Quaestio 5

QVESTIO QVINTA PROLOGI Vtrum cognitio veritatis Theologiae sit finis in hac scientia, vel alium habeat fine.

ARGVITVR AD PARTEM affirmatiuam. I&Cientia speculatiua, & practica distinAguuntur per obiecta, quia speculatiua est de obiecto pure speculabili, practica vero de agibili: sed subiectum Theologiae s. Deus est pure speculabile, ergo ista scientia est po re speculatiua, & quia finis speculatinae scie tiae est cognitio veritatis, finis Theologiae erit simpliciter notitia Veritatis.

2 Sola visio Dei est finis huius scientie, ergo sola cognitio veritatis. Consequentia est nota, quia visio Dei nil aliud est, quam con gnitio summae veritatis. Antecedens probo per D. loann. dicentem, visio est tota mer¬ ces; & P. Augustinus in sermone de tempore vult, quod tota nostra operatio, & studium in hac vita sit sanare oculum cordis, vt videatur Deus.

3 Quod finis huius scientiae sit operatio arguit. lllius habitus, qui dirigit in puram operationem, finis est operatio, & est practicus: Theologia est huiusmodi, ergo &c. Maior patet. Minor probatur per illud D. Iacobi 4. Estote factores verbi, & non auditores tan tum. Et P. Augustin. in de vera religione ait, quod in vanum legem Dei meditatur, qui laborat, vt memoriae teneat, quod actione non implet, ergo finis Theologiae est operatio, & sic est practica.

4 Quod complectatur vtrumque fine, sic argui tur. Illa scientia, quae excedit omnes alias etiam simul sumptas, debet complecti omnes perfe ctiones in alijs repertas, & per consequens debet habere pro fine cognitionem veritatis, & operationem, vt habeat perfectionem spe culatiuae scientiae, & practicae, Theologia excellit omnes alias scientias, ergo &c.

ARGVITVR AD PARTEM negatiuam. QVO D dilectio sit finis Theologiae sic probatur. Scientia nobilissima debet habere sinem nobilissimum, sed dilectio charstatis est finis nobilissimus, vt patet per Apost. & D. Augustinum quarto de Tri nitate dicentem, "nullum est isto dono Dei excellentius", ergo dilectio charitatis debet poni finis huius scientiae. Confirmatur, quia nos maxime dirigit in amorem, dicente Euangelio, "Diliges Dominum tuum ex toto corde tuo", &c. Et proximum tuum sicut te ipsum, in quibus duobus mandatis tota lex pendet & Prophetae, & per consequens haec scientis non est practica, nec speculatiua

2 Confirmatur, quia dilectio charitatis, quae ponitur finis Theologiae non potest re duci ad speculationem, cum sit extra intelle ctum, nec ad praxim, quia eius obiectum, quod est Deus, non est practicum, nec agibile, ergo collocanda est in tertio quoddam genere, quod aliquo modo est denominandum dilectio, & inde dicetur affectiua.

RESPONDEO: in ista quaestione sunt sex articuli examinandi, prout tangunt argu menta omnia. 1 An distinctio inter speculatiuum, & practicum habitum sit summenda ex obiecto.

2 An finis Theologiae sit speculatio veritatis..

3 An dato quod contemplatio veritatis non sit finis, vtrum praxis, vel operatio diceda sit eius finis.

4 An complectatur simul ambos istos fines, sicque possit dici practica, & speculatiua

5 An Dilectio simpliciter sit finis Theologiae.

6 An talis dilectio debeat reduci ad speculationem, vel praxim, vel sit collocanda in quoddam tertio genere distinctum ab istis, dicendaque sit dilectiua, vel affectiua.

ARTICVLVS PRIMVS. Vtrum distinctio speculatiui habitus a practico sit summenda ab obiecto.

HVic articulo respondent quidam affir matiue. Pro quo declarant primo, in quo consistat ratio habitus practici, & supponunt ex tertio de anima, quod intellectus ertensione fiat practicus, & sic omnis habitus ipsius intellectus, qui est practicus, ad ali quam operationem extenditur: Haec autem operatio, ad quam se extendit, oportet quod sit alterius potentiae ab intellectu, quia nec intellectus, nec habitus extendunt se proprie nisi ad actus alterius potentiae, respectu quorum habent vim directiuam, & si quandoque dirigat proprios actus, non tamen dicitur pra xis actus directus, nec dirigens dicitur practi ca, alioquin logica, quae dirigit actum discur rendi esset cognitio practica, & discutsus esset quaedam praxis, quod reputant falsum: Operatio igitur praxis est extra intellectum, Et si quaeratur de modo extensionis huius habitus ad operationem practicam, dicunt, quod extenditur ad eam secundum ordinem prioritatis in ratione dirigentis, & secundum ordinem naturalis conformita tis in ratione conformantis. Primum pa tet, quia illi actus, qui non subduntur directioni intellectus, vt sunt actus vegetatiui, non dicuntur practici, nec aliqua cognitio est in intellectu, quae ex ordine ad ipsos possit dici practica Quod etiam habeat ad eam ope rationem ordinem naturalis conformitatis, atet, nam illa operatio, cuius intellectus, vel habitus eius habet virtutem directiuam, non dicitur recta, nisi sit conformis suae regulae in intellectu existentis, cui apta est conformari,

His praemissis apparet secundum istos, quod ratio habitus practici consistit in duplici relatione aptitudinali scilicet in respectu prioritatis, & naturalis conformitatis, ratio vero habitus speculatiui per oppositum consistit in priuatione vtriusque respectus.

Ad propositum descendendo probant, quod distinctio speculatiui, & practici habitus sumatur ex obiecto. Primo sic. Illud est causa distinctionis inter habitum practicum, & spe culatiuum, quod est causa, quare habeat, vel non habeant praefatos duos respectus aptitu dinis: sed obiectum est causa habendi respectu practici, & non habendi respectu speculatiui dictos respectus, ergo &c Maior est no ta, & minor probatur, nam quod habeat, velnon habeant istos respectus, hoc non potest prouenire nisi ex natura formae absolutae cuiuscunque illorum, ad quam necessario conse quuntur tanquam quaedam proprietates respectu practici; vel omnino repugnant respe ctu speculatiui. Illud igitur, quod est causa istorum habituum quantum ad suas formas absolutas est etiam causa dictorum respectuum vel priuationis eorundem, hoc autem est obiectum, quia non apparet aliud, quod praecedat istos habitus, a quo possint habere esse formale absolutum, & distinctum, nisi intellectus, vel obiecta, non habent autem eas ab intellectu, vt patet, ergo ab obiecto.

2 Praeterea causa, prefatae distinctionis vel est sumenda a fine vel ab obiecto; non a fine quia finis non mouet, nec habet rationem causae, nisi in quantum est actu amatus, talis autem aptitudo competit habitui practico ex sua natura, dato etiam quod finis non ametur. Nec valet si dicatur, quod est aptus amari, quia tunc haberetur, quod finis esset aptus causare, effectus autem non habet aliquid a causa, nisi secundum quod actu causat; non ergo ex fine sumetur distinctio; sed ex obiecto

3. Praeterea si finis causaret hanc distinctio nem, vel faceret in quantum est actu acquisitus, vel inquantum est actu cognitus, & intentus; non primo, quia sic esset posterior ha bitu practico, posterius autem non est causa distinctionis in priori: nec etiam secundo modo, quia sic habet rationem obiecti & tumc habetur propositum; nec vt intentus, quia da to etiam quod non intenderetur, nec amaretur adhuc tamen habitus ex sua natura haberet istos respectus aptitudinales, & per con sequens esset practicus, sequitur ergo, quod ex solo obiecto sit accipienda haec distinctio. 4. Addunt vlterius, quod practicum, & spe culatiuum non sunt essentiales differentiae scientiae in communi, quia nullus respectus, vel priuatio eius potest esse essentialis differentia alicuius absoluti: scientia autem in con muni est quid absolutum, ergo &c

Haec opinio deficit multipsiciter, Primo quia ponit eodem modo esse sumendam rationem practici, & speculatiui, ex parte intellectus, & ex parte sui habitus, quod est falsum, nam si eodem modo assumeretur ex parte intellectus, & sui habitus eodem mo do diuideretur intellectus per practicum, & speculatiuum, sicut diuiditur habitus, & sicut habitus speculatiuus est triplex, naturalis, Mathematicus, & Metaphysicus; practicus vero est duplex actiuus, & factiuus; ita & intellectus diuideretur, quod est absurdum

Secundo deficit dicens rationem practici consistere in duplici respectu aptitudinali contra quod arguo quadupliciter.

1 Si ratio habitus practici consisteret in duplici respectu aptitudinali sequeretur, quod respectus haberet vim dirigendi, & conformandi: consequens est falsum, ergo & antecedens Consequentia patet ex ipsis quia ponunt, quod habitus practicus habeat vim di rigendi, & conformandi illam operationem, ad quam extenditur, si ergo ratio habitus pra ctici consistat in respectu, sequitur, quod re- spectus habeat prefatam vim. Si dicatur, quod ista vis dirigendi est attribuenda illi absoluto, quod est fundamentum horum respectuum, quaero, vnde habeat talem vim; si a se, ergo essentialiter eam habet, & sic non con sistet in duplici respectu: si vero non habet ex se, sed ab alia causa, sequitur, quod non ha beat illam vt est habitus practicus, cuius con trarium intendunt. Falsitatem consequentis probo. Tum quia illud, quod dirigitur est quid absolutum, & dirigens respectiuum, & tunc respectiuum esset nobilibus absoluto. Tum quia dirigere, & conformare non competit habitui practico, nisi vt habet rationem prin cipij motiui, vel actiui, quia practicum idem est, quod actiuum: si ergo respectus dirigit, & conformat, sequitur, quod moueat, & agat.

2 Si habitus practicus consistit in respectu, sequitur, quod dabitur respectus sine ter mino, quod est falsum Consequentia probatur, quia huiusmodi respectus terminatur ac operationem, quam habitus practicus respicit mediantibus eis: sed habitus dicitur practi cus, & habet dictos respectus (secundum istos) ante omnem operationem: immo non existente aliqua tali operatione, ergo dicti respectus erunt sine termino. Quod si dicant, operationem existere secundum potentiam, & sic respectus poni aptitudinales: hoc non suffi¬ cit quia sicut illa operatio non est praxis msi secundum potentiam; ita nec ille habitus erit practicus secundum actum, sed solum, secundum potentiam, cuius contrarium ipsi dicunt

3 Sequeretur, quod non possent saluare distinctionem horum respectuum inter se Consequentia probatur. Non enim distinguuntur ratione fundamenti, cum fundentur in eodem, nec respectu termini, quia sunt respectu eiusdem, nec se ipsis (quod fortasse diceret propter relationes disparatas, quas ponunt distingui se ipsis) nam quaero ab eis, vnde habitus practieus habeat rationem prin cipij directiui; non possunt dicere nisi a prio ritate, quia ideo negant, intellectum habere vim dirigendi actus potentiae vegetatiuae, quia non est illa prior, debent ergo concede re, quod idem sit in habitu practico respectus prioritatis, & directionis, sed idem est in regula dirigere regulatum, & ipsum conformare sibi, ergo de primo ad vltimum; idem erit in habitu practico respectus prioritatis, & conformitatis, & sic non erunt distincti.

4 Si essent duo distincti respectus, seque retur quod practicum non haberet vnam simplicem quidditatem, & rationem, quod est falsum; quia quidditas cuiuslibet accidentis est simplex. Consequentia patet, quia duo distincti respectus sunt duae quidditates

TERTIO deficit, ponens rationem speculatiui consistere in priuatione horum respectuum, quod est absurdum. Tum quia diuisio habitus in speculatiuum, & practicu erit diuisio subiecti per habitum, & priuatio nem, & quia priuatio, & habitus sunt apta nata fieri circa idem, quilibet habitus se hapebit per indifferentiam ad rationem practi ci & speculatiui, & sic quandoque erit practi cus, quandoque speculatiuus. Tum quia ratio speculatiui erit indignior ratione practici, eo quod habitus semper est nobilior priuatione. Tum quia priuatio esset principium actus positui, quia habitus speculatiuus, qui consistit in priuatione respectuum, est principium ipsius speculationis, quae est actus po sitiuus, hoc autem est inconueniens, quia tunc effectus esset potior sua causa

QVARTO deficit, ponendo totalem, & principalem causam distinctionis habitus practici a speculatiuo sumendam esse ex obit cto, ita quod circumscripto fine adhuc ibi es set praefata distinctio Cuius contrarium inferius probabitur.

