumstantiis omnibus debitis illius actus est bonitas moralis actus. Hac autem bonitas nullum habet principrum proprium activum, sicut nec aliquis respectus, maxime cum ille respectus consequatur extrema posita ex natura extremorum; impossibile enim est actum aliquem poni in esse et rationem rectam in esse, quin ex natura extremorum consequatur in actu talis conformitas ad rationem rectam; relatio autem consequens extrema necessario non habet causam propriam aliam ab extremis.

Quantum igitur ad istam conditionem actus accidentalem, qua est bonitas moralis, non oportet aliquem habitum habere aliquam rationem proprii principii activi, nisi inquan- tum habet rationem. principii activi respectu substantiae actus, qui actus natus est convenire completo dictamini prudenti, et ad illum actum in se inclinat habitus aliquis ex natura habitus, et ex hoc ex consequenti inclinat ad actum, qui sit conformis rectc rationi, si recta ratio insit operanti.

Sicut autem. dictum est de bonilate morali actus, ita proportionabiliter dicendum est. de habitu, quod virtus moralis non addit. super substantiam habitus, ut est forma de genere Qualitatis, nisi. conformitatem habitualem. ad. rationem — rectam. Idem enim habitus in natura, qui ceneraretur ex actibus abstinentice ehicientis cum ratione erronea, in eliciente manens, post cum ratione recta, esset post virtus abstinentia, et prius non fuit habitus virtutis quamdiu non fuit ratio recta abstinendi; nec tamen aliquid mutatum est circa istum. habitum. in se, sed (antum nunc conjungitur prudentia, prius non.

Non. dico conjungi in eodem subjecto, sed cum hoc conjungi sibi, ut regule et causae priori, cui iste habifus. subordinatur inquantum motivus. Et ista subordinatio vel conformatio est essentialis ratio virtutis et forma absoluta, ut. praecise motiva sub (ali respectu, est praecise activa ad actum habentem consimilem respectum, quia quod convenit regulato, et requlce. Et si habitus, ut virfus, est. praecise motivus ad actum rectum moraliter, quia, ut absolute talis forma, est absolute activus ad actum talem in substantia, nec ibi habet rationem causae subordinatae respectu prudentiae.

Conjungi igitur prudentiae attribuit habitui, ut est forma de genere qualitatis esse virtutem, quando iste | habitus ex natura sua natus est esse conformis prudenüce. Et ita nihil. aliud in entitate absoluta dicit habitus, qui est virtus moralis, ab illo qui est talis in natura et non virtus, si sit sine prudentia, et. per consequens nullam aliam causalitatem potest habere, ut est virlus, quam uL est talis qualitas. naturalis, nisi quod ut conjungitur. prudentiae, natus est esse causa secunda quasi directa a prudentia respectu effectus communis amborum, ut autem est sine prudentia, non potest esse causa secunda respectu ejus. Sieut visus in phrenetico non. potest esse potentia libera per participationem, quia ille non potest habere usum voluntatis, quae est libera per essentiam. In sano autem visus habet usum potentiae libere per participationem, et est causa quasi. secunda respectu voluntatis.

Sed adhuc quando est causa secunda respectu prudentiae, causalilatem. propriam. convenientem sibi in suo ordine causandi, habet praecise ex hoc quod est talis forma vel qualitas in natura, non autem per respectum conformitatis vel conjunelionis ad prudentiam. Sed nec ut causa secunda, potest aliquam causalitatem habere respectu actus, nisi ratione nature absolute in ipso, et non ex tali conjunctione prudenti, quia licet causa secunda conjuncta prime aliter agat quam sine ea, non tamen habet virtutem propriam activam ex conjunctione tali, sed ex natura sua absoluta; ergo nec ex parte actus inquantum est bonus moraliter, nec ex parte habitus, inquantum est virtus moralis, potest inveniri ratio specialis, secundum quam virtus ut virtus, sit principium actus, ut bonus moraliter, nisi ista, quae est ex parte habitus et actus quantum ad naturam eorum.

Istam ergo quintam viam de actione virtutis moralis respectu actus, ut est bonus moraliter, non. oportet pertraetare quasi aliam ab illis, quae tangunt desubstantia habitus et substantia actus. Et ita breviter quantum ad totam questionem istam oportet tenere, vel tertiam vel quartam viam de omni habitu.

SCHOLIUM.

Declarat tertiam. opinionem positam num. 9. in quam magis inclinat,. quomodo scilicet habitus sit, partialiter activus, ita tamen quod nunquam possit sine potentia actum elicere, bene tamen potentia sine ipso, quod exemplo gravitatis, si teneatur esse partialem causam descensus, ostendit; et juxta hanc solvit argumenta in oppositum adducta in initio hujus q. 2. num. 5.

Tenendo tertiam viam, quae videtur plus attribuere habitui, potest dici sic: quod sicut si esset in lapide gravitas aliqua, qua non esset sufficiens principium activum respeclu descensus deorsum, esset tamen partiale principium activum, sicut dicetur in secundo libro de gravitate sufficiente, quod est totale principium activum respectu descensus; ista, inquam, gravitas diminuta cum alia potentia motiva principaliter movente ad descensum posset diminute agere, ita quod potentia alia motiva ex aequali conatu agente, descensus esset velocior, qui causaretur ab ista potentia motiva, et gravitate diminuta intrinseca movente, quam ille qui causaretur a sola potentia motiva extrinseca cum aequali conatu movente. Potentia tamen motiva extrinseca posset cum tanto conatu movere corpus neutrum, cujus nulla esset gravitas nec levitas, sicut illud corpus moveretur, et a gravilate intrinseca, et a potentia motiva extrinseca remisse agente.

Ita in proposito habitus movet potentiam quasi quoddam pondus, qui tamen ex se non sufficit ad eliciendum active ipsam operationem, suffieit autem sola virtus potentiae aclive sine. tali pondere. Sed quando ambo concurrunt, ita tamen quod non major sit conatus ex parte potentiae. quam prius, perfectior operatio. elicitur quam posset elici ab ipsa potentia sola. Et videtur pro ista vla esse experientia communis, qua quis potest experiri se habiiuatum ex aequali conatu posse habere perfectiorem operationem, quam posset habere non habituatus, qua perfectio actus non posset at- tribui habitui, si esset tantum principium passivum inclinans. Quia saltem, ut videtur, in priori instanti nature, in quo elicitur prius quam recipiatur in potentia, esset aequalis ratio principii activi in eliciendo, et ita «eque perfecta operatio eliceretur equali conatu a potentia habituata, sicut a non habituata, quod est falsum.

(a) Hanc viam tenendo ad argumenta principalia respondeo. Ad primum quamvis dicatur habitum non esse formam absolutam propter illa verba Philosophi 7. Pysic. tamen tenendo omnem qualitatem esse formam absolutam, et cum qualitas primae speciei non est minus qualitas quam alterius speciei, potest dici quod aliquid cui relatio est eadem potest esse principium activum, licet relatio non sit principium aclivum, nec etiam illud idem cui relatio est eadem, per rationem relationis est principium activum, sed per rationem absoluti, cui relatio est eadem. Distinctio istorum, scilicet relationis et essentiae. absolutae. cui relatio est eadem, potest patere ex multis etiam aliis viis dictis supra, ubi cum identitate. perfecta reali ponitur non identitas formalis. Et hoc magis patebit in 2. dist. 1. ubi dicetur quod creature ad Deum relatio est eadem essentiae absolutae rei creatae, et tamen non formaliter eadem. Pro tanto igitur potest exponi Philosophus, qui dicit habitum esse ad aliquid, quia per identitatem includit respectum, et tamen non est tantum respectus, sed est quoddam absolutum, et ideo potest sibi competere actio tanquam principlo agendi.

Dubium est de respectu ad per se objeclum, si est. identicus habitur, certum est quod ille respectus, unde dicitur virtus, quae est ad requlam, est extrinsecus adveniens. Unde non oportet propter intentionem AristoLelis ire ad respectum identicum habitui, sed sufficit quod omnis habiLus sit ad aliquid non secundum qgradus divisibiles.

Addendum est igitur ad minorem Philosophi sic: Omnis habitus est identice ad aliquid non secundum gradus. divisibiles, et sic est major verd. Quidquid enim identice est ad aliquid, non secundum gradus divisibiles, non potest terminare motum, sed muiationem bene potest terminare. Unde habitus non. continue generatur, ut sit motus, sed si habet gradus, quilibet est indivisibilis, et in quolibet indivisibili respicit objectum, et quilibet simplici mulatione generatur, quae non terminat motum n illa forma, sed forte moLum in passionibus et finibus et quibuscumque aliis. .: Nam magis et minus in forma, non sufficiunt. ad motum in. illa, nisi quilibet gradus sil divisibilis, ut possit continue procedi ab uno in alium, non enim componitur motus ex mutationibus. Itaque: non est medium. Philosophi ad aliquid, sed sic ad aliquid, scilicet quod non est secundum gradus divisibiles, sed in quocumque gradu indivisibiliter respicit illud ad quod est identice relativum, ex hoc sicut er manifestiori, sequitur forte. psum. absolutum, quod sic respicit, non habere gradus divisibiles, non autem sequitur hoc tanquam ex causa. Imo absolutum non habere gradus divisibiles, causa est ejus, quod est respectum non esse divisibilem, quia relatio suscipit magis et minus er fundamento, non e converso, licet quandoque e converso possit esse causa innotescendi. Ista autem indivisibilitas respectus identici absoluto non prohibet ipsum absolutum esse principium agendi, sicut patet de quacumque forma activa si qua est indivisibilis, habet respectum identicum ad Deum. Non igitur sequitur, non terminat motum propter relationem indivisibilem identicam ad Deum; ergo. non est principium agendi propter. illam, quia relatio identica. indivisibilis repugnat formee acquisitze per motum,non autem formae activae.

Ad confirmationem rationis (b) posset dici, quod major absolutio requiritur in. termino motus quam in principio agendi, quia nihil potest terminare motum quod habet relationem eamdem sibi, non sic de principio activo.

