Quaestio 1

DISTINCTIONIS DECIMAE QVAESTIO VNICA Vtrum Spiritus Sanctus procedat per modum voluntatis.

ARGVITVR QVOD NON. IQI Spiritus Sanctus procederet per modum voluntatis sequeretur, quod ei non eommunicaretur natura diuina, quod est fal sum; ergo &c. Consequentia probatur, quia voluntas est posterior natura, & posterius non est principium communicandi illud quod est prius.

2 Si processio Spiritus Sancti esset per modum voluntatis sequeretur, quod non esset necessaria, quod est falsum, quia quicquid est in Deo, est summe necessarium, Consequentiam probo, nam voluntas habet oppositum modum principiandi ab ipsa natura, aliter non esset distinctum principium ab eo. cum ergo processio per modum naturae sit necessaria, sequitur quod processio per modum voluntatislsit libera, & contingens

ARGVITVR PRO PARTE affirmante¬ ILlud, quod procedit vt amor, & charitas, procedit per modum voluntatis, Spiritus Sanctus est huiusmodi, ergo &c. Maior patet, quia charitas, & amor ad solam pertinent voluntatem. Minor probatur per P. August. 15. de Trin cap. 10 dicentem, "non frustra in ipsa Trinita, solus Spiritus Sanctus charitas nuncupatur", ergo procedit vt charitas.

RESPONDEO: in hac quaestione tria sunt videnda

An Spiritus Sanctus procedat vt amor per modum voluntatis.

2 An per talem modum procedendi sibi communicetur natura diuina¬

An eius processio sit necessaria.

ARTICVLVS PRIMVS. An Spiritus Sanctus procedat vt amor.

QVantum ad hoc dicunt, quidam, quod in productione diuinarum personarum est considerare tria, scilicet virtutem productiuam in ordine ad actum, sup posita producentia, & ordinem productionum, & productorum. Cum ergo quaeritur ab eis, Vtrum Spiritus Sanctus procedat por modum voluntatis, dicunt, quod si comparetur illa productio ad virtutem productiuam, sic est per modum naturae, & non per modum voluntatis, si autem comparetur ac suppositaproducentia, & ordinem productionum, sic concedunt quod sit per modum voluntatis,

Primam conclusionem probant sic. llla productio est per modum naturae, quae est a virtute productiua determinata ad vnum actum ex necessitate immutabilitatis, sed pro ductio Spiritus Sancti est huiusmodi, ergo &c. Maiorem probant per hoc, quia in hoc differt modus producendi naturae a modo producendi voluntatis, quia natura non ha bet in potestate suum actum, nec est indifferens ad opposita, voluntas autem cum sit po tentia variabilis, est indifferens ad opposita, & habet in potestate suum actum. Minor est manifesta, quia productio Spiritus Sancti est necessaria, & virtus productiua ipsius ita est determinata ad hoc, quod nullo modo ad oppositum.

Secundam conclusionem probant quantum ad ambas partes, & primo quod produm ctio praefata sit per modum voluntatis si comparetur ad supposita producentia, tali ratione. llla productio quae est a pluribus produm centibus eiusdem rationis, quorum quodlibet esset per se sufficiens ad totum faciedum, est per modum voluntatis, productio Spiritus Sancti est huiusmodi, ergo &c. Maior probatur per hoc, quia videmus in creaturis, quod plura agentia eiusdem rationis, si quodlibet sit per se sufficiens, nunquam concurrit simul ad vnum effectum, nisi per voluntatem copulantem, vt patet in pluribus hominibus trahentibus nauem

Tertio probat quod praefata processio sit per modum voluntatis, si attendatur ordo processionum alia ratione. llla productio est per modum voluntatis, quae existens in natu ra intellectuali supponit ante se necessario aliam productionem, productio Spiritus San cti est huiusmodi, ergo &c. Minor conceditur tanquam nota, quia productio Spiritus. Sancti existens in natura intellectuali diuina supponit necessario productionem filij; Maiorem probant per id, quod videmus in natura intellectuali animae nostre, quod ema natio voluntatis supponit ante se necessario emanationem secundum intellectum.

Si qus aute instet, quod intellectus est principium productiuum filij; ergo voluntas est principium productiuum Spiritus Sancti; Respondent quod intellectus, in quantum intellectus, non est principium productiuum, immo habet oppositam actionem ad principium productiuum, quod patet, quia de ratione principij productiui est fecunditas ad producendum, intellectus autem inquantum intellectus, habet oppositam rationem ad se cunditatem productiuam, nam de ratione eius. est, quod per actum suum nihil aliud constituatur, sicut apparet 9. Metaph propter quo dicunt, quod si per impossibile excluderetur a Deo intellectus, & actus eius, adhuc esset ibi generatio filij, non tamen generaretur t modum verbi, & inde concludunt, quod sicut intellectus non est principium producti uum filij; ita nec voluntas erit principium productiuum Spiritus Sancti.

Contra istam opinionem arguo, & primo contra primam conclusionem in qua dicit, quod ex parte principij productiui nulla pro cessio est per modum intellectus, & volunta tis, sed quaelibet est per modum naturae. Si enim hoc esset verum, sequerentur tria incon uenientia. Primum est, quod emanatio Spi ritus Sancti erit generatio, sicut est emanatio filij, quod est falsum per Aug. 5. de Trinit cap. 4. Vbi vult quod Spiritus Sanctus procedat "non quomodo natus, sed quomodo da tus", Consequentiam probo, quia illae emana tiones, quae habent idem principium, & eun dem terminum, sunt eiusdem rationis, sed concessa ista conclusione praefatae emanatio nes habent idem principium, & eundem teminum, ergo & sunt idem. Maior est nota quia causa distinctionis inter aliquas emana tiones non sumitur, nisi ex principijs vel ter minis, neque valet si dicatur, quod sunt distin ctae seipsis formaliter, quia sicut non obstan te, quod se ipsis formaliter habeant esse, habent tamen principium sui esse; ita etiam non obstante, quod se ipsis formaliter sint distinctae, habent tamen aliud principium suae distinctionis: Minor etiam apparet, nam quod habeant idem principium, habemus ex prin cipali conclusione ipsorum, & quod habeant eundem terminum apparet ex dictis in 3. di stinctione, vbi probatum fuit, quod essentia esset terminus generationis, & per easdem rationes posset proberi, quod esset etiam ter minus processionis Spiritus Sancti.

