Quaestio 1

¶ Primus Articulus.

QUantum ad primum articulum / primo videndum de eorum cognitione: quo ad modum et in generali. Secundo an ipsi cognoscere possint cogitationes cordis / cognitione naturali. Tertio vtrum cognoscant futura contingentia ordine causali.

¶ De primo diuisio prima / quod angeli boni habent cognitionem in verbo: que vocatur matutina. et ha bent cognitionem rerum in genere proprio que votatur vespertina. Patet per Augustinum primo super Gen. et prima est perfectior quam secunda. Patet per eundem ibidem.

¶ Secunda distinctio / cognitio angelorum quedam est intuitiua et distincta: et quedam indirecta: et per coniecturas siue argumentatiua per effectus.

¶ Tertia distinctio / cognitio intuitiua est duplex. vna que cognoscitur aliquid esse: et esse huius generis proximi vel huius conditionis / alia qua co gnoscitur aliquid non solum esse: vel huius generis etc. sed cum hoc cognoscitur quod ipsum est huius rei signum et propter habent finem: et a tali efficiente etc. et ista est perfectior quam prima huius tertie distinctionis. Item intuitiuarum: quedam est complexa et quaedam incomplexa. Respondeo: igitur ad istam partem articuli narratiue solum: quia solemnes doctores diuersimode hanc tradiderunt. vnde solum narrabo opiniones aliquas. nihil asserendo.

¶ Prima opinio videtur beati Thome de veritate. q. viii. arti. xi iii. quod angeli cognoscunt res naturales / per formas rerum inuatas et non acquinitas. vnde imaginatur: quod omnium naturalium forme: sicut profluxerunt et procedunt a deo: ad rerum existentias in proprio genere: Ita omnium rerum forme: procedunt a deo. in mentes angelicas. ad rerum cognitionem. veruntamen quia non videtur aliquibus conueniens tot formas ponere concreatas angelis quot sunt res cognoscibiles ab eis.

¶ Ideo est opinio eliphati (questione ista scilicet vtrum angeli proficiunt in merito) quod cognitio angelica / est per habitus concreatos angelis: non per species rerum concreatas. Sed dicit ipse: quod tot sunt habitus concreati: quot sunt nature specifice cognitorum vel existentium cognoscibilium: ita quod per vnum habitum: distincte cognoscit angelus: quodlibet particulare: illius nature vel speciei: cuius est / et hoc per applicationem intelligentie sue vel aciei intellectus sui ad illud. et sic nititur vitare infinitatem specierum et forarum in mente angeli.

¶ Sed iudicio meo non vitat: quia sicut particularia: infintta: sunt possibilia in eadem specie: ita infinite sunt species possibiles. oporteret ergo quod si deus aliquam speciem de nouo crearet: vel quod angelus illam non cognosceret: vel quod deus de nouo istius speciei habitum causaret in angelo.

¶ Unde pretermissis multis aliis opinionibus est adhuc vna tertia: scilicet que ponit quod sicut color illuminatus: multiplicat speciem suam sensibilem in organum visus: Ita quodammodo quelibet res creata: illuminata luce spirituali: intellectu angelici: nata est causare speciem quandam intellectualem in potentia intellectiua angeli. Et sic intellectus noster agens abstrahit speciem intellectualem a fantasmatibus et purificat: ita intellectus angeli predictarum rerum species: purificat: et spirituales efficit. et sic per eas intelligit. Unde secundum istam opinionem ad quantancunque distantiam: potest angelus sic irradiante: ad tantam potest cognoscere. Et non vltra. et non plus magnam rem: quam peruam. Et non perfectius cognocit quod proppinquius quam quod distantius. Ista opinio est plus forte pulchra: quam vera: elege quod vis quia non videtur aliquid demonstrabile in hac materia. et hec de prima parte huius articuli.

QUantum ad secundum partem huius articuli vtrum cognoscant cogitationes cordis nostri vel alterius angeli: cognitione in proprio genere. Sit prima propositio praeambula nullus actus complexus intellectus est similitudo naturalis alicuius rei Probatur inductiue: quia actus intellectus quo concipio esse sicut illa significat / noe fuit in archa tempore diluuii: non est naturalis similitudo noe nec arche nec temporis nec diluuii: nec omnium similis. et sic de singulis complexis ceteris. Probatur assumptum: quia nibil idem simul naturalis similitudo creata noe / temporis: et arche etc. voco autem naturalem similitudinem quia visa naturaliter potest sciri cuius est. vt similitudo equi. quem alias vidi etc. loquor etiam omne conceptu complexe significante. quia dato quod simplex intuitio coloris: sit naturaliter similitudo eius: hoc tamen non est de complexe significante. loquor est omne conceptur naturali qui idem significat apud omnes qui nulius est lingue. non autem de litterato aut sillabicato / et voct subordinato sicut sunt similitudines vocum na turales. vnde assensus quoassentio sit esse qualiter significat ista: deus est eternus: non est naturalis sed militudo illius sic esse. quia nihil quod est essentia vna potest esse naturalis similitudo eius quod nulla est vna essentia

¶ Secunda propositio. nulla volitio: siue per causa quis velit complexe siue incomplexe) est similitudo naturalis rei volite. Probatur non plus dilectio aliqua / est naturalis similitudo dilecti quam charitas: sit similitudo dei vel proximi naturalir: Sed illa non est etc. ergo dilectio incomplexa non est etc. vnde eius vol tiones sunt affectiones: que non plus sunt similitudines rerum / quam dissimilitudines / de volitionibus conplexis probatur sicut de actibus intellectus.

