Titulus 1

MAtrimonia. Reperio tam a sacris quam a nostris professoribus matrimontum quinquonvocabulis designari: videlicmatrimonium / nuptie / contubernium / connubium / et conit gium. Probus. Annulus. Uide Alexand. comcl. nu. xv. in causa et lite / vol. v. et Areti. in consilio. xiii. viso diligenter. vbi multa tractat de I annulli subarratione: preteret annullus ille debet esse aureus / rotundus / et in quarto digito positus / aureus quia sicut aurum omne aliud excedit metalum: sic amor inter coniuges / inter ceteros mundhuius habet excedere amores: videtur test ari Lucas de penna in l. quicunque col. prima. ibi sicut iustitia est regina virtutum: ita et amor vxoris inter ceteros obtinet principatum. de coharta. lib. xii. C. ad hoc enim mouentur per dictum apostol. ad Ephesios. v. viri / inquit / diligite vxores vestras / sicut Christus dilexit ecclesiam. ad Colocen. iii c. viri diligite vxores vestras / et nolite auari esse ad illas.

¶ Istud etiam exemplo liquet. Gene. xxiiii. c. in fine. vbi par tenter ostenditur quod Isaac Rebecam eius vxorem rantum dilexit / vt doloris qui ex obitu matris ei acciderat fere obliuisceretur.

¶ Hinc Ioan. Fabri insti. de public. iudi § alia. dicit quod plus. puniretur suam coningem occidens quam patrem / vel matrem / secundum glo. in cap. decenter. lxxxix. dist. quod non videtur placere Cepol. consilio. v. cuius dicta videre poteris / et letabitur animus tuus

¶ Rotundus quidem ad demonstrandum amorem illum coniugalem habere debere perpetuitatem vt nunquam finiatur donec ad mortem peruentum fuerit / quod apparet exdiffinitione matrimonii per Ioan. Mona. hic descriptam.

¶ In quarto digito poni vt amorem illum coniugalem ostendat debere habere precordialitatem / hinc phisici dicunt / quod quedam vena a corde procedit in quartum digitum / eaque de causa in quarto poni digito anulum coniugalem vt amor eorum sit fidelis et cordialis / cap. femine. xxx. quest. v. Cordialis enim et perpetuus est amor / vt semel consummatum matrimonium non possit (etiam amore dei) per religionis. ingressum dissolui / capi. commissum. supra de spon. Nec alia ex causa / etiam de consensu ipsorum vt patet de coniugio lepro. per totum.

¶ Quod licet propter adulterium vnius ipsorum fieri possit thori separatio / non tamen federis matrimonii solutio / cap. licite. xxxii. quest. vii. et capi. primo. supra vt lite non contesta.

¶ Non enim est homo qui ligauit / sed deus. Ideo quod beus coniunxit homo non separet. Gene. ii. capi¬

¶ His iunge que not. lapus allega. vii. col. mihi. v. punctus / vbi dicit quod annullus seu immissio annulli non fuit adinuenta ad substantiam matrimonii / sed datur in signum mutue dilectionis / vel vt eorum pignore corda eorum iugantur. Et est simile quod dicit l. in arra / que non facit emptionem / sed est signum eius. insti. de emp. et vendi. in principio: vnde sponsalia per annullum tantum presumentur nomatrimonium / nisi de consuetudine esset quod annullus tantum daretur in matrimonio / vt in Tussia. Probus

¶ Matris munium officium. Quod licet matrimonium munium matris sit cil. officium / tamen propter hoc non sinitesse munium patris si officium et graue / maxime in filiabus maritandis / pro quibus solent homines congregare peculium quando de illis cogitant non bona elargiri: dicit Maria. Sozi. consilio. ccxv. col. penul. visa predicta. Ad hoc enim tenentur patres quodam iure debito: cum filia nubens sine dote possit cogere patrem ad dotandum secundum Bald. in auten. resque. C. communia delega. et Panor. in cap. penulti. supra de rapto. tradit Maria. Sozi. confi. ccxlvi. col. v. Eleganter. vbi subdit quod constitutis congruis dotibus / mulleres a maritis melius tractantur et non contempnuntur: et hec est vna ratio quare patres cogantur ad dotis constitutionem / in ea profecto maxima dote / est honorificentia / quia alias nostri temporibus non vides filiam esse honorifice et condecenter maritatam (etiam a patre diuite) nisi ipsa dos maxima tribuatur.

