Quaestio 1

QUantum ad primum presupposita declaratione demereri facta in precedentibus declaro istud complexum primam gratiam quod licet possit significare de sum qui est gratia prima increata: a quo omnis gratia creata deriuatur / tamen ad presens volo loqui de creata gratia. Potest autem dici vno modo prima gratia creata / primum beneficium a deo gratiose collatum. et sic beneficium creationis esset in quolibet creato prima gratia. Alio modo dicitur gratia prima creata donum supernaturaliter infusum a deo / ipsi peccatori quo iustificatur a peccato: et fit de indigno dignus de iniusto iustus / et dicitur ideo prima: quia nulla alia eiusdem rationis cum ipsa in peccatore actualiter mortali: precessit / sed per ipsam primo fit iustus

¶ Secundo sciendum quod hoc nomen gratia potest multipliciter capi quandoque pro quolibet dono gratis dato. et sic ipla bona naturalia / possunt dicit gratie quia gratis data sunt. sicut patet per magistrum libro secundo / distinctione vicesima quinta capitulo quinto. Quandoque capitur pro dono superadditosupernaturaliter: et hoc dupliciter vno modo proquolibet dono: et aliomodo pro solo. dono gratun reddente: et hec differentia habetur libro secundo distinctione vicesimasexta satis. Gratia gratis data specialis (que non est gratumfaciens: sed que stat cumpeccato mortali) potest dici quodlibet auxilium ada ctum bonum bonitate precise morali. sicut habitus scientiarum vel reuelatio et huiusmodi. Gratia vero gratumfaciens quedam est vie: quedam patrie: et vna vocatur charitas vie: alia charitas patrie. de gratia vie: itendo loqui in hac questione et de chantate vie. Ista sortitur diuersas denominationes. iuxta multiplices eius effectus. dicitur enim praeueniens dicitur iustificans: dicitur sequens et cooperans: cum tamen sit eiusdem rationis essentialis. hec diuisio patet libro secundo distinctione vicesimaoctaua. et aliis locis ante et post.

¶ Tertio premitto quod articulus potest dupliciter intelligi vno modo. vtrum aliquis possit mereri primam gratiam sibi. aliter an potest mereri primam gratiam alteri. Restringendo ergo articulum ad pri¬ mam gratiam vltimo modo prime diuisionis

¶ Sit prima conclusio aliquis potest mereri al teri primam gratiam. probatur quia existens in charitate: licite potest orare: pro existente in peccato mortali vt deus ipsum conuertat: hoc enim tenet vsus approbatus ecclesie. et apostoli: ita orare docuerunt. et non est orandum pro talibus sine spe exauditionis: cum vt plurimum ad predes et propter merita oran tium: deus infundit gratiam illis pro quibus fiunt tales orationes: et eorum corda ad se conuertit: et hoc in tellligo mereri primam gratiam alteri. Item christus meruit primam gratiam omnibus paruulis et peccatoribus. Item dicitur quod beatus stephanus meruit paulo primam gratiam. et forte mater beati Augustini meruit beato auguistno primam gratiam ad dictum sensum.

¶ Secunda conclusio nullus sine charitate potest mereri primam gratiam nec sibi nec alteri. pro batur quia alias peccator mortalis mereretur sibi vel alteri iustificationem quod est falsum quia nec mereturr sine charitate sibi vel alteri: da oppositum. et sequiturierror pelagii.

¶ Tertia conclusio / hominem per liberum arbitium / mereri sibi primam gratiam: claudit contradictionem. probatur omne meritum: precedit illud causaliter quod habere meretur et omne meritum praecedit gratia: ergo hominem mereri primam gratiam sibi claudit contradictionem. patet consequentia: quia sequitur meretur primam gratiam ergo meritum precedit primam gratiam ex prima parte antecedentis. ergo primam gratiaam precedit alia. et per consequens prima gratia non est prima: quod est contradictio aperta: sed probatur secunda pars atecedentis per augustinum omne correctione et gratia: capitulo quarto dicentem: intelligendum est de gratia dei per iesum christum qua sola homines liberantur a malo et sine qua nullum prorsus facium bonum: si ue oogitando: siue volendo et amando siue causanlo non solum ministrante: ipsa sic vt faciant cum dilectione quod sciunt. et ideo in Epistola ad vitalem dicit: prorsus non oramus sed figimus nos orare: si uosipsos non illud facere crendimus quod oramus

¶ Quarta conclusio / nullum opus bonum nul laque gratia creata: est nisi a deo immediate creante preueniente et conseruante ipsam. probat beatus Augustinus sermone secundo de verbis apostoli: per illud christi: sine me nihil potestis facere: et de hoo:¬ idem dicit Augustinus primo libro ad simplicium solutione secunde questionis.

