Quaestio 3

Primus articulus.

QUantum ad primum articulum / premitto intellectum articuli quia potest dupliciter intelligi.

¶ Primo sic quod quera tur vtrum actus meritorius (qui non dicitur communiter meritorius sed proprie est actus iustitie) Utrum inquam talis sit aliqualiter in potestate voluntatis: quo ad talem esse seu taliter / qualem vel qualiter esse / sequitur proportio nabiliter / latitudo primi secundum liberam ordinationem dei / et vt sic per consequens: sequitur deno minatio ipsius esse meritorii cum hoc est actum esse meritorium / scilicet ipsum ordinari ad premium. Et similiter si questio fiat de demerito potest conformiter dicto modo intelligi / vtrum scilicet in potestate voluntatis / actus sit / quo ad taliter esse ad qualiter esse sequitur proportionabiliter latitudo pene / secundum ordinationem dei etc.

¶ Et tunc pono hanc propositionem de hoc senu quod tam actus meritorius / quam actus demeritorius. isto modo est in potestate voluntatis aliqualiter. patet istud quia in ipsius potestate est aliqualiter conformiter agere legi diuine / vel deformiter et taliter esse elicitum actum / puta conformiter legi diuine / sequitur actum taliter esse ad qualiter esse / sequitur proportio nabiliter premium / ex ordinatione diuina. et ex de formiter etc. sequitur pena / patet hoc per Augustinum primo de libero arbitrio dicentem / nulla culpadeprehendi potest / vbi natura vel necessitas dominatur. Similiter nec laus debetur de his que non libere fiunt. / assumptum patet de existente in gratia quia potest aliqualiter conformiter legi etc.

¶ Secundo potest articulus sic intelligi vtrum actus sit in potestate voluntatis: sic quod voluntas creata per hoc quod elicit substantiam actus cum circunstantia: nece sario efficiat latitudinem meriti respectu premii expectandi. et sic dico quod nullo modo vt infra patebit. Secundo premitto quod esse meritorium: est esse tale vel taliter pro quali esse debetur stipendium seu merces. et tunc latitudo in merito est quantitas imagi nabilis in illo iure respectu stipendii.

¶ Tertio premitto de demerito quod in demerito duplex est latitudo pene debite vna pena essentialis siue contracta. que necessario sequitur ad ipsam culpam / et est ipsamet. et respectu illius qui efficit peccatum / peccatum efficit latitudinem demeriti. quia ista pena est inseparabilis a peccato quia impossibile est aliquem esse peccantem et peccando non peiorari. et illud sic peiorari vtique est penosum et vocatur pena contracta. Alia est pena infligenda quae est ordinatiua peccati / non autem prima infligitur a deo nec per ipsam peccatum reordinatur. et ita suo modo potest distingui de latitudine meriti. modo pena secundo modo dicta / scilicet infligenda necessario debetur pro peccato / quamdiu durat peccatum / licet non necessario infligatur pro peccato.

¶ Ex his patet quid dicendum. si articulus que rat de actu meritorio quia dicendum est quod sic

¶ Quarto pono distinctionem adhuc de hoc e quod est esse meritorium: quia vnomodo potest accipimeritum id est laude condignum vel premio dignum et hoc ex valore vel natura operis non habendo res pectum ad operantem / quia fiat ex isto opere dignus premio vel laude / et sic actus quo angeli ministrant iobis: et actus dilectionis in beatis: sunt meritoris id est laude digni et premio. quia ipsa persona operans non est capax alterius premii ab operatione distincti

¶ Propter hoc notandum quod personam aliquam est se dignam premio contingit quattuor modis. primo mere debite et de rigore iustitie / omni gratia subducta

¶ Et sic nullus purus homo vel angelus vnquam meruit ex actione virtuosa / quod patet primo quia ex ebito reddit quicquid facit et ad maius tenetur: secundum enim Anselmum et Augustinum quelibet ratio nalis creatura tenetur deo / quicquid melius potest Secundo quia quod reddit / non reddit de suo / nec ipse principaliter (sed instrumentaliter) operatur.