¶ Tertia citra deum sola perceptio experimentalis est qua scitur: quod hec qualitas sit assertiuus conceceptus: de sic esse: sicut ista significat. noe fuit in archaet sic de aliis vel de sic non esse vel de non sic esse.

¶ Probatur quia ex prima propositionem ex noticia illius qualitatis non scitur euidenter quid significet cum ipsa non sit naturalis similitudo alicuius rei: in mo non scitur: an complexe vel incomplexe significet. Quarta sola mens ipsa que qualitate afficitur: est que citra deum: euidenter potest scire an hec qualitas (scilicet qua afficitur) sit desiderium vel fuga auri vel dei. an sit desiderium propter b: finem vel propter e finem etc. ista patet ex premissis et specialiter ex tertia hic posita

¶ Ex quo patet. quod licet a angelus videret b qualitatem in c: angelo: vel in mente sortis: et posset scire quod esset affectio vel intellectio: non tamen sciret ex hoc cuius rei esset affectio vel intellectio est dato quod sciret cuius rei esset: non tamen ex hoc sciret propter quem finem vel est vtrum negatiue vel affirmatiue: vt patet per egidium libro secundo de septima. Patet secundo quia aliud est cognoscere b qualitatem esse: et cire ipsam esse cogitatum vel assensum: huius vel illius in propria forma et in speciali.

¶ his premissis sit prima conclusio. nulla creatura: cognoscere potest cogitationes cordis alterius sse cogitationes huius determinati obiecti propter hune finem. et hoc euidenti cognitione in genere proprio. Probatur ex dictis propositionibus: sic nulli creature apparet cognitio alterius complexa esse alicuius obiecti: ex assimilatione ipsius ad obiectum per primam propositionem. nec hoc ei apparet ex modo causandi efficaciter nisi ipsa experiatur: sic esse: exper entia que est actus secundus: ergo sola mens: cogitans: et deus isto modo potest scire cogitationes cordis. consequentia patet: quia non apparet alter modus quo modo creatura vna cognosceret cogitatioones alterius: quia aut videt obiectum cognitum in se immediate et hoc eodem actu numero quo videt alia creatura: et hoc est impossibile aut videt inesserepresentatiuo in mente alterius: et hoc non secun¬ dum predictas propositiones ergo et cetera. Confirmatur conclusio auctoritatbus primo aug. de ecclesia sti. dogmatibus capitulo xliiii. internas anime cogiationes diabolum non videre certi sumus. et sequitur secreta autem cordis: ille solus venit: ad quem dicitur tum solus nosti corda filiorum hominum. Item suter illo verbo psalmus. scrutans corda et renes. dicit glosa Augusti. solus enim deus scrutatur corda: id est quicquid cogitat: opera autem mea: que sunt in dict et factis: possunt videre homines. sed quo animo fiant et quo venire cupiant: solus deus videt. Item gloa (super illo Pri. ad Corin. ii quis scit hominum quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est) dicit voluntatem et secreta hominum: nullus scit nisi animus homiuis ipsius. magnifestum est enim cogitationes nostras a nullo sciri: nisi adeo et ab animo nostro. Item Diere. 2 7. prauum est cor hominis et inscrutabile quis cognoscet illud. ego dominus scru tans et probans renes vnicuique secundum viam suam vbi glosa ait. quod solus deus nouit cogitationes hominis cordis. et infert cpristus ergo deus qui vidit cogitationes. Item secundo Paralyp. vi. tu solus posti corda filiorum hominum. ergo. Item hiero. super. x. Matth. videns Iesus cogitationes eorum probat: ideo christum fuisse deum qui a cognouit cogitationes cordis. Ex ista conclusione cum adiunctis ei propositionibus et probationibus praemissis in fero correlaria.

¶ Primum nullus creatus intellectus. ex hoc solo quia videt conclusionem scitam: vel actum sciendi: scit eius significatum sed quia afficitur ipso actu: et cum hoc informatur notitia actuali rei tanquam forma ficiente que nulli alteri est similitudo. Patet suffici ter ex propositionibus id nota

¶ Secundum correlarium solus intellectus ipse intelligens actualiter: citra deum: scit euidenter: en assentiat alicui sine formidine vel cum formidine en euidenter vel dubie. Patet ex tertia propositione

¶ Tertium correlarium si cogitationes vel intellectiones in a mente: non informen a / mentem actu aliter sed tantum essent a / indistanter praesentes: tunc a nihil cognosceret per ipsas. Patet ex correlario primo hic dicto. ex quo videtur scotum insufficienter pro bare oppositum conclusionis huius ex opposito illius tertii correlarii