¶ Quinta conclusio / existens in gratia gratificante non meretur suam iustificationem a lapsu futuro contra quoddam motiuum ad oppositum tertie conclusionis quod est existens in gratia potest orare deum / vt si contingat eum peccare mortaliter / q continuo liberet et iustificet etc. et hoc orando videri posset impetrare gratiam iustificationis etc. probatur conclusio per peccatum futurum omne meritum precedens perdetur. ergo per effectum vel meritum vel orationem factam in charitate non meretur iustificari post lapsum et per consequens non meretur primam gratiam. Item potest mori ante iustificatio nem ergo meritum praecedens non fuit meritum iusti¬ ficationis et orationi et rogationi predicte compossi bilis eius mors ante iustificationem etc. Item existens in peccato mortali: indignus est vita eterna / ergo est indi gnus ad onem antecedens dignitatem vite eterne. ergo est indignus iustifioari: ergo iustificatio non est ex meritis precedentibus mortificatis per peccatum

¶ Ex his patet responsio ad primum principale argumentum quo ista materia fuit introducta neganda est enim prima. pars antecedentis et ad probationem dicendum est quod nullus potest penitere (proprie loquendo de pnila) sine gratia. vnde sufficit pro autoritate august. quod inchoationem precesat attritio quedam et nec illa meretur iustificationem / nec ipsam habere potest aliquis ex se sine speciali motione dei.

Secundus articulus.

Secundo articulo qui est responsiuus ad questionem: sunt aliqua preno tanda.

¶ Primum est quod acto meritorius est actus. et est liber / et est formaliter iustitia actualis / et est meritum: iuxta hec quattuor / sunt quattuor propoities / et sit a actus meritorius.

¶ Tunc prima propositio est. a quatenus est quidem adtus: tunc est a voluntate gratia eque primo. sed a deo principaliter et prius causaliter ac naturaet origine

¶ Secundo inquantum a est liber et est a deo principaliter et secundario a voluntate et gratia sed principalius a voluntate quam a gratia. Et ideo si voluntas non elicit cum debet est culpanda si sic landanda. Tertia propositio a actus meritorius inquantum est iustitia actualis est a deo prinoipaliter et secunda rio a voluntate et gratia sed principalius a gratia. patet quia gratia inclinat in actualem inhesionem ad deum tanquam ad vitam anime / et naturaliter inclinat in actualem iustitiam et determinat voluntatem ad taliter operandum et sic quodammodo vtitur voluntate: iuxta illud quod gratia comparatur sessori voluntas autem iumento secundum Grego. et quia ipsa est fomalis vita anime et vnio vite assistentis scilicet dei. Quarta propositio a inquantum est meritum non est effectibile nec a gratia nec a voluntate nec a deo. probatur quia si voluntas esset extra statum merendi et concurrerent tres cause iam dicte: scilicet deus gratia et voluntas ceteris paribus / fieret a sicut modo et tamen non esset a actus meritorius. sic patet quod a esse meritorium non est effectibile quamuis de facto secundum ordinationem diuinam / latitudo esse meritorii in a / sit conformiter secundum latitudinem ess actualis iustitie ipsius a.