Vel quod magis est ad rem, potest dici quod illa ratio Philosophi non concludit propositum nisi diminute, et ad habendum conclusionem suam quam intendit habere, oporteret eam alio modo pertracetare, quam verba primo sonant, circa quod nolo modo immorari, vel oporteret alias rationes ipsius declarare ad dictam conclusionen. probandam. De hac autem questione, utrum scilicet habitus sit. aliquod. absolutum, dicetur alias.,

Ad secundum argumentum dico (c), quod unius actionis est unum principium per se, et hoc in uno ordine principiandi; tamen. possunt esse multa principia in diverso ordine principiandi, quorum non sit unitas nisi unitas ordinis, licet quandoque cum unitate ordinis concurrat unitas accidentis et subjecti inter haec ordinata, sed hoc accidit. Ita etiam in proposito habitus et potentia sunt duo principia alterius ordinis, et utrumque in suo ordine est unum per se, et cum ista unitate ordinis concurrit unitas accidentis et subjecti inter haec ordinata, sed hoc accidit, quia si ita posset conjungi causa prima cum secunda, sine informatione tali unius ab altera, sicut conjunguntur, quando informatur una ab altera, eodem modo possent habere unitatem sufficientem ad causandum unum effectum. Quando igitur dicitur. quod. unius actionis per se, est. una causa activa, concedo in uno ordine; sed in alio ordine principiandi bene potest esse alia et alia causa, et hoc sive haec et illa constituant unum per accidens sive non, sed tantum unum unitate ordinis, et licet sit br unitas per accidens, adhuc tamen semper salvatur unitas ordinis principii ad principium.

Per hoc apparet ad illam. confirmationem de unitate principii formalis, concedo talem unitatem in illo, quod est principium quo in uno ordine principiandi.

Ad aliud. dico, quod accidens bene potest esse principium alicujus effectus receptibilis in suo subjecto, sicut species intelligibilis est principium intellectionis recepte in. intellectü possibili, et ita forma potest esse principium quo respectu transmutationis sui subjecti.

Ad aliud de appetitu. sensitivo (d) dico, quod iste habet rationem principii activi aliquo modo, licet non ac- tivi libere; et hoc est quod Damascenus intelligit quod 207. ducit, sed ducitur, id est, non dominatur acioni sud, quod est ducere, sed respectu actionis suae determinatur ab agente ad certam operationem, et hoc est duci. Quod autem appetitus sensitivus, licet non sit liber, sit aliquo modo activus et etiam sensus, dicetur alias.

SCHOLIUM.

Solvit argumenta allata contra sententiam Goffredi supra num, 7. et 8. quatenus obstare possunt sententia tribuenti activitatem partialem habitui, quam Doctor aliis prefert hic et aemp;. dist. 49. q. 2. vers. ad secundam probationem.

Argumenta, quae facta sunt contra secundam viam ponentem habitum esse principium activum intensionis in actu, qua videntur esse contra istam viam pro tanto, quia ista ponit actum elicitum ab habitu et potentia agente, cum aquali conatu esse intensiorem, quam elicitum a potentia sola; discurrendo per illa ostendo, quod non repugnant huic vice. De primo patet, quia non pono duo distincta in actu, habentia duo principia distincta, sed idem actus per se unus habet duo principia in diverso ordine principiandi.

Ad secundum, concedo quod infertur, scilicet quod potentia operante ex «quali conatu, semper actus sit intensior habitu coagente. quam non coagente; sed ex hoc non sequitur illud inconveniens, quod sequitur contra aliam viam, videlicet, quod potentia ex quocumque conatu agente actus sit ceque intensus semper, hoc ibi sequitur, quia tota intensio attribuitur habitui; sed non hic, quia tota intensio attribuitur duabus causis et. potentice. quidem ex majori vel minori conatu, habitu autem semper aequaliter quantum est de se.

Ad tertium concedo, quod posset fieri voluntas in puris naturalibus qua actum intensiorem eliceret, quam alia voluntas cum habitu 5 hoc non est inconveniens, ponendo ista duo esse principia ordinata, sicut esset inconveniens, attribuendo totam intensionem habitui et non potentiae. Per idem ad quartum.

SCHOLIUM.

Solvit quatuor argumenta allata num. 11. et 12. contra eamdem sententiam ponentem habitum esse partialiter activum respectu actuum.

Ad argumenta (a) quae facta sunt contra tertiam opinionem, quae est quarta in ordine. Ad primum oportet negare majorem, quia oportet dicere quod duo distinctarum specierum possunt esse sibi invicem cause aquivoec parliales, licet non totales.

Ad probationem ejus, quae est per eminentiam causa acquivoce, respondeo, ista probatio tenet de causa totali, et non pono circulum in causis acquivocis totalibus.

Ad aliam probationem (b) dico, quod duo effectus comparati ad unam causam communem eorum possunt habere ordinem mutuum ad se invicem in ratione causae partialis, sicut species intelligibilis, (c) et intelligere comparando ad intellectum agentem et possibilem, quia respectu intellectionis partialis causa est species, et posset poni intellectio esse aliqua causa speciei pro quanto intendit eam.

Ad aliud potest dici (d) quod non oportet omnem actum generativum habitus esse rationem agendi quo, sicut habitus genitus potest esse ratio quo, quemadmodum virtus Solis non potest esse principium quo respectu omnis actus, respectu cujus forma genita a Sole potest esse prin- cipium quo. Cum vero dicitur, quod quidquid est causa causae, etc. verum est sicut remotum quo, sed non sicut immediatum quo.

Ad tertium (e) dico, quod in quantocumque gradu habitus non posset supptere totam vicem potentiae, quia et si causalitas ejus sit diminuta, et causalitas potentiae diminuta, tamen alterius rationis est causalitas habilus quam causalitas potentiaee, quia ex ratione sui, habitus est causa secunda qua scilicet. potentia potest uli; et ita si in infinitum augeretur, nunquam posset fieri principium utens, sicut virtus generativa Patris quantumcumque augeretur, non posset fieri virtus Solis. Non igitur ejusdem rationis est causalitas habitus eum causalitate potentize, ut illa intensa possit ascendere ad istam, sed semper sunt alterius rationis, et tamen hic cum illa causans causat actum perfectiorem, quam si solum causaretur ab una illarum.

Ad ultimum (f), illud suppositum negabitur in materia sequenti de augmento charitatis, etc.

SCHOLIUM.

In favorem quartae sententiae positae num. 11. et 12. et explicata num. 13. quae negat habitum esse activum, sed inclinare subjectum ad actus per modum ponderis, sicut. gravitas inclinat ad deorsum, tenendo eam non esse activam, respondet argumentis positis in initio hujus 2. quast. n. 3. probantibus habitum esse activum.

Qui vult (a) tenere quartam viam, qua est quinta in ordine, potest respondere ad rationes principales adductas pro prima parte. Ad primum, potentia vel potens utitur habitu, quia ipse est quaedam inclinatio ad operationem; non quidem ut potentia activa ad agere, sed ut forma prior inclinat ad. formam posteriorem, sicut gravitas ad deorsum.

Ad illas conditiones (b) quatuor diceretur, quod delectatio est ex convenientia operationis ad potentiam et objectum circa quod est operatio, qua convenientia est objeeli ad potentiam inquantum recipit aetionem, et non inquantum elicit eam; quia factio sola ut factio, nunquam est delectabilis, et ideo propter delectationem nunquam oportet ponere rationem principii activi. Similiter facilitatio, expeditio et promptitudo ponuntur ratione passi, quia passum potest difficulter recipere, quando non est dispositum, et impedite, et tarde vel non prompte, et ratione indispositionis passi est ibi difficultas, tarditas et indispositio; ergo agens potest expedite, prom- pte et faciliter agere. propter dispositionem passi, et habitus est talis dispositio in passo.

Quando igitur dicitur, quod non est difficultas ad patiendum, quia passum est summe dispositum, respondeo, quod per abnegationem eontrarii. est dispositum, sed non per rationem dispositionis convenientis. Exemplum de ligno sicco et neutro. Lignum quidem neutrum esset summe dispositum ad. calorem privaüve, scilicet per carentiam eujuscumque dispositionis oppositas, non autem summe dispositum. positive per positionem. dispositionis convenientis, qualis est siccitas; et si ista convenientia esset cum sensu, lignum siccum delectabiliter. calefteret, non sic lignum neutrum, quia non sic sibi convenit forma recepta.

Ad aliud de inclinatione (c) posset dici, quod. inclinat. sicut. forma prior ad susceptionem forme posterioris, sicut gravitas inclinat ad esse deorsum, etiam secundum eos, qui dicunt gravitatem respectu descensus, non esse principium activum; nee oportet sic passive inclinans esse rationem recipiendi formam ad quam inclinat, sicut nec gravitas est prineipium receplivum wr.

Ad aliud de scientia (d), dico quod scientia per quam. anima reducitur de potentia essentiali ad accidentalem, est species intelligibilis ipsius objecti, et de illa concedo quod ipsa est principium activum respectu considerationis; sed illa species non est habitus, de quo loquimur, qui est qualitas derelicta. ex. actibus frequenter elicitis; ista enim species preecedit naturaliter primum actum elicitum circa objectum, circa quod est. Et licet ista. species. posset esse radicata in intellectu, et cum fuerit radicata posset dici habitus, non tamen est iste habitus, qui generatur ex actibus frequentibus, sicut dictum est; ideo omnia verba qua Ioquuntur de specie tanquam de habitlu, non procedunt ad intellectum hujus questionis, nec etiam illa, qua» accipiunt scientiam pro ista specie. Distinctio istorum habituum, scilicet habitus, qui est species intelligibilis et. habitus. intellectivi proprie dicti, patebit in 2. Jib. dist. 3. Per hoc apparet ad illud (e) quod ad: ducitur de esse quo, dico quod scienlia stricle accipiendo pro habitu acquisito ex speculationibus non est proprie quo speculamur, sed quadam inclinatio ad faciliter et delectlabiliter speculandum; illud autem quo ut principio activo ex parte objecti speculamur, est species intelligibilis.

|. Ad aliud dicitur, quod habitus inlellectus praeticus dici potest, quia inclinat ad. praxim, non. quod. illa praxis sif. ejus ut. principii. activi, sed quas! terminans inclinationem ejus sic, aut ipsius potentice habituat; vel alterius potentiae. ut. principi activi; sicut electio recta practici activae. elicitur a. voluntate. et non a prudentia, quae tamen est habitus practicus respectu istius electionis, quia inclinat ad eam, licet non sit principrum activum ejus.

SCHOLIUM.