¶ Tertio quia in sic operando / scilicet virtuose / melio tatur et lucratur sibi et nihil domino. et quarto quia nullum commodum / nullum vtile / nullum beneficium facit domino a quo premium dependet / patet ergo quod nullus purus homo vel angelus: est de rigore iuris premio dignus.

¶ Secundo modo dicitur persona aliqua premio digna mere de gratia accedente / ad llum qui primo dignus erat pena eterna / vel non dignus premio aliquo: sed datur sibi donum gratie. quo dono gratis redditur ab alio bonus et bene est sibi: et quo vltra acceptatur ex abundantiori gratia ad aliud bonum gratis conferendum: et si illud bonum secundumiest incomparabiliter maius et melius tunc primo est superexcessus in secunda gratia. et il lo modo digna fit premio beatifico anima sine opera tione propria / et beatificatur post baptismum. et illo modo beata virgo digna habita est vt pareret chritum / etiam isto modo humanitas christi vnita est et peatificata. Tertio modo redditur quis dignus premior quando vltra primam gratiam: mere gratis sibi collatam: datur sibi operatio que est potius dei donum. et pro illa / tunc acceptatur vltra / ad maius premium. aliud / et ad melius incomparabiliter quam sit tota latitudo specifica illius operis. Et sic non secundum iustitiam commutatiuam pro operibus sed secundum superfluentem gratiam repromittitur premium. isto modo omnis qui ex operibus meritoriis premiabitur acceptatur / et dignificatur ad premium quia dato primo dono gratie / et secundo dono: quo cooperatur gratie et deo in actu vertutis: tunc redditur sibi de us: quem habet perfectiori modo quam prius: quia illud secundum bonum non alio premio debet premiari. vt probat Anselmus sed quod perpetuo detur deus beatificans et delectans immediate: et hoc est supergratiosum.

¶ Quarto modo redditur quis praemio dign aliquo modo debiti siue iusti ex suppositione gratisa et ista redditio est quedam species iustitie vel de biti tali modo quia deus promisit se gratis beatifi cantem reddere: supposito quod ipse in nobis operetur opera bona que sunt dona sua. Si ergo operatur opera sua in nobis tunc volens seruare promissum: iustitiam suam perficit implendo: reddens enim se beatificatem pro co quod se reddidit gratis iustificantem et bonam continue agentem creaturam: seruat sue promilsionis iustitiam: Et sic vocatur corona iustitie: quarepromisit deus. vt ait Apostolus: Ista iustitia est denon nostra: et si aliquo modo nostra dicatur non ideo est: quia habeamus ius super premio: sed quia gratis iustificamur et ad maiorem iustitiam gratis acceptamur.

¶ Quito nota si queratur quid sit latitudo meriti eliciti vel imperati libere de lege ordinata: dicendum est quod est latitudo imputabilitatis: secundum legem dei: ex gratuita voluntate ipsius. si autem que ratur que est latitudo in demerito. dicendum est latitudo imputabilitatis ex pondere proprie iustitie.

¶ Ultimo notandum quod opposite conditiones sunt de demerente: illis quas. enarraui superius in primo membro distinctionis eius quod est esse dignum premio

¶ his visis sit prima conclusio aliqualiter est inpotestate voluntatis existentis in gratia: quod acto suus sit actualis iustitia. Probatur voluntas existens ingratia gratificante (de qua loquor etiam in conclusione) potest cum auxilio eiusdem gratie: et concursu diuino: libere non auerte a deo. et libere agere secundum inclinationem gratie habitualis et conformiter recte rationi. Alioquin non esset ex operibus laudanda. ergo. consequentia nota quia omne sic age re scilicet conformiter recte rationi secundum debitas circunstantias: et secundum gratie habitualis in clinationem est iuste agere: et antecedens patet de se. Secunda conclusio aliqualiter est in potestate existentis in gratia quod actus suus sit laude dignus et talis qualis esse debet. patet sicut prius

¶ Ex quo sequitur / quod latitudo boitatis iustiti. aliqualiter est in potestate viatoris existentis in gratia. patet per primam et secundam conclusiones.