¶ Ex quo patet quod esse meritorium est denominatio extrinseca ipsius actus a et solum est ex acceptatione diuina

¶ Secundo notandum: quod sicut patet ex dictis propositionibus) gratia dupliciter coefficit in actu meritorio. Primo mediante quia inclinat id est quasi determinat voluntatem. vt in talem actum et taliter exeat. Secundo immediate efficit substantiam actus sua naturali actiuitate / et hec est causa quare potimeritum attribuitur dono dei quam voluntati quanto tamen voluntas magis conatur secundum talem inclinationem tanto magis meretur vt in tertio articulo dicetur. Unde trahi potest ex dictis quod in omni actu meritorio / concurrunt tres cause / scilicet due libere deus et voluntas et tertia naturalis scilicet gratia et in omni modo efficiens eius deus primcipalius agit aliquo modo voluntas agit principalius gratia. Et quandoque vel secundum aliquem modum econuerso¬

¶ Nunc pono conclusiones quarum prima est cuiuslibet actionis meritorie / gratia est effectiua. pro patur per glosam super illo verbo ad romanos octa uo / non accepistis spiritum seruitutis etc. que dicit gratia dei diffusa est in cordibus nostris / non qua nos diligit sed qua dilectores suos nos facit. Dinc beatus prosper de vita contemplatiua et ponitur in canonede penitentia distinctione secunda charitas / dicit quod charitas est operatiua bonorum operum super quo verbo dicit glosa: id est effectiua.

¶ Ex quo sequuntur correlaria primum quod propter solam assistentiam gratie / non dicitur aliquis actus meritorius: ita quod non propter efficientiam patet ex conclusione. Et confirmatur quia si sola assistentia gratie sufficeret ad actum esse meritorium: sequeretur quod omnes acto facti in equali gratia / essent eque metitorii. quod falsum est et consequentia patet quia assistentia esset equalis. Item secundo quaodto esset maior gratia voluntati assistens elicienti actum tanto ille actus esset magis meritorius. ergo sequereturqued habens maiorem gratiam quolibet actu suo: plus meretur quam habens minorem. Item tertio sequeretur quod habens maiorem gratiam: numquam posset remissius et minus mereri quantumcumque remisse operetur quam habens minorem nisi gratia remitteretur. Quarto sequeretur quod non possemus facilius elicere actum bonum cum gratia quam sine gratia nec facilius cum maiore quam cum mino re gratia. patet quia nihil operaretur. Quinto sequereretur quod in totam substantiam actus dilectionis dei super omnia: posset voluntas sine gratia. hoc est falsum. vt ostensum est lib. 1. et patet falsitas per ansel mum infine libri oe concordia.

¶ Secundum correlarium non requiritur gratia praecise vt voluntas cum ea facilius possit in actum meritorium. patet per magistrum lib. ii distin. Ex viii. alle gantur verba august. de heresibus. Item alias sedtetur quod sine gratia possemus elicere actum meritorium quamuis difficulter et sic possemus mereri primam gratiam contra probata in articulo precedenti.

¶ Tertium correlarium. gratia non requiritur praecise / vt signum accepti esse deo ipsius actus scilicet vt actus sit acceptus ad vitam eternam. probatur quia ad hoc non plus valeret in voluntate quam in pede si non coageret voluntati. Item huius signum non est necessarium viatori nec deo non viatori / quia hoc nunquam apparuit sufficienter de communi lege. nec deo quia deus eternaliter nouit quos eligit et qui sunt bene operantes / et qui sunt eius.

¶ Quartum correlarium gratia non requiritur vt purgatiua seu iustificatiua voluntatis a peccato. probatur quia tunc habenti gratiam de facto et iustificato seu purgato non daretur amplior gratia vel frustra daretur isti in quo nihil est peccati. quod est falsum de beata virgine: cuius maior fuit gratia infine vite quam in principio. Secundo quia iustificatio¬ est a solo deo effectiue et non a gratia causaliter prio ri sed gratia est sequella iustificationis alioquin anteiustificationem premtellegeretur gratia quod est fal sum.

¶ Nota ergo quod gratia inclinat actualiter ad adherendum deo tanquam vite ipsius anime: etiam in clinat in actionem vitalem anime que est sponte conuerti ad deum siue in deum et in quolibet actu tali veluntabilem efficit et gratia naturaliter coeficit: et de us prin cipaliter primo vel principalius vt dixi.

¶ Secunda conclusio: gratia est effectiua cuius libet partis actionis meritorie. Probatur. si non ergo aliqua pars actionis meritorie producitur a voluntate sine gratia coefficiente ad quod sequuntur inconuenientia inducta in probatione primi correlarit precedentis conclusionis. Item glosa super illo secude ad corit thios tertio Non sumus sufficientes etc. dicit: gratia non datur secundum aliqua merita: sed efficit omnia merita. sed quelibet pars actionis meritorie est meritoria ergo.