Respondet ad argumenta allata num. 15. pro opinione tenente habitum, quatenus virtus est, esse principium activum boni actus moralis. Et explicat uberius quomodo ratio virtutis superaddita entitati habitus, tantum dicat respectum ad prudentiam, ac per consequens quomodo nullam habeat efficientiam; ita Ang. in moral. c. 6. 8 penultim. et :c. 14. 81. Major d. 36. q. 3. fin. inclinant Salas 1. 2. tract. 11. d. 1. sect. 1. Vasq. 1. 2 d. 8aemp;, c. 2; Leuch. "Taster alii Scotistae hic.

Ad argumenta (a) alia adducta pro quinta opinione, qua est sexta in ordine, quae videntur ostendere, quod habitus moralis inquantum est virtus, est principium aclivum actus, inquantum est moralis.

Respondeo, quod bonitas moralis (ut. praedictum. est) est integritas omnium conditionum in actu et circumstantiarum, et hoc praecipue, ut illae conditiones dictantur a recta ratione debere inesse actui simpliciter; ergo est necessarium ad bonitatem actus moralis, quod eain praecedat dictamen completum rationis recta, cui recto dictamini conformetur tanquam mensuratum mensura. Sed non oportet istud dictamen esse ab habitu intellectivo aliquo modo, puta prudentia, nec istum actum conformem dictamini eliei aliquo modo ab habitu morali appetitivo, simpliciter enim dictamen rectum praecedit prudentiam, quia per ipsum generatur primus gradus prudentiae; et ita similiter recta electio praecedit habitum moralem, quia per ipsam electionem generatur virtus moralis in primo gradu. Tunc igitur in. primo actu recte dictat sine prudentia generata, etrecte moraliter ehgit sine virtute morali generata, tamen prudentia ex primo actu vel ex aliis pluribus rectis dictaminibus generata, magis inclinat ad consimilia dictamina elicienda, id est, ad recte concludendum conclusiones Syllogismorum praeticorum de omnibus circumstantis, quae debent esse in actu eli'ciendo. Similiter virtus moralis generata post primum actum, magis inclinat ad. actus eliciendos similes illis, ex quibus est generata. Intelligendum est autem (b), quod illad quod generatur de virtute mo- rali, est quaedam qualitas, de cujus ratione, ut est absolute talis qualitas, non est conformitas ejus ad prudentiam. Posset enim eadem qualitas generari ex actibus similibus in eadem specie elicilis sine prudentia, imo cum ratione erronea si inesset. Sed ista qualitas, quae generatur ex istis actibus secundum speciem naturee, non est virtus ex hoc quod est quaedam qualitas; sed ad hoc necessario requiritur conformitas ejus ad prudentiam, vel quod est expressius, ipsius coexistentia cum prudentia in eodem operante; semper quidem sive prudentia insit, sive non, habitus iste est natus esse conformis prudentiae si inesset. Sicut habitus abstinendi generatus ex actibus faclis ex ratione erronea, semper ( quantum est ex se) natus est esse conformis prudentiae, licet prudentia non insit, quemadmodum alius habitus generatus ex actibus excessivis, non est natus esse conformis. Quando igitur qualitas, qua nata est esse conformis prudentics, coexistit cum ea, tunc non solum habet conformitatem aptitudinalem, sed actualem ad prudentiam, quia ad similia inclinat uterque habitus et actus elicitus secundum inclinationem istorum duorum habituum est bonus moraliter; qui si esset elicitus secundum inclinationem illius solius qualitatis, quae est materialiter virtus moralis, prudentia non coexistente in eodem operante nec inclinante ad actum illum, nom esset actus ille bonus moraliter.

Sic igitur patet quod ista qualitas, que est materialiter virtus moralis, qua per hoc habet completive rationem virtutis moralis, quia coexistit prudenti,e, se habet ad prudentiam, quando inest sicut causa secunda ad primam, et hoc respectu ejusdem effectus communis eliciendi ab eis, Tunc enim prudentia est quasi causa prior, et habitus moralis est quasi causa posterior; Isle. autem duce cause simul concurrentes ad actum eliciendum possunt ei tribuere bonitatem moralem, quam non posset solus habitus secundus sibi tribuere, si esset sine prudentia. vel sine ratione recta. Tribuere quidem moralem bonitatem est. tribuere conformitatem ad rationem rectam, et hoc tribuit. qualitas illa, non. ex. hoc quod qualitas solum, sed quia in causando coexistit prudentiae simul inclinant.

Patet igitur. quod ista. qualitas qua est virtus, ex hoc quod est virtus non habet causalitatem. speeialem respectu bonitatis moralis in actu, sed tantum ex hoc quod est virtus habet coexistentiam cum quadam alia causa ejusdem actus, qua causa simul concurrens ad eliciendum actum, tribuit illi actui bonitalem moralem, quia conformitatem moralem sibi ipsi. Sed adhuc tamen habitus iste nullam causalitatem habet respectu actus ex ista ratione, qua est coexistentia ejus cum prudentia, sed tantum ex ratione naturi» sua, unde est hee qualitas. Et ideo nullo modo est concedenda ^causalitas aliqua. specialis. habitus, unde moralis, ultra illam, qua conceditur sibi, unde est iste habitus. Et est advertendum, quod ista bonitas ut attribuitur prudenti sic inclinanti (sicut dictum est in. principio) non necessario convenit habitui prudentia, nec soli, sed actui illi, qui natus est esse actus prudente, qui est. dictamen rectum. 51 enim illud insit, et secundum eum tanquam secundum mensuram appetitus appetat, rectus est actus moraliter. Et si illud dictamen rectum non inesset, tamen prudentia inesset, secundum quam intellectus posset recte dictare, adhuc actus elicitus sine dictamine recto non esset perfecte bonus. Itaque prudentia quando non inest, sufficit ad. actum moralem dictamen rectum; quando autem prudentia inest, ipsa non suffi cit sine actu suo elicito, et ita istam rectitudinem, quam tribuit. prudentia actui morali, tribuit. mediante actu proprio prudentice.

Ad illas autem auctoritates adduetas pro. quinta via, qua videntur sonare, quod virtus unde virtus, effective causat bonitatem moralem actus, Primo ad illam de 2. Efhic. opus ejus bonum reddit, dico quod vel reddit inclinando, et hoc sibi competit in eo, quod haec qualitas in specie nature; vel si hoc non sufficit, (sic. enim inclinaret. sine prudentia) reddit igitur unde virtus est, id est, unde coexistens prudentie. Reddit. quidem in suo genere cause, quia ut causa secunda, et hoc virtute causae superioris, qua est prudentia.

Si igitur teneatur tertia via, puta de activitate habitus, tunc reddit aclive, sed ut causa partialis secunda. "i autem «teneatur quarta via, tunc reddit per modum inclinationis, et hoc non ex hoc solo quod ipsa inclinat, sed ex hoc quod ipsa virtus cum prudentia virtute inclinat.

(c) Ad aliud de moderari dico, quod virtus moralis non moderatur active passionem, quasi eam factam ab objecto faciat esse minorem, objectum enim delectabile praesens naturaliter movet secundum ultimum sui. Sed habitus potest facere objectum minus conveniens potentia habituatae quam potentiae. non habituatae, sicut. gravi disconveniens est sursum magis: quam corpori neutro, licet gravitas non esset principium activum descensus. ita potentiae. secundum se conveniens esset aliquod delectabile excessivum; potentiae autem habituatae per habitum inclinantem ad. actus moderatos est disconveniens, vel non ita conveniens illud delectabile excessivum, et pro tanto quasi per repugnantiam formalem, vel virtualem ad habitum habitus disconveniens, vel excedens moderatur, ne delectabile immoderate delectet. Et ex hoc non sequitur aliqua activitas habitus, sicut nec humiditas in ligno, licet ipsa moderetur, ne ignis ita vehementer calefaciat sicut corpus siccum habet activitatem. Aliter potest dici, quod virtus moderatur passionem non jam factam, sed fiendam, pro quanto inclinat potentiam, et hoc cum prudentia coexistente, ut fugiat immoderata delectabilia, quae nata sunt inferre delectationes immoderatas, et non admittat nisi delectabilia, quae nata sunt moderate. delectare; et in hoc moderatur non quidem delectationem inexistentem minuendo, sed immoderatam, quae inesset, und vendo.

Ad aliud, quod sine justitia non potest quis operari juste, dico quod in primo actu, quando est dictamen rectum generativum prudentiae, et conformatur illi electio alicujus jusi, ibi non tantum operatur justum, sed juste operatur eligens. Sed debet intelligi quod non juste sine justitia operatur secundum omnem perfectionem, secundum quam posset aliquis juste operari, quarum una est delectabilittas et facilitas in operando, quod non competit potentie non habituate: sicut habituatae.

SCHOLIUM

Nunc examinatur prima quaestio hujus distinctionis, utrum scilicet Spiritus sanctus sine ullo habitu inhaerente moveat voluntatem ad actum meritorium ? Et opinio qua tribuitur Magistro affirmat, licet quoad sperare et credere ponat habitus, praeter tres rationes pro hac adductas in initio num. 14. Pro eadem nuno arguitur ex duabus viis. Prima sumitur ex imperfectione habitus, et ex hac sumuntur quatuor argumenta. Secunda via sumitur ex hoc quod Spiritus sanctus sufficiat sine omni habitu, et ex hac etiam alia quatuor argumenta promuntur.

Ad primam questionem. dicitur esse opinio Magistri, quod solus Spiritus sanctus 1inexistens. sine aliquo habitu. medio informante voluntatem, movet ipsam ad actum meritorium, aliter quam moveat animam ad credere et sperare; quia ad credere et sperare, movet mediantibus habitibus fidei et spei, et ita. dicitur negasse omnem charitatem creatam.

Pro hac conclusione potest argui duabus viis. Prima accipitur ex 1mperfectione formae vel habitus, vel non necessitate ad movendum. Ubi arguo primo sic: Sieut se habet actus naturalis ad. naturalem habitum sive acquisitum, ita videtur se habere actus habitus infusi ad. habitum infusum; sed habitus acquisitus tantum facilitat et tribuit delectabiliter operari, non. autem dat ipsam substantiam actus, sicut patet in questione praecedenti; ergo similiter infusus tantum tribueret delectabiliter operari, aut saltem. illud tribueret si inesset. Sed peccator jam justificatus primo non delectabiliter elicit actum diligendi Deum, ita enim videtur ei difficilis resistentia a. vitiis et continuatio bonorum operum, sicut quando erat in. peccalis, vel non.multo facilior, quousque per pugnam et victoriam passionum acquisierit habitum, et tunc. delectabiliter operatur; igitur non est aliquis habitus infusus illi. justificato, quia illo delectabiliter operaretur si inesset.

