Quaestio 1

¶ Primus articulus.

QUantum ad primum articulum in mitto distinctionem de velle bono. vude velle bonum est triplex secundum ordinem gradualem se presupponens quia est velle bonum ex grestioe velle bonum ex circunstantiis. et velle bonum meritorie. velle quod dicitur bonum ex genere est velle terminatum alobiectum actui conueniens. secundum retam rationem. Et ista est prima bonitas moralis in actu: puta conuenientia obiecti: ad talem actum. Dicitur autem illud velle bonum ex genere: quia est formabile et specificable per vlteriores circunstantias ponentes illud velle in certa specie generis moralis et non est illud velle extra totam latitudinem moralis bonitatis sicut est ipsa substantia et vel essentia actus nuda. sed quasi materiale vel genus vel potentiale ad diuersas species morum secundum diuersas circunstan tias: exemplum. velle dare elemosinam: est velle bonum de genere morum: et potest per circunstantias poni in sperie virtutis scilicet si sit propter deum: et huic pauperi indigenti: et de proprio etiam. Sed per species oppositas: potest poni in specie moris viciosi. vt si quis vellit dare elemosinam propter vanam gloriam.

¶ Aliud est velle bonum quod bonificatur ex omnibus circunstantiis quas recta ratio iudicat debe re aduenire velle isti. seu competere: istud bonum praesupponit primum bonum velle necessario: quod enimest malum ex genere non potest per aliquam circunstantiam fieri bonum moraliter sine bene moraliter et istud bonum velle est virtuosum.

¶ Tertium. bonum velle et mintorie: est ex gratia procedens gratificante et a deo acceptante et ipsum ad premium ordinante Et istud presupponit (secundum scotum libro secundo di. 7) bonum velle modo. dictum et primo modo.

¶ Sed dubium videtur: vtrum velle virtuosum bonum moraliter possit esse sine caritate: de quo forte videbitur.

¶ Opinio gregorii est quod non ideo videtur. secundum ipsum quod bonum velle secundo non est sine bono velle tertio de communi lege: scotus tamen vbiprius ponit predicta sententialiter.

¶ Secunda diuisio quod tot modis male velle moraliter seu malum scilicet ex genere ex circunstantiis e demintorie et quelibet istarum malitiarum: potest opponi sue bonitati vel contrarie positiue vel contradictorie vel priuatiue. hec diuisio patet per eundem scotum vbi prius vnde ex dictis suis nota regulas

¶ Prima est malicia ex genere: contrarie vel pri¬

¶ uatiue accepta: equi pollet. Probatur quia velle bene ex genere et velle male ex genere sunt contraria simmediata. et non potest esse aliquod velle nisi sit rei spectu obiecti conuenientis et disconuenientis. ergo non est medium velle ex genera quod sit respectu neu trius istorum ergo omue inconueniens vel non conueniens est disconueniens.

¶ Secunda regula malicia secundo modo acce e pta contrarie: non equipollet eidem malicie si capitur priuatiue. Probatur quia actus potest esse malus preuatiue scilicet quia non fit debitis circunstantiis non tamen est ita malus: ac si fieret ex circunstantiis oppositis. deius enim est dare propter vanam gloriam quad dare non propter deum precise. vel non propter alium finem debitum. Tertia regula malitia tertio modo accepta priuatiue et contrarie etiam non equipollet. Probatur quia non omnis actus non bonus est demeritorius. hec omnia tracta sunt ex scoto vbi supra. et potest questio intelligi omnibus modis predictis. scilicet vtrum voluntas angeli obstinati possit elicere bonum vel le primo modo secundo modo et tertio modo. Nota etiam quod non omne velle bonum: iustum est. nec eo ipso quo quis bene vult: iustus est. quia peccator mortalis concupiscens cor contritum habere: et hoc postulans adeo. bene vult non tamen iustus est. nec per consequens iuste vitaliter vult.