Secundum inconueniens est, quia negato, quod intellectus in Deo non sit principium productiuum filij, & voluntas Spiritus San cti, vt negant ipsi, sequitur necessario, vel quod ibi non sit vera ratio verbi, & amoris personaliter subsistentis; vel quod alia sit ratio verbi, & filij, & similiter alia sit ratio amoris, & Spiritus Sancti: consequens est fal sum quantum ad vtranque partem, ergo &c. Falsitatem probo, nam quod ibi sit vera ratio verbi & filij, & vera ratio amoris subsistentis, scilicet Spiritus Sanctus, patet per Aug 9. de Trin. cap. 1. vbi ait, sicut Dei verbum fi lium esse nemo fidelis dubitat, ita charitate esse Spiritum Sanctum: quod etiam non sit ibi ratio verbi alia a ratione filij, patet per eum dem Aug. 5. de Trin. cap. 5. vbi dicit, quod "eo est verbum, quo filius". Consequentiam probo, quia principium productiuum veri verbi non potest esse nisi intellectus, & per consequens principium veri amoris, nisi vo untas, vt ipsimet concederent. Nam dicunt, quod si circumscribatur a Deo intellectus, & voluntas, non est ibi ratio verbi, & amoris, si ergo volendo vitare istud inconueniens dicant, quod filius producatur a patre in quam tum filius, & non in quantum verbum, sicut dicere videntur, incidunt immediate in aliam partem consequentis, scilicet, quod in filic sit alia ratio filij, & alia ratio verbi, cuius con trarium est probatum per August

Tertium inconueniens est, quia in nam intellectuali, secundum quod intellectualis est, non inueniretur imago Trinitatis, quod est falsum, vt patet, quia tunc frustra P. August. & alij Doctores laborassent in inueniendo imaginem Trinitatis in nam intellectuali crea ta, consequentiam probo, nam ipsi ponunt in ista prima conclusione, quod diuina natu ra sit principium illarum emanationum, nen inquantum habens intellectum & voluntatem, quia intellectus, & voluntas habent ra tionem oppositam ad faecunditatem princiij productiui, sequitur ergo quod imago Trinitatis vel non est quaerenda in natura intellecti creata, vel non debet ibi quaeri secundum quod intellectualis est, sed secundum quid aliud. Ex quo vlterius sequitur, quod imago Trinitatis conuenientius inueniatur in alia natura non intellectuali, quam in natura intellectuali, ex quo ponitur quod intellectus, & voluntas habeat oppositam ra tionem ad faecunditatem emanationum.

Secunda etiam conclusio est dubia quantum ad vtramque partem; videtur enim dubium, quod processio Spiritus Sancti sit per modum voluntatis comparata ad supposita producentia, vt dicunt ipsi; siquidem nulla roductio accipit modum suae specificationis a supposito producente, nisi ratione for. malis principij producendi; cum ergo forma le principium producendi in omnibus perso nis sit idem, sequitur, quod esse ab vno producente, vel a pluribus non diuersificet ipsas productiones: quia ergo idem est principium formale in patre ad generandum filium, scilicet ipsa natura diuina, & eadem est prin cipium formale in vtroque a4 prodicendum Spiritum Sanctum (secundum ponentes hac opinionem) idcirco coguntur dicere, quod praefatae productiones sint eiusdem lationis, vel saltem quod ex parte suppositorum nul la accipiatur distinctio.

Praeterea, si productio Spiritus Sancti est per modum voluntatis, quia pater, & filius vniuntur per voluntatem ad eum producemdum; quaero ab eis, an voluntas sic vniat ista duo supposita, quod sit eis ratio formalis producendi, vel non, si dicant quod sic, hoc est contra se ipsos; si vero dicant quod non, sequitur non posse ex hoc haberi quod illa processio sit per modum voluntatis

Secundo, dubia est praefata conclusio isto rum quantum ad aliam partem in qua dicunt, quod si attendatur ordo productionum, productio Spiritus Sancti est per modum vo luntatis, quia supponit aliam productionem, scilicet in natura intellectuali diu. Nam videmus in vna, & eadem potentia naturae intellectualis ordinem operationum, non tamen propter hoc vna est per intellectum, & alia per voluntatem, sed vtraque est secundum intellectum, sicut intelligere princi pia, & conclusiones respectu intellectus, & velle finem simul cum his quae sunt ad fi- nem, respectu voluntatis.

Rationes etiam pro hac opinione non videntur concludere, sicut patebit in fine quae stionis, cum soluentur.

Et ideo est alia opinio magis communis, quae ponit productionem Spiritus Sacti per modum voluntatis respectu virtutis productiuae, omnes enim communiter videntur te nere intellectum diuinum esse principium productiuum verbi, & voluntatem produmctionis Spiritus Sancti, sed diuersificantur in modo probandi; nam quidam hoc probant ex eo quod intellectus, & voluntas sunt duo opposita principia productiua, non reducibilia ad aliquod tertium: Quod sint op- posita principia probant, quia intellectus inclinatur ad agendum modo naturali, voluntas autem modo libero, quod etiam non possint reduci ad aliquod tertium patet, quia inter hos modos agendi non datur medium, quodcunque enim agens, vel naturaliter, vel libere agit, si ergo reducerentur in aliquod tertium, illud haberet modum agendi unius istorum, & sic vnum eorum re duceretur ad alterum, quod non est possibi le; tum quia sunt ex opposito distincta, tum etiam quia vnumquodque est perfectum, & sic non debet reduci in alterum, vt perficiatur, vbicunque ergo ponantur, habebunt di stinctas rationes producendi, & sic distincta erunt producta, haec autem principia verissime sunt in Deo; ergo sunt sbi distinctae productiones, vna per modum intellectus, & al tera per modum voluntatis. Quod etiam hu iusmodi principia sint in Deo probant, quia in Deo debet inucniri omnis ratio principij non reducibilis in aliud

Hunc modum dicendi ponit Scotus dist2. huius primi, & reassumit eum in praesenti distinct. Mihi tamen non satisfacit iste modus dicendi; Tum quia videtur velle demon strare emanationes diuinarum personarum; quod non est possibile; Tum quia supponit intellectum, & voluntatem in Deo esse di- stincta formaliter ex natura rei, sicut omnia attributa, contrarium tamen fuit probatum in 2. distinct. Tum quia supponit, quod intellectus, & voluntas sint principia productiua ad intra in nobis, quod quidem negatur a pluribus, & quamuis hoc sit probabile apud multos, non tamen videtur demonstra bile in mente nostra, ex qua deuenimus in cognitionem Trinit, & sic multo minus erit demonstrabile in Deo Tum etiam, quia da to, quod posset demonstrari in mente nostra esse productiones ad intra secundumin tellectum, & secundum voluntatem, non ta men ex hoc potest sufficienter argui, quod ita debeat poni in Deo, quia dicerent aliqui quod productio verbi in intellectu nostro prouenit ex defectu ipsius intellectus proce dentis ab imperfecto ad perfectum, quia non habet totam illam perfectionem, quam debet habere sine verbo, expectat ergo illam habere cum verbo, vel per verbum formaliter; & eodem modo dicerent de productione amoris, quae se tenet ex parte voluntatis, quod illa etiam proueniat ex indigentia, & defectu voluntatis, propter quod ex istam parte non potest sufficienter argui in Deo esse tales productiones ad intra, quia in Deo nulla est indigentia, vel defectus; dato ergo, quod in Deo sint ista duo principia productiua scilicet intellectus, & voluntas, fundamentum tamen, cui isti innituntur, hoc non probat. Nam cum dicunt, in Deo est ponenda omnis ratio principij, quod non reducitur in aliud principium prius, concedat. Sed quod intellectus, & voluntas sint talia principiita perfecta, quod nullam habeant imperfectionem in principiando, ratione cuius imper fectionis reducantur in aliquod aliud princi pium, hoc non est probatum, neque per so manifestum, quia in nobis videtur contrarium; ex quibus apparet, quod quamuis conclusio in se vera sit, modus tamen eam probandi non est sufficiens