Praeterea si ostenderetur bonum supernaturale voluntati in puris naturalibus, voluntas illud sufficienter amabit, quia sufficienter habet objecium proportionatum et approximatum; ergo non requiritur aliquis habitus infusus ad diligendum bonum supernaturale. Assumptum probatur, quia si minus bonum ostensum voluntati nude potest diligi, ergo et majus bonum; ergo si ex puris naturalibus voluntas potest aliquid. di- ligere, potest diligere summum bonum si sibi ostendatur.

Praeterea, actus ille diligendi, qui esset illius habitus supernaturalis, esset etiam supernaturalis, et ita crearetur immediate. Supernaturalia enim non producuntur in esse per aliquam mutationem de aliquo, sed tantum per creationem si creatur actus; igitur non. praesupponit aliquid sua creationi.

Praeterea, habitu contingit uti cum habens voluerit, Comment. 3 de Anima, sed non experitur quis se posse illo habitu uti cum voluerit; non enim cum voluerit potest faciliter et delectabiliter elicere actus ferventes amandi, sicut patet de contemplativis, qui quandoque experiuntur se magnam delectationem habere, quandoque etiam cum equali conatu minorem vel nullam.

Secunda via accipitur ex hoc quod Spiritus. sanctus sufficiat movere sine habitu, ubi arguitur primo sic: Prima causa potest per seillud quod potest cum secunda, qua secunda est tantummodo causa agens, vel sic accipiatur major, causa prima potest per se quidquid potest cum causa secunda, qua non est de essentia rei. Hoc addo propter materiam et formam in composito, et Deus non posset compositum sine partibus intrinsecis componentibus causare, sed habitus si inesset, non haberet causalitatem necessariam respectu actus, nisi aliquo. modo cause agentis, saltem patet quod non formalis, nec materialis de qua; igitur causalitas ejus erit extrinseca. Igitur quidquid potest Spiritus sanctus cum habitu causare in actu, hoc potest sine habitu; pluralitas sine necessitate non videtur. ponenda, quia superfluit.

Praeterea, voluntati habenti habitum ad hoc quod agat, secundum illum oportet Spiritum sanctum cooperari, alioquin non esset causa prima in omni actione. creaturae; non autem cooperatur, quia voluntas habet istum habitum, quia tunc Spirilus sanctus non esset causa prima, sed quasi causa secunda respectu voluntatis habentis habitum, quia determinaretur per habitum voluntalis ad coagendum voluntati; ergo e converso, quia cooperatur voluntati, ideo voluntas secundum illum habitum operatur. Sed eque potest cooperari, etin. primo instant. nature voluntati non habenti charitatem; ergo, etc.

Praeterea, Filius Dei sic est unitus nostrae naturae, quod operabatur opera illius natura, ita quod illi actus vere dicebantur esse Filii Dei, ut suppositi agentis. Et tamen nihil per hoc derogatur assumpta naturoe, quin ipsa esset principium suarum operationum; ergo a simili Spirilus sanctus potest. aliquo modo uniri voluntati, ut. ipse agat opera voluntatis, nec per hoc derogatur nature voluntatis in aliquo, ut principit operativi.

Praeterea, intellectus est magis passivus quam voluntas et minus acüvus; igitur magis indiget aliquo actuante ad hoc. quod possit in. acium suum, sed ponitur posse in visionem beatam absque omni forma informante ex haec solo, quod essenlia Dei est sibi prossens. quasi per modum forme; ergo multo magis voluntas potest in omnem actum suum sine forma informante, per hoc quod Spiritus sanctus sit sibi. quasi forma ad diligendum.

SCHOLIUM.

Contra sententiam negantem charitatem animie inhaerentem seu esse quid creatum, sive sit Magistri sive non,de quo postea, arguit ex duplicivia. Prima est ex justificatione peccatoris, et juxta eam quatuor argumenta affert; et post Trident. oppositum videtur mullis contra fidem, quia sess. 6. c. 7. definit justificationem fieri peraliquid inhzrens, quod in parvulis saltem necessario erit habitus charitatis. Secunda via est ex ratione actus meritorii, ad quem requiritur charitas inhzrens merenti. Juxta hano itidem quatuor alia argumenta afferuntur ad idem. Conclusionem harum rationum tenent communiter omnes cum D. Thom. 1. 2. q. 413. art. 2. et 2. 2. q. 23. art. 2. pro quo- noster Vega lib. 7, in Trid. c. 21. Bellarm. lib. 1. de gratia et lib. arb. c. 3. et 4. et Soto 2. de nat. et grat. c, 19. citant loca Scripturz, Patrum et Conciliorum.

Contra istam conclusionem, (a) sive sil secundum intentionem Magistri sive non, arguitur duabus viis. Prima accipitur. ex justificatione peccatoris sive ex acceptatione. divina, et hoc absque actu elicito. Secunda ex ratione actus meritori.

Ex prima via arguitur sic (b): Peccator ante peenitentiam est injustus, post penitentiam est justus, sicut Scriptura communiter vocat peecatorem injustum, et liberatum a peccato justum. Ex hoc arguitur: Injustitiacum sit. formaliter. privatio non potest auferri ab aliquo, nisi ei detur habitus oppositus, quia privare privationem est habitum ponere, quia sunt immediate opposita circa aptum natum, 10. Metaph. anima est apta nata recipere justitiam; erco ille justificatus, qui factus est de injusto justus, recipit habitum oppositum illi privationi. 581 enim. nihil inesset sibi formaliter nunc. quam prius, non magis careret privatione nunc quam prius caruit.

Praeterea (c), peccator ante pcnitentiam est indignus vita aeterna, post ponitentiam est dignus; non est autem dignus, nisi per aliquid formaliter sibi inhaerens, cui secundum regulas divina justitiae judicatur vita caeterna reddenda, et nil tale prius habuit; igitur aliquid. positum est formaliter. in isto, per quod est dignus vita aeterna.

Praeterea, (d) Deus non acceptat peecatorem ad vitam aeternam, justum tamen acceptat. Quaero, quid est acceptare ad vitam aeternam ? Hoc non est velle voluntate beneplaciti beatificare pro tunc, quia tune beatüficaret statim; ergo hoc est velle istum secundum dispositionem, secundum quam nunc habet esse dignum tali praemio, quem prius non voluit esse dignum. Ista diversitas non potest poni(ut videtur) in voluntate divina, quia nihil est ibi novum, quia immutabilis; non igitur hoc erit nisi propter diversitatem a parte illius, quia illo eodem modo se habente, voluntas divina eodem modo vult ipsum se habere.

Confirmatur ista ratio, quia voliüo divina, qua est omnino unus actus in se, non habet rationem op. positorum actuum sive distinctorum absque omni distünctione objectorum; hoc enim velle divinum non est velle quoddam beneplaciti vel nolle, nisi illa objecta distinguantur, alioquin contradictoria erunt vera absque omni distinctione causante istam veritatem; ergo cum Deus ve- lit istum justificatum ad aliquid, ad quod non vult peccatorem, propter quam diversitatem. dicitur diligere justos et odire peccatores in Seriptura, sequitur quod ista distinctio secundum rationem ex parte volitionis divinae, necessario requirat distinctionem actualem ex parte ipsorum Oobjecetorum. Aliter igitur se habet iste in se, quando dicitur dilectus a Deo, vel acceptus ad vitam eternam, aliter quando oditus.

Ultimo, secundum istam viam areuitur sic: Quia si nihil aliud est in anima illius post poenitentiam quam ante, non videtur quod aliquo. alio modo se habeat ad Deum, nec Deus ad ipsum, quia non videtur ibi esse alietas propter mutationem aliquam ex parte Dei factam; ergo si concedatur, sicut videtur necessarium, quod aliquo modo aliter se habet ad Deum, et e converso, hoc est propler mutationem ipsius, et ita aliquid infiet sibi formaliter de novo, non autem infiunt ei de novo fides et spes, quia manent ista in peccatore; ergo charitas.

Posset etiam argui secundum istam viam, quia Deus offensus peccalori prius, postea poenitenti, remittit offensam, hoc non est per mutationem aliquam voluntatis divina, sicut in me potest esse quando remitto offensam; igitur hoc est propter hoc quod ille cui remittitur offensa, aliter se habet in se.

Sed istud argumentum non con-. cludit, sicut patebit in 4. dist. 16. ubi dicetur, quod prius natura Deus remittit offensam peccatori quam det ei gratiam. Unde argumenta, si qua valent secundum istam viam, accipienda sunt ex justa acceptatione passiva, et ordine sive dignitate ad vitam ;eternam, quia conveniunt jusuficato et non peccatori, sicut argutum est prius, non autem ex sola remissione offense, quod secundum se est minus quam justum esse.

Ex secunda via arguitur sic: (c) Nihil dicitur formaliter agere aliqua actione, nisi principium illius actionis sit forma. agentis. Hoc accipitur ex 2. de Anima, ubi ex hoc quod anima est qua vivimus et sentimus, concluditur quod anima est actus et forma sic agentis; igitur cum operatio meritoria sit voluntatis vel hominis per voluntatem operantis, sequitur quod illud quo meritorie agit: sit forma ejus; hoc autem, quo meritorie agit, non potest esse pura natura, quia tunc ex solis naturalibus posset meritorie agere, quod videtur error Pelagii; igitur requiritur aliquid supernaturale, non fides vel spes, patet, quia manent in peccalore; ergo charitas.

Praeterea, (f) nulla actio est in potestate agentis, nisi ipsum habeat formam, secundum quam possit agere; si enim per aliquid tantum extrinsecum coassistens sibi, quod non est in potestate ejus, possit agere, talis actio non. est in potestate ejus, sicut nec coassistentia illius extrinseci est in potestate ejus. Sed Spiritum sanctum coassistere voluntati, non est in potestate ejus, ' sicut nec coassistentia illius extrinseci est in potestate causae inferioris; igitur si ex sola tali coassistentia possit agere, et non habeat in se formam, qua sufficienter possit exire in. actum meritorium, sequitur quod actus meritorius non erit in potestate ejus, quod videtur inconveniens.