¶ his premissis sit c prima conclusio ad istum ariculum. Omnis voluntas damnati est totaliter derelicta siue priuata speciali dei actuatione / quo ad iuste vel le probatur quia sinon: sequitur alterum duorum vel quod frustra et set ista actuatio in damnato perpetuo. vel quod angelus damnatus / quandoquam bonam voluntatem ex gratia dei resumeret. quorum quodlibet est falsum. imo secundum est contrafidem. sicut patet per aug. de fide ad peca. 21 bone quoque voluntatis et cogitationis. initium non hoteoi ex se ipo nasci sed diuinitus et praeparari et tribui iu eo deus / euidenter ostendit. quia neque diabolus nec aliquis angelus eius / ex quo ruine illius merito in hanc detrusi sunt caliginem: bonam potuis aut poterit resumere voluntatem. Ratio funda tur super hoc medio. si homo ex se posset / multo amplius dyabolus. sed ipse nunquam poterit quia non ex se nec a deo eo quod non prestabit auxilium ergo Et primum est est inconueniens (scilicet quod dei actuatio frustra retur perpetuo sic actuando. et consequentia est manifesta. Item si deus dyabolum actuaret: vt iuste vel let: posset non esse miser vltimata miseria. quod falsum est. vt patet per augustinum. super psalmus 5r. et consequentia patet quia in totali miseria: totalis destructio ex culpa consistit vel includitur.

¶ Secunda conclusio. impossibile est voluntatem totaliter auxilio diuino speciali / in volendo desertan et destitutam: elicere bonum velle secundo modo vel tertio modo bonitatis predictis. probatur. quia multo magis. initia bone cogitationis: posset habere voluntas a seipsa. contra apostolum: non sumus sufficientes etc. Item alias diabolus posset in se recte cogitare. et iudicare se praue egisse. et displicentiam iustam habere. quod falsum esse probat augu. de vera et falsa penitentia capitulo. 5. Quia tunc resumeret iusticiam.

¶ Sed nunquid cogitare potest cum assensu. quod deus est si per omniam diligendus: dicendum quod non. probatur quia tunc assentiret se iuste pati et quod voluntas punitoris esset preferenda voluntati eorum.

¶ Tertia conclusio. impossibile est voluntatem damnatam: ex se elicere velle quod non fit culpa. propatur. si detur quod possit ergo posset diligere iusticiam libere. consequentia patet quia omnis actus libere e licitus in tali voluntate vel ex affectione bona. vel mala. et est qualis debet esse secundum rectam ratio nem vel non. et si non ergo cum talis debeat esse secundum rectam rationem: sequitur quod est culpa: non est dicendum quod sic: quia nullus potest actus iusticie elici a damnatis. vn¬ de augu. vbi supra ca. 26. sic erit stimulus penitudi nis: nulla tamen erit correctio voluntatis. ita enimtulpabitur iniquitas sua: vt nullatenus possit ab eis diligi et desiderari iusticia. talis enim erit voluntas eo rum: vt habeat in se malignitatis sue supplicium. nec vnquam possit recipere bonitatis affectum. Aduertendum amen quod duplex est penitentia quedam proueniens. ex a cerbitate pene. quedam ex amore iusticie Damna i penitent prima penitentia de qua sapientie quinto dicitur: quod erunt penitentiam agentes: pre angustia piritus gementes. secunda penitentia non possunt genitere. quia carent rectitudine irrecuperabiliter. vt dicit ansus. etiam quia homo post mortem non potest penitere ista penitentia

¶ Quarta conclusio impossibile est damnatum eterno supplicio: ex se carere iniusta voluntate. propatur. quia non potest eius voluntas esse sine actu simliciter. et tenetur semper et pro semper bene velle. et nunquam bene vult. ergo semper iniqua est eius volun tas. vnde gregorius. 18 moralium capitulo primo. mnis voluntas damnati iniusta est. Item alioquin posset diabolus esse per tempus: non habens arbitrium obduratum in malo. patet consequentia: quia si careret actuali malicia: non esset obduratus consequens est contra augu. de fide ad pe. ca. 3. dicentem non aliud fuit in eis incipere iam puniri. quam istius beatifici boni dilectione destitui vt de cetero nec malavnquam volunta tecarere possint: nec pena etc. vide ibi totam conclusionem.

¶ Quinta conclusio (quam etiam scotus posnit) quod voluntas damnata potest habere bonum vel e / bonitate pri mo modo dicta in precedentibus. quae attenditur precise penes conuenientiam talis actus ad hoc obiectum / probatur per ipsum quod diabolus lotest diligere suam naturam odire penam. Nota tamen quod non potest bene velle. nec bene elicere illud bonum velle (bonum inquam ex grestione) iuxta declarationem superius positam quod tamen est velle male ex circunstantiis: Ex predictis infero correlaria: primum aliter est desertus viator ex culpa mortali / aliter damnatus supplicio eternali. patet quia secundus priuatus est tota latitudine diuine actuationis / quo ad bene velle vt patet ex conclusionibus. primus autem non. Item secundus continue habet actus malos: primus non. Secundum diabolus vel damnatus continue deccat nouiter simul omittendo: et committendo. patet er tenetur semper: et pro semper deum diligere. et iuste velle et numquam iuste vult. ergo continue peccat omittem do. et ex alia parte semper deum odit et blasphemat er go committendo continue peccat.