QUINTO male dicit, quod practicum, & speculatiuum non sunt essentiales diffe rentiae scientiae, sed accidentales, quod non videtur verum propter quatuor. 1 Primo quia ita se habet practicum, & speculatiuum ad scientiam, sicut agibile, & non agibile ad obiectum: sed istae sunt diffe rentiae essentiales obiecti, ergo & illae erunt essentiales differentiae scientiae. Maior patet ex dictis eorum, ponunt enim obiectum totale esse causam distinctionis horum habituum, idcirco illa distinctio est his habitibus essentialis, quae causatur a distinctione essentiali in praefatum obiectum. Minor probatur, quia quod obiectum practici habitus sit agibile, hoc non habet accidentaliter per aliqud superadditum suae naturae, sed immediate per suam naturam, de cuius intrinseca ratio ne est, quod possit subiici nostrae voluntati, & actioni, & ita suo modo quod obiectum sit pure speculabile, hoc habet immediate ex intrinseca ratione sui, ergo distinctio inter haec obiecta est essentialis, & per intrinsecas eorum rationes.

2 Ita se habet practicum, & speculatiuum ad scientiami, sicut praxis. ad operationem practicam, & specufatio ad actum speculationis: sed praxis, & speculatio sunt differetiae essentiales suarum operationum, ergo ptacticum, & speculatiuum erunt differentiae essentiales dictorum habituum. Maiorem. pro bo, quia isti habitus sunt principia dictarum operationum immediate per suam essentiam, idcirco oportet, quod distinctio essentialis in dictis operationibus sit causata a distinctione essentiali, quae est in istis habitibus, gitur si praxis, & speculatio sunt differentiae effentiales operationum, necessario practicum, & speculatiuum erunt differentiae essentiales habituum. Minor patet, nam nullus diceret, quod operatio, quam principiat habitus practicus, non sit essentialiter quaedam praxis; & actus, quem principiat habitus speculatiuus, non sit essentialiter speculatio, alioquin praxis, & speculatio essent quaedam proprietates superadditae ope- rationibus, & non praedicarentur directe de illis.

3 Si practicum, & speculatiuum non esent essentiales, differentiae scientiae, sequeretur, quod non caderent in intellectu quid ditatiuo ipsius, quod est falsum, ergo &c. Consequentia patet, quia praxis non cadit in intellectu quidditatiuo subiecti, ergo neo etiam scientiae, Falsitatem probo, nam si huiusmodi scientiae quidditatiue possent intelligi sine ratione practici, & speculatiui, possent etiam intelligi distincte sine obiectis, nam eadem ratione, qua circumscribentur a ratione practici, & speculatiuil, circumscribentur et ab omni ordine, quem habent ad obiectum. Nec valet si dicant, quod habent alium ordinem essentialem ad obiectum, pu ta rationem efficientem, quia sunt causatae ab eis, & sic intelliguntur distingui per obiecta. circumscripto alio ordine: nam posset Deus tollere istum ordinem efficientiae causando eas immediate sine obiectis, non tamen vide tur, quod posset tollere istum ordinem, quen habent secundum rationem practici, & speculatiui; ergo iste ordo est simpliciter essentialis eis.

4 Si non essent differentiae essentiales, seque retur, quod distinctio scientiarum per practi cum, & speculatiuum esset minor distinctio illa, quae est per obiecta agibilia, quod est falsum, ergo &c. Consequentia est nota quia ac cidentalis differentia posterior est, & minor essentiali. Falsitas probatur, quia patet maiorem distinctionem esse inter duo obiecta, quorum vnum est agibile, & alterum pure specu labile quam inter duo obiecta agibilia, vel duo speculabilia, quamuis vtraque sit essentia lis. Quod etiam probo ratione, quia duo obie cta agibilia possunt reduci in idem principium scilicet voluntatem, agibile vero, & pure spe culabile nullo modo, & sic patet, quod praefata opinio non potest consistere.

Quiddam alij huic opinioni addunt, quod distinctio practici a speculatiuo sumitur ab obiectis non absolute sumptis, sed relatis ad scientiam, & scientem, in quantum sciens po test, vel non potest fabricare dicta obiecta. Quod probant quia si ab obiectis tantum sum meretur, non posset de vno, & eodem obiecto haberi scientia practica, & speculatiua, & tamen videmus, quod de obiecto scientiae moralis habet homo scientiam practicam, quia potest ipsum efformare, & de eodem habet Angelus scientiam speculatiuam, & de eodem torpore sanabile habet vnus homo scientiam practicam, & alter speculatiuam. Item si homo acciperet facultatem producendi rosam, scientia de rosa esset practica, cum modo sit speculatiua quod non est propter aliud, nisi quia scibile habet aliam relationem ad scien tem, quam prius.

Ex ista conclusione inferunt alteram, quod practicum, & speculatiuum non sunt differentiae essentiales scientiae in quantum scien tia est quaedam res absoluta de genere qualitatis quia secundum istas acceptiones eadem scientia secundum speciem potest esse practi ca, & speculatiua, puta moralis in intellectu nostro, & Angeli est eiusdem speciei; tum quia est de eodem obiecto, tum quia est in subie cto eiusdem rationis, & tamen in nobis est practica, in Angelo vero speculatiua. Si vero accipiatur scientia, vt est virtus intellectualis, sic non est pura res absoluta, sed addit quendam respectum congruentiae in ordine ad subiectum & isto modo practicum, & spe culatiuum sunt eius differentiae essentiales, Nam quamuis accidat scientiae absolute sum ptae, quod sit practica, vel speculatiua, in quam tum tamen est virtus intellectualis scientis, cui competit habere ordinem ad obiectum, vel obiectum ad ipsum, ita vt sit ab ipso agibi le, vel non agibile; sic per se inest scientiae, quod sit practica, vel speculatiua

lstae modus dicendi est irrationabilior altero.

PRIMO, nam cum dicunt, quod practicum, & speculatiuum recipiunt distinctionem ab obiecto relato ad scientem, hoc dictum destruit se ipsum. Quaero enim ab eis, vnde obiectum habeat hoc, quod sit causa huius distinctionis: si dicant, quod ex se, ergo non ex relatione ad scientem; Non ex illa relatione quam habet ad scientem, quia relatio vel da ret praefatam causalitatem, sicut ratio efficiedi istos habitus, vel sicut ratio terminandi eos, quorum neutrum potest conuenire rela tioni; Non ex ipso sciente, quia tunc nullo modo esset ex obiecto, quia quod est extrinsicum ab obiecto, nec largitur sibi aliquam formam, nec potest dare aliqua causalitatem, sciens hoc modo se habet ad obiectum, ergo &c.

SECVNDO decipiuntur, quod de eodem obiecto possit esse scientia practica, & speculatiua: nam scientia practica est de puro agibili, speculatiua vero de non agibisi; operabile autem, & non operabile contradicunt, & non sunt idem ergo, nec obiectum scientiae moralis vt est in mente Angeli, & in mente nostra, quamuis videatur esse idem, il la enim sistit in pura speculatione agibilis prout est pure speculabile; sed in mente nostra non sistit in pura speculatione operabilis, sed considerat qualiter possit subijci nostrae operationi. Quapropter illius subiectum, & istius habent oppositionem, nam iatio obiecti illius completur in hoc, quod est posse subiici soli speculationi ita quod si vltra pro cederetur, non esset amplius eius obiectum; sed ratio obiecti scientiae moralis in nobis contrario modo se habet, completur enim, quando cognoscitur posse subiici nostrae ope rationi, & sic dicendum est de medicina De rosa autem dico, quod si produceretur ab homine, tunc induceret aliam rationem obecti, quia non sisteret in hoc, quod est subij ci solum speculationi¬

TERTIO male dicunt, quod practicum, & speculatiuum non sunt differentiae essentiales scientiae, vt est res quaedam absoluta, sicut patuit superius: Et cum dicunt quod scientia moralis in mente Angeli, & in mente nostra, est eiusdem speciei, & tamen ibi est speculatiua, hic vero practica, omni- no decipiuntur: tum quia dubium est, vtrum intellectus Angeli, & noster sint eiusdem spe ciei: tum quia dato quod sint, moralis tamen scientia in intellectu Angeli, & nostro non sunt de eodem obiecto, vt superius probatum est, & per consequens non sunt eiusdem spe ciei: tum etiam quia dicere, quod sint eiusdem speciei, & tamen illa speculatiua, & non stra practica, est dicere, quod non sint eiusdem speciei; constat namque, quod practicum, & speculatiuum vel sunt differentiae essentiales scientiae, vel saltem sunt passiones eius quemadmodum par, & impar passiones numeri: Qui ergo negant, quod sint differentiae essentiales, habent saltem concedere, quod sint passiones; sicut ergo est impossibile numerum eiusdem speciei esse par, & impar, ita etiam erit impossibile scientiam eiusdem speciei distingui per practicum, & speculatiuum.

Tandem decipiuntur, dum dicunt, quod scientia, vt est virtus intellectualis, non dicit rem absolutam, sed addit respectum congruentiae in ordine ad subiectum, secundum quem modum practicum, & speculatiuum sunt eius differentiae essentiales, hoc enim est falsum, tum quia talis respectus non est pos sibilis, scientia enim non dicitur relatiue ad scientem, vt patet 5. Metaph immo nec aliquis respectus est possibilis inter subiectum & accidens, quia opposito relatiua excludit vnitatem subiecti: Tum quia huiusmodi respectus non pertinet ad scientiam, prout habet rationem virtutis: non enim includit illum intrinsece, quia tunc esset res constituta per res diuersorum praedicamentorum: nec connotat ipsum, quia tunc nullo modo determinaretur ad genus, & ad speciem virtutis per talem respectum, cum sit quid extrinsecum, & ratio generis, vel speciei intrinseca. Et ex hoc apparet, quod per talem re spectum congruentiae ad subiectum practicum, & specnlatiuum sunt differentiae essen tiales scientiae, quia huiusmodi respectus non includitur essentialiter in ratione scientiae vel virtutis, cum sit extrinsecus, differentiae vero essentiales includuntur essentialiter in ratione eius, cuius sunt differentiae.

Quapropter dicunt quidam alij, quod ali ter accipienda est distinctio inter practicum, & speculatiuum, prout respiciunt intellectum, & aliter prout respiciunt habitum, & actum; nam vt respiciunt intellectum, eorum distinctio non potest accipi ab obiecto, cuius ratio est, quia cum intellectus sit potentia abstracta respiciens totum ens, nullam patitur in se ipso distinctionem ex parte obiecti, & sic distinctio inter practicum, & speculatiuum non est essentialis, quia omnis distinctio essentialis in potentijs oritur ex obiectis; quapropter distinctio ista per practicum, & speculatiuum erit accidentalis, quae sumetur ex aliquo extrinseco connotato, ad quod obiectum intellectus habet accidentalem ha bitudinem, hoc autem non potest esse, nisi finis amatus, & desideratus: quod sic proba ri potest, supponunt enim, quod intellectus non sit practicus, nisi quando est operatiuus, intellectus autem tunc fit operatiuus, quando actualiter ordinat suum obiectum ad opus, & quia huiusmodi ordinatio non fit nisi por desiderium alicuius finis consequendi ex isto opere, ideo sequitur, quod intellectus practicus distinguatur a speculatiuo non per obiectum, sed per hoc extrinsecum connota tum, quod est finis amatus.

Probant vlterius, quod ad hunc finem amatum obiectum intellectus habeat accidentalem habitudinem, tanquam ad aliquod extrinsecum connotatum, nam licet ex sui hatura sit ordinabile ad opus, & per consequen ad finem consequendum ex opere, quod ta men actualiter ordinetur ad opus, & ad fi- nem, hoc non habet ex sui natura, sed ex de siderio desiderantis finem: & sic sumenda est distinctio a fine, & non ex obiecto, quod etiam videtur esse ad mentem Arist. tertio de anima, vbi expresse vult, quod intellectus practicus distinguatur fine a speculatiuo.