¶ Secunda conclusio angeli possunt cognoscere cogitationes nostras per aliqua signa exteriora q coniecturatiue et indirecte: et volitiones liberi arbitrii per effectus aliquos arguitiue. Probatur quia multa signa exteriora habent colligantiam cum volitionibus interioribus naturaliter et sunt effectus talium cogitationum vel volitionum vt gaudium palilor in vultu. vel rubedo. caliditas corporis vel frigi ditas. quos effectus angeli cognoscunt procedere a talibus causis / ergo quando vident istos arguunt ipsorum causas. Item vident angeli quod quotiens habui in anima b / actum quod totiens imperaui / c / operari in effectum et econuerso / ergo ex c / possunt inferre a / et econuerso. Confirmatur hec conclusio per Augu. de ecclesiasti. dogmatibus. xlix. vbi post superius alle gata: subdit: sed motibus corperis et affectionum iuditis ab isto lucifero: vel an gelo / colligi experimento di¬ discimus. Item in libro de diuinatione demonum: ali quando disputationes hominiem: cogitationes cordis nonssolum vece prolatas: verum cogitatione conceptas: cum quedam si gna ex animo imprimuntur in corde: tota facilitate addiscunt. vnde est quod libro primo retra. ca. lvi. his dicit se dixisse audatiori assertione / quam debuit. vbi tamen subdit quod ista prouenire ad notitiam demonum: per non nulla expimenta: compertum est / verum est quod mali non habent tam limpidam cognitionem / sicut boni. Item mali ex omissione actus boni ad quem quis tenetur possunt effectualiter concludere peccatum. Item ex commissione furti possunt arguere priuationem gratie. non sic autem de rectis operibus.

¶ Tertia conclusio angeli possunt cognoscerecogitationes cordis: in verbo vel ex reuelatione diuina. Patet quia deus (qui omnia vidit) potest reuelare cui vult.

¶ Quarta conclusio angeli non possunt cognoscere secreta cordis: non habentia colligantiam: cum aliquibus effectibus vel signis exterioribus: et hoc de cognitione rerum in proprio genere. Probatur sicut prima conclusio et istam tenet eliphat quaest. vtrum angeli proficiant in merito: dubio primo vide ibi. Incidunt hic tria dubia primum quia si angelus beatus non cognoscit cogitationes eius quem custodit: quo modo ipsum sufficienter custodiet. quando nescit vtrum recte vel male intendit.

¶ Responsio quod angelus bonus multum perspicaciter potest ad uertere recta et bona opera. et vbi necesse est nouit a deo donante sciniam malus vero non semper cognoscit peccata occulta nisi argumentatiue: sed multipliciter arguere scit

¶ Secundum dubium an angelus bonus videat hominem esse in gratia vel habitum gratie. seu habitum gratie esse charitatem / et similiter si malus hoc videat et vtrum videat qualiter incliat gratia vel coeficit.

¶ Responsio secundum reuerend Magistrum Pugo. ordinis sancti august. potest dici / quod bonus an gelus videt charitatem esse charitatem: malus autem non / nisi arguitie / puta quia videt talem qualitatem infundi in baptismo et per furtum perdi: et scit quod gratia non stat cum culpa / forte tamen non discer neret euidentur euidentia intrinseca / inter habitum ad quisitum et infusum et inter habitum charitatis et spebonus vero scit: Uidetur tamen quod possit inter ha bitum infusum et acquisitum discernere quia videt vnum perdi puta infusum / per furtum (sicut dicit ipse met doctor) Reliquum autem non: Sed si dicas quod acquisitus et infusus sunt ita similes quod non possunt discerni ab ipso diabolo. hoc non valet quia tunc diabolus nunquam posset scire quando sortus qui habet vtrumque sit peccator mortalis vel non quia perdito infuso: remaueret acquisitus inter quem et infusum non posset discernere: potest etiam dici secundum eundo quod angelus bonus percipit sortem inclinari ex chari tate. et hoc arguitiue quia in se simile expitur. Unde bonangelus multo melius et in proprio genere: cognoscit res et earum circunstantias: quam malus et forte melius cognoscunt dilectionem bonam dei quam malam puta auri¬

¶ Tertium dubium. quia angelus bonus vel nouit eum quem custodit esse damnandum aut saluandum vel non si non nouit saluandum: et vult et desiderati eius salutem / saltem fallitur et errat: ergo non est beatus. Si vero nouit prescitum: vel vult ipsum finaliter carere gratia et perire: et sic non esset custos fidelis et idoneus / aut optat sibi salutem et quod conuertatur et per seueret. et sic non vult conformiter voluntati divine. ¶ Responsio secundum eundem vtraque pars diuisii potest sustineri / et dum dicitur tunc fallitur desiderium / dicitur quod non oportet: quia non iudicabit quod saluabitur nec iudicabit quod non si nesciat ipsum prede stinatum. Sed si sperat: hoc est sub conditione. bene tamen ipsum desiderat saluari / nec est inconueniens Si illud desiderium aliter eueniat. Si vero scit illum raescitum: nihilominus operabitur: vt bonus sit / ille praecitus: quia scit possibile ipsum esse predestinatum. Item quanto melius circa ipsum operabitur: tanto in minori culpa decedet. Et quando queritur si vclit ipsum perdere finaliter gratiam: dicitur quod non: immovult quod finalter perseueret. et cum dicitur: ergo frutrabitur intentio suas / nego consequentiam: quia hapet velle condicionatum: et cum dicitur quod tunc non vult conformiter voluntati diuine: si intelligatur non vult de isto homine sicut deus vult de eo fore: conceditur. si autem intelligatur quod vellit aliter quam deus vult ipsum velle: de isto homine. negatur consequentia. Et sic de secunda parte huius articuli

¶ Quantum ad tertiam partem articuli. Utri angeli naturaliter possint scire futura contingentia Prima distinctio Scire dicitur tripliciter vnomo¬