Praeterea, (g) si Spiritus sanctus moveat specialiter voluntatem in actionem meritoriam, sequitur quod illa motio est creatio alicujus in ipsa voluntate, et respectu illius voluntas non habebit aliquam causalitatem, sed tantum receptionem passivam; igitur vel illud est actus diligendi, et ita sequitur quod actas diligendi nullo modo est a voluntate; vel istud est aliquid naturaliter praecedens actum diligendi, et illud voco habitum, quia perfectio prior actu qua accipitur in potentia habituali, videtur esse habitus.

Praeterea quarto, (h) non minor identitas est Patris ad Filium, quam posset esse qucdecumque unio Spiritus sancti ad voluntatem, quia in eadem natura; sed propter illam idenlitatem, non dicitur Pater operari aliquid Filio, sicut patet secundum Augustinum 7. de Trinitate, cap. 1. quod. Pater non sapit sapientia geni-, (a; ergo nec multo magis voluntas: dicetur aliquid operari propter unionem Spiritus sancti cooperantis ad ipsam.

SCHOLIUM.

Pro perfecta resolutione hujus quaestionis, tria examinat. Primum, unde est necesse ponere habitum supernaturalem gratificantem naturam beatificabilem ? et docet ex nulla intensione vel alia circumstantia actus, nobis constare de tali habitu. Tamen quia Deus acceptat aliquos ad gloriam, et actus ipsorum ad premia, non est verisimile hoc fieri sine habitu supernaturali gratiae dignificante naturam, et concurrente active ad actus, quia si gratia non esset activa, vix verificaretur quod ait Augustinus, scilicet quod se habet ad voluntatem sicut sessor ad equum, et domina ad pedissequam.

Ad solutionem hujus questionis tria sunt. videnda. Primo, si debeat poni aliquis habitus supernaturalis gratificans naturam beatificabilem. Secundo, si simpliciter sit. necessarium talem habitum poni ad hoc quod talis natura beatificetur. Tertio quid circa hoc senserit Magister.

Quantum ad primum articulum potest dici quod ex nullo actu, quem experimur, nec ex substantia actus, nec ex intensione actus, nec ex delectatione sive facilitatione in operando, neque ex bonitate sive rectitudine morali actus, possumus concludere aliquem talem habitum supernaturalem inesse, quia quocumque istorum dato, posset aliquis habens charitatem, cognoscere certitudinaliter se esse in. charitate, ex hoc scilicet quod actum illum sibi experiretur inesse, vel actum sic intensum sibi inesse, vel sic delectabiliter, vel faciliter inesse, vel reclae rationi consonum esse.

Ratio autem quare non potest concludi ex actu. vel aliqua conditione ipsius actus talem habitum inesse, est, quia vel actus potest ex sola potentia habere omnia praedicta concurrente ratione recta, sicut tenendo quartam viam in praecedenti solutione positam, vel si concurreret habitus aliquis propter aliquam conditionem praedictarum, posset iste esse aliquis habitus acquisitus. Posset enim amicilia acquisita tantam intensionem actui dare, sicut causa secunda cum potentia, et prima posset etiam tantam facilitatem et delectationem tribuere; posset etiam habitus ita consonus esse rationi rectae, quod actus elicitus nullam con-. ditionem evidenter apparentem haberet, ex qua necessario concluderetur ipsum eliei secundum habitum supernaturalem.

Quod si dicas, subito mutatur voluntas, ut intense, et faciliter, et delectabiliter operetur, et. hoc. modo consono supernaturali rationi, hoc est ad dictamen fidei, et non. potest ita subito acquirere habitum amicitiae ordinatae consonum fidei; igitur habet habitum aliquem non acquisitum, quo ad subite agendum inclinatur.

Respondeo, voluntas potest satis subito movere quantum ad actus naturales, qui subsunt totaliter potestati ejus, quia sicut dicit Augustinus 1. Retractationum, c. 22. Nihil tam est in potestate voluntatis quam ipsa voluntas; igitur ex tali subitatione non potest concludi propositum. Dico igitur, quod. ultra omnes conditiones praedictas, videlicet, ultra intensionem actus, delectationem, facilitationem in. agendo, rectitudinem sive bonitatem et conformitatem rationi rectae, sive recta secundum dictamen prudentiae, sive | secundum dictamen fidei, ultra, inquam, hac omnia, creditur esse una conditio in actu, videlicet quod est acceptabilis Deo, non quadam communi acceptatione solummodo, quatenus acceptat omnem creaturam, vel quo etiam modo vult actum substratum peccato, alioquin non esset ab ipso; sed ex acceptatione speciali, quae est in voluntate divina, ordinatio hujus actus ad vitam « eternam, tanquam meriti condigni ad premium. Hoc modo credimus etiam naturam nostram beatificabilem, justam esse habitualiter. acceptam, hocest, quando non actualiter operatur; adhuc tamen voluntas divina eam ordinat ad vitam aeternam, tanquam dignam tanto bono secundum dispositionem, quam habet habitualiter in se. Propter hanc acceptationem nature beatificabilis. habitualem, etiam quando non operatur, et propter acceptationem — actualem actus eliciti a. tali natura, oportet ponere unum habitum supernaturalem, quo habens formaliter acceptetur a Deo, et quo actus elicitus ejus acceptetur tanquam meritorius. Sic enim non. videtur acceptari natura, velaetus sine aliquo. habitu. informante, quia sicut argutum est, non videtur Deus aliam. volitionem. secundum rationem habere de obje- cto nullo modo diversificato, nec etiam actus, ut acceptabilis Deo, videretur esse in potestate agentis, nisi illud quo formaliter ageret sic, esset forma ejus.

Sed dubium est qualiter habitus iste sit ratio acceptandi naturam et actum. Ratio enim acceptandi naturam videtur esse sicut quidam decor nature, complacens voluntati divina, ita quod sive ponatur habitus iste activus sive non activus, ex hoc solo quod est talis forma decorans et ornans aniniam, potest esse ratio acceptandi naturam, sed ad actus acceptationem plus requiritur quam quod agens habeat huncdecorem spiritualem, alioquin habens. talem habitum non posset habere actum indifferentem aliquem, nec peccare venialiter, quod est inconveniens. Consequentia patet, quia neutrum istorum tollit istum. decorem operanlis, itaa utrumque esset acceptum, si actus acceptaretur ex solo decore operantis.

Oportet igitur dicere, quod iste habitus praeter hoc. quod est. decor spiritualis, etiam. est. inclinans ad determinatos actus, et hoc sive non active secundum quartam viam positam in. solutione praecedentis quaestionis, sive, quod magis videtur, active secundum tertiam viam. Quod probatur primo, quia alioquin videretur quod sine isto posset haberi actus intensissimus diligendi Deum, et hoc tam in. via quam in patria, etita beatitudo, quia in illo instanti natüree, in. quo elicitur. actus a principio activo, si sola voluntas esset principium activum, ipsa esset principium inquantum activum eque perfectum sine isto habitu, sicut cum 1sto, et ipsa potentia posset aequali conatu agere, ut patet; ergo perfectissimus actus diligendi sine habitu tali haberi pos'set.

Secundo probatur idem, quia alioquin non videretur verum esse quod dicit Augustinus de libero arbitrio quod Gratia se habet ad liberum arbitrium, sicut. sessor. ad equum, quia sescor active regit el movet equum qualiter vult. Nec etiam illud, quod dicit in. Epistola ad Sixtum, voluntate, (inquit,) concomilante, non prceeunte, pedissequa, non domina, non autem esset voluntas pedissequa gratiae, si ipsa gratia nullam causalitatem. haberet.

SCHOLIUM.

Probato, dari habitum charitatis, movet dubium, utrum sit causa prima et potentia secunda, vel e converso, id est, utra sit principatior causa; et ex duobus locis allatis ex Augustino videtur quod gratia, sed pro altera parte est. Primo, quia potentia ulitur habitu, non e contra. Secundo, alias actio non esset libera. Tertio, habens semel gratiam, esset. impeccabilis. Quarto, voluntas est illimitatior active. Pro resolutione notat in actu duo considerari. Primum, id quod praecedit rationem meriti, et comprehendit substantiam, intensionem et rectitudinem actus. Secundum est, acceptari ad praemium, in quo completur ratio meriti; actus vero ex se dignus est secundum quid, id est, aptus natus ut acceptetur, quia supernaturalis et perfectus et ab amico elicitus. Sed seclusa acceptatione nulla ponit obligationem justitiae in ordine ad dandum praemium, supposita lege Dei de acceptandis talibus actibus, ad preinium in manu nostra est mereri, sicut et generare, supposita ejus lege de creanda anima facta completa organizatione illis positis; dicit primum, illud esse principalius a voluntate; secundum principalius a gratia, quod variis exemplis subtiliter explicat. Adverte tamen Scotum hic non loqui de gratia actuali, ejus- ve efficacia, sed de habituali, de qua est quistio. Eamdem doctrinam de ratione completiva meriti habet 3. d. 19. 8 Quantum ad sufficientiam, eamque auctoritatibus late comprobant noster Vega de justificatione cap. 5. et Bellarm. libro 5. de justificatione cap. 14

Sed tunc est ulterius dubium, de isto habitu comparato ad potentiam operantem, quia videlicet. istarum debet dici prima causa, et qua secunda; videtur enim ex dictis, quod gratia est causa prima.

Sed oppositum ostenditur primo,: quia potentia utitur habitu, et non e: converso. Secundo, quia actio no? esset libera, si gratia esset prima causa; voluntas enim naturaliter moveretur, quia gratia naturaliter moveret, et sicut voluntas non libere moveretur, ita nec libere ageret, cum non ageret, nisi quia mola.

Tertio, quia, ut videtur, voluntas semel habens gratiam nunquam posset peccare, quia causa secunda semper sequitur motionem causa primae, nec potest moveri ad oppositum illius, ad quod prima causa movet.

Quarto, voluntas est illimitatior ad actus quam ipse habitus; illimitatio autem ad plures effectus videtur competere causae superiori.

Hic potest dici, quod in actu meritorio, de quo est sermo, duo con-- siderare oportet, videlicet illud quod praecedit rationem meritorii, et in hoc gradu includitur, et intensio. ac.tus, et substantia actus, et rectitudo moralis. Ultra hoc considero et ipsam rationem meritorii, quod est sic esse acceptum a divina voluntate in ordine ad praemium, vel acceptabile esse sive dignum acceptari.