Si autem loquamur de practico, & specu latiuo, prout se tenent ex parte habitus, vel actus, eorum distinctio sumenda est ex obie ctis, quia quamuis obiecta non extendant se ad faciendam distinctionem in potentia intellectiua, quia vnus intellectus potest in omnia intelligibilia, extendunt tamen se ad distin guendos habitus, & actus, quia nec vnus habi tus, nec vnus actus sufficit ad omnia intelligibilia, ideo alius erit habitus de obiecto agiili, & iste erit practicus, alius de obiecto non operabili, qui erit speculatiuus, & quia distinctio habituum sumpta ex obiectis est essentialis, practicum, & speculatiuum hoc mo do erunt differentiae essentiales habituum.

lsta opinio quamuis videatur satis rationabilis, tria tamen continet dubia. Primum, quia non videtur assignare propter quid distinctio practici, & speculatiui, prout se te¬ net ex parte habitus, non sit sumenda a fine, sicut sumitur, pro ut se tenet ex parte intellectus. Secundum, quia videtur velle, quod distinctio essentialis in potentijs, & habitibus causetur solum ab obiecto, & non a fine, cum tamen finis sit causa causarum. Tertium est, quia ponunt, quod practicum, & specu latiuum sint accidentales differentiae respectu intellectus, & essentiales respectu habituum, quod valde dubium est, nam cum pre fatae differentiae prius competant intellectui, quam habitui, si respectu intellectus sunt accidentales, multo magis videtur, quod sint accidentales respectu habitus, nisi aliud dicatur: Accedit, quod maxime respectu sinis sumi solet differentia essentialis. Idcirco est alia opinio affirmans, quod distinctio practici a speculatiuo habitu, sumen da est a fine, & non ab obiecto; quod probant, quia de eodem obiecto non extenso ad opus est scientia speculatiua, de quo si exten datur ad opus, est scientia practica: sicut pa tet de medicina, quae diuiditur in practicam, & speculatiuam, licet sit de eodem obiecto: hoc autem prouenit, quia prout extenditur ad opus, est practica, & e contra speculatiua.

Praeterea actus practicus: dicitur bonus, & malus bonitate, & malitia moris, quam bonitatem vel malitiam habet ex debitis circunstantijs, intet quas praecipue est circum stantia finis, ergo ratio practici sumitur a fi ne, & similiter ratio speculatiui. Haec opinio quamuis forte sit vera in con clusione, non innititur tamen firmis rationi bus, nam cum primo dicunt, quod de eoden obiecto non extenso ad opus est scientia spe culatiua, de extenso vero practica, videntur sibi contradicere, quia eo ipso quod tale obie ctum potest extendi ad opus, non est pure speculatiuum & sic scientia de ipso non eris pure speculatiua, sed practica, sicut videmus de obiecto scientiae moralis libri Ethico rum, quod quamuis non extendatur ad opus quia tamen potest extendi, scientia de eo est practica: dicere ergo, quod scientia sit speculatiua, & quod obiectum eius possit exten di ad opus, est dicere, quod sit pure speculatiua, & non pure speculatiua Nec valet, quod dicitur de medicina, quia ibi non accibitur speculatiua proprie, sed valde large, secundum quem modum etiam scientia libri Ethicorum potest dici speculatiua, pro quan to non applicatur ad opus, nisi mediante ha bitu prudentiae, ita & medicina, quia non applicatur ad opus, nisi mediante alio habi tu practicae, & experientiae potest denomina ri speculatiua.

Secunda etiam ratio parum valet, quia non loquimur hic de practico, prout se extendit ad omnem actum, sed solum secundum actum intellectus. Dato etiam quod hoc non obsta ret, falsum tamen assumitur, quia saepe inuenitur actus intellectus practicus, vbi nonest bonitas, nec malitia in genere moris, sicut in productione artificialium. Item concesso argumento, adhuc non habent intentum, quia secundum hoc sequeretur, quod distinctio practici a speculatiuo sumeretur ex omnibus circunstantijs, cum tamen de solo fine intendat.

Quapropter videtur mihi aliter esse procedendum in hoc articulo, pro cuius euidem tia pono quatuor conclusiones. PRIMA est, quod practicum, & speculatiuum dicuntur aequiuoce de intellectu, & habitu, quam probo tripliciter. 1 Quando aliqua competunt pluribus & vni mediante altero secundum quendam ordinem essentialem, & causalitatis, non potest eis vniuoce, sed aequiuoce conuenire: practicum & speculatiuum competunt primo intellectui, quo mediante competunt ha bitui secundum ordinem essentialem, & cau salitaris: ergo &c. Maior est nota, quia ordo essentialis, & maxime cum causalitate tollit veram vniuocationem: sicut patet de genere, inter cuius species est ordo essentialis sine causalitate, & tollitur ab eis Vera vniuocatio, ita vt lateant aequiuocationes in generibus, multo magis ergo vbi erit ordo essentialis cum causalitate. Minor est etiam nota, quia nullus negaret, quod practicum, & speculatiuum prius competant intellectui deinde habitui & sic est ibi ordo; & etiam essentialis, quia intellectus; & hiabitus non sunt eiusdem rationis, & cum causalitate est, quia aliter posset inueniri practicum, & speculatiuum in habitibus, remo to speculatiuo, & practico ab intellectu, quod est falsum, quia habitus haeo habet ab intellectu, cuius signum est, quia habitus existens in appetitu non potest esse speculatiuus tatione sui subiecti, ergo si remoueretur ab intellectu, non posset esse practicus, nec speculatiuus.

2 Quae competunt aliquibus non secundum eandem rationem, dicuntur de eis aequi uoce: practicum, & speculatiuum competunt intellectui, & habitui non secundum eandem rationem, ergo &c. Maior est nota. Minor probatur, nam speculari competit intellectui nil dicendo de fugiendo, vel prosequendo, vt atet in tertio de anima: haec autem ratio nul lo modo competit ipsi speculari, vt se tenetex parte habitus, quia non speculatur, sed solum est ratio speculandi: & eodem modo est dice dum de ratione practici, ergo dictae rationes non competunt intellectui, & habitui eadem ratione.

3 Si practicum, & speculatiuum conuenirent intellectui, & habitui secundum ean dem rationem sequeretur, quod possent cau sari ab eodem principio, consequens est falsum ergo. Consequentia patet, quia quae sunt eiusdem rationis, vel habent idem principium vel saltem eis non repugnat. Falsitatem probo, quia practicum, & speculatiuum, vt com petunt habitui, sunt causata ab obiecto, (vt plures concedunt,) vt autem competunt intellectui, non causantur ab obiecto, quia prae ueniunt omne actionem obiecti, praesertim ratio speculatiui; quicquid sit de ratione practici.

Secunda conclusio est, practicum ita se ha bet ad intellectum, quod est eius differentia accidentalis, speculatiuum vero est differentia essentialis ipsius intellectus, quam probo de speculatiuo dupliciter.

1 Illud, per quod primo distinguitur intellectus ab omnibus alijs potentijs, est eius differentia essentialis, sed per speculatiuum distinguitur primo ab alijs potentijs intellectus, ergo &c. Maior patet, quia in his, quae non sunt eiusdemirationis, prima differentia semper est essentialis. Minor probatur, quia per solum speculatiuum intellectus, distinguitur ab omnibus alijs potentijs, est enim si bi proprium, & nulli alteri competit.

2 Quod est de primo intellectu alicuius non potest esse eius differentia accidentalis, sed ratio speculatiui est de primo intellectu ipsius intellectus ergo non est eius accidentalis, sed essentialis differentia. Maior est nota. Minor probatur, quia ita se habet specula tiuum ad intellectum, sicut sensitiuum ad sensum, & appetitiuum ad appetitum, constat autem, quod ratio sensitiui est de primo intellectu sensus, ergo &c

Probo aliam partem scilicet de practico, dupliciter.

1 Illud, quod competit alicui, & tamen est extra rationem eius, est differentia eius ac cidentalis; ratio practici est huiusmodi respe ctu intellectus, ergo &c. Maior patet, quia Quod est extra rationem alicuius, accidit illi, in quo fundatur. Minor probatur, quia si practicum esset essentiale intellectui, vel praecederet speculationem tanquam differentia su perior, vel sequeretur ipsam tanquam differentia constitutiua vltimo adueniens: Primum non potest dici, quia tunc speculatiuum esset quedam differentia inferior adpracticum, & diuisiua ipsius, quemadmodum rationale est inferius ad sensibile, & diuisiuum ipsius, quod nullus diceret: nec etiam potest dici secundum quia tuc practicum esset inferius ad specitlatiuum, & diuideret ipsum, quod non est di cendum. Sequeretur etiam vlterius, quod intellectus non distingueretur ab alijs potentijs per rationem speculatiui, cuius oppositum superius est ostensum. Nec valet, si dicatur, quod practicum, & speculatiuum sunt duae differentiae aequales, non enim est possibile du re duas differentias essentiales eiusdem reia oportet enim necessario, quod, vna earum sit superior, altera vero inferior.

2 Illa differentia, quae competit alicui po tentiae non ex se, nec ex ordine essentiali, que habet ad suum obiectum, sed ex aliquo sur perueniente, quod accidit suo obiecto est accidentalis suae potentiae, practicum est huiusmodi respectu intellectus, ergo &c. Maios est nota, quia differentia est essentialis alicu potentiae, quando competit illi altero dictorum modorum. Minor, probatur, nam ratio practiei non competit intellectui ex se, tund enim intellectus respectu cuiuscunque obiecti esset practicus, nec comperit illi ex ordine essentiali, quem habet ad suum obiectum, quia tunc circumscripto actu voluntatis es set practicus, & defugiendo, vel prosequende aliquid diceret, quid est falsum, quia non iudi cat aliquid fugrendum, vel prosequendum nisi pp aliquem finem volitum; intellectus autem habet ordinem essentialem completum ad suum obiectum ante omnem actum voluntatis. Ratio ergo voliti, per quam intellectus fit pra eticus, & iudicat de fugiendo, vel prosequendo non est intrinseca suo obiecto, sed accidentalis, & superueniens hinc est, quod intellectus, dum efficitur practicus, dicitur ex tendi, quia quasi exit extra se, eo quod habeat totum ordinem essentialem completum, antequam se extendat ad actum voluntatis, & ad rationem voliti superuenientem suo obiecto ex actu voluntatis, & sic ratio practi ci est illi accidentalis, ex quo vlterius deducitur, quod speculatiuum & practicum non sunt differentiae oppositae, prout respiciunt intellectum, ideo non est mirum si idem intellectus potest habere vtrumque.

Tertia conclusio Practicum, & speculatiuum comparata ad habitum sunt eius differentiae essentiales, quae probata fuit superius, improbando primam opinionems probo tamen eam iterum, quia aliter sequerentur duo nconuenientia. Primum est, quod scientiam speculatiua non excederet practicam in no¬ bilitate, quod est falsum per Arist 1. MetaphConsequentiam probo, quia si ponantur esse differentiae accidentales scientiae, eadem scientia poterit esse practica, & speculatiua, & de eodem obiecto, sicut concedunt aliqui eorum, & per consequens eadem scientia ex cederet seipsam in nobilitate, & idem obieetum excederet se ipsum, quod est falsum.

Secundo sequeretur, quod quaelibet scien tia haberet suum esse completum, antequam ei adueniret aliqua dictarum differentiarum, quod est falsum. Consequentia patet, quia differentia accidentalis aduenit post esse completum. Falsitatem probo, quia si scientia haberet essc completum ante aduentum harum differentiarum, vel haberet ex se, vel ab obie cto; non ex se, quia tunc obiectum non habe ret causalitatem super eam, quod ipsi negant, non ab obiecto, quia tunc quaero quomodo obiectum dederit hoc essc completum scientiae: quia non vt pure speculabile, sic enim non potest dare nisi esse speculatiuum; nec vt pure operabile, quia tunc daret solum esse practicu, ergo vel nullo modo dedit istuc essc completum, vel oportebit ponere in obiecto quandam tertiam rationem abstrahentem a ratione practici, & pure speculabili, sed hoc est quoddam fictitium, ideo scientia non potest habere suum esse completum ante aduentum alicuius istarum differentiarum.

Sed diceret aliquis, quod sicut ex parte intellectus speculatiuum ponebatur differetia essentialis intellectus, practicum vero accidentalis, ita videtur, quod debeat poni ex parte habitus, cum huiusmodi differentiae primo competant intellectui, & ex eo deueniant adhabitum.