¶ Tertia conclusio: deus preuenit voluntatem ad actum bonum se solo mouendo intellectum et etiam se solo mouendo voluntatem tali motione siue qua li voluntas non coeficeret actum illum bonum

¶ Probatur per Augustinum. 83. q. q. 6. et in sermone de verbis domini. Unde nec intellectus sine talimotione: cognoscit quid qualiter sit agendum: nec voluntas sine motione dicta sufficit ad conformiter volendum secundum quod intellectus ludicat

¶ Quarta conclusio: deus preuenit voluntaten se solo mouendo ipsam vt gratiam recipiat quam in fundit. Probatur quia nemo sufficit se disponere ad gratiam istam recipiendam primam: sed preuenitur voluntas a deo quia vt dicit augustinus de praedestinatio sanctorum circa principium Nemo sibi sufficit ad incipiendum vel perficiendum.

¶ Quinta conclusio: licet nullus actus iusticie actualis sit eiusd speiei cum actu qui non est huiusmodi modo statu actualis tamen aliquis actus non meritorius vequi non est meritum potest esse eiusd speciei specialissime cum actum meritoris seu cum actu qui est meritum et capio meritum seu meritorium actum stricte sicut superius in quadam questione meritum vel mereri descripsi scilicet quod ille actus solum dicatur meritorius que deus acceptat ad primum beatificum eternum et pro quo dabit ipsi elicienti vitam eternam ad intellectum in preposita questione Probatur sic: prima pars huius quia nullus actus effectiue procedens a gratia quo ad substantiam actus: potest esse eiusdem speciei cum illo qui non procedit ex gratia tali modo sed omnis actualis iusticia procedita gratia efficiente ipsum quo ad essentiam et substantiam actus et nullus qui non est huiusmodi procedit a gratia ergo Pro batur maior quia alias aliquis posset ex se actualiter iuste agere et per consequens virtuose consequentia patet quia omnis actus eiusdem speciei cum actuali iusticia: est iusticia actualis: consequens est falsum vt patet per predicta sed probatur minor pro secunda parte quia gratia solum inclinat ad actus iusticie nec coefficit aliquem actum malum secundum augustinum. de correctione et gratia infine: gratia inquit non fal cit peccatum sed operit mlintitudinem peccatorum. nec coefficit ad actum indifferentem: quia nec est ociosa secundum Bernadum nec agit perperam secundum apo¬ stolum: ergo nullo modo coefficit ad actum qui non est iusticia actualis. Secunda pars conclusionis probatur per casum: sint sortes et plato in gratia et vnus eorum scilicet sortes sit predestinato et plato praescitus et eliciant ambo vterque scilicet illorum actum dilectonis dei super mnia vniformiter ex gratia quam nunc vterque habet Istocasu stante dilectio sortis et dilectio platonis: sunt eiusd speciei specialissime in genere moris et nature et tamen actus sortis est meritum: quia effecto praedestinationis ad vitam et non actus platonis / quod aute iste dilectiones sint eiusd specie patet: quia omens circunstantie abipsis ambobus requisite ad actum sunt siles nec aliquid adesse specificum actus est in vna / quod non sit in alia sed quod vna sit meritum puta dilectio sortis reliqua autem non patet ex casu¬

¶ Sed diceres quicquid est eiusdem speciei cumhomine est homo: ergo quicquid est eiusd speciei cum merito est meritum. Respondeo ne gando consequentiam nec est simile quia esse hominem vel esse specificum hominis est hominis per se et non per accidens: ergo praedicatur de omnibus que sunt in specie hominis: non sic autem est de esse meriti vel esse meritum respectu actuum actuum eiusdem. speciei: ideo non opportet sicut enim non opportet quod one quod est eiusd speciei cum albo sit album / quia alias homo niger esset albus: ita non opportet omnem eius speciei cum merito esse meritum: eo quod sic album esse non est per seesse specificum alborum eius speciei: ita nec esse meritum respectu actuum. quod enim b. actus meritum sit: et a actus eiusd speciei non: hoc est extrinsecum tam a. quae b. quia solum hoc est ex acceptatione diuina. Unde si sint ibi duo denari eiusd monete et equalis valoris / et eiusa spent omnis: et acceptum vnum et non alium libere propter meam acceptionem liberam non diunsificantur dicti denarit in specie sic siliter est ymaginandum de actibus predictis