¶ Tertia conclusio./ Non est in potestate viatoris existentis in gratia: quod aliquis actus suus sit meritorius. probatur nam nulla latitudo alicuius premii: distincti ab ipsamet operatione debetur iusteviatori: pro aliquo opere suo: nisi ex sola et mera iustificatione dei: eternaliter preordinata: ergo conclusio vera. probatur consequentia quia facere actum esse meritorium est facere quod sibi debeatur latitudo aliqua distincti premii. dico autem distincti premietc. quia si non intelligeretur distinctum premium a bonitate actus vel immediate consequente actun tunc dicerem oppositum. quandam (sicut alibi dicetur) quelibet actus meritorius siue iustitie actualis potest dici premium. siue ipsum quod est meliorari per actu vitalem in presenti via: est sufficiens et vltra condi¬ gnum premium: pro quolibet actu virtuoso. Ex quopatet quod actum iustitie quemlibet: etiam in presenti praemiat vltra condignum. sic ergo dico quod nulla latitur do distincti praemii a bonitate et sequela bonitatis actas debetur actui de rigore iustitie. et nulla voluntas creata: potest facere quantum est de se quod ex valore operis sui deus ipsum distincto premio: premiari teneatur. quae ergo non potest facere quod aliquod distinctum premium: sit sibi debitum aut promissum pro opere suo: non potest facere quod opus suum sit mereri. licet faciat opus suum esse tale: ad quale esse placet deo quod sequatur esse meritum

¶ Secundo nulla mens creata / quantuncumque procedas tur in sursum in perfectionibus creatis: potest aliquic boni operari. vnde sibi deus obligetur: ad ordinam dum sibi aliquid iuste deberi pro opere suo. cum ad omne bonum opus: quelibet mens creata teneatur et cum hoc omne opus bonum est donum dei. et per quodlibet opus bonum creatura melioratur. et sic ed ipso remuneratur ergo. Item ertio in purgatorio sunt actus iustitie: et tamen non meritorii. et constat quod voluntas non minus potens est ibi quam in via. Similiter in patria fiunt actus iustitie meliores: et tamen non sunt actus meritorii. patet ergo conclusio.

¶ Ex predictis sequuntur quattuor correlaria: primum quod deum agere vel non agere actus merito rios: est aliqualiter in potestate nostra. patet quia positis omnibus aliis requisitis ad iustam operationem de communi lege: liberum est voluntati non coeffice re conformiter instinctui diuino et inclinationi gratieet auerti a vita. et liberum est eidem iuste agere / et conformari seu conuerti ad vitam sed dato primo deus agit meritum et dato secundo deus non agit meritum ergo.

¶ Secundum correlarium actum voluntatis quo /s ad esse meriti vel demeriti quo ad esse imputabile: voluntas non potest agere sine deo: aut efficiente aut permittente nec etiam sic deus siue voluutate potest. patet quia deus licet facere possit omnem entitatem: non tamen potest facere quod sit imputabilitas nisi concurrat voluntas creata.

¶ Tertium correlarium. quod aliquod agens naturale: agat in quadam sua actione naturaliter vel nonm est in potestate voluntatis create. patet de gratia naturaliter agente cum ipsa voluntas libere vult.

¶ Quartum correla. quod voluntas potius tra ¬ hit totam actionem communiter factam a se et a naturali agente: scilicet gratia a se tamen libere et a gratia. naturaliter potius (inquam) trahit illam totam acti onem: ad motum liberum quam agens naturale ad metum naturalem. et hinc est quod actio illa communis voluntati et gratie: non debet dici necessaria seu natiralis sed potius libera

¶ Ex dictis et sequentibus patet solutio prime a rationis principalis pro parte negatiua questionis iquoniam ratio concludit vnum scilicet quod dicitur in conclusione tertia

¶ Sequatur quarta conclusio: quamuis in potesta q te peccantis sit aliqua latitudo demeriti. non tamen q semper latitudo tota demeriti inexistens actui est tanta a voluntate peccantis. probatur quia multe sunt circunstantie aggrauantes peccatum: que sunt vel esse possunt nolite a peccante: nec subsunt eius potestati. igitur. consequentia nota et antecedens patet de illo qui credit fornicari et adulteratur. Item de sagittante clerico ad feram: et interficit patrem. et sic de similibus multis.