Respondetur, quod hoc non est simile, quia idem obiectum, & idem finis, quae sunt accidentalia respectu intellectus, possunt esse essentialia respectu habitus. Ad cuius euidentiam est intelligendum, quod obiectum & finis intellectus, & habitus practici i hoc conueniunt, quod necessario supponunt actum voluntatis, si enim non esset aliquid volitum actu, vel potentia, non esset etiam aliquid agibile, & sic tolleretur obiectum intellectus, & habitus practici, & eodem modo tolleretur finis vtriusque cum hac similitudine stat tamen aliqua differentia, quia dato quod nihil esset operabile, non tamen propter hoc periret ipse intellectus, quia totum suum esse, & ordinem essentialem ad obiectum complete habet ante possibilitatem operis, & ideo dicebatur superius, quod habebat ordinem accidentalem ad ipsum ope rabile, & ad opus, ideo ratio practici, quae ex sto ordine sumitur, non potest dici differen tia essentialis intellectus. De habitu autem practico non est sic dicendum, nam amoto omni operabili, & omni possibilitate operis.. necessario, tollitur omnis habitus practicus, quia dictus habitus non praecedit rationem agibilis, imo sequitur eam, & per illam constituitur quapropter ordo, qui erat acciden talis respectu intellectus, efficitur essentialis respectu habitus, & ideo non est mirum, fi ratio practici est differentia essentialis habitus.

Quarta conclusio. Distinctio practici a speculatiuo non est sumenda totaliter ex ob iecto, sed ex obiecto, & fine simul, principalius tamen ex fine. Primam partem huius conclusionis sic probo.

Quandocunque plures causae concurrunt ad vnum effectum, & vna siue altera non sufficit, ille effectus non potest reduci totaliter in aliquam illarum, sed obiectum, & finis scientiae sunt huiusmodi, ergo &c. Maior est nota. Minor probatur. Nam quod obiectum sit causa scientiae, & eius differentia essentia lis apparet per eosmet, quia fere omnes re- ducunt distinctionem scientiarum in obiectum, patet etiam ratione, quia idem est causa actus, & habitus, sed obiectum est causa habitus, ergo & actus, & per consequens om nis distinctio erit per obiectum.

Quod autem obiectum non sufficiat sine fine ad dictam causalitatem probo, quia nullus agens agit determinatum effectum, nisi proter finem determinatum, constat autem, quod obiectum in causando scientiam causat deter minatum effectum, ergo oportet quod determinetur per debitum finem.

Item agens semper intendit finem, & ideo si per nullum finem determinatur, nullum finem intendit, & tunc non ageret, oportet ergo, quod finis concurrat cum agente & connotet ipsum necessaria significatione, vt dicit Com in de substantia orbis.

Quod autem finis non concurrat ad causalitatem scientiae sine obiecto agente facile paret, tum quia finis supponit ipsum agens; tum quia finis ex se non habet causalitatem nisi in mouendo quaecunque alia ad operan dum, propter quod dicitur causa causarum.

Quod autem principalius sumenda sit a fine, quam ab obiecto, probo tripliciter.

1 Quando duae causae concurrunt ad vnum effectum, illa est principalior cui magis inni titur effectus, sed in distinctione scientiae pra cticae, & speculatiuae distinctio magis innititur fini, quam obiecto, ergo &c. Maior est nota. Minor probatur, quia videmus, quod vna, & eadem res pertinet ad diuersam scien tiam, scilicet practicam, & speculatiuam pro pter alium & alium finem, sicut patet de sa nitate, quae vt res naturalis est, cuius finis a philosopho intenditur, est pura speculatio, & spectat ad naturalem scientiam: in quan tum vero est ens operabile, sic pertinet ad me dicinam, & est practica: ex quo apparet, quod obiectum non distinguit scientiam nisi propter alium, & alium finem intentum, & per consequens obiectum innititur fini in praefa ta distinctione, & ideo sanitas habet rationem obiecti operabilis, vt pertinet ad medicum, quia finis ipsius medici est sanitatem induce re, habet autem rationem speculabilis obiecti, vt pertinet ad naturalem, quia finis naturalis est solum ipsam speculari. Confirmatur, quia videmus, quod obiectum vt obiectum denominatur a fine, dicitur enim obiectum scientiae speculatiuae spe culabile, quia finis scientiae est ipsum specu lari, & similiter de practica.

2 Ex illa causa principaliter sumenda est distinctio practici a speculatiuo, qua sola ma nente manet distinctio, & qua remota remo uetur: sed manente sola causalitate finis ma net distinctio inter practicum, & speculatiuum, ergo &c. Maior patet. Minor proba tur, quia posset Deus remouere causalitatem obiecti causando scientiam practicam, & spe culatiuam immediate, & tamen maneret distinctio inter eas, tunc enim distinguerentur non ex alterius, & alterius obiecti efficientia, sed ex alterius, & alterius finis exigentia. Quod si dicatur ibi concurrere obiectum saltem in ratione terminantis, hoc non valet, quia obiectum in quantum terminat non est causa habitus.

3 Quod praescribit, & determinat practico, & speculatiuo naturas, pr quas distinguum tur, & ipsum non determinatur ab alio, est prin cipalis causa distinctionis eorum: Finis est huiusmodi; ergo &c. Maior est nota. Minor probatur, quia cum finis sit causa causarum secundum sui exigentiam praescribit, & determinat formam ipsi esfectui, quaproptel habet determinareomnes alias causas, & ipse a nulla alia terminatur, & ideo dicit Arist. primo Post. quod secundum exigentiam fi- nis caetera habent moderari, & mensurari. Item in secundo Metaph distinguens specu latiuam a practica per finem dicit, quod spe culatiuae finis est veritas, practicae vero opus & in tertio de Anima dicit expresse, quod practicus distinguitur a speculatiuo fine, ex eadem autem causa sumitur distinctio pract ci a speculatiuo, secundum quod se tenet ex parte intellectus, & ex parte scientiae, quam uis non eodem modo, & quamuis aliquae auctoritates faciant mentionem solum de obiecto, denotant tamen etiam finem, cum obiectum recipiat denominationem a fine & sic possunt soiui sufficienter omnes aucto ritates Aristo. & Com. quae nobis videntur contrariae. Restat ergo, argumenta nostrae conclusioni contraria soluere.

Ad primum dico, quod fundatur super fundamentum falsum, dato tamen quod esset verum, ratio non concludit quod possit talis respectus innasci ex natura sui fundamenti, & tamen hoc non obstante, innascere tur secundum exigentiam finis determinantis, & sic finis esset causa principalis.

Ad secundum dico, quod finis est causa, & cum dicitur, quod finis non causat nisi actu amatus, dico quod nec vt amatus, nec vt possibilis amari, quia obiectum, quod cau sat habitum (vt ipsi imaginantur) nec amat, nec est aptum natum amare. Si ergo quaera tur de tali fine quomodo causet, dico, quod causat in quantum determinans ipsum obie ctum ad causandum habitum secundum exi gentiam ipsius habitus. Nec valet, si dicatur, quod finis non potest determinare, quia nondum est in rerum natura nisi secundum potentiam: Nam quamuis non sit in rerum natura ille finis qui videtur immediate determinare ipsum obiectum, est tamen quidam alius finis principalior, secundum cuius exigentiam determinatur ille finis, & etiam ipsum obiectum: exempli gratia, dato quod non sit speculatio, quae est finis speculatiuae scien tiae, est tamen ipse homo, qui est finis princi palior, secundum cuius exigentiam determi natur, qualis debeat esse speculatio, & per consequens qualis habitus, qui sit principium actus, & quale obiectum, quod sit principium habitus.

Per hoc etiam patet ad tertium argumen tum, quid sit dicendum squod procedit ab insufficienti, quia finis nec in quantum actu acquisitus, nec in quantum cognitus vel intentus, sed in quantum determinans obiectum est causa huius distinctionis,

ARTICVLVS SECVNDVS Vtrum finis Theologiae sit speculatio veritatis.

AD hoc respondent aliqui affirmatiue, quod probant tripliciter. ientia, cuius perfectissimus actus nont. ontineri sub praxl, est speculatiua: I est huiusmodi: ergo & caet. Maior pa or probatur, quia perfectissimus actus huius scientiae est actus, volum tatis, qui est dilectio circa vltimum finem qui non potest pertinere ad scientiam practi cam, quamuis sit extra intellectum, quia non habet dirigi, nec regulari per aliquam cogni tionem practicam in intellectu existentem, sed solum indiget aliqua simplici cognitione ostendente, sequitur ergo, quod non por tineat ad practicam, sed ad speculatiuam scien tiam. Ex quo apparet secundum istos, quod practica, & speculatiua non differunt per habere finem, & non habere extra genus co gnitionis, quia quaecunque earum potest vtrumque finem habere, sed differunt, quia diuersimode habent, nam speculatiua potest ha bere pro fine extrinsico aliquem actum, qui non indiget nisi cognitione simpliciter ostendente, practiea vero habet pro fine extrinsico aliquem actum, qui indiget dirigi, & regu lari, & sic habebit pro fine cognitionem dirigentem, & regulantem.

2 Scientia speculatiua est simpliciter nobilior practica, Theologia est scientia nobilissima, ergo erit simpliciter speculatiua. Minor conceditur ab omnibus. Maior habetur ab Arist. in 1. Metaph & confirmatur, quia ex nobilitate, quam habet speculatiuum supra practicum, probatur in. Ethicorum quod sapientia sit virtus nobilior, quam prudentia quae est actus intellectus practici, & hoc est quod dicit Comm. ibidem melioris (inquit) particulae animae est sapientia, quam prudentia.

Theologia nostra deriuatur a Theologia Dei, & beatorum: sed illa est speculatiua, & non obiecto operabili, & contingenti; Theologia autem est de obiecto summe neeessario, & non operabili ergo non erit practica, sed speculatiua, & per consequens sim plex speculatio veritatis erit eius finis intrinsecus.

Haec opinio primo deficit ponens, quod scientia speculatiua possit attingere alium fi- nem vltra speculationem existentem extra intellectum, quia tunc intellectus fieret pra cticus per talem extensionem; ille namque ha bitus, qui extendit intellectum vltra ordinem essentialem, quem habet ad suum obiectum, facit eum practicum, sed per istam opinionem scientia speculatiua extendit intellectum ad actum alterius potentiae, & per consequens ad aliquam rationem superuenientem obiecto, ergo facit eum practicum. Secundo deficit, quia ponit Theologiam esse scientiam speculatiuam, & tamen dicit eam habere alium finem principaliorem ipsa speculatione scilicet ipsam dilectionem, in quibus dictis est contradictio; nam cum scietia sit denominanda a suo fine principali, debebit Theologia denominari a dilectione, & non a speculatione, & sic ex dictis eorum erit speculatiua, & non speculatiua

VIterius peccat dicens, quod dilectio vlti mi finis scilicet Dei non indiget cognitione dirigente, & regulante; nam actus, circa quen potest cadere error, indiget cognitione reguante; Dilectio Dei est huiusmodi; quod pro bo; si quidem haereticus, vel paganus possent Deum diligere super omnia tanquam vltimum finem, & tamen illa dilectio non esset modificata, & regulata secundum exigentiam praefati finis

Tandem errat, quia rationes omnes, super quibus fundatur peccat per fallaciam conse quentis ommissis alijs specialibus defectibus ipsarum. Et quod ita sit apparet, quia procedunt a pluribus causis Veritatis ad vnum tan tum, nam quod Theologia non sit practica. hoc potest prouenire ex pluribus causis, puta vel quia est speculatiua, vel quia est affectiua, vt inferius patebit, arguendo ergo sico Theologia non est practica: ergo speculatiua non valet, & est fallacia consequentis; quia potest esse affectiua.

ARTICVLVS TERTIVS. An finis Theologiae sit praxis, vel operatio; ita vt sit dicenda practica.