Hoc secundum (a) membrum verius esset, si actus esset complete meritorius per aliquid, quod esset In merente. Acceptare enim non est in ipso, sed est actio divina, actio autem divina non videtur per se requiri ad meritum; quod etiam probatur, quia respectu hujus accepLari, videtur esse meritum, nam aliquis actus dignus est, aliquis alius non; igitur antequam intelligatur acceptatus, est aliquid in actu, quo dignus sit acceptari; ergo tunc est in ipso ratio meriti, saltem. respectu acceptationis.

Contra, ratio (b) meriti non habetur complete, nisi habeatur ratio dieni vel digne ordinabilis ad. premium, quod est beatitudo, et hoc digne secundum justitiam commulativam sive retributivam, sed quicumque actus ex solis intrinsecis agentis, non habet hunc ordinem. Tunc enim Deus non posset ei, qui sic operatus est, non retribuere beatitudinem, nam injuste eam sibi subtraheret, hoc autem est falsum; ergo talis ordo secundum justitiam est ex sola voluntate divina gratuite ordinante, et ita ratio meriti complete erit ex ordinatione. voluntatis divine illius actus ad praemium.

Et quod adducitur pro secundo membro, quod actio divina non est de ratione meriti; respondeo, relatio in actu merentis ad actionem divinam est de ratione meriti, quae relatio non est sine actione divina. Si dicas, quod tunc non est in potestale merentis mereri, sicut. nec in potestate ejus est illa actio divina. Similiter principalius erit. Dei mererz quam mei, quia principalius in merito est ex actione divina.

Ad primum dico, quod. actus qui est meritum, est in potestate mea, supposita influentia generali, si habeo usum liberi arbitrii et gratiam; sed completio in ratione meriti, non est in potestate mea, nisi dispositi ve; tamen sic dispositive, quod ex dispositione divina semper sequitur illud completivum ad agere meum, sicut semper sequitur animatio ad organisationem factam a causa naLurali.;

Per idem dico ad secundum (oc), quia licet principalius, id est, ultimum et completivum in merito sit a Deo, non sequitur tamen, ergo Deus meretur, quia meritum est aetus potentiae. liberee, et secundum inclinationem gratice elicitus, acceptus Deo, ut praemiabilis beatitudine, et ita mereri est sic agere; Deus autem non sic agit.

Contra, saltem principalius in inerito est a Deo. Respondeo, si principalius dicatur. ultimum completivum, concedatur. 51 vero dicatur prima realitas vel perfectior realitas, negetur, quia actus est. absolutum quid, et prius natura ista acceptatione passiva, et magis ens ea.

Ad illud, (d) quod secundo adducitur pro secundo membro, quod actus meretur acceptari, respondeo, in hoc est ratio meriti secundum quid, quia non est ordinatio actus ad beatitudinem, ut ad praemium juste reddendum pro tali aetu; et conceditur, quod acceptatio ista passiva divina, non includitur in ratione meriti secundum quid, sicut non requiritur in ratione meriti de congruo, quomodo attritus meretur justificari. Et. quod. praedictum est, estintellivendum de acceptatione aeterna, qua Deus ab aeterno praevi- dens hunc actum ex talibus principiis eliciendum, voluit ipsum ordinatum ad praemium; et ita actu voluntatis suc' ordinando ipsum ad premium, voluit ipsum esse meritum, qui secundum se consideratus absque tali acceptatione divina, secundum strictam justitiam non fuisset dignus tali praemio ex intrinseca bonitate quam haberet ex suis principiis, quod patet. Semper enim pramium est majus bonum merito, et justitia stricta non reddit melius pro minus bono, ideo bene dicitur, quod semper Deus pramiat ultra meritum condignum universaliter quidem ultra dignitatem actus, qui est meritum, quia quod ille actus sit condignum meritum, hoc est ultra naturam et bonitatem actus intrinsecam, ex mera gratuita acceptatione divina. Et forte adhuc ultra illud, ad quod de communi lege esset actus acceptandus, quandoque Deus premiat ex mera liberalitate.

Ulterius, sicut in. actu meritorio sunt duo praedicta, scilicet substantia actus cum rectitudine et ratio meriti, sic habitus gratiae est quaedam qualitas, et praeter relationem illam, quam habet ad rationem rectam, inquantum est habitus bonus formaliter, habet specialem relationem. ad voluntatem. divinam acceptantem ipsunr;-vel. .subjectum habens ipSum; habitussaeilla. secundum subiium inclinat acSve ad actum secundum substantiam, et hoc active ut causa partialis, tenendo tertiam viam in praecedenti solutione, et in .hae causalitate habitus est causa secunda, et potentia causa prima, sicut dictum est in solutione praecedenti de habitu communiter et potentia, ponendo habitum activum, et hoc probant rationes nunc adducta. Sed accipiendo actum secundum rationem meritorii potest dici, quod principaliter illa conditio convenit actui ab habitu, et minus principaliter a voluntate. Magis enim acceptatur actus, ut dignus praemio, quia est elicitus a charitate, quam quia est a voluntate libere elicitus, quamvis utrumque necessario requiratur.

Exemplum hujus potest poni de divisione alicujus corporis mediante cultello, ipsa quidem divisio absolute magis est a potentia dividente quam a cultello; et ideo potentia motiva fortior velocius dividit. Sed tamen inquantum h«c divisio comparatur ad visum sub ratione acceptabilis, ut cui placeat, magis alttribuitur cultello, quia lenitas partium divisarum quae placet visui, magis est ex aculie instrumenti quam ex efficacia virtutis principaliter. dividentis.

Similiter sonus magis est ex percussione corporis sonantis quam ex percussionis ordine, et tamen ut acceptabilis auditui, magis est ex ordine pereussionis quam ex efficacia potentiae percutientis; imo posset esse efficacior vis perculientis, et tamen omnino non acceptaretur auditui, quia non esset sonus harmonieus.

Aliud exemplum. Etsi enim Pater sit causa principalis respectu filii, et mater minus principalis, tamen ipsa potest esse causa principatior filii inquantum dilecti vel diligibilis alicui, hoc est, quod filius magis diligatur, quia est matris ut gignentis, quam quia est patris ut gignen- tis. Ita Deus potest ordinasse aliquem actum acceptare tanquam dienum tali praemio vel. acceptabilem vel acceptandum esse, quia ad illum actum inclinat. habitus aliquis, ut prineiprum activum ejus partiale, et quod principalius per hoc acceptetur vel acceptabilis sit, quam quia esta reliqua causa partiali. Secundum igitur hoc potest exponi illud Augustini: Charitas est sicut sessor ad equim, et illud etiam, quod voluntas respectu. gratie, pedissequa. est et non praevia. Moc quidem verum est respectu actus, inquantum meritorius est, sed non inquantum est iste actus in substantia.

Et primum exemplum esset omnino idem vel simile, si equus esset liber, et sessor per modum nature esset dirigens equum ad certum terminum, tunc magis placere posset, et hoc alicui ordinatae voluntati, cursus equi, ex hoc quod est secundum inclinationem naturalem ipsius sessoris ad certum terminum, quam ex hoc quod equus vi sua motiva velociter curreret. Tunc etiam posset equus ex sua libertate sessorem dejicere, vel praeter ejus directionem in terminum alium se movere; et in primo quidem fieret equus omnino. non acceptabilis, quia non. haberet sessorem propter quem acceptaretur a tali voluntate; in secundo, licet equus talis esset. acceptabilis, non tamen cursus ejus acceptaretur, quia non esset secundum directionem Sessoris.

Hoc modo in proposito: voluntas enim est quasi equus liber, et gratia quasi sessor per modum nature inclinans ad objectum per modum determinatum, secundum hujus incli- nationem actus voluntatis placet, aliter non placeret, sicut quando est peccatum veniale vel actus indifferens; quando autem sessor abjieitur, quod sit per peccatum mortale, omnino ipsa voluntas fit displicens. IIoc etiam modo voluntas est pedissequa, quia nom ex se ita determinate inclinat ad terminum — propter quam inclinationem actus acceptatur, sicut gratia inclinat; et voluntas potest illud participare a gratia, quia competit. gratie magis per essentiam quam sibi, et in hoc ipsa erit causa secunda. Tamen in eliciendo actum, voluntas habet primam rationem motivi, ita. quod in causando aliquid intrinsecum actui, non sit voluntas secunda causa, sed in essendo propter quod actus acceptetur, quod dicit respectum ejus ad extrinsecum. Salis quippe possibile est propter causam principatiorem effectus, competere illi effectui aliquam relationem ad. extra minus principaliter, quam propter causam ejus minus principalem, sicut patet in exemplis supra positis.

Habet autem et habitus ille (e), sicut et quilibet alius habitus moralis, inclinare. determinate ad objectum sive ad finem ex virtute objecti, quam aliquo modo participat. Nam sicut habitus intellectualis habet aliquo modo in se objectum praesens, tanquam sub ratione objecti intelligibilis, ita habitus moralis habet quodammodo objectum in se, sub ratione boni diligibilis; et ita sicut ille habet virtute objecti quodammodo agere ad praesentiam object, ita iste, virtute objecti, suo modo contenti, habet inclinare in objectum. Et ex hoc apparet, quo- modo habitus magis determinate inclinat ad objectum quam potentia, quia determinatius includit objectum. Et secundum hoc etiam posset dici, quod illa causalitas partialis, qua attribuitur habitui, convenit sibi ex ea parte, qua objectum dicitur activum respectu actionis, et non ex ea parte qua potentia dicitur activa, quia magis habitus vim suam habet ex objecto, quod determinate includit, quam ex ipsa potentia. Et si tunc arguatur sicut argutum fuit in praecedenti solutione, quod habitus determinat et inclinat. potentiam; ergo est causa prior: responsio quaeratur ibi.

SCHOLIUM.

In hoc secundo articulo docet habitum supernaturalem non esse de potentia absoluta necessarium ad justificationem, vel rationem meriti. Ponit duo dubia, et ex dictis facile solvuntur, Primum, quomodoaliquid creatum possit esse ratio quare actus a Deo acceptetur, Secundum, an dari possit medium inter Dei amicum et inimicum ? de quo 4. dist. 14. quist. 1. et dist. 16. quist. 2.