¶ Ex hac conclusione quinta sequitur quod non abeodem conuertibiliter habet actus meritorius / vt sit iusticia actualis / et vt sit meritum / secundum enim habet ex acceptione diuina. primum vero ex inclinatione gratioet causaliter a diuina voluntate concurrente secundum debitas circunstantias

¶ Correlarium secundum: quod non omnis iusticia actualts est meritum licet econuerso de comi lege omnem meritum sit iusticia actualis: hoc totum patet ex conclusione. Ex dictis patet aliqualiter responsio ad tertium principale argumentum negandum est antecedens: ad probationem negan dum est assumptu: ad philosophum dicendum quod intelligit de habitibus greatialis ex actibus quorum partiales cause non fuerunt habitus infusi. alias non habet vniunsaliter veritatem. etc

TErtio videndum est de materia se et cundi argumenti primcipalis vtrum maior co a natus et maior gratia / proportionabiliter actio nem meritoriam efficiant. pro cuius euidentia praemitto aliqua. primum quod voluntatem conari seu esse conantem est ipsam esse actu cau iam liberam vel sue libertatis actiue habere excerci tium sub aliquantula latitudine actualis coeficientie per quam distat diuisibiliter a non gradu conandi seu libere causandi / one enim libere agere est actu conari Secundo praemirto quod actu elicitorum a libertate varie conante / triplex est genus vnum est optandi vel deoptandi huius gratiois acto sunt vt cum optamus nos velle. vel cum deoptamus nos velle aut nolle et istiusmodi actos sunt iperfectiones et pauciores exigunt causas / quia possumus in illos sine gratia: potest enim peccator optare vtinam essem in charitate vtinam desiderarem iustificationes tuas etc. Secundum genus est actuum imperandi seu executiue volendi: illud scilicet quod optatur actibus primi generis. vt velle et desiderare actum: qualiter desiderare et velle optauit: et isti actus sunt perfectiores et plures causas exigunt prioribus respectu boni gratiam tanquam coefficientem. quamuis non sufficiat cum voluntate ad huius generis actus huic est quod habens gratiam adhuc oper tat: vtinam dirigantur vie mee adeo etc

¶ Ex quo patet quod cognatus iuste voluntatis ad bonum: non est in potestate plenaria iusti viatoris probatur quia alias frustra optaret vtinam dirigantur etc. Et ista est ratio augustini de verbis apostostolisermone quarto. quis enim (inquit augustinus) se dicit optare: quod sic habet in potestate arbitrii: vt nul lius indigens iuuamento: id possit efficere: quasi dicat nullus. vide ibi verba plura ad propositum. vndo subdit si optat iustus perficere quod precepit dominus vt dicitur ipse rogandus est deus.

¶ Secundo sequitur quod voluntas: ad nullum gradum ipsius conari: in genere iustitie: sufficit sereddere conantem: deo non iuuante. et faciente ipsam esse conantem: adiutorio vel iuuamento speciali. pro batur quicquid sufficit voluntatem facere se esse conantem: sufficit illam facere bonam. vel meliorem. sed impossibile est voluntatem etiam angeli: se reddere bonam vel facere meliorem. bono omnipoten te non operante eam: sic esse conantem. ergo etc. maior nota: minor est augustini duodecimo de ciuitate capitulo decimonono non poterant sed boni angeli facere meliores: quam eos deus fecerat. quo nemo melius quicquam facit. profecto et bonam voluntatem qua meliores essent (nisi operante adiutorio creatoris) habere non possunt

¶ Tertium genus (non milstum differens a praedicto) est actuum acceptiue vel delectanter volendi seu exequendi quod executioni mandatur.