¶ Quando autem teneatur auus dotare neptem ex filio: vide Alexan. consil. cxvii. viso titulo questionis / volu. vi. vbi late disputat / an dos illa debeat compute ri filie in legitimam / de quo diximus in cap. vnico. supra de testa¬

¶ Et pro intento Ioan. Mona. hic vide Alexand. in consi. lio. lvi. nume. iii. in presenti consultatione / volumi. iiii. vbi ait quod matrimonium dicitur quasi matris monos / id est lex rel quia matrem monet vt fedus seruet / vel quia per maritum et filios defenditur / vel quasi matris munium id est officium matris / pro eo quod prolis acquisitio (maxime) spectat ad mulieres in concipiendo / pariendo / nutriendo / et compatiendo: vnde sicut possessio dicitur patrimonium quia paterna solicitudine acquiritur: sic prolis acquisitio¬

¶ Ulterius dic quod id officium mulieris / dicitur potius quam mariti / quia celerius prodit marem quam feminam / quam grauius in vtero gerit / et parit secundum philoso. in libro animali. vbi inquit que feminam ferunt palidiores sunt / et gruius degunt / ratione cuius parentes naturaliter plus diligunt masculos quam filias / quo ad matrem suadent premissa / quo vero ad patrem magis notum videtur in naturalibus. Primo / quia est similis ei in sexu. Secundo / quia in eo sexu maior stat dignitas / lege prima. ff. de senatorib. Unde refert Lactantius libro tertio / non sine causa Platonem de quatuor gratias egisse deo. Primo / quod homo natus esset et non animal brutum. Secundo / quod Grecus potius quam Barbarus. Tertio / quod Athenis tempore Socratis / Quarto / quod mas potius quam femina quia secundum Thomam in prima parte summe questio. xcix. articulo secundo. Femina est quid occasionatum et defectuosum / iuxta sententiam philoso. in libro de animali. dum dicit femina nonest homo simpliciter / sed dicitur homo occasionatus. Et sequitur secundum Thomam / eo quod virtus actiua quo est in semine maris producere intendit simile sibi perfectum secundum masculinum sexum. Sed quod femina generetur / est propter virtutis actiue debilitatem / vel aliquam uaterie indispositionem / aut propter aliquam tranmutationem ab extrinseco a ventis australibus qui sunt humidi secundum philosophum in dicto libro animalium / vbi dicit. Quod ventus septentrionalis coadiuuat generationem masculorum: australis vero generationem fiminarum. Probus

¶ Quasi matris igitur matrimonium dici non a parre / (ed a matre / que est ante partum onerosa / in partu dolorosa / et post partum laboriosa / de quo in l. assiduis. C. qui po. in pigno. habean.

¶ Facit in proposito quod mater secundum aliquos dicitur a materia / quod in fetu materiam prebeat: nam semen patris pro artifice est / et formam prebet: mater sanguinem prestatevnde fetus formatur.

¶ Uide que dico in capitulo statutum. el secundo. infra de hereti. et Paulum de Castro consilio. cccxvi. quod incipit. suprascriptus. in secunda parte / vbi dicit pater agit / mulier vero patitur in generando: ergo parius est de generatione patris / non matris: cum extremum agens potentius / et nobilius sit quam patiens: ideo debet ab eo fieri denominatio / per ea que tradit Signorol. consilio nonagesimoquinto. Probus.