¶ do pro firmiter opinari et non falli. vel existimare vehementer fore qualiter erit. Secundo modo pro eodemaccipitur scire sicut prius / et cum hoc quod illud opinari vel existimare sic fore sit ex certa ratione et hoc euidentia intrinseca vel euidentia extriseca. Ex emplum de euidentia extrinseca sicut quod scitur per reuelationem. Illud enim habet certam rationem existimationis. per hoc quod deus non fallit nec fallitur. Exemplum de intrinseca vt astrologus existimans taliter fore qualiter erit: habens euidentiam et rationem ex constellationibus etc. Tertio modo idem est quod per causam scire et quod impossibile est aliter esse vel fore. et hoc dupliciter vel quandam impossibile est aliter fore absolute / vel quia impossibile est assensisse per illud scire et non sic fore sed aliter / quam per illud scire est assensum. Exempla omnium istorum. Et primo primi vt cum existimas firmiter a fore et sic erit qualiter existimas / tamen ignoras causam. Exemplum. secundi datum est prius. Exemplum tertii quoad primam partem potest haberi de conclusionibus demonstratiuis. Sed quoad secundam non habetur ni si respectu dei. Cuius assensus de a fore non compatitur a non fore)

¶ Secunda distinctio futurorum quedam eueiunt naturaliter: id est ex causis naturalibus non liperis partialibus saltem. quedam dependent ex libero arbitrio mere ipsius dei vt creatio / vel prercialiter ab arditrio creature / existentis in via. et hoc de lege communi

¶ Tertia distinctio res future complexe alique ferunt totaliter de nouo. vt antichristus peccabit in b / quedam erunt parcialiter de nouo. vt sol lucebit cras. vbi non sol sed lumen erit de nouo. Quarta distinctio angelum scire naturaliter futura potest intelligi dupliciter vnomodo quod ly naturaliter excludat onem reuelationem et infusionem notitie deo sed noscet solam coefficientiam dei communem. Aliomodo quod excludat visionem in verbo solum.

¶ Prima conclusio sumendo scire primo modo vel secundo modo prime distin. angelus potest naturaliter futura aliqua cognoscere. patet quia plura quae non dependent ex libero arbitrio / et quae naturaliter fiunt potest cognoscere ex causis suis / quibus stantibus et non suspensis vel impeditis effect) inaturaliter sequitur: et isto modo med ci praecognoscunt sanitatem infirmorum et astrologus pluuias: sed non minus immo plus et certius angelus nouit causas et naturas rerum quam medicus vel astrologus ergo.

¶ Secunda conclusio capiendo naturaliter primo modo / et scire tertio modo angeli non praesciunt futura. que procedunt a libero arbitrio. probatur quia non cognescunt cogitationes cordis. Ideo de talibus non haben proprie scire nisi coniecturando. pro istis duabus conclusionibus simul est Aug. li. v. de ci. ca. x. xi. xii. demonit bus (inquit) permissum est ex temporalibus tpsalia ex mutabilibus mutabilia: certa ratione coniecturari de futuris.

¶ Tertia conclusio nullus angelus potest natiraliter praescire capiendo naturaliter primo modo / et praescire tertio modo scilicet per causam / secundum quam impossibile est absolute aliter esse vel fore / probatur quia futurum quodlibet est absolute possibile non fore seu non euenire. Et forte nisi deus reuelar et immutabiliter sic fore: angelus nin quam assentiret tali assensu scilicet quod impossibile est non euenire. sed sciret causam talis immutabilitatis vel necessitatis.

¶ Sed est difficultas an deus possit infundere notitiam qua euidentur nunc in verbo cognoscat futura ex libe. ar. dependentia. sic quod faciat eum: euidentur nosse: et asset tire sic fore et non aliter: videtur quod sic: quia non implicat contradictionem: simpliciter hoc posse de praeteritis ergo nec de futuris.

¶ Oppositum nam tunc videntur tolli suturorum contingentia. et quod necessario euenirent vel sequeretur quod deus possereuelare falsum vel facere angelum assentire falso. quod repugnat deo: angelo bton: vel ertio sequeretur quod praeruum posset numquam fuisse vel quarto oporteret concedere esse possbile quod assensus iste de sic fore: non fuit ascenso de sic fore: licet fuerit entitas quaedam: siue assenso alierius vel disensus vel nullus actos respectuangeli: primum non potest dari nec tertium ergo videtur dubium de secundo. vtrum deus possedicere vel asserere falsum quia iforte quartum etiam est difficile.

¶ Unde praemitto distinctiones. prima est quod dicere (cum sit complexe enunciare) dupliciter sumitur vno modo dicere idem est quod dictum vel oronem proferre siue in voce siue in anima. Aliomodo dicere idem est quod per dictum aliquid vel aliqualiter significare vt plus importat secundum dicere. quam primum

¶ Ex qua infero hanc propositionem: quod non soum oron dicitur sed ctiam significatum oronis dici potest proprie. patet quia cum quis dicit petrus est bonus: non solum dicit istam propotioem sed cum hoc dicit aliqualiter esse scilicet taliter esse qualiter ipsa signi ficat. Et confirmatur per Aug. li. contra mendacium circa medium dicentem: qua significantur vtique ipsa dintur. Item super psalmus v. cum dicitur quod non est falsum dicitur. quod non potest intelligi de pro¬

¶ positione qua dicitur quia est / ergo intelligitur de significato. quod dicitur / et sic est qualiter dicitur. Iuxta hanc distinctionem falsum dicere: vno modo idem est quod falsam propotioem proferre: Aliomodo idem est quod per propiotioem falsam significare aliterquam est vel erit: vel quam fuit. patet ista dis. in hac orone vel locutione ironica vel significatiua vbi oron est falsa: puta ecce adam quasi vnus ex nobis factus est. et tamen intentum vel significatum per illam locutionem. scilicet adam esse delusum non est falsum.