HVic quaesito respondent aliqui, quod i sic: Volunt enim, quod cognitio habita per hanc scientiam sit simpliciter practica; quod sic probant. Illa cognitio est simpliciter practica, quae est prior volitione recta, & est causa suae rectitudinis eam sibi conformam do, cognitio Theologica est huiusmodi; ergo &c. Maior probatur quia secundum eos in hoc dissert cognitio practica a speculatiua; quia cognitio speculatiua non subest operationi alterius potentiae, quae sit posterior, & nota conformari sibi; cognitio autem practica e contrario se habet, & ideo vult Arist, sexto, Eticho, quod finis practice mentis sit veritas conformiter se habens appetitui recto Minor probatur, quia volitio illa; qua diligimus Deum recte, est posterior cognitione habita de Deo per Theologiam saltem quantum ad ea, quae sunt necessaria sciri, & tali cognitio ni habent conformari, & per eam rectificari, quod apparet signo, & ratione, signo qui dem, quia Theologia non tradit de Deo aliquam cognitionem, quae videatur speculatiua, quin virtualiter includat conformitatem, & rectitudinem dilectionis, vt patet de cognitione Trinitatis, quae videtur pure speculatiua, & tamen est practica, quia virtualiter includit rectitudinem dilectionis; nam dilectio Dei non esset recta, nisi terminaretur ad eum, vt in tribus personis existentem, sicut illum cognoscimus per Theologiam, qua propter talis dilectio est posterior cognitione, & illi conformabitur, & per eam regulabitur: patet etiam idem ratione, quia ab obiecto huius scientiae, vt habet rationem vltimi finis, sumuntur regulae, quibus rectifica tur nostra dilectio respectu eiusdem finis: Immo vlterius, quia a fine non sumuntur ni si principia practica, oportet, quod principia sumpta ab obiecto huius scientiae sint practica, & per consequens omnes conclusiones erunt practicae. Nec tamen propter hoc sequitur secundum eos, quod obiectum Theo logiae sit Deus sub ratione vltimi finis, quia nec dicta principia sumuntur ab illo respectu finis in Deo fundato, sed ab absoluto fun damento illius respectus, & illud est obiectum.

lsti bene dicunt ponendo dilectionem Dei finem Theologiae, quaedam vero dicunt, quae videntur deuiare a veritate. Tum quia volunt, quod dilectio Dei sit vera praxis, quod reputo falsum, vt patebit: Tum quia dicunt, hanc scientiam debere dici practicam ratione finis, qui est dilectio, quod non admitto. Accedit, quod Theologia non esset dignior scientijs speculatiuis humanitus adinuentis; hoc enim videtur vniuersaliter verum secudum doctrinam Arist. quod speculatiua scie tia sit nobilior practica. Tandem videtur ma le dicere, quod ab obiecto huius scientiae su muntur principia eius, vt habet rationem vltimi finis, non tamen propter hoc est obio ctum sub tali ratione finis, & nihilominus vo lunt alibi, quod principia, & conclusiones scientiae virtualiter contineantur in obiecto eius: si ergo principia, & conclusiones Theo logiae sumuntur ab obiecto, vt habet rationem vltimi finis, coguntur dicere necessario, vel quod Deus sit subiectum sub hac ratione, vel quod principia, & conclusiones huius scientiae non contineantur virtualiter in suo obiecto, quod est contra dicta.

Quidam alij eandem tenent cenclusionem, sed alio modo, & magis illam extendunt; Nam volunt, quod dicatur practiea non Aex eo quod extendat se ad diriger actum dilectionis, qui est in alia pote. sed etiam quia extendit se ad dirigendum. cum cogni tionis in eadem potentia secundum tamen alium habitum superiorem, puta quia dirigit cognitionem, quae est secundum actum Fidei, nam per habitum Theologiae Fides gi gnitur, nutritur, defenditur, & roboratur: secundum ergo hanc via non oportet, quod scientia practica se extendat ad regulandum actum alterius potentiae, sed sufficit, quod se extendat ad actum alterius habitus, licet sit in eadem potentia animae; nam hoc pacto ha bebit quicquid est de ratione practicae scilicet duplicem finem, actum proprium, quem elicit, & iste est finis intrinsecus, & actum alterius facultatis, quem dirigit, qui est finis extrinsecus: & sic concedunt Logicam, Rethoricam etiam, esse scientiam Practicam.

Hoc autem probant. Tum quia Logica cum sit modus sciendi, vltra proprium actum extendit se ad actus aliarum scientiarum per modum regulae, & hoc sufficit ad rationem practici, Tum quia Logica non est inuenta propter actum proprium, quem elicit tantum, sed etiam propter actum aliarum scientiarum, quas dirigit, in hoc autem distinguitur speculatiuum a practico, quia speculatiuum est gratia sui actus eliciti tantum. Tum quia Lo gica facit suum obiectum, docens conficere svllogismum, enuntiationem, & caetera entia, de quibus est: speculatiua vero non facit suum obiectum. Tum etiam quia nulla scientia speculatiua diuiditur in docentem, & vtentem, sicut diuiditur Logica, ergo erit Practica, similiter & Rethorica, quae sequitur illam

Haec opinio multum deuiat a veritate, est enim primo falsum, quod dicunt ad rationem habitus Practici sufficere, quod se extendat ad actum alterius habitus; ad quod sequetur magnum inconueniens scilicet, quod ratio Practici ex parte habitus praeueniat rationem Practici ratione intellectus, quod pa tet falsum esse ex dictis supra in primo artic. Consequentia est nota, quia certum est, quod intellectus non fit Practicus sistendo intra se, quantumcunque habeat diuersos habitus, sed debet necessario se extendere ad actum alterius potentiae; nunc autem extensio habitus cum sit in eadem potentia est ad terminum magis propinquum, quam extensio intellectus, quae fit ad actum alterius potentiae, & per consequens prior illa, ex quo videtur sequi necessario, quod ratio practici ex parte habitus praecedat rationem Practici ex parte intellectus, & sic in nullo dependebit practicum, & speculatiuum, prout se tenent ex parte habitus a practico, & speculatiuo, prout se tenent ex parte intellectus: quod est absurdum.

VIterius decipiuntur, quod tota ratio pra ctici habitus in hoc consistat si quod vltra proprium actum, quem elicit, habet alium dirigere, hoc enim est absurdum; Tum quia habitus principiorum speculabilium erit pra cticus, quia vltra actum, quem elicit circa principia, habet dirigere actum scientiae circa conclusiones: Tum quia Metaph esset practica, cum vltra actum, quem elicit circa entia abstracta, vt entia sunt, dirigat etiam actus aliarum scientiarum, principia earum declarando, & defendendo; Tum quia habi tus practicus esset nobilior speculatiuo, nobilius enim est actum elicere, & dirigere alium, quam solum elicere, siquidem plures in pra ctico aggregarentur conditiones nobiliores quam in speculatiuo.

Quapropter ad euidentiam huius difficul tatis dico, quod ratio practici consistit in di rigere, sed non quemcunque actum propter inconuenientia superius inducta, sed in dirigendo actum proprie sui obiecti, sumendo regulam huius directionis non ab obiecto, quod fit, sed a fine, per quem fit, & hoc mo do non sequitur, quod habitus practicus sit nobilior speculatiuo: nam si in habitu practi co sunt omnia ista selicere, dirigere, & facere respectu eiusdem obiecti, hoc pro tanti est, quia non potest perfecte illud obiectunm attingere per vnicum actum puta elicere, vel dirigere, sed omes simul requiruntur; facere autem ibi requiritur tanquam finis, & gratia fui; nam elicere est proprer dirigere, & dirigere tandem propter facere, & tunc perfeecte attingitur obiectum. In habitu vero speculatiuo non est sic, quia vel vnico actu: si elicere perfecte attingitur obiectum, & sic habitus non est directiuus nisi illius actus, quem elicit, vel si dirigit aliquem actum, non est respectu eiusdem obiecti, vel dato quod sit respectu eiusdem obiecti, non tamen est terminus ipsius. Quapropter dirigere in tali habitu speculatiuo non est propter facere, nec directio ista prouenit ex indigentia, seu amperfectione habitus, sed magis ex sua sufficientia, & perfectione; directio vero practi ei prouenit ex indigentia, & imperfectione, quia non potest perfecte attingere suum oblectum per solum elicere actum, ideo indiget actu, qui est facere

Praeterea deficit praefata opinio ponens Logicam esse practicam. Sequeretur enim, quod omnes scientiae essent practicae, quia attingunt suas conclusiones per actum Logice, quae si est practica, scientiae etiam vten tes ea practicae essent Item sequeretur, quod actus practicus sit simpliciter prior speculatiuo, quod est absurdum, & per iam dicta, & quia actus speculatiuus est simplicior; ergo & prior. Consequentia patet, quia actus Lo gicae praecedit actus aliarum scientiarum, cum sit modus sciendi. Accedit, quod si Logica esset practica, illa entia, de quibus est L ogica, essent agibilia secundum imperium volunta tis, quemadmodum & illa, de quibus sunt aliae scientiae practicae. Tandem sequeretur, quod rectitudo entium Logicalium non esset inuariabilis, sed posset variari, & mutari, quemadmodum rectitudo aliorum agibilium, quae non semper eodem modo fiunt: constat autem, quod rectitudo svllogismi, & aliorum entium, de quibus est Logica, est inuariabilis, sicut & rectitudo quaecunque entium naturalium.

Rationes ipsorum soluuntur. Ad primam dico, quod quamuis Logica se extendat ad actus aliarum scientiarum illos dirigendo, illi tamen actus non sunt re spectu eiusdem obiecti cum Logica, nec etiam sunt factiui ipsius, quia nec sunt in alia potentia, respectu cuius intellectus, vel habitus eius possit dici factiuus, intellectus enim in se nunquam est factiuus.

Ad secundam dico, quod licet Logica sit gratia aliarum scientiarum, non tamen est per hoc practica, quia actus aliarum scientiarum, quarum gratia videtur esse, non sunt factiui sui obiecti, propter quod finis eius non transit extra speculationem.

Ad tertiam dico, quod Logica non facit suum obiectum: Ad probationem de svllogismo, & enuntiatione dico, quod si accipiamtur, vt sunt quaedam entia rationis, consequu tu res intellectas, & sic non habent causam effectiuam, quia non dicunt aliquam naturam posituam: si autem accipiantur, vt dicunt ipsummet actum discursiuum & enuntiatiuum intellectus, sic nil aliud est facere svllogismum, & enuntiationem, quam elicere actum discurrendi, & enuntiandi, & respectu istius actus Logica non erit practica, quia secundum eosmet habitus non dicitur practi cus respectu actus, quem elicit, sed respectu illius, quem dirigit, quod non competit Logice.

Nec valet si dicatur, quod nulla scientia elicit suum subiectum: Quia vbi subiectum habitus non est res constituta per alium actum a se tasquam terminus illius, ibi non inconuenit, quod obiectum habitus, & actus eli¬ citus ab eo sint idem, sicut patet in virtute morali vbi medium virtutis, quod videtur esse eius obiectum, non est aliud, quam actus virtuosus elicitus a virtute¬

Ad quartam dico, quod nec scientia speculatiua, nec practica sic diuiditur, petit ergo sibi solui aliam difficultatem, de qua nihil ac praesens. Vel dico, quod etiam scientia specu latiua diuiditur indocentem, & vtentem;, videmus enim quod scientia naturalis est doces in primo physicorum, principia corporis mobilis, & tamen Metaph vtitur ijs in 7. & 12. Metaph ad declarandum eadem principia, & eodem modo philosophus naturalis vtitur Metaph in primo phisicorum disputando contra Parmenidem, & Melissum.

Ad illud, quod dicunt de Theologia quod habet pro fine etiam dirigere actum Fidei, di co quod non est omnino verum: Nam quamuis dirigat actum Fidei in docendo, & declarando veritates de suo subiecto; non tamen dirigit eum, regulando ipsum, sed magis e con uerso quia Theologia accipit a fide illa prin cipia, quibus regulat totum suum processum vt superius declaratum fuit in tertia quaestio ne, concesso tamen argumento eorum adhuc non habent intentum, quia actus Fidei non est factiuus obiecti Theologiae, ideo non potest ex hoc argui, quod sit practica, licet dirigat ipsum; non enim satis est dirigere, sed oportet dirigere propter actionem.

ARTICVLVS QVARTVS. An Theologia complectatur vtrumque finem praxis, & speculatiuae, & possit denominari vtroque modo.

AD hoc respondent aliqui affirmatiue, quod probant dupliciter.

1 Illa scientia, cuius formalis ratio considerandi continet sub se non solum specula bilia, sed etiam agibilia, est simul practica, & speculatiua, Theologia est huiusmodi ergo &c. Maior est nota: Minor probatur, quia formalis ratio considerandi in Theologia est reuelabilitas, quae quidem extendit se ad spe culabilia, & ad agibilia.