Et ideo est alius modus quem ponit Henin sum praecipue ar. 8o. 4.1 vbi probat, quoc intellectus in Deo est principium productio nis filij, & voluntas productionis Spiritus Sancti ex eo quod, tam intellectus, quam vo luntas sint virtutes separatae a materia, poten tes se conuertere super actus suos, ad quod ostendendum, primo declarat intellectum, & voluntatem esse virtutes conuersiuas quia sunt imateriales: Secudo declarat quod sint virtutes productiuae ad intra, quia conuertum tur super actus suos, primum sic patet, videmus enim, quod intellectus, & voluntas sunt virtutes separatae a materia, & ex hoc possunt tendere non solum in sua obiecta, sed etiam in suos actus; ita quod intellectus non solum intelligit verum simplici intelligentia, sed etiam intelligentia reflexiua. Nam conuertendo se super suum actum intelligit se intelligentem, & intelligit obiectum intetum, similiter voluntas non solum vult bonum simplici volitione, sed etiam volitione conuersiua, quia conuertendo se super suum actum vult se velle, & vult bonum volitum, Adiungit iste doctor, quod postquam intellectus est sub actu simplicis notitiae, adhuc ess potentia ad notitiam declaratiuam, quae est verbum, & ita etiam voluntas, postquam est sub actu simplicis amoris, adhuc est in po tentia ad quendam amorem magis intensum Est tamen differentia, quia intellectus aliter est sub actu simplicis notitiae, & aliter sub actu notitiae declaratiuae, nam ad notitiam simplicem se habet pure passiue recipiendo illam ab obiecto, ad notitiam vero declaratiuam se habet actiue, & passiue, alio, & alio modo, nam inquantum est informatus simplici notitia se habet actiue, quia factus in actu per illam notitiam, efficitur faecundus, ita vt habeat rationem memoriae potentis gi gnere notitiam declaratiuam, sed vt nude acceptus, se habet passiue, & ex sui natura natus est recipere notitiam declaratiuam a se ipso informato notitia simplici, & ideo (se cundum istum doctorem) verbum generatur per quadam impressionem, quia intellectus informatus, notitia simplici habet vim memoriae, & gignit verbum, quia imprimit notitiam declaratiuam, quae est verbum in intellectu nude accepto pront est supra se ipsum conuersiuum, & super actum suum.

Eodem modo intelligunt de voluntate, quod habeat vim producendi amorem intensiuum, quia conuertit se supra se, & super actum suum. In hoc tamen duplicem assignat differentiam: nam voluntas respectu simplicis amoris non se habet passiue, sicut intellectus respectu simplicis intelligentiae; cum enim sit libera mouet se ipsam per simplicem amorem in obiectum, & sic se habet actiue. Secundo differunt, quia voluntas con uertendo se super actum suum, & producen do amorem intensiuum, aliter se habet quam intellectus, nam in productione verbi intellectus notitia simprici informatus erat producens, nude vero acceptus erat id de quo, vel in quo fiebat ista productio per quandam impressionem, sed in productione amoris intensiui voluntas nuda per actum suum producit illum amorem: informata vero simpli ci amore est principium passiuum de quo pro ducitur amor intensiuus, non per impressionem sicut verbum, sed magis per expressionem, vel exclusionem.

Hoc ad propositum applicando dicit, quod intellectus, & voluntas cum habeant virtutem conuertendi se supra se, & super actus suos habent consequenter vim producendi verbum, & amorem ex propria immaterialitate, vt visum est; idcirco vbicunque ponantur habebunt hanc virtutem, & quia reperiuntur in Deo, sequitur, quod intellectus erit principium producendi notitiam de claratiuam, quae est verbum, & voluntas prin cipium producendi amorem intesiuum, qui est Spiritus Sanctus, qui producitur quasi expressus de voluntate concordi, & amore essentiali patris, & filij, & ponitur exemplum pro maiori declaratione, quemadmodum spi ritus iste corporalis, qui est aer, si esset de substantia pulmonis inseparabilis ab eodem pulmone excuteretur tamen de eo per aliquam virtutem in eo existentem: ita &c.

lsta declaratio confirmatur per Ric. 8. de Trinit cap 0. vbi ait quod Magister veritatis spiritum diuinum esse spiramen per similitudinem docuit, quando insufflauit in Apostolos dicens, accipite Spiritum Sanctum, ac si diceret, inquit Riccardus, quemadmodum ego insufflando corporaliter do vobis spiritum, ita Spiritus Sanctus a me tanquam spi ramen quoddam, & flatus spiritualis spiritualiter procedit ab aeterno.

lsta opinio multa dicit, sed pauca vel nul la probat, idcirco mihi non satisfacit

Primo, quia videtur demonstrare intellectum, & voluntatem in Deo esse principia productiua ad intra, sicut praecedens opinio ponebat.

Secundo, quia ponit intellectum informatum notitia simplici esse productiuum verbi, & voluntatem nude acceptam esse productiuam amoris intensiui; quod si esset verum, sequeretur, productum esse nobilius pro ducente principali, quod non est dicendum Consequentiam probo; nam si intellectus notitia simplici iformatus producit verbum non & dubium, quod est producens principale, & eodem modo voluntas nuda erit pro ducens principale ipsius amoris, sed intellectus notitia declaratiua informatus est nobi lior se ipso informato notitia simplici, & voluntas informata amore intensiuo est nobilior se ipsa nude sumpta; ergo productum nobilius erit producente¬

Tertio, videtur mihi inconueniens dicere quod intellectus patris procedat de notitia simplici ad notitiam declaratiuam, tunc. nprocederet de imperfecto ad perfectum. Tadem videtur sequi patrem prius ellicere actu intelligendi, quam actum generandi, cuius sontrarium superius fuit ostensum in o. dist.