¶ Quinta conclusio non est in potestate voluntatis quod quilibet eius actus sit meritorius vel demeritorius. patet de illo actu: quo diligit existens in gratia deum super omnia: non enim est in potestate voluntatis quod ille actus sit meritorius per conclusionem tertiam: nec est in potestate ipsius quod dictus actus sit demeritorius quia hoc est impossibile quod diligendo deum super omnia quis iniuste agat. ergo.

¶ Sexta couclusio in potestate voluntatis est de communi lege: vt quilibet aetus suus (qui suus est proprius) sit demeritorius: id est dignus pena: non tantum contracta sed est infligenda. patet quia potest eli cere actus malos et quilibet forte talis qui vocatu proprius eius est malus

¶ Ex his patet responsio ad articulum quia la titudo meriti non est in potestate voluntatis. sed be ne latitudo iustitie actualis aliqualiter est in potesta te eius. vt in prima et secunda conclusionibus.

¶ Ex predictis conclusionibus sequitur quod nullus viator tenetur mereri: id est vt suum agere sit mereri. patet ex tertia conclusione cum non sit in pote state eius. Unde non teneor ad hoc vt deus pro b / actu modo det mihi vitam eternam vel quod deus b opus meum acceptet ad premium eternum: quod tamen requiritur ad b. esse meritum sed teneor bene: vt b non sit iniustitia actualis et vt non ex indignitate non ac ceptetur ad premium eternum.

¶ Similiter dico quod nullus tenetur habere vitam eternam: quia illam habere nullo modo est: in alicuius creature potestate. sed quilibet tenetur esse non indignus ex culpa propria vel ex non indignitate culpe priuari. quia hoc est aliqualiter in sua potestate. et sic sit dictum probabiliter et cum correctione melius sapientium de primo articulo.

¶ Onsequenter ad secundum articulum vbi videndum est vtrum voluntas creata: sit causa immediate productius suorum actuum liberorum. primo ponam diuisiones: secundo conclusiones. tertio obiectiones et soluam.

¶ Diuisio est quod triplex est actus voluntatis create: scilicet elicitus tantum elicitus et imperatus simul. et imperatus tantum. Actus elicitus tantum est volitio vel nolitio: non presupponens aliam distinctam eiusdem voluntatis. et iste vocatur imperium voluntatis. Actus elicitus et imperatus est nolitio vel volitio presupponens aliam volitionem vel nolitionem eiusdem voluntatis. totaliter ab ea distinctam causasaliter vel antecedenter: non tamen semper sed quandoque et contingenter vt est quando voluntas per vnum velle elicit et imperat aliam voluntatem / vt cum vult se diligere b esse. et vult credere. et cupit desiderare etc. Actus im peratus tantum et non elicitus: est qui est a volunta te non vt voluntas est sed vt natura vel anima mouens. et iste licet sit effectiue a voluntate / vt est anima et non vt est voluntas / tamen iste actus est in po¬ testate voluntatis / vt est voluntas / vt est mouere manum quod fit ab anima pro vt motrix est corporis exequens imperium voluntatis. alii actus. vt digestio vel nutritio etc. non sunt actus voluntarii. ¶ Secundo notandum quod actus totaliter exteriores qui non subsunt potestati voluntatis non dicuntur voluntarii nec imperati sed potius sunt euentus. Unde cum proiicio lapidem: tunc motus membri / et instrumenti: et lapidis sunt actus voluntarii sed postquam lapis est emissus extra: tunc ictus eius et percussio est euentus. cuius precipuum motiuum partiale fuit voluntarium.

¶ Secundo pono conclusiones quarum prima est. voluntas creata est causa cuiuslibet actus sui tantum eliciti / immediate productiua. probatur quia omnem talem actum suum / habet immediate in potestate sua / ergo quemlibet talem potest immediate producere. consequentia patet per venerabilem Anselmum secundo. Cur deus homo. xxii. dicentem hoc est in potestate nostra quod eum volumus facimus vnde ibidem: nihil est tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas / id est velle seu primam volitionem elicere vnde volitio non proprie est in potestate voluntatis sicut dicit magister hugolinus sed elicere volitionem / id est velle.