¶ Ex qua et prima infero quod falsum non semper est propoti falsa: sed quandoque est significatum quod non est / licet deno per tetur esse vel putetur esse. patet per Au. vbi supre / et primo soliloquioru vbi dicit esse autem rem falsam est impossibile sed significare falsum est contingens: falsum enim non est: sed falsum est falsum.

¶ Tertia propositio contingit aliquando dicere salsum id est propositionem falsam proferre: et tamen dicens eam pr non intendit dicere illud quod est falsum: vel asserere illud quod non est: immo intendit asserere qualiter est. patet in locutione ironica.

¶ Quarta contingit propositionem esse falsam / in se / et dicentem dicere falsum: et tamen ips non intendere falsum qua asserere vt errans et opinans mundum non fuisse creatum

¶ Quinta contingit propositionem falsam esse et a dicentem asserere falsum et ipsum tamen intendere hoc dicere p et asserere falsum. patet de mentiente se iustum.

¶ Ex his sequitur conclusio prima huius du prgo bii: possibile est deum dicere falsum. ad sensum datum in tartia propositione huius dubii. probatur de hac Ecce adam quasi etc. Unde Aug. li. contra mendacium de talibus ironicis locum tionibus dicit in talibus vera non falsa diciuntur: quanda vera non falsa significantur: et subdit non est mendacium quando ad intelligen tiam veritatis aliud et aliud significare refertur

¶ Secunda conclusio deus non potest dicere fal sum ad sensum quarte propositonis / patet. quia omnis sic dicens qofalsum / fallitur et ignorat ergo.

¶ Tertia coclusio deus potest dicere falsum scien et ter / non assertorie. Unde dicere falsum scienter non asser o torie / contingit vbi dictum partiale est falsum / et totum dictum est verum sicut in hoc exemplo dixit. insipiens in corde suo non est deus. vbi hec pars / non est deus / est falsa. et tamen totum dictum prophete est verum. Et hoc etiam accidit frequenter in propositionibus conditionalibus veris quarum tamen quandoque partes sunt impossibiles: vt si asinus est homo. asinus est rationalis. Sic declarata conclu. probatur Christus dixit de facto scienter isto modo falsum cum dixit: si dixero quanda non noui eum: scilicet patrem: ero similis vobis mendax. No. vii. vbi patet quod neutrum per tiale dicti huius: christus assertorie dixit / sed totum dictum asseruit

¶ Quarta conclusio deus non potest dicere falsum assertorie: ad sensum proponis quinte scilicet volendo significare falsum: et cum hoc faciendo creatam culi dicit assentire. probatur per augu. dicentem: quod nec fallere potest nec falli: quod non esset verum si deus dicto modo falsum diceret: scilicet assertorie ad sensum conclusionis huius.

¶ Unde correlarie videtur haberi quid sit sallere

¶ et quid velle fallere. Nam velle fallere est velle illum qui fallitur: putare quod ipse volens putat et sit falsum. patet quia hoc solo posito: ponitur velle fallere et eo remoto remouetur: Sed fallere. proprie et sacere anssentire aliquem falso: vel alicui sic quod faciens scit vel putat falsum. patet ergo conclusio quid dicenEt sic finis primi articuli principalis.

QUantum ad secundum articulum principalem / videndum est de angelorum locutione. primo et eorum illuminatione secundo. Quantum ad primum sciendum quod angelus vnus naturaliter non potest cognoscere cogitationes alterius per seipsum. altero angelo inuito. patet ista suppositio ex precedenti articulo.

¶ Ex quo sequitur / quod ad manifestationem cogitationum mutuam angelorum inter se: requiritur mutua angelorum locutio seu notificatio per aliqua signa / vel nutus / quia alias vnus non posset cognoscere conceptum alterius nisi deo reuelante. quod dicitur imperfectionis in angelis. cum hoc sit concessum hominibus

¶ Ex quibus vltra concluditur suppositum primum principale huius articuli quod angelus angelo lo qui potest. et homini. probatur per glo. super illo prio ad Corin. xiii. Si linguis hominum etc. (que dicit quod angeli prepositi significant minoribus / quod devoluntate primi sentiunt: quod fit aliquibus nutibus et signis. Sed quod angelus possit loqui homini. patet ex multis locis scripture. Unde angelus ad pastores ait. Item locutus est mu d. prece. v. in galileam Item dixit angelus ad petrum etc. Item angelus potest loqui anime separate. vt patet per Augustinum de cura pro mortuis agenda dicentem: possunt anime ab angelis qui rebus que hic aguntur praesto sunt audirealiqua que vnamquamque illarum audire decet indicit cui subiecta cuncta sunt. patet ergo quod angeli sibi mutuo et hominibus et animabus consimiliter et demonibus loqui possunt. de demonibus testatur. Augu. libro de diuinatione demonum. qui dicit demones quedam audiunt a sanctis angelis.