Est ergo alius modus declarandi, quem tangit D. AEgidius in ista 1o. dist. vbi vult, quod non possit probari per se, & directe spi ritum Sanctum procedere per modum voluntatis, sed facta quadam suppositione, puta supposita Trinitate personarum; nam sicut ex suppositone pluralitatis personarum probatum fuit in 4. dist. quod diuinae personae distinguuntur per relationes originis, vnde oportebat ibi necessario ponere origines, ita modo in proposito, supponendo Trinitatem. personarum, & per consequens veram origi nem, poterimus ostendere in diuinis esse vnam originem, cuius principium sit voluntas, quae erit origo Spiritus Sancti, ex cuius dictis for mo talem rationem.

Diuinae personae originantur secundum operationes immanentes; ergo principia ori ginis earum sunt intellectus, & voluntas. An tecedens probatur, quia si diuinae personae non producerentur secundum actiones imma nentes, non producerentur in identitate sub stantiae, quia actio transiens distinguit produm centem secundum naturam, hoc autem non est dicendum de diuinis personis; ergo &c. Consequentia probatur, quia actiones immanen tes in quacunque natura non inueniuntur nisi duae, scilicet, intelligere, & velle, & quia in diuinis non est nisi vnum intelligere, non potest esse ibi nisi vna persona, & vna productio cuius principium sit intellectus, & ista erit origo filij, similiter, quia in diuinis non est nisi vnum velle ad intra, non erit ibi nisi vna productio, cuius principium sit voluntas, & ista erit processio Spiritus Sancti, qui procedit vt amor, & modus iste declarandi mihi videtur caeteris rationabilior.

Quidam tamen arguunt contra eum sicSi filius produceretur per actum intellectus, & Spiritus Sanctus per modum voluntatis, vel hoc esset quia intelligere, & vellecessent ipsemet productiones, vel quia essent princi pia productionum, primum non potest dici: tum quia intelligere, & velle sunt actus essentiales, productiones vero notionales; Tumquia intelligere, & velle sunt actus communes tripsis personis, productiones vero sunt actus proprru,tum etiam quia intelligere, & velle distinguuncur in Deo sola ratione; pro. ductiones vero realiter Secundum etiam non potest dici, puta quod sint principia productionum, quia habent oppositan rationem ad faecunditatem principij productiui, vt superius tangebatur. Sequitur ergo quod non producantur per actum intellectus, & per modum voluntatis diuinae personae.

His tamen non obstantibus, opinio Docto ris nostri si bene intelligatur est rationabilis. Idcirco ad eius euidentiam est notandum quod quamuis iste Doctor non faciat nisi vnam suppositionem, ad illam tamen implicite sequuntur duae aliae: supponit ergo primo tanquam creditum, indiuinis esse Trini tatem personarum cum vnitate naturae, ad quam suppositionem alia necessario sequitur, puta, quod ibi sint duae psonae proceden tes, scilicet filius, & spiritus sanctus, quia hoc habemus expressum per Sacram Scripturam; neque possemus saluare distinctionem intereas per relationes originis, nisi esset vna per sona non procedens, sed producens, & duae procedentes, quarum vna est producens, & altera non producens. Ad istas duas suppositiones sequitur tertia scilicet, quod in natura intellectuali oportet inuenire imaginem Trinitatis, quia aliter non saluaretur hominem esse ad imaginem Dei, quod tamen habemus expressum ex Sacris Scripturis: & etiam omnes sancti supponunt in anima nostra esse imaginem Trinitatis, ex qua ducunt nos in Trinitatem increatam quantum est possibile

Ex istis autem tribus suppositonibus possunt sumi tres rationes probantes, quod fi- lius procedat per modum intellectus, siue quod intellectus sit principium productionis filij, & voluntas principium productionis spiritus sancti, quarum prima accipitur ex tertia suppositione, quae magis est nobis nota, & sic potest formari.

Si intellectus in Deo non esset principium productionis filij, & voluntas Spiritus Sancti, sequeretur, quod intellectus, & voluntas in anima nostra non pertinerent ad imaginem Trin, hoc autem est falsum, quia si intellectus, & voluntas in mente nostra non pertinerent ad imaginem Trinitatis: tunc non magis inueniretur in mente nostra, quam in quacun que alia natura. Nam circumscriptis intelle¬ ctu, & voluntate a mente nostra nihil est in ea, quod possit representare illam Trinitate magis, quam alia nam, ponere autem, quod in mente nostra non sit imago Trinitatis, ma gis quam in alia natura, est dicere nullo mo do esse ibi imaginem, quod est falsum ex ter tia suppositione, Consequentiam probo. Si enim detur, quod intellectus in Deo non sit principium productionis filij, & voluntas Spiritus Sancti, tunc non magis haberent or- dinem ad Trinitatem increatam intellectus, & voluntas, quam quaecunque alia attributa, & per consequens non magis inueniremus maginem Trinitatis in creatura penes intel lectum, & voluntatem, quam paenes quascuque perfectiones simpliciter,

Secunda ratio desumpta ex secunda suppositone sic formatur, si intellectus in Deo non esset principium productionis filij, & voluntas Spiritus Sancti, sequeretur, quod in diuinis nulla esset productio, vel saltem quod illa productio non esset in identitate substantiae, consequens est falsum, ergo &c. Falsitatem probo, quia si ibi non esset produm ctio, non esset distinctio personarum, vt probatum est in 4. distinct. & est contra primam suppositionem factam. Vlterius, si illa produm ctio non esset in identitate substantiae, non ha beremus Trinitatem personarum in vnitate essentiae, quod est falsum per eandem sup positonem Consequentiam probo; Nam tota inuestigatio, quam fecerunt Sancti de pro ductione diuinarum personarum, procedit ex ijs quae in creaturis videmus, & maxime in creatura rationali, in qua est imago Trinitatis: Nunc autem videmus in toto genere creaturarum, quod semper productum est ext insecum a producente, praeter quom in intel lectu, & voluntate, in quibus pductum pot es se intrinsecum, eo quod habeant operationes immanentes. Nam siue ponatur quod verbum productum sit ipse actus intelligen di, vt ponit vna opinio; siue ponatur aliquod formatum per talem actum, vt ponit alia opi nio, semper est intrinsecum intellectui producenti, quia tam actus, quam illud, quod formatur per talem actum, i sit dare aliquoc tale, vtrunque manet in intellectu. Et eodem modo ex parte voluntatis, siue ponatur, quod productum per voluntatem sit amor, siue ali quod formatum per amorem; vtrunque manet in voluntate: Si ergo ex ijs, quae videmi in creaturis, possumus inuestigare aliquid de modo productionis diuinarum personarum, vel arguemus ibi nullam esse productionem, quia non inuenitur in creaturis aliquid repraesentans, vel arguemus, quod in illa pro¬ ductione productum est extrinsecum ab ipso producente, & per consequens in diuersitate substantiae, quia sic videmus in creaturis vniuersaliter, preter quam in intellectu, & vo luntate, & sic patet consequentia. Si ergo to tum hoc volumus vitare debemus dicere, quod si ex creaturis possumus arguere in diuinis esse productionem in identitate substantiae, in qua productum non sit extrinsecum ipsi producenti, oportet illam productionem esse & secundum intellectum, & secundum voluntatem, quia in his tantum productum non est extrinsecum a producente. In diuinis autem sunt duae productiones intrinsecae, vt pa tuit superius, si igitur volumus saluare distin ctionem personarum, relinquitur, quod prin cipium vnius sit intellectus, & principium alterius sit voluntas, non enim possunt ibi plurificari productiones secundum eundem modum, quia tunc non posset reddi ratio, qua re essent duae, & non plures; immo pari ratione possent plurisicari in infinitum.