2 Theologia nostra est imago diuinae sapientiae sed scientia Dei vna existens, est simul practica, & speculatiua; practica quidem, respectu eorum, quae facit, speculatiua ve¬ ro respectu sui ergo etiam Theologia nostra vna existens poterit esse simul practica, & speculatiua. Addunt tamen, quod principalius est speculatiua, quam practica quia prircipalius considerat de diuinis quam de actibus humanis.

Haec opinio non potest stare propter duoPrimo, quia in se videtur impossibilis. Secun do quia repugnat dictis opinantium.

Quod sit impossibilis patet. 1 Quia ad eam sequitur, quod duae diffe rentiae essentiales diuidentes genus ex opposito possint conuenire eidem speciei: conseuentia est nota ex superioribus dictis; osten sum est enim, quod practicum, & speculatiuum sunt duae differentiae essentiales, vt se te nent ex parte scientiae: Dato etiam quod essent passiones adhuc sequitur idem, quia nec etiam duae. passiones consequentes formas es sentiales possunt conuenire eidem speciei, quam do sunt oppositae. Accedit, quod non possunt saluare, quod Theologia sit vna scientia; non enim propter vnam rationem formalem con siderandi quia practicum, & speculatiuum, cum diuidant scientiam in communi, & immediato, non possunt reduci ad aliquam rationem communem contentam sub genere icientiae, sicut rationale, & irrationale, quia diuidunt animalimmediate; non possunt reduci ad aliquam rationem communem contentam sub animali.

2 Si possunt saluare Theologiam esse vnam scientiam non obstante diuersitate inter speculabilia, & operabilia, pari ratione saluabunt, quod Metaphysica, & moralis scientia possint dici vna, imo quod omnes scientiae sint vna, quia frustra fit per plura, quod potest fieri per pauciora. Nam si dicant, quod vna formalis ratio considerandi sufficiat ad constituendam Theologiam vnam, quae est ratio reuelabilis, a pari dicam ego, quod sufficit vna formalis ratio cognoscendi, quae est ratio naturalis cognoscibilitatis ad constituedam vnam scientiam ex morali, & Metaphy sica, vel etiam ex omnibus

3 Repugnant autem sibi ipsis; nam inqui rentes de subiecto Theologiae vnicum statuunt subiectum, scilicet Deum, hic vero dat sibi plura subiecta scilicet operabile, & specu labile, quod est contra eos. Iterum ibidem volunt, quod Deus sit subiectum Theologiae inquantum Deus, & per consequens vel ratio reuelabilis non est formalis ratio considerandi, vel non debet in aliquo alio extra hoc subiectum, quod est Deus, inueniri: Constat tamen multa praeter Deum esse reuelabilia. Nonnulli alij sustinentes hac conclusio¬ nem, iterum probant illam dupliciter.

1 Illa scientia, quae intendit de speculabilibus propter se, & operabilibus propter se est simul practica, & speculatiua, Theologia nostra est huiusmodi ergo. Maior est nota Minor probatur, quia Theologia vel haec con siderat propter se, vel de vno propter aliud non vnum propter aliud, quia quando aliqua scientia considerat vel speculabilia propter operabilia, vel e contra, de quibus tamen potest esse consideratio propter se, oportet quod accipiat illa ab aliqua scientia, quae con sideret de eis principaliter, & propter se, si ei go Theologia consideraret specuiabilia proter operabilia, ab alia scientia acciperet, quod est inconueniens, sequitur ergo, quod consideret vtraque principaliter, & propter se 2 Non minus debet esse prouisum fidelibus, quam infidelibus, sed infidelibus diuidem tibus vitam in actiuam, & contemplatiuam prouisum est de duplici scientia speculatiua scilicet, & practica, in quibus de illis per se consideratur ergo, & fidelibus prouideri debet de duplici scientia, vel saltem de vna, quae tractet de vtraque principaliter, & per se ad ordinandum vtramque vitam in Deum, sed ista est Theologia cum nulla alia inueniatur, quo possit hoc facere ergo haec scientia simul erit practica, & speculatiua, & sic concedunt de plano, quod habeat plura subiecta, & in hoc videntur melius dicere, quam primi, & quod non habeat tantam vnitatem, quantam habet quaecunque alia scientia, & propter diuersitatem subiectorum, & propter diuersitaten finium: non tamen est diceda simpliciter plu res, quia & si habet plures fines intrinsico; illi tamen connectuntur vni fini extrinsico qui est visio beata in patria, ad quam omnia considerata in Theologia, principalitet ordinantur.

Iste modus dicendi non sufficit, & eadem admittit inconuenientia contra se, minusque rationabiliter loquitur, ponens Theologiam non esse vnam: quia dicere quod Theologia sit scientia aliquo modo, & quod non sit vna, est dicere, quod nullo modo sit scientia, & quod aliquo modo sit scientia; nam sicut, quod non est vna proposito, non est posito,; vt patet primo elenchorum; ita quod non est vna scientia, nec etiam est scientia.

Nec valet dicere, quod sit vna propter vnitatem finis extrinsici quia tunc scientiae morales cum speculatiuis citra Metaphysicam essent vna scientia, quia habent vnum finem extrinsecum, puta foelicitatem contemplatiuam, quae habetur per sapientiam.

Vlterius vnitas in scientijs principaliter est sumenda ex subiecto secundum Aristotilem primo post. sed huic scientiae plura tribuunt subiecta ergorconcedere debent, quod sit simpliciter plures. Concludo ergo, quod non sit simul denominanda Theologia nostra practica, & speculatiua

Ad primam rationem primae opinionis nego, quod haec scientia sub vna ratione formali considerandi contineat, agibilia, & speculabilia, nam ista ratio non potest esse nisi ratio subiecti, sequeretur ergo, quod vnitas subiecti huius scientiae, non esset vnitas realis. sed rationis tantum, & sic Deus non erit subiectum huius scientiae. Concesso etiam argm mento, magis sequitur oppositum, quam pro positum quia vbi est vna formalis ratio considerandi, ibi debet esse vnus finis, alioquin esset maior vnitas in fine, quam in his, quae sunt ad finem, quod nullo modo debet esse, & maxime in proposito, quia finis in scientia sumitur a formali ratione considerandi ipsius. Ad aliam rationem cum dicunt, quod Theologia nostra est imago diuinae scientiae, dicen dum, quod verum est, non tamen propter hoc potest eam imitari quantum ad totum; dato tamen, quod imitaretur eam plenarie, adhuc haberent oppositum, quia quamuis Deus per eandem scientiam cognoscat se ipsum speculatiue, & ea, quae facit practice; non tamen vtrumque principaliter, & secundum se, immo se ipsum cognoscit principaliter tanquam obiectum primarium, alia vero secundario per rationem istius primariam, sed Theologia no stra tam de speculabilibus est, quam de agibilibus propter se, quia secundum rationes proprias vtrumque considerat, & sic magis ha bent oppositum quam propositum.

Ad primam rationem Landulphi dico, quo Theologia non considerat de agibilibus, & speculabilibus propter se sed propter alium finem principaliorem, scilicet propter dilectionem de vtrisque pertractat, vt patebit in sequenti articulo.

Ad probationem cum dicitur, quod tunc acciperet ea ab aliqua alia scientia, dicendum, quod non oportet nam videmus, quod Metaphysica considerat de accidentibus propter substantiam, eorum tamen considerationem non accipit ab alia scientia; & ideo quando considerata in aliqua scientia non principaliter ordinem habent per se ad principale comn sideratum, vel ad finem principaliter intentum non oportet, quod accipiantur ab alia scientia. Et dato, quod Theologia acciperet aliquid ab alijs scientijs, tanquam a sibi in ser uientibus, non esset magnum inconueniens, sicut & Metaph accipit a scientia naturali.

Ad secundam dicitur eodem modo, quia potest concedi, quod Theologia consideret de vtrisque non tamen propter finem, qui est speculatio, vel est praxis, sed propter alium finem magis principalem, qui est dilectio, vt patebit in sequenti articulo.

ARTICVLVS QVINTVS. An Dilectio, vel charitas sit principaliter, & simpliciter finis Theologiae.

HVic quaesito respodet Doctor AEgidius 4. affirmatiue ex cuius dictis tres eliciun tur rationes.

1 Ille actus principaliter, & simpliciter intenditur in Theologia, per quem solum & immediate homo ordinatur ad beatitudinem consequendam, iste est charitas, & dilectio: ergo &c. Maior est P. Augustini 4. de Tri- nit. cap. primo vbi vult, quod "huic scientiae non sint attribuenda quaecumque possunt sci ri ab homine, sed tantum illa, quae valent ad gignendum, nutriendum, vel defendendum fidem saluberrimam, quae ad veram beatitudinem ducit"; Vbi patet, quod eius intentio est, ad beatitudinem ducere ipsum hominem Minor probatur, quia nec speculatio, nec operatio sed sola charitas, & dilectio valeni ad beatitudinem consequendam secundum D. Paulum prima ad Corint 13. vbi de spe culatione ait, "si habuero prophetiam, & nouerim misteria omnia &c. & de operatione. Si tradidero corpus meum, ita vt ardeam, cha ritatem autem non habuero, nil mihi prodest": sequitur ergo, quod per solam charita tem, & dilectionem ad beatitudinem consequendam ordinetur homo¬

Confirmatur, quia, sicut in scientia morali; vbi intentio est ducere hominem ad vit tutes, illud, per quod homo ordinatur immediate ad acquirendas virtutes, est finis scientiae moralis; ita ex parte Theologiae cuius intentio est ducere hominem ad beatitudinem, illud, per quod immediate ordinatur ad beatitudinem consequendam, erit finis huius scientiae, sed haec est dilectio, sicuti in morali scientia est operatio, in qua ipsum scire parum aut nihil confert ad virtu tes, operari vero multum per Aristot. secundo Ethicorum, ita in Theologia scire, & etiam operari parum, aut nihil conferunt ad beatitudinem, diligere vero, & charitatem ha¬ bere multum, in dilectione enim tota lex pendet, & prophetae.

2 Ille finis in Theologia principaliter in tenditur, qui cum beatitudine maiorem habet conuenientiam, iste est charitas, & dilectio, ergo &c. Maior patet ex dictis, quia Theologia principaliter intendit ducere ho minem ad beatitudinem. Minor probatur. quia si ponatur, quod beatitudo consistat in dilectione, tunc Minor est de se nota; si vero ponatur, quod consistat in visione, adhuc habetur propositum, nam licet speculatio, maiorem habeat similitudinem cum visione, quam dilectio; dilectio tamen habet ad eam maiorem propinquitatem in ratione me riti, quia illam meremur non per speculatio nem, sed per dilectionem.

3 Ille videtur finis Theologiae principali ter, & simpliciter, qui principaliter, & vniuersaliter intenditur in ea: sed sola dilectio vniuersaliter intenditur in Theologia, ergo &c. Maior est nota, quia scientia non debet frustrari suo fine, a quo habet denominationem in aliqua parte sui. Minor probatur, quia quamuis in Theologia videatur intendi speculatio, & operatio in alia, & alia parte, vbi considerantur pure speculabilia, & ve re operabilia, nullus tamen dictorum finiu intenditur in ea vniuersaliter; vbi enim spe culatio, ibi non intenditur operatio, & e con uerso: dilectio autem vbiqe intenditur, secundum P. August. in tractatu de laudibus charitatis dicentem, si non vacat omnes sacras paginas perscrutari, & omnia volumina euoluere, tene charitatem, & ita habebis quicquid ibi didicisti, & etiam quod non di dicisti. Et subdit, quod in scripturis percipis charitas est, quod non percipis charitas latet. Et D. Gregorius super Exech. Hom xxi. dicit, quod nullus est locus in Sacra Scriptura, qui ita appareat frigidus secundum sensum literalem, qui tamen si pulsetur per sensum spiritualem, non appareat ignitus per charitatem, propter quod comparat eam lapidi silicis, qui manu frigidus tenetur, & fei ro percussus scintillas emittit

Contra Doctoris nostri sententiam insur git primo Henricus dicens, quod finis, a quo scientia recipit denominationem, non debet esse extrinsecus ab ea, supple in alia potentia, dilectio autem est extrinseca ad habitu Theologiae, cum sit in voluntate, Theologia Vero in intellectu, ergo non erit finis eam denominans

2 Arguit Gotfredus dices, quod ista duo non stant simul, puta quod in Theologia intendatur principaliter dilectio Dei, & ta¬ men Deus sit ibi subiectum, quod patet, quia illa scientia, quae intendit principaliter dilectionem Dei non intendit de Deo nisi inquam tum dilectus, vel diligibilis, & consequenter non intendit de illo secundum se, sed propter dilectionem, vnde dilectio, & non Deus erit subiectum in ea

3 Arguunt iuniores, quod si finis Theologiae esset dilectio, pari ratione & cuiuscun que alterius scientiae, siquidem in qualibet scientia potest aliquis consequi dilectionem, & delectationem ex speculatione sui obiecti. Tandem arguunt quidam alij conclusionem nostram.