¶ Secunda conclusio voluntas est causa immediate productiua / cuiuslibet actus sui eliciti et impera ti. probatur quia omnis talis volitio est existens in voluntate et est ab ea effectiue cum sit ei imputabilis dicente Augustino. lxxxiii. q. q. xxxiiii / nec peccatum nec recte factum imputari cuiquam potest / qui nihil propria voluntate facit / ergo per oppositum si est imputabile / sequitur quod facit propria voluntate. tota ergo causa quare oppositum conclusionis esset verum esset / quia dicti actus fiunt a voluntate mediante volitione tantum elicita. ergo non immediate. sed istud non sufficit pro opposito conclusionis. probo quia ille actus qui est tantum elicitus / non esset sufficiens causa productiua alicuius actus eliciti et imperati: nisi etiam voluntas immediate eliciat volitionem in se. Secundo quia si sic. deus non esset causa immediata actus imperati quod tamen est falsum et patet consequentia / quia deus ipsum causat mediante actu tantum elicito. Item probatur conclusio per hoc quod experimur nos intensius et quandoque remissius diligere talibus actibus elicitis et imperatis.

¶ Tertia conclusio multorum actuum tantum imperatorum voluntas potest esse causa immediate productiua. dato quod non vt voluntas. probatur de multis cognitionibus imperatis tantum / vt de visione intellectione et assensu et similiter de multis motibus corporis / vt est percutere / currere / vbi anima mouet immediate. que anima est voluntas sed non quatinus est voluntas quia non volenter sed naturaliter sensationes eliciuntur siue producuntur.

¶ Quarta conclusio cuiuslibet actus eliciti voluntaria aliqua cognitio / est causa immediata coeffectiua / scilicet cognitio obiecti voliti / Probatur quia omnibus aliis positis / nisi assit cognitio tibi / non fit aliqualiter aliquod velle vel nolle. ergo consequentia nota: et antecedens patet per experientiam.

¶ Quinta conclusio voluntas est causa imme¬ diata effectia: quorumlibet a ctuum suorum liberorum. Ista patet sufficientur ex praemissis. sic arguendo quilibet actus libere voluntatis aut est elicitus. tantum aut est elicitu et imperatus simul. aut est tantum imperatus. sed tantum imperati non suut liberi quia non sunt a voluntate vt voluntas est omnes autem eliciti sunt a voluntate immediate et fectiue: et omnis actus libere voluntatis est elicitus. et loquor in toto isto articulo de voluntate viatoris et actibus in via elicitis et liberis quia de actu beatifico comprehensoris: dubium est apud multos. vtrum sit a voluntate effectiue vel solum respectu ipsius: voluntas se habeat passiue

¶ Sed nunc mouebo dubia contra conclusiotes: et est primum dubium contra primam conclusionem quia deus immediatius efficit quemlibet actum poluntatis quam ipsa voluntas et nulla est dabilis tam immediatior. patet quia deus immediate efficti quicquid efficit. Et non agit mediante creatura sed creatura mediante deo. ergo voluntas et

¶ Secundo videtur quod voluntas nullius sui act immanentis sit affectiua: quia sequeretur quod idem rem spectu eiusdem: esset agens et patiens quod videtur contra philosophum.

¶ Pro responsione premittodiuisiones de ly immediate: vnde quia immediate negat medium per quod agat idcirco immediacius: magis negat medium: quod potest tripliciter intelligi: vno modo vt vniuersalius nullus egens. Secundo modo vt nullo concurrente producens. Tertio modo dato quod aliquid cum producat: tamen si aliquid principalius producit: dicitur immediatius. Ex quo pono propositiones.

¶ Prima propositio concursus coefficientie tantum plurium causarum respectu eiusdem effectus. non semper tollit cuiuslibet causarum immediationem vel alicuius respectu effectus. patet quia alias nulla creatura: immediate posset attingere: suum effectum. cum in quolibet suo agere concurrat deus immediate ad effectum.