Tertia ratio sumitur ex secunda suppositione, & sic formatur, In diuinis sunt duae per sonae productae, ergo principium productio nis vnius est intellectus, & alterius est vountas; Antecedens patet ex suppositione secunda; Consequentiam probo; Nam constat quod duae personae in diuinis non producuntur eodem modo, non solum propter rationem iam assignatam, sed etiam quia si illae personae producerentur eodem modo. qua ratione vna persona producta est filius, pari ratione & alia, & ita essent plures filij in diuinis, cuius contrarium est expressum per Sacram Scripturam, & per sacros Doctores determinatum, ac declaratum quan tum est possibile

Si ergo volumus saluare duas personas pro ductas, oportet vt saluemus duos distinctos modos producendi, vel procedendi, hos aut nullo modo possumus inuestigare, nisi altero duorum modorum, puta, vel ex ijs, quae vi demus in creaturis, & maxime in creatura rationali, secundum quem modum procedunt duae rationes praehabitae, vel ex ijs, quae sunt propria personis productis, secundum quem modum procedit tertia ratio. Nam quia pro prietates personarum productarum exigunt distinctum modum productionis, idcirco ex proprietatibus eorum possumus conuenien ter inuestigare modum productionis vtriusque, & quia proprium filij est esse verbum, vt patuit superius per P. Aug. quia eo filius, quo verbum, possumus conuenienter arguere, er go filius procedit per modum intellectus, ac per consequens, quod intellectus sit princi¬ pium elicitiuum suae productionis, nam omnes concedunt quod verbum pertineat ad so lum intellectum, & quod solum habens intellectum possit elicere actum per quem pro ducitur verbum. Et eodem modo possumus arguere, quod spiritus sanctus procedat per modum voluntatis, & quod voluntas sit prin cipium suae productionis, quia sicut se habet esse verbum ad filium, ita esse charitatem ad Spiritum Sanctum, vt patuit superius per eum dem P. Aug. constat autem quod charitas pro tinet ad solam voluntatem, ergo &c.

Ad rationes quae superius inducebantur dico ad primam, quod ille modus arguendi peccat ex insufficientia, quia non accipit om nes modos, quibus potest intelligi filium procedere per modum intellectus, & Spiritum Sanctum per modum voluntatis, nam dimit tit duos alios modos, quibus potest verificari praefatum dictum, quia potest intelligi quod intellectus diuinus sit principium elicitiuum non solum ipsius intelligere, qui est actus essentialis, sed etiam ipsius dicere, qui est actus notionalis per quem producitur verbum, & eodem modo, quod voluntas sit principium elicitiuum non solum ipsius amare, qui, est actus essentialis, sed etiam ipsius spirare qui est actus notionalis, per quem producitur Spi ritus Sanctus, & iste intellectus est verus: Alio modo potest intelligi, quod filius proce dat per modum intellectus, quia quamuis intelligere non sit principium elicitiuum pro ductionis filij, est tamen fundamentum appropriatum illi productioni propter identitatem principij elicitiui, & eodem modo dicendum est ex parte voluntatis respectu pro ductionis Spiritus Sancti: concludo ergo quod Spiritus Sanctus procedit per modum voluntatis.

Oecurrunt tamen contra ista dicta duo dubia, Primum est, quia videtur quibusdam, quod in Deo non sit dare aliquod principium elicitiuum actus spirandi, quo producitur spritus sanctus, quod probant per hoc, quia (se cundum eos) spirare non est actus elicitus, ergo non oportet dare aliquod principium elicitiuum istius actus, Consequentia patet, Antecedens probatur, quia si spirare esset actus elicitus a patre, & filio, vel esset distinctus ab eis realiter, vel esset cum eis idem realiter, non est distinctus ab eis realiter, quia tunc faceret compositonem cum eis, nec idem, quia tunc idem eliceret seipsum, quod est impossibile

Ad hoc respondeo, quod actus spirandi potest dupliciter accipi, vno modo prout exi stit in patre, & in filio, sicut actus amborum, & sic non est actus elicitus; alio modo vt est actus productiuus termini realiter distincti, & sic est actus elicitus: dico ergo quod actus spirandi est elicitus a patre, & filio, non vi distinctus ab eis realiter, quia nec isto modo habet esse, nec etiam prout est idem cum eis realiter, quia tunc idem eliceret se, sed prout est productiuus termini realiter distincti.

Secundo occurrit dubitatio, quia, dato, quod Spiritus Sanctus procedat per modum volum tatis, dubitatur vtrum procedat vt amor. Nam videtur quibusdam, quod non procedat vt amor, sed vt Spiritus amoris. Volunt enim, quod aliud sit amor, et aliud spiritus amoris. Nam amor (secundum eos) est ipse actus voluntatis, Spiritus autem amoris est ipse actus habentis amorem, prout ex virtute amoris spiritualiter egreditur, & impellitur ad amatum, ita vt amans per amorem capiat esse datum, quia per amorem, quem habet ad amatum donat seipsum sibi, & quantum est pro voto facit se vnum cum eo, quod patet ex duobus.

Primo quidem, quia amor est quidam im pulsus, & quaedam virtus vnitiua, ergo amans per eum impellitur, & unitur ipsi amato in ratione dati, uel donati.

Secundo, quia motus extensior in corpore indicat motum interiorem in anima, nunc autem videmus quod amans in ordine ad amatum saepe emittit humorem, vel sanguinem, quia corpus eius liquescit, & saepe emittit profun da suspiria, quia sibi copulari concupiscit, re linquitur ergo, quod amor ipse interior sit quidam impulsus, per quem amans impellit se ad amatum, se ipsum sibi donando, secundum hoc ergo ad propositum volunt, quod Spiritus Sanctus non procedat vt amor, sed vt amans in esse donato per impulsum sui infiniti amoris, ita quod spiritus sanctus nil aliud est, quam Deus prout ponitur in esse dato, seu in esse impulso per vim infiniti amoris.