¶ Tertio premitto quod ly proportionabiliter potest capi pro vt notat proportionem geometricam / secundo vt notat proportionem arismeticam. primo modo esset sei sus quastionis articuli si ly proportionabiliter sumatur a proporrione geometrica: vtrum qualis est proportio gratie ad gratiam / conatus ad conatum talis sit proportio meritorii actus ad meritorium actum vt si duplicetur gratia et conatus dupletur etiam actus meritorius Si vero lyproportionabiiiter sumatur a proportione arith metica: tunc non opportet vt ad duplam gratiam sequatur duplex meritum ceteris paribus: vt infra patebit Sed si duplicetur conatus et gratia duplicabitur praecise latitudo correspondens gratie et conatui: ceteris vni formiter manentibus et illud reducitur ad proportionem a rithmeticam vide quintum enclidis: quia duplicatio cause partialis non sper totum effectum duplat efficatiam propriam nate latitudinis in effectu sit correspondentis et sic bene consurgit aliqua maioratio in effectu totali sed non fit totius effecto duplatio. Exemplum de duobus trahentibusuauem si dupletur virtus praecise vnius trahentis non propter hoc duplatur velocitas tracto: sed duplatur solum medietas effecto sibi correspondentis.

¶ Quartum quod premitto est quod aliud est actum meritorium esse maiorem: et ipsum esse magis merito¬ rium. patet quia iste due latttudines scilicet ipsius esse actum quo ad perfectionem sibi intrinsecam extensiuam: vel quo ad extensionem eius duratiuam: et latitudo ipsius in esse numerati non sunt eidem omnes et contingit quandoque vnam augeri reliqua non aucta: nec ad diminutionem vnius necessario sequitur diminutio alterius: vt infra patebit. pono ergo primo aliquas conclusiones de conatu tantum Secundo respondebo per alias conclusiones ad articulum.

¶ Prima conclusio. de conatu. Solum agens liberum est: quod contingit non essentialiter auctum ceteris coagentibus non liberis vniformiter se habentibus: perfectius agere vna vice quam alia. et magius conari et minus. probatur quia agens liberum hoc potest. et nullum aliud agens non liberum hoc potest. ergo. consequentia nota ab exponentibus ad expositam sed probatur praeiacens voluntas quae est agens liberum: potest non aucta essentialiter (ceteris paribus / et non varia tis quae concurrunt vt cause non libere) habere intensiorem volitionem vel remissiorem: ergo contingit ipsam non auctam essentialiter esse magis conantem: quandoa nota: antecedens probatur quia sic praecise ex hoc ditur voluntas libera / quia omnibus positis requisitis ad suum a ctum per se potest libere elicere ipsum vel non elicere. Ita ex hoc diciter conatus ipsius voluntatis: quia positis vniformitur causis non liberis potest intentius vel remissius elicere. quilibet expitur hoc in seipso quia non necessitatur voluntas ad determinandum gradum intensionis sui acto liberi: quia hoc videtur implicare contradictionem quia non esse liber etc. patet ergo praeacens quae fuit prima pars antecedentis. Sed probo secundam partem scilicet quod nullum agens non liberum etc. quia agens non liberum agit vnico gradum actiuitatis naturalis: nec habet latitudinem vbi cera requisita stent vt prius ergo non potest non auctum in se (ceris vniformitur se hadentibus) intensius agere nec remissius nunc quam alia vice consequentia nota: sed antecedens probatur: quia si agens non liberum habeat latitudinem sue actiuitatis modo praedicto: tunc quandoem iuum age re intenderetur infra illam latitudinem ceteris non variatis nec ipso realiter aucto quod est falsum. vnde si a sol cauet b lumen et deus velit duplare b. a. ad aliud nichil coavet: nisi ad b. et illa intentio .b. ad duplum sui est solum a deo. vnde sit c. totum lumen: tunc solum pars c. est ab. .a. et non totum c quia subducta actiuitate a tolleretur solum subduplum ipsius c scilicet solum b. et non alia pars o producta scilicet a solo deo et sic pratet conclusio.

¶ Secunda conclusio conatus voluntatis non est iliquid a voluntate elicitum: distinctum a voluntate. probatur quia conatus nichil est aliud quam voluntas conansvel libertas eius excercita: secundum quod superius in rincipio articuli dictum est. ergo non est etc. Confirma tur quia elicitum a voluntate: est actus. sed actus quilibet talis est a conatu voluntatis productus et quasi posterior conatui nam voluntatem conari: est. quasi causaliter preuium actui elicito ergo.