¶ Coniunctio. Per quam causatur affinitas in his que sunt de agnatione et cognatione coniugum ipsorum / que non dicuntur affines / sed principium affinitatis. not. Cy. nus et alii in l. maritus. C. de procura. refert Paul. de Castro consilio. cxc. nouiter. in secunda parte qui subdit quod iuris est in affinibus: idem iuris est in viro et vxora qui non sunt affines / sed principium affinitatis: sicut quod iuris est de numero: idem iuris est de vnitate que est prcipium numeri. Marianus Sozinus consilio vigesimoquin to. columna tertia. Dominus Franciscus / vbi per hoc videtur firmare / quod si quis recipit emphiteosim pro se efiliis et nepotibus / et sic vsque ad tertiam generationem quod si superest nepos et illius nepotis filius / et sic pronepos: quod pronepos excluditur in totum: quod late discutit: quem videas pro hac dictione vsque / an stet inclusiue. vel exclusiue: vltra hec etiam vide Alexandr. consilio. liii. numero sexto. consideratis his: vol. vi.

¶ Et in eo quod supra diximus quod vir et vxor non sunt affines sed principium affinitatis / tu tamen dic quod in fauorabilibus iudicantur ac si forent affines / per ea que notat Alexander consilio. cxxv. numero decimo. volumine septimo. quod statutum disponens quod cause debeant compromitti inter consanguineos et affines / porrigitur ad virum et vxorem / quanuis ipsi non sint proprie affines / sed principium affinitatis / quod vltimum firmat idem Alexandet in consilio. xliii. numero sexto. volumine tertio. Ratio quia tale statutum est fauorabile et extendendum / quia inducit sedationem discordiarum: igitur extendi non restringi debet / et id legibus gratum dicitur. c. finem. supra de dolo et contuma l. properandum. in principio. C. de iudic. tamen sub velamine huiusmodi fauoris plura aliquando reperium tur accidere inconuenientia: qua interdum compromissarii preter omnem iustitiam grauant vnum / et alteri tribuunt predam / et multi fingunt lites vt veniant ad compromissum. tradit idem Alex. con. cxliiii. circa finem / viso statuto / subrub. volu. vii. Probus.

¶ Interest. Etiam per digniores et ditiores regi / non per hauperes et abiectos in auten. de defen. ciuita. in principi¬

¶ Interest etiam vt familiarum salua sit dignitas que absque diuitiis non conseruatur l. ab omnibus. circa principium de lega. primo. et l. prima. § si seruus. ff. de ven. inspi. et in abten. de testibus. § sancimus. col. septima. et C. de inspec. tutor. l. pietatis. Corneus con. ccxxiiii. in litera E. non sequendo ordinem.

¶ Ioannes Monach. in capitulo clericis / in fine. supra de immuni. eccle. dicit in proposito quod interest ecclesiarum / locit pletes habere subiectos: abundabit enim fiscus et imperium si abundet subiectis locupletibus

¶ Interest equidem reipublice ne quis rebus suis malievtatur. insti. de his qui sunt sui vel alie. iur. §. penulti. Facit tex. in l. prima in principio. ff. de cura. furio. Decius consilio. ccccxxxii. col. secunda. cum sit.

¶ Et dic quod interest reipub aliquando principaliter / aliquando secundario. Primo quide vt pote quod mulleres non remaneant indotate / et hoc est inductum in fauorem publicum / vt viri facilius inducerentur. ad matrimonia contrahenda per ea que habentur in leg. prima. ff. solu. matri. sic dicitur editum principaliter in fauorem priuatum.

¶ Secundario vero in fauorem publicum: quia lex in du bio que respicit solum commodum pecuniarium et patrim. niale priuati principaliter: dicitur respicere fauorem priuatum / secundario publicum / casus est clarus / vbi Bart. in lege secunda / in fine. ff ao municipal. et in dicta lege prima. ff. solu. matri

¶ Poteris etiam ponere exemplum in statutis excludentibus feminas propter masculos quia dicitur concernerpublicam vtilitatem / saltem secundario. Bald. in lege maximum vitium. C. de liber. preter. et huic statuto renuncia masculus. Bald. in dicta lege maximum / versiculo Sed perne frater / sequitur Maria. Sozi. consilio. cxiiii. col. ante pe. viso testamento. Probus