¶ Tertium licet diabolus continue peccet: non tamen continue demeretur nouum supplicium. patet quia sunt in termino in quo non possunt nouiter demereri.

¶ Ex quo patet quod non omne peccare est demeteri de nouo. sicut nec omne iuste agere est mereri Ex hiis patet ad articulum.

¶ Secundus articulus

QUantum ad secundum articulum videndum est que sit causa obstinationis in malis. prius tamen exponam quid Dr (nominis obstinationis. secundo respon¬ debo in quo causaliter consistit.

¶ Quantum ad primum: est sciendum quod est duplex obduratio. quedam viatoris. quedam obduratio finalis damnati obduratio in via est voluntatem esse desertam a deo: vt libertas est. in penam peccati. et toliter priuatam iuuamine diuino. seu diuine actuationis Ista descriptio videtur esse augustini: in epistola ad sixtum. et habetur sententialiter ab eodem libro secundo ad simplicium. Probatur quia subtracto totaliter tali iuuamento gratioso diuino (quod est actuatiuum voluntatis vt libera est) ipsa est obdura ta. et ipso non subtracto non est obdurata ergo.

¶ Pro cuius declaratione sit prima propositio. in obstinatis non oportet esse intelligentiam: totaliter desertiam a recto iudicio. vel assensu practice rationis. et hoc notatur cum dicitur in descriptione: voluntatem esse desertiam et non intelligentiam. Probatur quia habent quodammodo deum interiorem. nec sunt totaliter priuati lumine intelligentie dei. sed vel que ad diem iudicii habent aliquale lumen intelligen tie: secundum augu. super psalmus. sextum et tunc erunt totaliter extra deum. et lucemieternam. et hoc est mitti in tenebras exteriores.

¶ Secunda propositio. subtractio actuationis diuine: quo ad opera voluntatis: non vt libera est: noest obduratio: et hoc notatur ibi cum dicitur in descriptione: voluntatem desertam vt libera est. quia forte in ceteris actibus non liberis non debetur laus vel vituperium ex secundo et primo ethicorum.

¶ Tertia propositio. non quodlibet impedimet tum vsus rationis: nec quelibet subtractio actuatio nis diuine: est obstinatum esse: et hoc notatur in descriptione cum dicitur in penam peccat. probatur si quis iustus perderet sine culpa vsum rationis ex infirmitate vel magna pena tunc esset ei subtractum: diuinum luuamentum: quo ad libere agere bonum. nec tamen propter hoc esset obduratus.

¶ Quarta nullius rei create vel creabilis subtractio: reddit voluntatem formaliter obstinatam. patet inductiue: quia non est obduratio nisi cum desit a. ctuatio predicta. que non. est nisi deus actuans: actuatiue menti assistens.

¶ Ex hiis omnibus concluditur: quod obdurari nichil est aliud: quam in penam peccati a deo deseri: mode in descriptione predicto.

¶ Obduratio damnati includit: omnia posita in descriptione obdurationis viatoris: cum quattuor. dictis adiunctis. quibus discernitur et distinguitur ab eadem. prima differentia est quia maior est priuatio luminis quo aliqua habent deum interiorem ad sensum argustini supra positum in propositione prima huius articuli: in obstinato damnato: quam in obstinato viato re. secunda quod obstinatio viatoris non est sic regulatiter perpetuanda: sicut est damnati. tertia quod non sic desperat: quomodo damnatus. Quarta quod via tor non sic habet cruciatum vchementem propter quaem impacienter contral deum superbiat sicut damnatus.

¶ Est ergo obstinatio damnati formaliter: in non posse bene velle. et non posse carere malo velle. cum conditionibun supradictis. Propter quod pro responsione: quantum ad secundam partem articuli: sit hec prima conclusio. causa obdurationis non est aliquis habitus malus nec actualis malitia immissa adeo positiue menti obstinate. Probatur. quia ex opposito: sequeretur quod deus esset positiue et efficaciter causa vt aliquis peccaret et fieret deterior. et quod faceret voluntatem male velle. consequens totum est falsum. vt patet ex aliquibus articulis parisius nouiter condemnatis. consequentia nota est ex dictis de obstinatione.