Quod autem Spiritus Sanctus non procedat vt amor probant dupliciter.

Primo, quia amor est quid essentiale, & commune tribus personis: Nec ualet dicere quod est quidam amor essentialis, & quidam notionalis, quia sicut non est dare in diuinis duplicem bonitatem, ita uidetur quod non sit ibi dare duplicem amorem.

Secundo sequeretur, quod spiritus sanctus esset pluribus modis perfectus, & beatus, quam ipse pater, quod patet, nam secundum istam viam, esset beatus non solum per amorem essentialem qui est communis tribus, sed etam per amorem notionalem sibi proprium, Secundo probant, quod Spiritus Sanctus est Deus in esse dato per vim infiniti amoris, & hoc dupliciter, primo sic1 Illud, quod inuenitur in imagine creata intentionaliter, debet inueniri in Trinitate increata realiter, si non dicat aliquam imper fectionem, sed esse datum per vim amoris inuenitur in imagine creata intentionaliter quia amans dat se ipsum intentionaliter amato, ergo esse datum realiter per vim infiniti amoris inuenitur in Trinitate increata. hoc autem non potest competere nisi Spiritui Sancto; ergo procedit vt datum per impulsum infiniti amoris.

2 Ille modus procedendi conuenientius attribuitur Spiritui Sancto, qui non addit aliquam perfectionem, sed solamrelationem supra diuinam essentiam, sed procedere vt datus per vim infiniti amoris addit solam re lationem, si autem procederet vt amor, videretur addere aliquam spetialem perfectionem, ergo &c.

Iste modus dicendi mihi videtur deficere tripliciter. Primo, quia ponit Spiritum Sanctum non proncedere vt amor, quod est ab surdum; Nam sicut se habet verbum ad fi- lium, ita charitas, & amor ad Spiritum Sanctum, per August. superius allegatum, sed fi- lius procedit vt verbum; ergo Spiritus Sanctus procedit vt amor. Praeterea hoc videtur expresse contra P. August. 15. de Trin cap. 17. vbi quaerit istam quaestionem, vtrum dile ctio, quae est Deus, & ex Deo, sit Pater, & Filius, & Spiritus Sanctus, & determinat in eodem cap. quod est Spiritus Sanctus solus, talis autem quaestio non haberet locum, nisi in diuinis esset aliqua persona, quae procede ret vt amor, & dilectio, neque sua determi- natio vera esset, nisi Spiritus Sanctus essei illa persona, cui talis modus procedendi sib competeret, & hinc est, quod in cap. sequen ti volens concludere determinationem quae siti dicit: Dilectio ergo, quae est ex Deo, & Deus, proprie Spiritus Sanctus est, per quen diffunditur in cordibus nostris charitas, & per quam tota nos inhabitat Trinitas. Acce dit, quod si verum diceret, tunc ratio don non esset propria Spiritui Sancto, quod est falsum, vt patet per Aug. vbi supra 15. de Trin. "Non dicitur (inquit) verbum Dei nisi filius, neque donum Dei, nisi Spiritus Sanctus". Consequentiam probo per eundem ibi dem cap. 18. probantem rationem doni conmpetere Spiritui Sancto per hoc, quod est amor, & dilectio. Vnde postquam dixerat, quod est dilectio ex Deo, subiunxit: quocirca rectissime Spiritus Sanctus, cum sit Deus, do¬ num Dei dicitur. Vult ergo Augustinus quod Spiritus Sanctus sit donum Dei, quia est dilectio & amor ex Deo

Probatur etiam hoc idem ratione, quia primum donum cuiuscunque amantis est ipse amor, cuius signum est, quia si tollatur amor. tollitur etiam omne donum, & per ipsum omne donum confertur. Illa ergo persona indiuinis, cui proprie competit ratio doni, ne: cessario procedit vt amor, hic autem est Spi- ritus Sanctus, ergo.

Deficit secundo iste modus dicendi, quia ponit, quod Spiritus Sanctus procedat vt ca piens esse datum per vim infiniti amoris, quod si esset verum tria sequerentur inconuenientia, primo, quod relatio esset terminus suae processionis, quod est falsum, vt patet per ea quae dicta fuerunt in s. distinct. vbi ostensum fuit relationem non posse esse terminum generationis filij, & pari ratione nec posse esse terminum productionis Spiritus Sancti, Consequentiam probo, quia, illud est termi nus productionis Spiritus Sancti, quod acquiritur sibi per illam processionem: si ergo opiritus Sanctus per talem processionem ac cipit esse datum, cum tale esse sit esse relatiuum, vt ipsimet dicunt, tunc relatio esset terminus suae processionis.

Secundo sequeretur, quod Spiritus Sanctus referreretur realiter ad amorem, hoc at est falsum, quia tunc distingueretur realiter ab amore, & per consequens a diuina essen tia. Nam (secundum illos) amor in diuinis non potest sumi, nisi tantum essentialiter, Consequentiam probo: Nam quod Spiritus Sanctus capiat esse datum per amorem non videtur posse intelligi, nisi altero duorum mo dorum, puta, vel quia constituitur in esse dato formaliter per amorem, vel quia produci tur ab ipso amore: Non potest dici primum quia principium formale constituendi semper includitur in constituto; esset igitur (se cundum istos) Spiritus Sanctus formaliter a mor, & sic haberent oppositum propositi, ne cessario ergo habent qicere, quod Spiritus Sanctus capiat esse per amorem, quia produm citur ab amore, & per consequens refertur realiter ad amorem, eo quod semper productum referatur realiter ad producens

Tertio sequeretur, Spiritum Sanctum non esse distinctam personam a patre, & filio, quod est omnino falsum; Consequentiam probo, Nam (secundum eos) illud, quod capit esse datum per amorem, est ipsummet a mans habens illum amorem per quem impellitur, & egreditur ad ipsum amatum, con stat autem quod amor, per quem Spiritus Sanctus accipit esse datum, non est aliud quam amor patris & filij: relinquitur ergo quod pater, & filius per illum amorem capiant esse datum, quod est esse Spiritus Sancti, & per consequens Spiritus Sanctus non erit perso na distincta ab eis