Primo quia diuersi habitus specie differetes non possunt habere eundem finem proprium, sed habitus charitatis, & Theologiae sunt specie differentes, ergo &c. cum igitur dilectio, ponatur finis proprius charitatis, non poterit esse proprius Theologiae denominan do eam

2 Finis proprius cuiuscunque habitus ess actus, qui potest elici ab habitu, vt patet discurrendo per singulas scientias; Finis prudentiae enim est dirigere, quia directio elicitur a prudentia, sed dilectio non est actus eli citus ab habitu Theologiae, cum ista sit in intellectu, & illa in voluntate, ergo &c. 3 Si dilectio Dei esset finis Theologiae nullus posset diligere Deum nisi per habitum Theologiae, quod est falsum. Consequentia probatur, quia finis proprius alicuius habitus non potest haberi sine tali habitu, alioquin non esset proprius.

His non obstantibus veriorem iudico sententiam D. AEgidij, & confirmo eius concluclusionem duplici ratione.

1 Ille actus, qui attingit obiectum alicuius habitus nobilissimo modo, quo potest attingi, est finis illius habitus, sed actus dilectio nis attingit obiectum Theologiae nobilissimo modo, quo potest attingi; ergo simpliciter est finis ipsius Maiorem probo, quia vltima perfectio, ad uaam videtur ordinari habitus tan quam ad finem simpliciter, est vt suum obie ctum attingat nobilissimo modo, quo potest attingi ab habente habitum, videmus enim quod ideo speculatio est finis habitus specu latiui, quia per eam attingitur obiectum illius habitus perfectissime; & praxis est finis practici habitus propter eandem rationem, vnde speculatio non est finis praxis, quia por eam non attingitur obiectum practici habitus perfecte, vt potest attingi; Probo minorem, nam secundum omnes dilectio in via est me lior ipsa speculatione, immo concedunt, quod sit perfectissimus actus, qui possit haberi de Deo in via, & per consequens dilectio attingit obiectum Theolog ae, quod est Deus pre stantissimo modo, quo potest a nobis in via attingi.

2 Finis Theologiae vel est pura speculatio, vel pura operatio, vel speculatio simplici ter, & operatio secundum quid, & e conuerso, vel est vtraque eorum fimul, uel sola dilectio, sed nullus istorum modorum, continer veritatem, nisi vltimus, ergo &c. Maior est non ta, quia non est dare alium modum, quo possimus imaginari finem ipsius. Minor probatur quo ad omnes partes. Nam quod non possit esse finis ipsius speculatio simpliciter, apparet, tum quia non intenditur vniuersaliter in Theologia, tum etiam quia non intenderet aliquo modo operationem, quod est fal sum, & propter easdem causas non potest di ci, quod finis Theologiae sit operatio. Non est speculatio simpliciter, & operatio secundum quid, quia operatio nullo modo potest reduci ad speculationem, sicut nec speculatio ad practicum, cum sint oppositae differen tiae, vel saltem proprietates differentes; & per eandem rationem non potest dici, quod sit operatio simpliciter, & speculatio secundum quid Confirmo rationem, quia tam speculatio, quam operatio videntur necessaria ad com sequendam beatitudinem, qua propter vnum eorum non intenditur propter alterum, sequitur ergo, quod sola dilectio sit simpliciter finis Theologiae; nam quamuis speculatio non possit reduci ad operationem, nec e conuerso, ambo tamen reducuntur ad dilectionem, nullus enim istorum valet ad beatitudinem consequendam, nifi mediante dilectione, vt dictum est ex diuo Paulo, & ideo omnia mandata sunt tradita propter dilectionem secundum D. loannem, & P. Augu stinum in Enchiridion cap. vlt.

Item tota speculatio quae est homini concessa de Deo, ad dilectionem est ordinata secundum D. Augustinum libro de cognitione Verae vitae circa principium dicentem perfectionem naturae rationalis in hoc solum constare, vt factorem suum verum Deum intelligat, intelligendo diligat, & diligendo in eo, qui est aeterna vita essentialiter, perpetuo viuat. Ex quibus apparet quod speculatio, & operatio ad dilectionem ordinantur, ipsa vero dilectio immediate ad beatitudinem; non non tamen propter hoc scientia debet denominari a beatitudine, quae est finis remotus sed a dilectione, per quam immediate ad illam homo disponitur, sicut nec scientia mo¬ ralis denominatur a virtute, sed ab ipsa operatione, per quam immediate ad virtutes disponimur, & virtutes consequimur.

Superest modo respondere rationibus in contrarium adductis.

Ad primam dico, quod finis denominans scientiam potest esse extrinsecus sicut patet, scientia morali, cuius finis denominans est ipsa operatio, & tamen est extrinseca in alia potentia ab intellectu. Ad secundam dicendum, quod illa duo stant bene simul scilicet, quod Deus sit subie ctum in Theologia sub ratione speciali, & quod dilectio principaliter intendat in ea.

Ad probationem dico, quod ratio peccat per aequiuocationem, quia intendere dicitur. aequiuoce de fine gtatia cuius, & de fine quo, aliter enim scientia naturalis intendit de corpore mobili, & aliter speculationem corporis mobilis, nam de corpore mobili intendit tanquam de fine gratia cuius, & extrinseco non perficiente formaliter ipsam scien tiam, speculationem vero corporis naturalis intendit tanquam finem quo, & iste est fi- nis intrinsecus formaliter perficiens habentes huiusmodi scientiam, quae quidem specu latio pro tanto dicitur finis, quia per eam attingitur corpus mobile perfectissimo modo, quo potest attingi a naturali philosopho: sic in proposito, Theologia intendit Deum prin cipaliter tanquam finem gratia cuius, dilectionem vero Dei intendit tanquam finem, quo mediante attingitur ipse Deus praestan tissimo modo, quo pot attingi a Theologo.

Ad tertiam dico, quod peccat per aequinocationem, quia dilectio sequens ad specu lationem alicuius obiecti est duplex, vna, quae cadit super ipsam speculationem, & alia super obiectum, prima vocatur dilectio con cupiscentiae, secunda vero amicitiae, de quibus hoc nomen dilectio dicitur aequiuoce; nam dilectio sumpta primo modo recipit per fectionem suam a speculatione, ideo est indignior ea, nec est eius finis sed magis e con uerso; dilectio vero amicitiae recipit suam perfectionem ab obiecto speculatiuo, & est dignior speculatione, potestque dici finis eius, cum attingat obiectum nobiliori modo, quam speculatio; Cum ergo dicunt, quod in qua libet scientia consequimur dilectionem, dico, quod verum est de dilectione primo mo do accepta, dilectionem vero secundo modo non consequimur nisi in Theologia, in qua obiectum speculatum est amabile amore ami citiae, quapropter in ea sola dilectio debet poni finis. Ad alias tres rationes, dico ad primam, quod diuersi habitus specie differentes non possunt habere eundem finem proprium, hoc modo scilicet, quod sit proprius vtriusqu tanquam actus elicitus, possunt tamen habere eundem finem proprium, si vno modo se habeat tanquam actus elicitus respectu vnius habitus, & respectu alterius, tanquam actus principaliter, & finaliter ab eo intentus; sicut actus virguosus est finis virtutis, tanquam actus elicitus, est autem finis scien tiae moralis tanquam ab ea finaliter intentus, quia per ipsum attingitur obiectum scientiae moralis nobiliori modo, &c. Aliter potest dici, quod proposito Maior est vera, vbi habitus sic sunt disparati, quod nullum habent inter se ordinem: hoc autem non euenit in proposito, quia non solum dilectio, quae est actus dicitur finis Theologiae, sed etiam charitas, quae est habitus

Ad secundam simpliciter nego Maiorem, quia si esset vera, sequeretur, quod nulla icientia esset practica, quia praxis non est actus elicitus ab aliqua scientia.

Ad tertiam nego consequentiam; videmus enim, quod actus virtuosus est finis scie tiae moralis, & tamen operatur quis virtuo se absque scientia morali. Possemus etiam con cedere, quod diligens Deum habeat habitum Theologiae, siquidem habet fidem quae continet principia Theologiae, & per consequens totam Theologiam virtualiter. Et quia nullus diligit Deum cum charitate, nisi habens fidem, idcirco sequitur, quod nul lus diligat Deum hoc modo, quo loquimut nisi habeat aliquo modo Theologiae habitum. Et sic patet quod dilectio est finis huius scientiae.

ARTICVLVS SEXTVS. Vtrum dilectio reducenda sit ad speculationem, vel praxim, vel collocandam sit in quodam tertio genere ab his distincto, ita vt Theologia denominanda sit dilectiua, vel affectiua

AD hoc respondet Doctor AEgidius, quod dilectio, quae est finis Theologiae nec reducitur ad speculatiuum, nec etiam ad practicum, sed remanet in tertio quodam genere ab his distincto, & sic habet specialem denominationem, ita vt non dicatur pra ctica nec speculatiua sed affectiua. Quod autem non reducatur ad speculatiuam, patet, quia vel speculatio esset finis dilectionis, vel dilectio contineretur sub speculatione tanquam sub suo genere; primum non potest dici, quia superius probatum est contra rium, secundum etiam nullus diceret, quia sequeretur, quod dilectio esset quaedam spe cuiatio; restat ergo videre, an reducatur ad praxim, ita vt sit vera praxis, sicut plures ima ginantur, & quamuis Doctor Noster plura dicat pro declaratione huius conclusionis, ra tio tamen eius fundamentalis sic deducitur; llle actus qui agitur in nobis, & non ex nobis, non est praxis, nec continetur sub praxi, sed actus dilectionis, de qua loquimur, agitur in nobis, & non ex nobis, ergo &c. Maior probatur ex Aristot. & omnibus Phi losophis, qui locuti sunt de praxi; omnes nm per praxim intelligunt aliquod ens operabile a nobis, aliter non possent saluare distin ctionem inter practicum, & speculatiuum, nam ratio speculatiui sumitur ex ente ita spe culabili, vt nullo modo sit operabile, ratio vero practici ex ente sic speculabili, quod eta a nobis possit agi: quapropter si ens non ope rabile a nobis collocetur sub praxi, non saluabitur distinctio inter practicum & speculatiuum. Minor probatur, quia actus dilectionis ex charitate elicitus, cum sit meritorius vita aeterna, non potest esse ex nobis, sed ex gratia Dei secundum Apostolum ad Titum tertio "Non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos" &c. & alibi. Non sumus sufficien tes ex nobis &c. Hinc est quod habentes huiusmodi actum meritorium dilectionis, dicuntur magis agi, quam agere, dicente eodem Apostolo ad Rom. 8. "qui spiritu Dei aguntur, hi sunt filij Dei": sequitur ergo, quod huiusmodi actus nullo modo possit collocari sub praxi,

Oecurrunt tamen contra hanc conclusio nem plures dissicultates ex dictis aliorum de sumptae, quidam enim reducunt Theologiam ad genus speculatiui dicentes, quod non onis operatio est praxis, sed illa solum quae dirigitur per cognitionem practicam, talis auten dilectio non indiget aliqua cognitione dirigente, sed tantum simplici cognitione osten dente, quia si finis volitus ostendat se vlterius, voiuntas potest tendere in ipsum sine aliqua difficultate, & errore, & sic non trahi tur Theologia extra genus scientiae speculatiuae, quia ex quo praefata dilectio non est no bis operabilis, videtur, quod non transeat extra conditionem scientie speculatiuae. Vlterius omne ens vel est operabile a nobis, & sic pertinet ad scientiam practicam, vel non est operabile a nobis, & sic pertinet ad specu latiuam, quapropter si dilectio praefata non est operabilis a nobis, sequitur idem quod prius.

Praeterea si dilectio constitueret quoddam tertium genus affectiui extra speculatiuum, & practicum ex eo quod non est agibilis a nobis, sed a Deo, pari ratione omnia Dei ope ra pertinerent ad genus affectiui.