¶ Secunda conclusio. deus nullo modo effect

¶ ue vel inclinatiue per se speciali actuatione: continuat maliciam obstinati. probatur. quia alias diuinum beneplacitum executorium: faceret per se voluntatem creatam esse miseriam: miseria culpe. et hoc est voluntatem deordinare quod est impossibile deo. ergo consequentia patet. Item qualitercunque deus vult esse voluntate beneplaciti: hoc est sibi placens. et non potest legi eterne esse repugnans. ergo sic esse non est difformiter seu culpabiliter esse Sonat etiam tota doctrina sanctorum quod deus non facit voluntatem mae velle. quia alias voluntas creata: faceret taliter qua liter deus ipsam vellet et faceret agere et tamen peccaret. quod est impossibile: voluntas enim dei est illa cui conformari et obliquari vel peccare simul implicat contradictionem.

¶ Tertia conclusio. causa prima obstinationis. damnatorum quo ad non posse bene velle: est culpademeritoria et deum non velle actuare eorum volun tem iuuamine gratioso quam ex indignitate culpepersonalis non actuauit sed cum sponte deberet sequi et conuertere se in deum: se auertit. probatur. quia solo posito isto: voluntas est obstinata et impotens que cunque se diuertat: ad bene volendum sicut patet i articulo primo.

¶ Quarta conclusio. quod angelus obstinatus con¬

¶ tinue male vult positiue: sunt quattuor cause prima scilicet inordinata affectio propter bene esse. et hoc non est adeo: effectiue faciendo causam esse causam. sed solum coefficiendo ad substantiam actus. secunda causa est vehementis cruciatus intensa displicentia seu nolitio. tertia est desperatio finis seu termini sui tormenti. Quarta est voluntas in iusta et deserta. quia non potest diligere iustitiam nec potest dolere de culpa exdisplicentia culpe. et ideo non possunt assentire se iuste in perpetuum cruciandos ipsi damnati: sed superbissimo et impatientissimo impetu insultant in deum: ipsum deum odiendo et blasphemando. et maxime ita erit post diem iudicii

¶ Ex his sequuntur correlaria. Primum est: quod pelius et fugibilius est: gratioso iuuamento diuine actuationis dictomedo ex culpa priuari quam totum esse residuum sit bonum vel eligibile maxime si fuerit vsque ad tenebras exteriores. vt post diem iudicu¬

¶ Secundum. quod damnati nullo infinito malo immobilitantur in culpa. sicut beati infinito bono iustitia. nec aliquo vno actu voluntatis vniformiter quia voluntas eorum potest variari

¶ Tertium. quod si totus effectus: quem solus deus facit in damnatis et cum hoc qualitercunque deus vult velle positiue precise capiatur: totum illud non est necessitas antecedens / aliquam malam / volitionem. patet ex prima et secunda conclusionibus.

¶ Quartum. quod nullus cruciatus potest necessitare voluntatem / ad male volendum cruciat (inquam positiue penalis adeo inflictus vel infligibilis.

¶ Ex quo patet quod licet cruciatus aliqualiter priuet / vsi rationis: non tamen potest necessitare voluntatem ad peccandum: Sed nunquid obstinati sunt necessitati ad male volendum. Responsio / si intelligantir necessitati / sic quod ex se non possunt non male velle: diquod sic. Si autem sic intelligantur necessitati / quod a causa ex tranea sine eorum cluspa necessitantur. dico quod non. Si quaeratur possunt vti libero arbitrior dico quod sic. sed non ad bonum vel conformiter omnino recte rationi. possunt enim diaboli temptare illum sanctum et non tentare. de isto vitio: vel de alio. licet non inquantum velint et quandocunque volunt. sicut dicit magister. Et hec de secundo articulo.

¶ Tertius articulus

QUantum ad tertium articulum / Se licet de causa confirmationis beatorium quid sit / et in quo consistat causaliter. Est aduertendum / quod sicut duplex est obstid natio. puta viatoris et damnati: ita duplex est confirmatio puta viatorum et beatorum. opesito modo obstinationis duplicis describendo eam.