¶ Tertia conclusio habitus gratie quae est qualitas ¶ non sufficit voluntatem reddere actu conantem tanta vel tanta latitudine conatus. probatur quia huiusmodi qualitas non habet aliquam causalitatem: preter inclia tiuam et respectu acto effectiuam naturaliter et non super libo rum arbitrium et non deturminat latitudines ipsius conari ac tualiter liberi: patet hoc in exemplo expraesso: quia si sint duopabitus inclinantes equaliter duas voluntates in quibus sunt ceris paribus adhuc stat illas voluntates: non eque intense conari immo quandoque habens minorem habitum inten¬ sius conatur quam habens maiorem: patet ergo quod tota latitudo conandi determinantiam est tribuenda cause libere vni vel pluribus et non rebus naturaliter et non libere causatiue sehabentibus et per consequens gratia praedicta non sufficit voluntatem redadere actu libere conantem¬

¶ Quarta conclusio: licet due cause libere: red dant voluntatem libere esse conantem tanto gradu in ex ecutone boni vna tamen sola causa libera sufficit ad ipsam esse libere conantem sub certo gradu respectu morta lis preccati licet concurrat alia causa libere coefficiendo actum. probatur prima pars quia deus et ipsa voluntas creata ad primum requiruntur: vt ex milrtis supradictis est maginfestum. Secunda pars probatur. quia alias deus faceret voluntatum conari ad malum / et actuaret eam ad malum

¶ Quinta conclusio: deus non est causale iuuamen tum nec esse potest nisi respectu creati arbitrii in bonis. probatur: quia deus non est iuuamentum alicuius actiuitatis nisi ad reddendum ipsam actu conantem bene: et taliter qua liter non esset conans vel causas esto quod nullum effectua le reliquum coeffectiuum deesset / hoc addito etiam quod ista actiuitas non augeratur nec varietur essentialiter. Si hoc solum contigit respectu liberi arbitrii quia ips est quo nion aucte essentialiter etc. vt patet ex prima conclusione. voco autem effectualia coeffectiua illa quae se solum coexigunt in effectun eis communem praecise vt sunt deus et voluntas creata in acti furandi hic enim neutra causarum iuuat alterius actiuitatem vel conatum sed ambe coeficiunt ips opus quo ad sustantiam itaque nec deus de facto agit actum furandi sine voluntate nec voluntas potest sine deo coefficient hanc conclusionem innuit augustinus de baptismo peruulo rum libro. 3. capi. 3. dicens Adiutor ntur deus dicitur nec iuuare potest aliquid nisi etiam sponte conetur. et subdit quod non sicut in lapidibus insensati / aut sic in eis rebus in que rum natura rationem voluntatemque non condidit: salutem nostram deus operatur in nobis. Nos quidem operamur sed deus nobis cooperatur nos operari. Ex quo sequitur quod deus solum esse potest causale iuuamentum in bonis patet ex conclusione et probatione

NUnc secundo pono conclusiones rei ponsiuas ad articulum. quarum prima est Gratia solumefficit meritum coform miter conatui voluntatis in qua est probatur Si voluntas non conatur efficere meritum gratia non efficit. et si conatur efficere coefficit. et si magis coefficit secundum maiorem et minorem conatum voluntatis ergo conclusio vera. consequentia patet sed probatur antecedens quia licet gratia sueffectiua meriti tamen non potest exire in a. actum nisi voluntas conetur efficere iuxta naturalem inclinationem gratiet praecise quantum voluntas conatur et sequitur inclinationem gratio praecise tanundem gratia de sua efficientia excercet respecti eiusd actus semper quia alioqui contingeret dare latitudinem meriti quae vel non esset a voluntate vel si esset a voluntate non esset secundum concursum gratie quod est falum

¶ Secunda conclusio conatus voluntatis non semnper efficit meritum conformiter actiuitati gratie in ipsa ex stentis: probatur quia voluntas non semper quando meretur tantum effi cit meritum quantum gratia existens in ipsa foret actiua ymo quandoque minus meritum efficit: ergo: consequentia nota cum gratia sit tantum actiua meriti ad quantum concurrere potest et inclinar sed ipsa potest ad maius inclinare igitur. antecedens patet: quia cum eade gratia voluntas quandoque intensius et quandoque remissius agit ergo.