¶ Sed ad sciendum qualiter loquantur / sit ista angelice locutionis descriptio. Tocutio angeli / est spontanea seu voluntaria expressio / intelligentis conplexe signifi catorum per signa nota esse signa deter minate illi cui fit locutio. Ista descriptio trahitur ex glosa superius allegata que declaratur per singula. primo enim est ex pressio spontanea quia sicut homo non necessitatur ad loquendum. sic angelus non loquitur nisi velit. Dicitur etiam intelligentis quia nullus alteri exprimit / nisi que mente concipit. et si loquatur nesciens quid dicat: non dicitur aliter loqui quam pr ca formans sonos similes illis quos audit. Dicitur tertio complexe significatorum quia (vt plurimum) loqui est complexe enunciare: sicut dicit Scotus li. 2. dist. 6. dicitur quarto per signa. Unde sicut homines loquuntur per signa sensibilia: nota illi cui loquuntur: sic angeli habent quaedam si gna non sensibilia / sed intelligibilia: cuiusmoi sunt forte verba syllabica et vocibus subordinata / quibus loquimur mente nobis et deo. vnde glo. dicit nutibus et signis Pter et per signa nota esse signa illi determinate quia nisi ille cui fit locutio agnosceret determinate illa signa sid gnificare: hoc vel illud: ipse nihil perciperet a loquente vel audiret intelligendo

¶ Ex ista descriptione infero propositiones. Prima est. ocutio qua mens sibi loquitur / et soli deo: non est expressio alicuius signorum predictorum. patet quia expressio signorum est loqui angeli alteri. vel menti. que talia signa cognoscit esse signa.

¶ Secunda propositio locutio qua mens sibi et soli deo loquitur / est formatio verbi quod non est sed gnum nec alicuius lingue / siue angelorum siue hominum. Istam probat Aug. v de trini. in multis cap. vt inueni allegatum ab aliquibus.

¶ Tertia quod signa vel verba quibus loquuntur angeli beati / sunt ad placitum significantia / et multi plicium generum linguarum. patet quia si genus humanum / loquitur variis linguis et idiomatibus diuersis idem significantibus: quanto magis angeli hoc ha bent qui sunt sapientissimi. Diceres. vnde habent ista signa: potest dici quod a deo / sicut adam et eua habuetunt a deo signa vocalia.

¶ Quarta probabile est: et verisimile: quod angelicognoscant et intelligant omnium linguarum genera. patet quia plura sciunt quam homines: et ideo sciunt omnes linguas / humane locutionis / alias non intelligerent preces hominum diuersarum linguarum. quod est falsum.

¶ Quinta verisimile est: idioma linguarum ho minum / deriuatum esse a linguis angelorum / vel abangelis edoctum: quia cum angeli sciant linguas hominum non didicerunt ab hominibus: sed prius quam psi sciuerunt a deo.

¶ Sexta quod non omnia signa quibus loquuntur angeli sancti sunt nota demonibus: sed aliquod genus quo loquuntur sibi: vel inter se et bonis angelis tamen forte demones sciunt omnes linguas hominum.

¶ Septima vnus angelus bonus non potest loqui vni bono angelo / quin omnes boni non multur distantes audiant: si velint / immo dicit quidam quod non possunt non audire / patet propositio quia omnibus sunt nota illa signa. Contrarium huius propositionis tenet scotus li. ii et beatus Tho. et multi alii. Sed videlmihi oppositum conuenientius. Unde ad motiuum eorum dico quod licet voluntarie loquar: et sit in potestate mea libe re loqui illi vel illi: tamen si loquor in vocali idioma te / noto tribus: et velim quod vnus solum audiat: non minus audient omnes tres: si mihi sint eque distantes vel eque prope¬

¶ Octaua boni angeli possunt cohibere malos ne loquantur / etiam illud quod sciunt. probatur hoc est officium ptantum / sicut patet per glosam super illo Marci primo. non sinebat loqui.

¶ Nona: verbum mentale primum illud quod nullius est lingue non potest esse falsum stricte loquien do. probatur quia tale verbum nascitur ex sic esse quod scimus. vt dicit Augustinus. decimoquinto de trinita. verbo quod nascitur ex ea re quam scimus: non potest quis isto mentiri. Ista videtur esse sententia et si non sunt omnta sua verba. Unde vult August. ibidem quod nondum est verbum de re de qua dubitamus: sed de illa dubitatione est verbum nisi dubitaremus nos dubitare et tunc esset verbum de dubitatione: vnde verbum secundum siue hominis siue angeli: potest esse falsum: et angelus malus potest mentiri. Patet quia secundum Augustinum quinto de trini tate mendacium est falsa significatio eius cuius oper positum mente assentimus.

¶ Ex qua sequitur tria correlaria. Primum: quod deo nullus potest mentiri: Patet quia mentem conspicit.

¶ Secundum quod mentiri proprie non potest aliquis actu interiori: licet possit velle mentiri: sed hoc non est mentiri.

¶ Tertium quod mendacium non est peccatum solius voluntatis vel solum in voluntate. Patet ex praecedenti.

¶ Nunc quantum ad secundum de angelorum illuminatione premitto vnam diuisionem quod vnum argelum alium illuminare potest quadruplicitur qua intelligi primo modo. lumen principaliter infundendo. quo illuminandus illuminantior fiat.

¶ Secundo modo lumen ministerialiter ei ostendendo.

¶ Tertio modo doctrinaliter obstaculum remouendo.