Rationes autem quibus innituntur potius sunt contra eos, quam pro eis. Nam cum pri mo probant, quod Spiritus Sanctus non pro cedat vt amor, quia amor est quid essentiale, & commune tribus, dico quod bene concludit Spiritum Sanctum non procedere vt est amor essentialis, quia talis amor nullo modo procedit, sed non concludit, quod non procedat vt amor notionalis. Nec valet quod addunt, sicut non est dare bonitatem essen tialem, & notionalem, ita nec amorem essen tialem, & notionalem, quia non est simile de bonitate, & amore: nam voluntas nec est. pro pria, nec appropriata alicui personae: amor autem, dato quod non sit proprius Spiritus Sancti, est tamen sibi appropriatus. Illud aut quod est appropriatum alicui personae si accipiatur cum proprietate relatiua ipsius, efficitur sibi proprium, sicut patet de ipsa sapien tia, quae quamuis sit communis tribus perso nis, quia tamen est appropriata filio, si accipiatur cum proprietate relatiua ipsius, puta, cum esse genito efficitur sibi propria, quia so li filio competit esse sapientiam genitam: pro pter quod, & conceditur de filio, quod procedit a patre, vt sapientia patris, ergo & de Spiritu Sancto debet concedi quod procedat a patre, & filio vt amor vtriusque. Non com cludit ergo praefata ratio, dato tamen quod aliquid concludat, concludet contra eos, quia ipsi ponunt quod pater distinguitur a filio pr hoc quoe pater est quasi Deus cospiciens, vel ante con pectum ponens, filius at est quasi Deus comspituus, vel ante conspectum positus, constat tamen quod essc comspiciens est commune tri bus personis, quia quaelibet persona conspicit alteram, similiter esse conspicuum, & ante conspectum positum est commune tribus pro sonis; quia quaelibet persona est conspicua, & posita ante conspectum alterius, si ergo ratio eorum est bona, impossibile est, quod esse conspicuum, & conspiciens, quae sunt communia, accipiantur vt propria, vt ipsimet accipiunt

Secunda etiam ratio, quae adducebatur ad idem, non concludit, quia non sequitur, quod Spiritus Sanctus sit beatus per duplicem amorem, nam amor notionalis non ponit in numerum cum essentiali, cum non sit ab eo distinctus realiter, & si ista ratio est bona, est etiam contra eos, quia sequitur quod pater sit conspiciens duobus modus, scilicet in quam tum Deus, secundum quem modum quaelibet persona in diuinis est conspiciens, & in quantum pater, prout distinguitur a filio per esse conspiciens, & ante conspectum ponens vt dicere videntur,

Rationes etiam, quibus probant Spiritum Sanctum esse Deum positum in esse dato p vim infiniti amoris, non concludunt, nam con cessa maiore, ad minorem dico, quod esse datum ita reperitur in imagine creata, quod ta men amor includitur in tali esse dato, tanquam primum donum, & primum datum, & ideo in Trinitate increata illa persona, quae procedit vt amor, proprie habet ratio nem doni, & rationem dati, & haec est perso na Spiritus Sancti, & hoc est primum donum gratum faciens, quod donatur nobis a Trini tate increata, scilicet ipse Spiritus Sanctus & per eum donat se nobis tota Trinitas secu dum August. superius allegatum 15. de Tri nit. cap. 18. dicentem, quod "dilectio, quae ex Deo est, Spiritus Sanctus est, per quem diffunditur in cordibus nostris charitas, per quam tota nos inhabitat Trinitas". Ratio ergo prae fata magis concludit, quod Spiritus Sanctus procedat vt amor, quam alio modo, cuius contrarium ipsi intendunt

Similiter alia ratio non concludit cum di cunt, quod si Spiritus Sanctus procederet vt amor, adderet aliquam perfectionem supra diuinam essentiam, quia, vt tactum est, actus notionalis non ponit in numerum cum essentiali,

lsta ratio etiam videtur concludere contra eos, quia pari ratione posset argui quod fi- lius non procederet vt capiens esse conspicuum realiter; vt ipsi ponunt, quia esse con spicuum realiter videtur dicere aliquam por fectionem:

Concludo ergo quod Spiritus Sanctus non procedit vt illud, quod datur per amorem, sed vt amor datus, & donatus. Ad cuius euidentiam est inteiligendum, quod eo ipso quo filius procedit per modum intellectus, & Spiritus Sanctus per modum voluntatis, vt superius est declaratum, oportet necessario dicere quod notitia ipsa, quae est actus intellectus, sit fundamentum productio nis filij, & per consequens suae proprietatis relatiuae, & eodem modo amor, qui est actus voluntatis, erit fundamentum productioni Spiritus sancti, & suae proprietatis relatiuae; processio ergo filij non potest sufficienter ex plicari per solam proprietatem relatiuam, nec per solam notitiam, quae est fundamentum illius proprietatis, sed oportet vtrumque con currere, & ideo si inueniatur aliquod nome quod significet vtrumque, per illud sufficieter explicabitur processio ipsius filij, sicut pa tet de hoc nomine, verbum, quod significat proprietatem relatiuam ipsius filij, scilicet esse genitum, vel esse partum, quod est idem; verbum enim idem est quod partus intellectus, & cum hoc vlterius significat notitiam, quae est fundamentum illius proprietatis, quia verbum nihil aliud est quam notitia genita. Quapropter tale nomen conuenienter expli cat personam filij, & modum suae processionis. Eodem ergo modo oportet imaginari ex parte productionis Spiritus Sancti, quod si habe remus aliquod nomen, quod significaret pro prietatem relatiuam ipsius, & cum hoc etia psum amorem, qui est fundamentum illius proprietatis: Illud inquam nomen conuenienter explicaret naturam Spiritus Sancti, & modum processionis: sicut forte facit hoc nomen, donum, quod videtur significare relationem, & donationem, & haec est proprie tas relatiua ipsius Spiritus Sancti, quia secun dum Aug. 5. de Trin. cap. 17. "exit non quo- modo natus, sed quomodo datus", videtur esti consignificare ipsum amorem, qui est funda mentum talis proprietatis. Nam illud, quoc donatur, non est ipsa relatio, sed fundamentum primum, & immediatum illius relationis, & hic est ipse amor, qui est primum donum sicut tangebatur: & ideo quicquid dicatur semper habetur propositum, scilicet quod spiritus sanctus procedat vt amor, quam uis forte conuenientius explicetur persona Spiritus Sancti, & eius modus procedendi per hoc nomen, donum, quam per hoc nomen amor. Amor enim non videtur importare relationem, sed quid absolutum. Propter quod nec significabit personam Spiritus Samcti, nisi adiungatur sibi aliud, per quod importetur sua proprietas relatiua. Et ideo P. Aug. non dicit absolute quod Spiritus Sanctus sit amor, & dilectio, sed dicit, quod est dilectio ex Deo, vt per hoc quod dicit, ex Deo, importetur sua proprietas relatiua, por hoc vero quod dicit, dilectio, importetur fun damentum appropriatum suae proprietati.

1 Sic ergo patet quod Spiritus Sanctus pro cedit per modum voluntatis, non quidem tanquam datus per vim infiniti amoris, vt dicebat opi- nio superius recitata, sed vt infinitus amor datus, vel donatus.