¶ Reipubiice. Que est sicut quoddam corpus quod secundum Hely. in croni. lib. ii. dinino. numini a nimatur et regitur / cuius caput dicitur princeps / et senatores locum condis tenent: iudices autem et presides tenent locum oculorum et aurium / et oratores locum lingue / ceterisque membris persone alique reipublice comparari poss:nt / hec patent cuilibet censato: vt in simili citat Maria. Sozi. consib. xcii. col. vii. versiculo / preterea. Et finis cuiuslibet principiac reipublice est vt bene ounes beateque viuant quorum ciram gerunt / iuxta illud philoso. omne ens semper appetamanere / et appetitus naturalis est omnium rerum ad sui censeruationem. nec est presumendum leges in contrarium statuisse seu prouidisse / vt in simili etiam dicit Maria. Sozi. consi. clxv. col. x. visis inuestituris.

¶ Fauorabilis igitur dicitur respublica adeo quod non est inconueniens propter eam et illius vtilitatem: derogare equiutati naturali: lege prima. ff. de vsucapio. Alexand. consilio xxxvi. nume. vii. viso themate / et dubiis / volu. vi. Probus

¶ Sic est institutum. Dic et latius / quod matrimonii institutio fertur esse duplex: vna ante peccatum in paradiso ga ad officium / vt thorus immaculatus et nuptie honorabiles forent: ex quibus sine ardore conciperent / sine dolore parerent.

¶ Altera fuit causa post peccatum extra paradisum / ad ¬ licitum motum carnis deuitandum. Prima causa fuit vt natura multiplicaretur. Secunda / vt natura a peccato cohiberetur fieretque (vt interpretantur theologie professores) multiplicatio speciei humane / ad complendum nume rum electorum / et ad conseruationem indiuiduorum Philippus Probus

¶ Nam generatio. Dic istud nomen fore verbale / sic conprehendere generatum et generantem iuxta nota. in legoprima. C. de procurato. et in lege prima. ff. de duobus reis Refert Paulus de castro consilio. cccxvi. Suprascriptus in secunda parte / estque aptum comprehendere ex propris significatu / tam masculos / quam feminas / capit. statutum. et secundo. supra de hereti. iuncta l. iii. ff. de libera. causa secundi. eundem Paulum ibi quod firmat Alexand. consilio. lxi. in fine. super eodem. in prima parte

¶ Uide eundem Paul. consilio. cccxxxviii. ad primum quesitum: parte secunda

¶ De hoc autem verbo generatio / vide que late tradit Ald xand. consilio. cxxv. attentis verbis / volumine quinto. Philippus Probus

COnditione. Cuius implementum est indiuisibile / et sic pro parte fieri non potest / ideo non releuat l. cui fundus. ff. de conditio. et demonstratio. Cy. in lege. si plures. C. de conditio. incerti. Alexand. consilio. lxxv. in fine / volumi. vii. Philippus Probus

¶ Affinitatis. De duplici atfinitate legitima et illegitima / vide per Petrum de Ancharano consilio. cccxci. videtur prima facie / et que de ea afinitate ait Iason in consilio. lxxvi. col. ii. reuerendissimivolumi. iii. Philippus Probus

¶ Nullum. Ex hoc capite firmatur quod matrimoni¬ um cum furioso de facto contractum dicitur nullum / casus est not. in capitulo. dilectus filius. R supra eod l. furor. ff. de sponsa. facit l. patre furioso. ff. de his qui sunt sufvel alien. iur. quia est actus qui consensu contrahitur et perficitur / vt hic. capitu. cum locum. capitu. cum apud. supra hoc titulo l. nuptias. ff. de regul. iuris. ergo est impossibile talem actum a persona non sane mentis / seu a mente capto celebrari / tacite dicas nec expresse: de expresse consensu satis supra comprobatum est: de tacito appareper regulam tactam in lege qui ad certum. ff. locati. quod qui non potest expressum. nec etiam potest tacitum dixiin capitulo / nullus / in verbo / quam tacitum. supra de electio. Et per idem dic de mente capto / quia hoc in casu a parprocedunt furiosus et mente captus l. secunda: et ibi Bald de cura. furio. C. Licet de sui natura differant: quia mente captus est cui mens et consilium animi deficit: tamem nullum furorem ostendit. Bald. in lege / si furiosi. C. de nupt. et in lege / humanitatis / columna tertia. C. de impuber. versiculo. venio ad quartum not. et in l. sed et milites. § lam autem. ff. de excusa. tuto.