¶ Quartomodo dispositionem preuiam causaliter internaliter in ipso (quem illuminat) efficiendo. Primo modosol illuminat medium. Secundo modo portans candelam illuminat domum. Tertio modo aperiens fenestram illuminat cameram Quarto modo rarificans medium / disponit ipsum ad luminis intonsiorem rei ceptionem / Et sic omnibus istis modis similitudia rie possumus imaginari de illuminatione spiritualiSecundo describo angelicam illuminationem sic Illuminatio angelica / est edoctio intellectualis: ministerialiter ab illuminante angelo procedens. respectu veri antea nesciti: et desiderabilis sciri: ab eo qui dicitur illuminari. Danc intendit Augu. super psalmus. ii6 super illo verbo da mihi intellectum etc. deus per seipsum (quia lux) ex se illuminat pias mentes. vt est dicuntur vel ostenduntur intelligant: vtitur autem ministerio angelorum etc. Dic tamen aduenrte quod post in carnationem omnes angeli docentur a christo deo et homine quia prima reuelatio est in caput ecclesie: et per ipsum innotescit angelis multiformis sapientia dei vt dicit Bernardus super cantica¬

¶ Prima conclusio illuminatio angeli illumina si / non partiet ad auginentum iustitie voluntatis: sed ad augmentum notitie intellectualis.

¶ Secunda pars patet ex descriptione que dicit edo tio intellectualis: Sed prima probatur quia nec in luminatio tenebras voluntatis expellit. cum non sint tenebre culpe in angelorum voluntatibus / nec in profectu iustitie confert. Confirinatur quia nullus est ineis iustitie profectus: saltem a creatura nec iustitiam illuminando perficit prari ratione: ergo conclusio vera. Unde diony. de cele. ierar. 7. ca. puras eas voluntates esse existimandum est: non immundis maculis / et inquinationibus infectas.

¶ Secunda conclusio: nullus angelus illuminatir angelum alium primo modo premisse diuisionis scilicet lumen principaliter causando. Probatur quia nec lumen naturale nec concreatum habitum / nec lumensupernaturale / causare potest in alio. vt causa principalis. vt probat August. v. super Gen. ca. xv. et li. xii. ca. l vii. ondendo quod solus deus est lux mentium. Et confirmatur quia nullus angelus docet alium inte¬ rius sed solum signa faciendo significare: et sic esse asserendo. Sed actum intelligendi causat deus / et intellectus possibilis. et species siue habitus (si ponatur) concurrunt.

¶ Tertia conclusio / angelus potest illuminare et angelum secundo modo scilicet lumen ministerialiter ei ostendendo. probatur auctoritate diony. capvii. celestis ierar. di. cherubin repletum lumine et communicatiuum vbi dicit hugo ipsi principaliter illuminanti: ceteros post se illuminant: et subdit modum diuina eim virtus primo / et principaliter et per se operatur in eos qui proximi sunt. et deinde per illos in eos qui sequunmtur etc. Patet etiam ista conclusio ex eo quod dicitur in descriptione ministerialiter etc.

¶ Quarta. angelus potest angelum et hominem erg illuminare ministerialiter tertio modo: scilicet obstaculum remouendo: Sed quid est obstaculum luminis ipsius in angelo illuminando: Respondeo quod quia lumen illud / est actualis cognitio / alicuius digni et ardui cognoscibilis: ideo obstaculum eius dicilotest omne incompossibile tali cognitioni vel conecturationi huiusmoni est ignorantia / vel simpliciter nescientia quam deus principaliter: et angelus ministerialiter remouent quod patet per Diony. capitulo predicto. dicit enim theophanie: id est apparitiones (vt exponit hugo) prime fiunt a primo luniari in creatura / et sine creatura ministerialiter mediante. Secunde fiunt in creatura a deo per creaturam etc Item dicit diony. quod angeli inferiores / purganturi / illuminantur / et perficiuntur per superiores.

¶ Quinta conclusio angelus illuminat angelos e quarto modo scilicet preuie disponendo. probatur quia

¶ format verba vel signa quibus disponitur angelus quod alter ad actualem cognitionem / a deo recipiendam per principaliter. et ab alio angelo ministerialiter. Ex prae f dictis colligitur quadruplex differentia inter locuti in pnemm / et illuminationem angelorum. Prima est quam loqo cutio generaliter diuiditur in veram et falsam: sed il a luminatio semper est vera. patet ex predictis. Secunda locutio quandoque est dere nota illi cui fit lo cutio / sed illuminatio est de incognitis. vt patet in tdescriptione illuminationis. Tertia locutio est generaliter de hiis que perficiunt scientem: et de hiis que cire non perficiunt scientem sed illuminatio est solum de perficientibus scientem. vt sunt ardua et desiderabilia sciri. Unde omnis illuminatio est locution: sed non econuerso. Quarta quod locutio potest esse rei spectu aliculus qui nullum beneficium ex illa locutione suscipit. vt cum bonus angelus loquitur malo. illuminatio vero non. Item quinto angelus inferior potest loqui superiori: sed non potest inferior de communi lege illuminare superiorem: sicut econuerso. Et sic de secundo articulo.

¶ Tertius articulus.

QUantum ad tertium articulum quod est de quesito principali / describo meritum / Meritum est motus vel operatio charitatie dilectionis in deum nondum perfecte ade ptum: mediate vel immediate in voluntate creata viatoris praedestinata non necessitata simpliciter in com¬ placentia etus. scilicet dei.

¶ Prima propositio nullus meretur simpliciter et precise omittendo. Patet ex eo quod dicitur in descriptione motus vel operatio

¶ Secunda omne meritum est dilectio dei actu vel habitu: Patet quia dicitur charitatiue dilectionis et cetera

¶ Tertia nulla dilectio pura naturalis non libe ra / est meritum: Patet quia dicitur in voluntate viatoris.