De secundo articulo dico, quod Deus de potentia absoluta bene potuisset acceptare naturam beatificabilem, acceptatione spirituali. praedicta, existentem in. puris naturalibus. Et similiter actum. ejus, ad quem esset inclinatio ejus mere naturalis, potuisset acceptare ut. meritorium. Sed non creditur ita disposuisse, quod naturam puram vel actum ejus sic acceptet, quia. actum ex puris naturalibus esse meritorium, appropinquat errori Pelagii. Ideo verisimilius creditur, quod acceptet naturam et acetum ejus tamquam meritorium, per habitum supernaturalem.

Sed est duplex dubitatio. Una, quomodo aliquid in natura creata possit esse ratio, quare acceptatur a voluntate divina, vel absolute vel tali modo, cum nihil in. creatura sit ratio actus divini, nec in se, nec ut tendit super tale objectum ?

Alia, quia circumscripto omni dono supernaturali est distinguere inter amicum et inimicum; ut inimicus dicatur, in quo est. peccatum non deletum, ideo manet offensa, non inimicus dicitur in quo non est offensa. Sed ante collationem omnis boni supernaturalis posset alicui inimico dimitti offensa, sicut dicetur in 4. dist. 1. quest. 6.

Ad ista respondeo, quod non inimicus, non est amicus, quia aliquis condonans alteri offensam, per hoc quod non amplius quaerit vindictam pro offensa, non sit amplius ejus inimicus; sed non propter hoc sequitur, quod statim eum recolligat ut amicum, nec quod respiciat eum, ut inimicum contrarie, sed negative, quasi scilicet nec vellet sibi malum, ut inimico, nec bonum ut amico.

Ad primum potest. dici, quod in homine est aliquid quod reddit ipsum acceptabilem de. lege ordinata, et illud dicitur acceptabile secundum quid, quia non est bonum, nisi quia acceptum.

Ad secundum dici potest, quod inter amicum et inimicum est dare medium, scilicet nec amicum mec inimicum positive; negative non, quia si non habet peccatum, nec etiam gratiam, quod Deus facere potest, nec est. inimicus nec amicus, positive.

(a) Quantum igitur ad istum articulum non est necessarium ponere habitum supernaturalem gratificantem, loquendo de necessitate respiciente potentiam Dei absolutam, praecipue cum possit dare beatitudinem, sine omni merito praecedente, licet sit necessarium, loquendo de necessitate quae respicit. potentiam Dei ordinatam; quam ordinationem colligimus ex Scriptura et ex dictis Sanctorum, ubi habemus quod peccator est indignus vita aeterna, et justus dignus.

SCHOLIUM.

In hoc tertio articulo salvat subtilissime Magistrum, quod posuerit aliis locis charitatem creatam,ex quibus interpretatur ejus mentem in hae distinctione ut non discordet a communi sententia.

Quantum ad tertium (a) articulum posset dici, quod Magister non negat omnem habitum supernaturalem, ipse quippe dist. 37. c. illo: Illud quoque mirabile, adducit Augustünum ad. Dardanum dicentem, quod Ad templum Dei pertinent pueri sanctificati, qui non. valent cognoscere Deum; ergo Deus inhabitat parvulum, qui tamen non potest habere. actum elicitum.— circa Deum. Ista inhabitatio, quede compeüt parvulo regenerato et non alii, non potest esse sine omni habitu supernaturali in ipso parvulo. Nec enim potest poni propter actum, quia talem actum non habet, nec habere potest; nec propter naturam solam, quia non inhabitat alium parvulum, non regeneratum, cum in eo sit eadem natura. Similiter. 26. dist. lib. 2. videtur ponere gratiam creatam in anima.

Itaque potest dici, quod Magister posuit unum habitum, quo informante animam, Spiritus sanctus inhabitat, et ut inhabitans, quasi perfieit potentias. habitibus supernaturalibus: duas quidem, intellectum et voluntatem, fide et spe ad credendum et sperandum; sed voluntatem nullo alio habitu ad amandum, quam isto, per quem dicitur inhabitare, quia actus iste amandi est ita perfectus, quod potest attribui immediate illi habitui, quo. formali ter inhaerente Spiritus sanctus inhabitat tanquam perfectissimo habitui. Non sic possunt actus credendi et sperandi, attribui immediate illi habitui, per quem Spiritus sanctus inhabitat propter imperfectionem istorum actuum, et perfectionem illius habitus, quo Spiritus sanctus inhabitat mentes; iste enim debet esse Ita perfectus, quod nec in patria evacuetur, quando anima erit templum Dei, tunc enim non manebunt credere et sperare. Et hoc modo auctoritates Augustini faciunt pro Magistro, non quod nullus sit habitus supernaturalis formaliter eratificans animam, sed quod non alius ab isto, per quem Spiritus sanctus inhabitat animam, eo modo quo habitus credendi et sperandi, alius est ab habitu quo inhabitat, et hoc patebit solvendo rationes, quae adducuntur pro prima parte questionis. Secundum hoc igitur non videtur Magister discordare ab aliis, nisi quia vel ponat gratiam alium habitum esse a charitate; vel saltem dicat istum habitum, qui realiter est gratia, formaliter esse. in. voluntate, et non in essentia anima, quia tunc non inhabitaret Spiritus sanctus per habitum unum quasi radicalem respectu fidei et spei, nisi primo insint, sed inhabitaret per habitum formaliter. informantem. voluntatem, qui quodam ordine naturae esset. posterior fide et spe.

Sed tenendo eumdem habitum esse realiter charitatem et. gratiam, utrum ille habitus informat essentiam anima primo, et sic a. Spiritu sancto inhabitante essentiam aniine, fluant virtutes informantes potlentias, vel sit in voluntate formaliler, jam praesuppositis fide et spe in potentiis. De hoc in 2. lib. dist. 26. Saltem charitas. non. videtur alius habitus realiter, ab isto, per quem Spiritus sanctus inhabitat animam, etita non sic. Spiritus sanctus per habitum medium alium ab isto quo inhabitat, movet ad diligere, sicut movet ad credere et sperare.

Ad argumenta principalia (b), ad primum dico, quod argumentum Augustini sic tenet: omnis diligens proximum diligit dilectionem suam formaliter, si convertit se super illam, omnis autem diligens dilectionem suam formaliter, diligit. Spiritum sanctum, qui est dilectio per essentiam; ergo omnis diligens fratrem, diligit Spiritum sanctum. Secunda propositio in ordine, quae tamen erit major in Syllogismo disponendo, probatur sic: quia ordi- nate diligens minus bonum, magis debet diligere aliud majus bonum, praecipue quando in minori non est ratio diligibilitatis nisi a majori bono. Dilectio autem mea formaliter est minus bona quam dilectio. illa bona per essentiam, quae est Spiritus sanctus, et praecise. ab. ista. dilectione illa habet rationem diligibilitalis. Istud ergo argumentum Augustini probat Deum esse diligendum, etnon tamen quod sit dilectio mea formaliter, nec. quod non sit in me alia dilectio formaliter. Debent quippe intelligi duo Syllogismi in argumento Augustini, quorum unus est iste, diligens fratrem diligit dilectionem qua formaliter diligit, ista autem est dilectio participans; ergo diligit dilectionem participantem. -

Ulterius alius. Syllogismus, diligens dilectionem participantem, debet diligere dilectionem. per essentiam, Deus est dilectio per essentiam; ergo, etc.

De secundo argumento ejus (c), videlicet de dono excellentissimo, dici potest. quod argumentum sic tenet: nullum donum creatum est excellentius charitate creata; ergo charitas est. perfectio simpliciter, et non ex ratione sul includens limitationem. Consequentia ista probatur, quia omni dono quod non est perfectio simpliciter, eminentius est aliquid in creaturis, quod formaliter est perfectio simpliciter. Ulterius, omnis perfectio simpliciter. formaliter competit Spiritui sancto, ex hoc quod ipsum: est donum simpliciter excellentissimum, ac per hoc Deus, quia Deus potest dare seipsum, et ita excellentissimum donum ejus est Deus. Igitur Spiritus sanctus ex hoc quod est donum excellentissimum simpliciter, est omnis perfectio simpliciter; sed eum hoc. stat, quod ista perfectio simpliciter in nobis sit participata, et alia essentialiter ab. ipsa persona divina, quae est perfecta hac perfectione simpliciter. Absolute ergo argumenta Augustini prasupponunt unum verum, quod Deus sit formaliter dilectio et formaliter charitas, et non tantum effective, sicut dicitur spes vel patientia mea, quia efficit patientiam tanquam non perfectionem simpliciter, et ideo non convenientem sibi formaliter; sed charitatem efficit in anima, et. dilectionem tanquam perfectionem simpliciter, et ideo sibi formaliter convenientem, quemadmodum — alio modo facit bonitatem, alio modo humanitatem. Ex hoc quippe quod facit humanitatem, non sequitur quod sit. formaliter. homo, sed tantum causa effectiva hominis; sed ex hoc quod efficit bonitatem, sequitur quod sit formaliter bonitas, et ratio est, quia omnis perfectio simpliciter qua est in causato, reducitur ad causam formaliter habentem istam perfectionem, non sic de perfectione limitata.

Sed quid faciunt istae auctoritates sic intellectae ad. propositum Magistri ? Respondeo, quia ille habitus, quo inclinatur anima ad diligendum meritorie, est perfectio simpliciter in tantum, ut ista perfectio simpliciter conveniat formaliter Spiritui sancto; sequitur, quod iste habitus possit esse immediatus habitus respectu dilectionis, quae est perfectio simpliciter, et per hoc Spiritus sanclus, ut inhabitans per istum habitum, immediatius causat illum ac- tum quam credere vel sperare, respectu quorum non potest esse aliqua causa proxima, quai sit. perfectio simpliciter.

Sed contra istam responsionem (d) arguo sic: Videtur primo quod propositio sit falsa cui inniüitur, videlicet quod omni perfectione non simpliciter in. creaturis eminentior sit sive perfectior aliqua. perfectio simpliciter. Videtur enim habere instantiam de essentia supremi ÀÁ ngeli, quae non est perfectio simpliciter, et tamen nulla res nobilior illa videtur esse in tota creatura.

Praeterea, male videtur ratio et intentio Augustini adduci ad. intentionem Magistri, quia ex. prima ratione habetur, quod Spiritus sanctus est formaliter dilectio per essentiam; ex secunda habetur (si quid valet) quod Spiritus sanctus est formaliter charitas per essentiam. Quomodo ex hoc infertur, quod non est in nobis aliqua dilectio habitualis sive charitas, alia ab isto habitu, per quem Spiritus sanctus dicitur inhabitare ? Iste quippe habitus, quo Spiritus sanctus inhabitat, vel non est perfectio simpliciter, sed aliqua limitala; vel si est, non sequitur quin alius habitus ab. isto. posset poni proximum principium eliciendi actum meum diligendi meritorie, nam iste actus est. limitatus et perfectio limitata.