¶ Furiosus vero proprie est ille qui cum rabie euidentis furoris est / vel qui proiicit lapides et similia citata per Isonem et alios in lege: hac consultissima. C. qui testamen. fapo. In tali enim non cadit obligatio naturalis / ita intelligas quod. supra diximus in proemio. numero. xxxiii.

¶ Quomodo autem probetur furor / vide per Alexandt. consilio decimo: volumine sexto. et Aretinus consilio decimotertio / viso diligenter themate / vbi disputat an ad validitatem matrimonii requirantur verba / si consensus potest haberi sine verbis. Probus

¶ Consanguinea. Qui dicantur consanguinei: vide per Alexandrum consilio octua gesimosecundo in causa vertente / volumine primo. Probus

¶ Duo. Que magis quam vnum stringunt: dixi supra in capitu. primo in verbo duo concurrentia de rescrip. Probus

¶ Sub conditione. Uide de conditione in contractu matri. apposita per Ioannem de Anania. et ibi Ludo. Bolos. con. xv. circa testamentum. Probus

¶ Non est idem. Dic quod de natura conditionis non est statim inducere: sed suspendere actum in euentum / ver defectum conditionis / non solum in conditione expressa. vt nota. in lege prima. ff. de conditio. et demonstratio. sed etiam in tacita. not. in lege Item quia ff de pactis tradiMarianus Sozinus consilio. xcii. columna quarta. versim culo / circa secundam / quod incipit / circa primum. qui. subdit ibi / columna septima in versiculo. Sed postremo vnum non tandum: quod si in eodem testamento legatur vna res sub conditione / et postea repetatur idem legatum eidem et ab eo / in separato capitulo testamenti: mediantibus aliis capitulis: tunc non inducitur repetitio qualitatis / sed potius correctio per textum in l. nam ad ea. ff. de conditio. 3. demonstra. Probus

¶ Sponsus. Sponsus et sponsa dicuntur ii qui matru monio sunt coniuncti / quod nondum est consummatum: postquam vero est consummatum / dicuntur maritus et vt xor: citat Petrus de Ancharano consilio vigesimoprimo numero septimo. pro solutione dubiorum: vide Decium consilio. cccccxl. Probus

¶ Que inest. Unum dic quod expressio eius quod tacite inest seu inerat non debet plus operari quam si expressum non esset l. non recte. C. de fideiussor l. si arrogatio. ff. de adoptio. Alex. consi. clxxxvii. columna secunda / videretur prima consideratione / volumine quinto / et consilio. sequenti nume ro decimoquinto

¶ De conditione autem si Papa dispensabit: vide Cardi. consilio. lvii. Pro magnifico domino / vbi dicit alia sponsalia non impedire: quia sub conditione impossibili non dicitur remedium ordinarium et possibile id quod de gratis per principem fieri potest: sed extraordinarium et impossibile / quod autem fit sub conditione impossibili non tenet. c. fina. supra de pac. Probus

¶ Non faciunt. Ude in simili quod expressio eius quod tacitae inest nihil debet operari l. tertia. de lega. primo. Alexan. consilio. xxxviii. col. fina. perspectis. vol. vi. et consi. xcii. nu. iiii. viso themate / vol. iiii. Probus

¶ Perinde. Uerbum est fictitium: dixi late in capitulo: cum in tua. supra de consuetu¬

¶ Idem dic de verbo intelligitur. glo. in l. heres quando. cunque. ff. de acquirenda heredi. Firmat per eam Mariat nus Sozinus consilio. clxv. col. xii. versi. preterea dicitur visis inuestituris. Probus