¶ Quarta nulla dilectio beatorum est meritum Patet: quia beati perfecte adipiscuntur deum: cuius oppositum ad meritum requiritur per descriptionem cum dicitur nondum perfecte adeptum.

¶ Quinta capiendo meritum stricte sicut diffinitum est: nullus actus finaliter presciti est meritum Patet quia dicitur in voluntate predestinata. Unde prescitus nunquam habebit premium: ergo numquam meruit stricte loquendo: licet faciat opera similium specierum cum predestinato / et faciendo opus precepti

¶ Unde nullum opus dicitur meritum nisi quod deus acceptat ad eternum premium.

¶ Sexta / non omnis actus ex charitate libere elicitus / conformiter recte rationi: vt precipitur fieri: est meritum isto modo capiendo meritum. Patet de prescito nunc ex charitate deum super omnia diligente / nec omnis qui facit quod tenetur et qualiter tenetur / et qualiter ab eo exigitur fieri: isto modo meretur. Unde quando dixi in primo libro quod omnis diligens deum super omnia meretur non capiebam meritum ita stricte sicut hic: sed large pro actu qui in praedestinato esset meritum.

¶ Septima potest faciliter concedi quod nullus tenetur mereri id est ad hoc quod suum agere sit meritum. Patet ex dictis / quia hoc non est in patante alicuius crean re: vt deus det sibi vitam eternam. per b actum etc. quod tamen requiritur ad b esse meritum: sed bene quilibet tenetur ad hoc / vt sit dignus. vel vt non sit indignus praemiari)/ b. et quod non stet ex culpa sua quod b non sit meritum. Idcico sicut nullus tenetur finaliter habere vitam eternam: sed tenetur indignitate carere / vel esse non indignus ex culpa: ita in proposito de mereri. Si dicas quod nullus impleat praecepta nisi perseueret quia praeseuerentia cadit subpraecepto / illud non valet quia nullus sciret an aliquam do fecerit aliquod praeceptum in vita sua: nec possemus dicere de aliquo quantumncumque sancto quamdiu esset in hac vita quod impleuerit aliquod praeceptum: immo ista semper esset dubia vel falsa sortes imple perceptum.

¶ Sic patet ergo q est possibile quod sortes facit pro b. tpe qualitercumquam deus vult eum facere pro b / et omnibus modis quibus obligatur facere pro b / tipste fieri: et tamen non meretur conformiter dictis loquendo de mereri. Ista videntur mihi probabilia. Dixi in descriptione mediate vel immediate propter dilectionem proximi et proppter volitiones bonas immediate respectu dei

¶ Octaua / capiendo dicto modo mereri seu meritum duo actus possunt eiusdem speiei esse in gratioe motus: quorum vnus est meritum et alter non. Patet ex dictis

¶ De premiis distinguitur quia quoddam est essen tiale scilicet ipse deus visus dilectus: et perfecte delectans. et aliud est accidentale vt gaudium de iustificatione impii vel de profectu hominum etc.

¶ Conclusio prima angeli mali non possunt nunc demereri. Probatur per glo. super illo ad Roma Reddet deus vnicuique secundum opera sua vbi mouetur questio / vtrum mala voluntas damnatorum sit culpa / vel tantum sit pena / et si culpa vtrum per illam mere antur penam / et respondet glo. Ad quod dicimus post. hanc vitam non esse opus merendi sed accipiendi. Nullus enim meretur / nisi dum in corpore est. Unde quidam concedunt illam malam voluntatem culpam quidam esse: sed per eam nihil demereri.

¶ Secunda conclusio Angeli boni nunc non merentur nec profictunt in merito. Patet / ex dictis in descriptione meriti / quia eorum volitiones seu act ones non sunt merita. cum sint deum perfecte adepti

¶ Ex quo sequitur / quod fruitio beatifica non est meritum sed premium / nec illa est imputabilis volun tati create beate / sed meritum bene est imputabile et actus ille qui dicitur meritum

¶ Tertia conclusio angeli beati non prosiciunt in essentiali premio / vsque ad diem ludicii. Probatur quia non proficiunt in merito. ergo consequtia patet quia premium essentiale merito proportionatur antecedens est secunda conclusio possunt tamen proficere in gaudio accidentali et de facto proficiunt per reuelationes / illuminationes / et huiusmodi. etiam in glorificationibus sanctorum apparet

¶ Ex quo patet quod licet angeli prosicere possunt in multitudine cognitorum in verbo: non tamen in essentiali gaudio. Patet ex conclusione et probatione.

¶ Et sequitur secundo quod penes multitudinem. cognitorum in verbo non est attendenda latitudo vel intentio actus beatifici.

¶ Ad rationes principales. Ad primam dico quod non quelibet notitia in verbo rei vise est de essentia beatifice visionis: sed ipsa nuda visio essentie clara etiam si nulla creatura videatur: est beatifica in beatis et tantum secundum intentionem et augmentum illius: sequitur proportionabiliter augmentum vel intentio premii et delectationis essentialis. et hoo intendit Augustinus in auctoritate adducta. Et per hoc patet ad formam quia si antecedens intelligatur decognitione beatifica / nego antecedens si autem intelligatur simpliciter nego consequentiam.

¶ Ad secundam nego consequentiam: sicut patet ex dictis in descriptione meriti.

¶ Ad tertiam simpliciter nego consequentiam / carsa negationis dicta est prius in alia questione. ¶ Et sic est finis.