¶ Secunda quod deus immediacius agit primo modo et tertio modo quemlibet actum voluntatis quam psa voluntas. patet quia primcipalius agens etc. et quia in suo agere nullum aliud necessario presupponit

¶ Tertia propositio: Deus non agit vel efficit actum voluntatis immediacius secundo modo quae ipsa voluntas coefficiat. patet quia non efficit sineconcursu voluntatis actum elicitum voluntatis: nec voluntas sine concursu dei: sed isto secundo modo sumendo ly immediate: eque immediate concurrunt deus et voluntas

¶ Ex istis patet solutio ad primum. Ad secundum concedo quod idem respectu eiusdem diuersis respecti bus / potest esse totale passiuum et partiale actiuum Secundum dubium est de quarta conclusione quia si esset vera sequeretur / quod idem agens naturale / respectu eiusdem: eodem modo dispositi esset causa contrariorum effectuum: quod videtur inconueniens et contra philosophum secundo de generatio ue idem inquantum idem semper natum est facere. idem. Item frequenter contingit quod volitio precedit causaliter cognitionem. vt cum volumus nosse quae non scimus. ergo illius volitionis cognitio non est causa cum nullus effectus precedat naturaliter suam causam.

¶ Tertio sequeretur quod quanto essetcognitio intemsior: tanto actus ab ea causatus esset intensior proportionabiliter: consequens experimur esse falsum / in multis quia multa intense cognoscimus que tamen remisse volumus. Item stat volitionem remittiet cognitionem intendi. ergo.

¶ Quarto non quilibet actus elicitus a volun tate precognoscitur. alias esset processus in infinitum in actibus elicitis. Igitur non quodlibet obiectum actus precognoscitur.

¶ Ad primum concedo consequens quia idem apartiale agens potest esse causa contrariorum: quam do sibi coagit agens liberum. quod potest in contraria / nec hoc est contra philosophum / quia loquitur de agente quod est causa totalis et non pro vt partia iter concurrit cum causa libera ad effectum.

¶ Ad secuudum dico quod licet aliquam cognitionem precedat volitio: tamen quamlibet volitionem aliqua precedit cognitio causaliter scilicet cognitio eius dem rei de qua est volitio. vnde cum quis vult nosce re seu scire incognitum: quamuis istud velle praecedat cognitionem desideratam in illo non ta nen precedit cognitionem qua ista desiderata cognoscitur notitia. ¶ Unde patet quod talis non vult incognitum sed vult scire incognitum / quod tamen scire cognoscit. Et ista est solutio augustini. x. de trinitate capitulo primo vide ibi.

¶ Ad tertium nego consequentiam propter concursum cause libere cum cognitione que cum cognitione intensa potest libere actum remissum elicere. concedo etiam quod propter eandem causam potest voluntas remittere actum amoris simul cum intensacognitione nec est inconueniens.

¶ Ad quartum nego consequentiam. et ratio est / quia non oportet cognosci omne quod produci tur sed oportet precognosci illud quod diligitur. et quia voluntas non omnem actum quem producit: vult: non oportet ipsam precognoscere omnem actum quem producit. quamuis oporteat ipsam precognoscere obio ctum quod per ipsum actum vult / et si aliquem actum vult istum necessario precognoscit.

¶ Ex dictis in hoc articulo patet responsio ad secuudum argumentum primcipale. Et hoc de secundo. et Tertius articulus.

QUantum ad tertium articulum / vbi est videndum vtrum voluntas libere elictat actum quemlibet suum: aut aliquem eliciat necessario / premitto declarationes. Prima est de ly necessario quod potest dupliciter intelligi vno modo prout opponitur ad ly contingenter. Alio modo prout opponitur / ad ly libere prout sumitur a libertate contradictionis.

¶ Secunda quod ly necessario / adhuc potest capidupliciter: vno modo pro necessario necessitate cor ctionis. Alio modo pro necessario necessitate immulitatis vel ineuitabilitatis

¶ Tertia quod libere quantumsufficit ad presens po¬ test dupliciter capi / vno modo prout est nota libertatis contingentie. Alio modo prout est nota libertatis complacentie

¶ Item suppono diuisionem de actibus volun atis quam in articulo immediate precedenti notaui. Cum hoc quod ibidem dictum est: quod aliqui actus competunt voluntati inquantum voluntas est / et alii in quantum natura est.