Iterum probatur, quod dilectio sit vera praxis. Praxis est operatio alterius potentiae ab intellectu, naturaliter posterior intellectu, nata conformiter elici recte rationi, sed dilectio quae ponitur finis Theologiae, habet omnes istas conditiones, ergo est praxis, Minor patet discurrendo per singulas partes, descriptionis praxis. Maior probatur, nam quod sit alterius potentiae ab intellectu, patet, quia intellectus extensione fit practicus; qud sit posterior intellectione, apparet, quia per eum regulatur, quod sit nata elici conformiter recte rationi, est clarum, quia vult Arist. 8. Ethic. quod recta electio sequatur rationem rectam, immo, sicut patet ibidem, ratio recta conformiter se habens appetitui recto, proprie est opus mentis practicae, quae quidem conditio maxime competit dilectioni vltimi finis.

Accedit, quod si dilectio Dei non esset vera praxis, sequeretur, quod aliqua operatio esset in potestate nostra, quae non esset practica, neque speculatiua: hoc autem est inconueniens

Praeterea si dilectio vltimi finis constitueret tertium quoddam genus ex eo quod non est ex nobis, sed ex Deo, speculatio similiter Theologiae, quae non est ex nobis, sed ex Deo, cum supponat lumen Fidei, constitue ret tertium genus extra speculationem, quod est falsum. Confirmatur, quia sicut oculus a Deo creatus esset in eodem genere, immo etiam in eadem specie cum oculo naturaliter generato: ita & actus dilectionis in nobis, quantumcunque sit ex Deo, poterit esse in eodem genere cum actu dilectionis pure naturalis.

His tamen non obstantibus firma permanet Doctoris nostri conclusio nec dubitationes inductae debent mouere aliquem ad op. positum, pro cuius confirmatione declaro primo, quot sint necessario requisita ad veram praxim, & dico, quod sunt quatuor. Primum vt sit finis alicuius cognitionis; nam cognitio ideo est practica, quia praxis est finis ipsius, a qua recipit denominationem tanquam a fine.

Secundum, vt sit in potestate nostrae voluntatis ipsam elicere, vel imperare, quod nm non est in potestate nostra non est a nobis agibile, secundum quod agibile distinguitur a speculabili; vt loquimur in proposito.

Tertium vt sit in facultate nostri intellectus ipsam dirigere, vel regulare: si quidem operatio, quae est in potestate voluntatis, sup ponit regulam rectae rationis dirigentem vt bene fiat, cum possit indifferenter bene vel male operari: vnde sicut in potestate voluntatis est illam elicere, vel imperare; ita erit in facultatem rationis ipsam dirigere, vel regulare: hinc est quod actus potentiae vegetatiuae cum non sint in potestate voluntatis, vt ab ea eliciantur, nec etiam sunt in facultate rationis vt dirigantur.

Quartum vt supponat cognitionem, & vo litionem alicuius finis; nam si esset aliqua pra xis, quam non praecederet cognitio& volitio finis, intellectus fieret practicus, sine om- ni extensione contra Aristotelem in tertio de anima, consequentia probatur, quia praxis adminus supponit ante se cognitionem practicam, & intellectum practicum, nullus enim operatur sine praeuia cognitione, si es agens a propositoscum autem intellectus fial practicus extensione, vel extendet se ad praxim, quam praecedit, vel ad aliquid aliud; non primum, quia dicitur practicus ex eo quod praecedit eam, & non ex extensione ad illam; non secundum, quia cum supponant, quod finis volitionis non praecedat, non remanet aliud, ad quod possit se extendere, & sic fiet practicus absque omni extensione; vt ergo eui temus hoc inconueniens, debemus dicere, quod volitio finis, praecedat praxim. Vnde etiam apparet, quod volitio finis non dicitur proprie praxis, sed aliquis alius actus, puta electio, vel actus imperatus sequens electionem. vt vult Commentator primo Ethicorum dicens, quod praxis est operatio secundum ele ctionem.

Istis praemissis probo quod dilectio ex charitate elicita, quae est finis Theologiae (vt pro batum est superius) non sit praxis, nec contineatur sub praxi tripliciter.

1 Illeactus non est praxis, nec contentus sub praxi, qui non est ex naturali potestate voluntatis elicitus, actus dilectionis ex charitate productus est huiusmodi, ergo &caet. Maior patet ex secunda conditione praxis, vbi dicebatur, quod de ratione praxis erat esse in potestate voluntatis ipsam elicere. Minor etiam apparet, quia si huiusmodi actus. esset in nostra potestate, tunc salus, quam con sequimur ex valore huius actus, non esset ex gratia, & dono Dei, quod est contra Apostolum ad ephesios secundo dicentem; "Gratia estis saluati per fidem, quae est donum Dei"

2 Ille actus non est praxis, nec contentus. sub praxi, cuius mensura, & directio non cadit sub facultate nostri intellectus, actus dilectionis est huiusmodi ergo &c Maior patet ex tertia conditione praxis, quae erat, vt in fa cultate nostri intellectus esset ipsam dirigere, & regulare Minor probatur, quia rectitu do huius actus dependet ex diuino beneplacito acceptante, quod quidem est omnino gnotum humano intellectui; & ideo nulla rectitudo rationis naturalis sufficeret ad dirigendum huiusmodi actu, nisi aliquid aliud ibi esset. Quapropter conuenienter idem Do ctor ponit, quod in actu dilectionis merito. cio necessarius est specialis quidam influxus spiritus sancti, non obstante quod voluntas sit charitate informata, quod ex eo videtur prouenire; quia rectitudo naturalis rationis non sufficit ad dirigendum huiusmodi actum, sed spiritus sanctus assistens dirigit volunta tem, vt in virtute suae motionis, & directionis diuino beneplacito valeat se conformare. Et quamuis plures negent istum specialem nfluxum spiritus sancti, non possunt tamen negare, quod in actu meritorio dilectionis non requiratur aliquod directiuum superna turale; sicut in actu virtutis moralis requiritur directruum naturale, quod est prudentia, cum maiori rectitudine indigeat dictus actus, quam actus cuiuscunque virtutis moralis: Vnde quidam alij moti sunt ad ponen dum prudentiam quandam supernaturalem connexam charitati, quae efficit hanc directionem, & quomodocunque dicatur semper habetur propositum, scilicet quod facultas nostrae dilectionis non sufficiat ad dirigen dum actum dilectionis, & per consequens non erit praxis, nec sub praxi contentus.

3 Ille actus, qui non supponit volitionem alicuius finis, non est praxis; Dilectio Dei est huiusmodi ergo &c. Maior patet ex quarta conditione praxis Minor etiam est vera, quia Deus est vltimus finis propter quod charitas non refert ipsum in aliud alterum sed omnia in ipsum.

Concludo ergo, quod proprie loquendo actus dilectionis Dei omnino est extra genus i praxis, habet tamen similitudinem cum pra xi in prima conditione, quia sicut praxis est finis alicuius cognitionis ita & dilectio Dei est finis Theologicae speculationis. Et hinc est quod Diuus pater Augustinus 14 de Tri nitate cap. 1. appellat veram sapientiam verum "Dei cultum", quasi velit innuere, quod Theologia nostra, quae est vera hominis sapientia, non debet denominari ab alio fine, quam ab ipso Dei cultu, qui est dilectio sicut dicit ipse 1o. de Trinitate cap. 4. vbi ait Dilectio Dei est verus cultus, vera relligio, & vera pietas. Et in eodem cap. dicit, quod ad hoc bonum scilicet Dei dilectionem debemus duci a quib diligimur, & ducere quos diligimus, ex quibus apparet, quod dilectio est finis Theologiae, nec continetur sub praxi & per consequens denominanda est dilectiua, vel affectiua, sicut dicit Doctor noster.

Restat ergo soluere rationes, quae videbantur difficultatem facere.

Ad primam concedo, quod non omnis operatio sit praxis; non tamen sequitur, quod huiusmodi operatio reducatur ad speculatio nem tanquam ad finem: in proposito enim magis est contrarium, quia speculatio reducitur ad dilectionem tanquam ad finem.

Ad illud, quod ibidem adducebatur de praefata dilectione, quae non est a nobis agibilis, dico, aliquid esse operabile a nobis posse intelligi tripliciter; vno modo, quia est ob iectum pure operabile respectu nostri; altero modo quia sequitur ipsam speculationem per modum accidentis superuenientis, sicut dilectio consequitur speculationem, & secudum dictos modos, quod non est a nobis ope rabile pertinet ad scientiam speculatiuam; tertio vero modo dicitur aliquid non opera bile a nobis; quia vltra quod a nobis non operatur, consequitur tamen speculationem, per modum finis perficientis speculationem & hoc non potest pertinere ad scientiam pra cticam, nec ad speculatiuam, quia quatenus non est a nobis operabile, excluditur a practi ca: quatenus vero sequitur speculationem per modum finis, excluditur a speculatiua, re pugnat enim speculatiuae habere alium fi- nem, quam speculationem. Quapropter necessario pertinebit ad aliam scientiam non practicam, nec speculatiuam: & hoc modo videtur dicendum esse de dilectione Dei secundum charitatem. Immo quod plus est si philosophi posuissent aliquam dilectionem de vltimo fine, quae esset nobilior speculatio ne, & esset finis ipsius, proculdubio affirmassent, quod huiusmodi dilectio non pertineret nec ad speculatiuam scientiam, nec ad practicam propter rationes superius adductas, & per consequens necessario caderent in tertium genus scientiae. Multo magis ergo debemus nos affirmare de dilectione, quam ponimus finem dilectionis, & non agi a nobis, sed supernaturaliter agi in nobis, Ad secundam patet per iam dicta, quod non agibile a nobis dicitur pluribus modis, nec omnes illi modi possunt pertinere ad scientiam speculatiuam sed tantum primus, puta quia est pure speculabile

Ad tertiam dico, quod non ideo dilectio Dei pertinet ad scientiam affectiuam, quia sit opus Dei, sed quia est tale opus Dei, quod est finis speculationis. Quapropter peccat ratio accipiendo non causam pro causa¬

Ad quartam cum dicitur, quod dilectio sit vera praxis, negandum est simpliciter, & descriptio, quam tradunt de praxi non est sufficiens quia non accipit omnia, quae sunt de ratione verae praxis vt patet ex superius dictis.

Ad quintam cum dicitur, quod esset aliqua operatio hominis non practica, nec speculatiua: Respondeo dupliciter Primo negam do consequentiam, quia dilectio vltimi finiex charitate elicita, non est omnino in pote state hominis, cum sit supernaturalis immo nec etiam dilectio naturalis vltimi finis est simpliciter in potestate nostra, quia quamuis vltimus finis non omnino necessitet voluntatem, ita tamen determinat, vt non possit in contrarium. Secundo nego falsitatem consequentis, quia non videtur inconueniens, quod aliqua operatio sit in hominis potestate, quae tamen non sit speculatio, nec proprie praxis; nam ad rationem verae praxis requiritur aliquid plus, quam esse in hominis potestate. Quapropter ratio peccat, quia accipit pro causa verae praxis illud, quod non est cau sa saltem sufficiens

Ad vltimam dico, quod differentia est in ter praxim, & speculationem, quia principium speculationis est magis extrinsecum, quam intrinsecum; principium vero praxis magiintrinsecum, quam extrinsecum: Ideo genus speculationis est arctatum non ratione prir cipij, sed ratione subiecti, idcireo non refert in genere speculationis vtrum sit a tali, vel a tali principio sed sufficit, quod sit indeterminata subiecto, quod est intellectus, genus vero praxis est arctatum ratione subiecti, & ratione principij; determinat enim sibi intrin secum principium. Quapropter quantumcunque aliqua operatio fiat in eodem obiecto cum praxi, si tamen fiat ex principio ex¬ trinseco statim exit genus praxis.

Ad confirmationem dico, quod non est simile illud, quod additur pro simili, quia actus dilectionis ex charitate habet quandam rectitudinem supernaturalem formaliter, ratione cuius forte non est in eodem ge nere cum actu dilectionis naturalis. Dato tamen, quod essent eiusdem generis, non ta men propter hoc haberetur intentum, quia identitas, vel diuersitas generes non est cau sa, quare huiusmodi actus non sit vere pra xis, sed est alia causa, vt patet per iam dicta superius, puta, quia non est operabile ab homine, sicut de alijs actibus, qui non ex speciali Dei influxu operantur. Et haec de Prologo dicta sufficiant.