Aliter potest dici de ratione. Aueustini ad propositum — Magistri, quod Spiritus sanctus, ut inhabitans per illum habitum immediatius causat istum actum quam credere vel sperare, respectu quorum non potest esse aliqua causa proxima, quae sit perfectio simpliciter.

Ad aliud patet (e), quomodo charias est bona per parlieipationem ex dis(. 8. q. 2 ubi expositum est quomodo forma simplex participat causam suam.

SCHOLIUM.

Post solutionem argumentorum principalium, solvit alia argumenta ad probandum opinionem, qus negat charitatem — inha:rentem, adducta supra, n. 16. ex duabus viis, ex utraque quatuor argumenta desumpta, ordine solvuntur,

Ad argumenta pro opinione, quae imponitur Magistro, quae. videlicet negat habitum supernaturalem gratificantem. Ad primum dico, quod iste habitus simpliciter dat acceptabiliter operari, et etiam dat aliquam activitatem respectu actus, sicut aliqua causa secunda respectu ejus; sed non dat delectabiliter neque faciliter, qua. conveniunt habitui acquisito, inquantum distinguitur ab infuso, per hoc quod acquiritur. ex frequenter agere.

Ad secundum, quamvis aliqui dicant voluntatem in puris naturalhbus, nullum actum posse habere cirea objectum supernaturale visum, tamen hoc improbatum est dist. x. quaest. ^. Concedo igitur, quod posset habere actum circa. tale objectum ostensum, sive nude sive per actum fidei; sed iste actus circa objectum. ostensum a fide non esset meritorius, quia non esset secundum inclinationem illius habitus, secundum quem solus Deus disponit acceptare actum. Nec etiam in patria esset beatitudo, quia non esset ita perfectus, sicut posset haberi a tali potentia, si esset perlecta proportionaliter habitui supernaturali.

Et si objicias (a) quod ille actus circa divinam essentiam visam, posset esse ita perfectus, quod totaliter quietaret voluntatem, quia eliceretur secundum totum conatum ejus, et per consequens esset bealtificus. Quod etiam videtur, quia talis voluntas haberet quidquid vellet, et nihil vellet mali; hoc autem est esse beatum secundum Augustinum 13. de Trin. cap.»

Respondeo, quod non solum illa voluntas non esset beata, quia non ! haberet quidquid vellet, eo modo: quo deberet velle; deberet enim velle acceptabiliter diligere, et hoc non haberet; sed etiam non esset beata, quia non haberet actum ita perfectum sibi in gradu nature sue. Nulla enim potentia habituabilis potest habere actum ita perfectum ' sine habitu, sicut cum habitu, imo! quanto potentia est. perfectior, tanto ' minus potest habere actum propor-' tionabilem suc perfectioni, si careat omni habitu, quia ex quo est similis proportio Geometrica duarum potentiarum ineequalium ad habitus proportionabiliter perfectivos, erit aliqua proportio Arithmetica, et ita simpliciter magis deficit potentia perfectior, si non perficiatur per habitum. quam potentia imperfectior.

Quod etiam additur, quia habet: quidquid vult. Respondeo, non tanta ' volitione, quanta potest ordinate appetere illud objectum. Potest enim or- ' dinate appetere, habere illud lanto. actu, quantus competeret sibi ex na-. tura potentiaee, et habitus proportio-- nalis sibi, et non tantum ita perfecto actu, sicut competit sibi ex puris naturalibus; non autem haberet primo modo, sed tantum secundo modo.

Contra illud. videtur. quod. tune nulla voluntas esset beata, quae non haberet charitatem maximam, cujus esset capax.

Praeterea, sicut. argutum fuit in preecedenti solutione, ex ratione qua potentia est perfecta in summo gradu potentiae, potest in supremum gradum seu in supremum actum, ila quod nihil deficit sibi ex defectu habitus; ergo voluntati in quocumque gradu, nihil deficit in isto gradu propter defectum habitus.

Ad primum respondeo, quod non potest ordinate velle habere objectum beatificum majori actu quam correspondente meritis suis; talis non est maximus, cujus est. capax, semper tamen est major illo, quem posset habere existens in puris naturalibus.

Ad secundum dico, quod voluntas iufinita continet in se eminenter per identitatem totam perfectionem haitus, et ideo nullam perfectionem minorem dat actui, quia non intelli gitur informari habitu; sed potentia finita non includit. per identitatem habitum proportionalem sibi, et ideo potest deficere a perfectione sibi conveniente in agendo, si non perficiatur habitu.

Ad tertium dico, quod actus iste non creatur, loquendo proprie de creatione; tum quia respectu ejus concurrit aliqua causa secunda activa, creatio autem est solius agentis primi sive causa secunda; tum quia hie praesupponitur aliquod receptivum ipsius actus, puta voluntas, in creatione autem nihil susceptivum praesupponitur. Quando igitur dicitur quod omne supernaturale creatur, si concedatur de omni actu pri- mo supernaturali, non oportet concedere de supernaturali, qui est actus secundus, quia ad ipsum concurrit potentia creata, et in ratione activi aliquo modo, et in ratione receplivi; tamen. potest dici supernaturalis ratione formis sive. habitus concurrentis ad ejus productionem, licet non immediate creetur.

Aliter potest dici, quod actus non est proprie supernaturalis, quia etsi habitus praesuppositus sil a causa supernaturali immediate, tamen iste positus in esse, estcausa naturalis respectu sui actus, et ideo actus qui producitur per talem. habitum. non est proprie supernaturalis. Ita enim naturaliter. potest se habere ad actum suum forma, quia supernaturaliter producitur, sicut. se. habet ad actum suum forma, qua est mere naturalis, ita. quod differentia in productione formarum, non. causat nec concludit distinctionem earum in comparatione ad suos effectus.

Ad quartum dico, quod in potestate voluntatis non impedito, est uti isto habitu, et quando cum aequali conatu operatur voluntas, habitus equaliter sibi cooperatur, quia habitus ex parte sui agit. per modum nature; nec tamen semper erit equalis delectatio consequens actum elicitum, (delectatio quippe est ab objecto, quod attingitur. per actum, et non tantum ab ipsa potenlia agente circa objectum.) Nunc autem quando objectum non est pr« esens in se, sed in cenigmate, potest ab objecto delectatio diversimode causari, nunc plus, nunc minus, licet actus circa ipsum et eeque intensus semper eliciatur ex aequali conatu.

Quod igitur dicitur de contemplativis, verum est de devolione, hoc est, de delectatione consequente actum, non autem de ipso actu amandi elicito, qui quandoque est intensior et magis merilorius, licet ipsum sequatur minor delectatio vel quasi nulla; el. quandoque minorem actum, etin se et in. acceptatione divina concomitatur major delectatio ad alliciendum. parvulos, ut. avidius sequantur illud eujus dulcedinem praeguslarunt.

Ad primum de secunda via, concedo quod Spiritus sanctus posset actum causare immediate in voluntate, et ipsum tanquam a se creatum acceptare tanquam dignum vita eterna; sed nec tunc :ste actus esset voluntatis, ut in potestate ejus, nec credimus ipsum talem acetum acceptare, quia disposuit acetum liberi arbitrii, et qui esset in potestate ejus acceptare.

Ad secundum dico, quod Spiritum sanctum cooperari ad calefaeciendum, non est miraculum; cooperari autem aque fngide ad calefaciendum, si tamen sime contradictione possit sibi competere aliqua causalitas respeclu calefactionis, hoc esset miraculum. Ita dico in proposito, quod Spiritum sanctum cooperari voluntati habituatae ad actum. eliciendum secundum illum habitum, hoc est de communi lege, qua Deus assistit cause secunde ad suum actum; sed ipsum cooperari voluntati non habituatae, esset miraculum, si tamen voluntas ipsa posset operari. Dico ergo quod Spiritus sanctus cooperatur voluntati habenti. charitatem, non quidem quia habet charitatem, ita quod charitas ejus sit causa prior movens Spiritum. sanctum ad cooperandum, sed quia Spiritus sanctus omni causae secunde generaliter cooperatur ad illum actum, ad quem secundum formam suam ordinatur, quomodo est diligere i voluntate habituata.

Cum igitur dicis, quod. prius (b) operatur Spiritus sanctus quam voluntas habeat charitatem, falsum est, nisi intelligatur de prioritate eminentia, sicut causa superior. Simul quippe cooperatur 3piritus sanclus voluntati habenti. charitatem, et ipsa operatur, aut si concedatur, quod prius cooperetur Spiritus sanetus, quam habeat charitatem, non sequitur: ergo a»que posset cooperar voluntati non habenü charitatem, quia non ita cooperatur non habenti formam. ad agendum, sicut habenti.

Ad tertium dico (c), quod si per communicationem idiomatum, operationes humanae vere dicantur de Verbo, tamen actus. proprii Verbi in natura divina, non erant in potestate illius hominis, ut ipse inquantum homo posset mereri actibus illis. Non enim Christus in. hoc nobis ineruit, si. Filius Dei, qui erat in carne, creavit animas cum Patre et Spiritu sancto. Et ita ad propositum non merebitur voluntas mea, si Spiritus sanctus quomodocumque conjunctus ei, causet. in ea actum diligendi.

Ad ultimum dico (d), quod licet illud faciat difficultatem tenentibus speciem esse actum primum respectu intellectus, per quem intellectus potest in actum secundum, sicut lienum calefactum calefacit. calore; quia si hoc esset verum, esset diffi- cile salvare quod intellectus non informatus aliqua forma, posset in operationes, tamen secundum illam viam, quam dixi dist. 3. hujus primi, quod objectum sive inse sive in specie, est sicut causa partialis concurrens cum intellectu ad causandum intellectionem, non facit aliquam difficultatem. Quia objectum in se prasens, quomodo erit in patria, sufficit absque omni. informatione. ad causandum visionem, vel ex se solo cum intellectu.

Et si arguitur, quod sine habitu informante potest esse visio perfecta; ergo et fruitio perfectissima. Respondeo, nullus negat communiter in gloria habitum luminis glorie in intellectu. Et iste ex parte intellectus potest poni correspondere charitati ex parte voluntatis.