¶ Unde sit prima conclusio / confirmatio in viaest voluntatem viatoris preseruari adeo a totali comissione / et omissione culpabili in certio gradum actu ationis diuine / ad iuste velle seu ad amorem iustitiet differt ista confirmatio ab illa que est beatorum. quia non ponit viatorem / extra statum merendi sed demerendi illa vero vtrumque statum tollit. patet de se. Secunda conclusio / de confirmatione beat qo rum / deus clare visus est necessitas antecedens. Ad complacentiam delectatissimam / que est diligere dium super omnia. sic intelligendo / quod non est in potestate videntis voluntatis: non diligere. Probatur per Augusti. supra psalmus. 2. c. vbi post multa / concludit dicentem / si vos delectant bona / ista (qua non sunt simpiter bona / et non sunt per se bona: emnia enim per se mutabilia non per se bona sunt et vtique naturaliter delectant qualis ergo erit conceptio id est visio boni eterni immitabilis / semper eodemmodo manentis. Et probatur ratione sic / si a esset tibi eque bonum / vt optimus cibus esurienti: vt pulcherrima forma vel lux conuenientissima sano oculo: vt desiderata veritas meni speculanti: vt suauissima melodia audienti: tunc a noposset sine miraculo / are percipi: nisi te delectaret. sed deus clare visus / est incomparabiliter melior videiti: quam hec tibi: ergo. heo est ratio Augusti. supra. psalmus. xxxvi. xxxvii. et. xcix. sententialiter vnde vult Anguquod nulla res creata potest esse tibi omne bonum. deus autem potest tibi esse quodlibet bonum et hoc non nissi clare visus ipso dicente / moysi / ego ostendam tibi omne bonum: ergo. Item. x. de ciui. dei capitulo. xviista visio dei / tante pulchritudinis est / et tanto amo re dignissima. vt sine hac: quibuslibet aliis bonis praeditum atque habundantem: non dubitet plotinus imfelicissimum dicere. patet ergo conclusio predicta. Ex qua in fero / quod deus clare visus est obie¬ ctum maxime quietatiuum et immobilitatiuum volitatis insic vidente. patet quia sic videns deum euidenter percipit / et experitur deum esse omne delectabile onem pulchritudinem et omnem capacitatem transcendens. Tertta conclusio / illa delectatissima complacentia necessario consequens modo predicto ad deum clare visum non secum compatitur aliquam culpam veniatlur omissionis vel commissionis. probatur / quia ipsa est summa adhesio / seu conuersio in deum intantum: quod ipsa quedam deloctatio dicitur. Item quia plus delectat videntem deum: iustitia: quam vnquam dele ctare possit commodum vel quodcunque iniustum: ergo non stant simul: scilicet beatum ista visione delecta ri et venialiter omittere vel committere. antecedens est bea. Auid n de spiritu et loactera ad marcellinum.

¶ Ex quo infero quod arbitrium beati / est sanatum a qualibus inclinatione ad maliciam: seu a prauitate / ad male volendum et repletum totaliter: iustitia actuali. patet ista per Aug. vbi supra qui eam probat / per rationem secunde conclusionis immeditate premisse.

¶ Quarta conclusio / deus certisicauit beatum de sua beatitudine. patet quia alias non esset beati: secundum Augustinum.

¶ Ex predictis conclusionibus possum quattior causas confirmationis beatorum elicere: Prima quia deus percipitur vt omne bonum indeficiente et euidenter. hoc enim est illud / quod nec oculus vidit nec auris audiuit etc prime. ad Corinthios. secundo quia secundum Aug. in plurali dicitur que preparauit deus: quia in vno bono: omnia bona scibilia et appetibilia et secundum quamlibet differentiam boni (vt vere bonum est in deo) habemus hoc habetur in glosa. Secunda causa: quia deus beatifice visus: replet et immobilitat mentem ac necessitat in gaudio isto de deo. vt patet per secundam et tertiam conclusiones / et correlaria. Tertia causa. quia beati de ista beati: tudine ac delectatissima complacentia: sunt certificati adeo / quod nunquam finietur. et hoc ponit quarta conclusio huius articuli. Quarta causa: quia deus non concurret cum voluntate in aciibus liberis / ad aliquid male velle. Ex predictis potest apparere differentia confirmationis beatorum et viatorum.

¶ Ad rationes principales questionis. Ad primam nego consequentiam (vt patuit neganda) in conclusionibus positis Articu. primo.

¶ Ad secundan negatur antecedens ad probationem similiter diconegando istam consequentiam / homo ex solis nati ralibus / potest cum influentia generali habere dicta men rectum: ergo potest se illi conformare in volet do vel in faciendo: quicquid autem sit de auctorita te ad presens non curo

¶ Ad tertiam dico quia gratia solum finite concurrit non tamen potest per aliquod creatum suppleri. sicut lumen / solum finite concurrit ad videre et tamen non potest esse visio oculi quantuncunque sani sinelumine. Ad confirmationem nego antecedens: ad pro bationem: dico quod sufficit Aug. quod aliquis voluntatis actus sit liber libertate contradictionis. nam si veles eum de quolibet actu voluntatis intelligere pro barent tibi / quod diabolus posset non dolere de pena et beatus non diligere deum: quia posset omnem actum voluntatis suspendere etc. Et finit questio.