Tertia conclusio. tantus conatus voluntatis efficit proportionabiliter tantum meritum et maior maius et minor minus in eodem merente ceris paribus. probatur: quia ad tantum conatum sequitur tanta actiuitas gratie et ad maiorem maior et ad minorem minor vt patet ex conclusione prima huius partis secunde articuli praesentis sed constat quod maioconatus et maior actiuitas gratie efficiunt proportionabiliter ter maius meritum quia nec minus nec equale alias frustra esset intensio ergo maius intelligendo conclusionem secundum proportionem arithmeticam

¶ Quarta conclusio. non semper maior actiui ¶ tas gratie efficit proportionabiliter maius meritum nec minor minus nec tanta tantum.

¶ Ista probatur ex prima conclusio ne huius partis quia non semper tanta actiuitas est cum tanto conatu nec cum maiore maior etc.

¶ Ex his patet res ponsio ad articulum quia si articuli titulus sit vna copulatiua falsa est sicut patet ex conclusione quarta huius parti Si vero sit vna de copulato extremo verus est titilus exponendo ly proportionabiliter vt sumitur a proportio ne arithmetica non autem prout sumitur a proportione gemetrica. quia duplus conatus et dupla gratie actiuitas non efficiunt duplum meruum quia aliquae sunt circunsiantie alie non duplate sicut circunstantia finis. Unde videtur quod que dam circunstantie in nariabiles sunt connes cuilet merito (vt apperet michi de fine et conformitate recte rationis.

Ex hus sequuntur correlaria. Primum quod in casu habens minorem gratiam / plus meretur equalem actum eli ciendo: cum illo qui habet gratiam maiorem posito quod anbo possinequaliter conari et equales gratias habere. probatur: quia ex quo ille cum minori gratia elicit equalem actum sequitur quod magis conatur quam habens gratiam maiorem: et sic plus facit quod in se est quare magis habet de laude voluntarii: hoc tamen correlarium dico tantum probabiliter nichil asserendo: quia fundatur super michi dubio: licet multum famoso apud merales videlet quod omnis equaliter faciens quod in se est cum aliquae si non ex culpa sibi imputabili non potest plus ponere effectu vel tantum sicut alius ponit equaliter tamen meretur Et si plus facit quod in se est: plus meretur dato quod non plus ponat in effectu dum modo ista impotentia non ex culpa sua proueni at. Illud fundamentum habet plures apparentias / quia alias pauper non posset tam efficaci et tam intensa voluntate equaliter mereri prae actum interiorem sic diues cum pari voluntate praecise et ex intentione etc.

¶ Sed instantia videtur. Nam. a. non professus obedientiam et b. professus si equaliter faciunt quod in ipsis est obediendo praelato b. plus meretur quam. a. et tamen non est ex culpa quod non potest plus ponere in effectu. dico tamen quod stante fundamento correlarium necessario sequitur ex praedictis

¶ Secundum correlarium. Si sint duo quorum vnus potest habere naturalter maiorem conatum quam alius: tunc non semper alter eorum habens maiorem gratiam et maiorem contum / eliciensque maiorem actum meritorium: magis meretur quam habens minorem gistram et minorem conatum voluntatis eliciens acti minorem meritorium patet quia possibile est quod secundus magis facia quod in se est quam primus vnde ad hoc suffragatur iinorem autoritas ari. 41 ethicorum nichil prohibet liberaliorem esse minora dantem si a minoribus dentur vnde hic habes exemplunvbi actus maior meritorius non est maius meritum in esse meriti quam meritorius minor. iuxta dictum ari. vbi supra.

¶ Tertium. Nullum meritum nature finite non per sonate diuina persona: potest esse infinitum secundum leges ordinatas a deo / dico autem notanter finite nature quia si per Adritioes principales questionis principalis. patet solutio ex dictis in articulis quomodo deus et gratia et / voluntas vniformiter non concurrunt ad merito riam actionem. Et sic est finis questionis.