¶ Item premitto quod simplex complacentia in obiecto (que precedit omnem actum elicitum volunta tis qui vocatur primus motus) est a proposito presenti reiiciendum quia forte respectu illius voluntas se habet mere passiue nec electiue nec naturaliter ipsam efficit: secundum al: quos

¶ his premissis sit prima conclusio necessitas intuttabilitatis vel immutabilitatis / libertati complacentie respectu eiusdem actus: non repugnat. Pro batur tam de deo quam de creaturis de deo / quia deus meuitabiliter necessario diligit se et tamen libere conplacenter. similiter probatur de creaturis quoniam angeli beati necessario ineuitabiliter diligunt deum: tamen libere vel sponte.

¶ Ex quo sequitur quod voluntas aliquem actum liberum necessario elicit. capiendo ly necessario secundo modo vtriusque diuinsio nis de necessario. patet ex conclusione.

¶ Secunda conclusio voluntas creata nouiter nullum suum actum elicit necessario capiendo ly necessario primo modo vtriusque diuisionis. Proba. tur. quia quilibet actus voluntatis create est contirgenter et potest non esse. ergo. potest non elici et per consequens conclusio vera / quantum ad primum membrum prime diuisio nis: sed probatur etiam pro primo secunde diuisionis quia nulla voluntas iuste cogi potest / vt velut inuita vel inuite. vt patet per multas auctoritates sanctorum. ergo. Unde hugo de sancto victore exponens illud Esay. omne caput languidum etc. sicut deus (inquit) superiorem non habet nec habere potest: ita liberum arbitrium diuinum non patitur nec pati potest: quia violentiam ei facere deum non decet nec creatura potest. Item Augu stinus tertio de libero arbitrio / probat quod liberum abitrium cogi non potest nec superari a superiori nec ab equali nec ab inferiori. ergo.

¶ Ex quo infero quod liberum arbitrium quemlibet actum suum elicitum libere elicit. et loquor de actibus sibi competentibus. vt liberum arbitrium est Unde patet vlterius quod non valet consequentia voluntas beati necessario elicit dilectionem dei / ergo non libere. patet quia libertas: cuilibet necesstati non repugnat secundum predicta.

¶ Tertia conclusio nullus actus elicitus a voluntate (vt voluntas est (producitur ab ea necessita te naturali: ita quod non ad minus libere complacenter probatur quia quilibet talis actus voluntatis est voluntarius. ergo non est naturalis capiendo naturle prout distinguitur contra voluntarie. ergo consequentia patet / et antecedens probatur quia quilibetalis actus est volitio vel nolitio et quaelibet volitio et nolitio est voluntaria. ¶ Quarta conclusio nullus actus voluntatis sic necessario productus quod non est in potestate pro ducentis / omnibus necessariis praeuie positis / ipsum non producere nullus (inquam) talis est liber libertate requista ad merendum vel demerendum. patet ista quia nul lus meretur aut demeretur in eo quod vitare non potest. Item quia beati continue mererentur et mali de mererentur. quod est falsum.

¶ Ex quo infero / quod quilibet actus meritorius et similiter quilibet demeritorius / est liber libertate contradictionis. id est liber elicttus libertate contradictionis. patet ex conclusione.

¶ Nota tamen quod aliquis actus / est peccatum: qui tamen non libere libertate contradictionis producitur: sed nullus talis dicitur demeritum vel demereri sicut est odium dei in damnatis. vt supra distinctione septima dictum fuit / de obstinatione. Unde bene stat simul quod a sit peccatum et tamen per a non demereatur aliquis nouam penam essentialem. Ad secundum enim requiritur libertas contradictionis non autem ad primum. Ex dictis patet responsio ad articulum.

¶ Ad tertium principale responsum fuit supra in simili. non enim ex hoc voluntas dicitur agere libere quod omnia requisita ad suum agere subsint eius potestati: sed ideo quia omnibus necessariis antecedenter ad suum agere positis: in potestate volunta tis est agere vel non agere sponte et non coacte. Et sic est finis: questionis.