ARTICVLVS SECVNDVS. Vtrum per hunc modum procedendi natura diuina communicetur Spiritui. Sancto.

Vamuis non sit dubium dequaestione in se, diuersi tamen sunt modi declarandi eam: Quidam enim dicunt, q voluntas, est principium in Deo communicam di naturam, noni inquantum voluntas est, sed in quantum existit in diuina natura, distinguunt enim de natura dicentes, quod nam dicitur quatuor modis, vno modo pure essetialiter, secundum quem modum diuina essen tia dicitur natura, in qua tres personae consi stunt: alio modo dicitur natura quaecunque virtus productiua similis ex simili, secudum quem modum potentia generandi in patre est diuina natura determinata, & contracta. per proprietatem relatiuam, & istos duos mo dos naturae vt dicunt, tangit Hylar,. quinto de Trin. cap. 17. nam loquens ibi de filio dicit, quod ex virtute naturae in eadem natura natiuitate subsistit filius, per hoc enim, quod dicit, in eadem natura natiuitate subsistit filius, tangit primum modum naturae Per hoc autem quod dicit, ex virtute naturae, tangit secundum modum. Tertio modo dicitur natu ra quaecunque vis naturaliter existens in na tura sumpta primo modo, siue illa vis sit lipera siue non, & secudum istum modum die na tura etiam ipsa, diuina voluntas existens naturaliter in diuina essentia. Quarto modo dicitur natura necessitas ineuitabilis circa aliquem actum,

Ad propositum ergo applicando videntur isti velle, quod voluntas possit esse principium communicandi naturam diuinam Spi ritui Sancto propter duo

Primo, quia ipsa est vis actiua existens in natura diuina naturaliter, ita vt dicatur natura secundum tertium modum naturae, & trahit vim naturae secundum primum modum ex eo quod fundatur in illa natura primo modo sumpta, quae necessario coexistit productioni voluntatis, quae est natura secundum tertium modum, & nullo modo praeuenit, quia si praeueniret impediret libertatem vo luntatis, & sic non esset distinctus modus pro ducendi voluntatis a modo producendi naturae, quia ergo voluntas secundum istum mo dum est productiua Spiritus Sancti potest dici principium communicandi naturam diuinam, in qua naturaliter existit.

Secundo, quia natura primo modo sum¬ pta subijcitur suae productioni, vt sit quasi materia de qua: Nam sicut filius (secundum eos) producitur de natura diuina, vt est solius patris, ita Spiritus Sanctus spiratur, & producitur de eadem natura, vt est patris, & filij; erit ergo secundum hoc voluntas prin cipium communicandi naturam Spiritui Sam cto, non solum ex eo quod existit naturaliter in diuina natura, sed etiam ex eo quod diuina natura est subiectum, & quasi materiale principium suae productionis.

Iste autem modus dicendi mihi non placet propter tria: primo, quia concessa distinctione, quam ipsi faciunt, quamuis sit dubia, non videntur ista duo posse stare simul, scili cet, quod voluntas, quatenus est nam tertio modo, capiat vim naturae primo modo, ex eo quod in ea naturaliter existit, & tamen haec non praeueniatur ab ea, vt ipsi dicunt, nam si natura absolute sumpta praeuenit volunta tem, multo magis praeuenit esse, vt dat sibi vim eliciendi actum spirationis.

Secundo, si voluntas capit vim communi candi nam diuinam ex eo quod in ea naliter exi stit, eade ratione qua est principium communi candi naturam diuinam, Spiritui Sancto, po terit etiam esse principium communicandi eam ipsi creaturae, quod patet esse falsum; Consequentiam probo, quia sicut existit naturaliter in diuina natura, prout est principium productionis Spiritus Sancti, ita eodem mo put est principium pductionis creaturae.

Tertio, si voluntas esset principium communicandi naturam Spiritui Sancto, quia na tura diuina primo modo sumpta est princi pium illius productionis, sequeretur, quod Spiritus Sanctus non procederet per modum voluntatis, consequens est falsum, ergo &c. Falsitas ab eis conceditur, & etiam patet ex dictis supra, Consequentiam probo, quia na tura diuina primo modo sumpta (sicut ipsi accipiunt eam) non habet rationem volunta tis, siue amoris, vel cuiusdam alterius attribu ti specialis: si ergo ipsa, vt sic, est subiectum productionis spiritus sancti, & vt sic, sibi communicatur, sequitur, quod sibi non communicetur per modum amoris, & per consequens sua processio non erit per modum voluntatis.

Et ideo est alius modus declarandi. Di- cunt enimQuidam quod voluntas est princi pium communicandi naturam diuinam Spi- ritui Sancto non inquantum voluntas est, sed inquantum infinita est, nam ex eo quod est infinita habet, quod sit productiua amo ris infiniti, qui est Spiritus Sanctus, quod pa tet, quia vbi est obiectum voluntatis infinitum, & voluntas infinita, ibi voluntas potest amare amabile obiectum, quantum est amabile, & cum sit amabile infinite, potetit ipsum amare amore infinito, & per consequens pro ducet infinitum amorem, illud autem, quod est formaliter infinitum, necessario habet na turam diuinam: sequitur ergo, quod amor productus, qui est spiritus sanctus, habeat et naturam diuinam.

Iste etiam modus dicendi mihi non satisfacit, primo quia supponit vnum. s.quod amor. productus sit infinitus, si enim hoc esset verum, sequeretur, quod ratio infiniti plurificaretur in diuinis, quemadmodum ratio pro ducti, & sic essent ibi plura infinita, quod quidem patet esse falsum, quamuis ergo amor productus sit infinitus inquantum amor, & in quantum Deus est, non tamen videtur quod sit infinitus inquantum productu; est: ex ipsa ergo ratione productionis non poterit probari, quod sit ibi communicata natura diuina.

Secundo, quia sicut ratio infiniti non tra hit extra naturamsuam, & suam rationem voluntatem, ita videtur, quod necattribuat sibi virtutem communicandi aliquid vltra tuam naturam, & suam rationem, communi care autem naturam diuinam est vltra naturam, & rationem voluntatis, non ergo obtinebit istam virtutem per rationem infiniti.

Propter quod videtur mihi aliter esse dicendum: Non possumus autem melius inue stigare propositum, quam inspiciendo in creaturis, ex quibus in notitiam diuinorum assur gimus Videmus autem in creaturis, quod al quid potest esse ratio communicandi alterum vltra suam spem, & rationem tribus modis, primo, quia agit in virtute alterius, secundum quen modum calor est principium communicandi formam substantialem ignis, quia agit in virtute ipsius: Alio modo, quia agit, & communicat aliquid secundum suam speciem, ad quod de necessitate sequitur alterum pro pter inseparabilitatem, secundum quem mo dum calor communicando calorem secundum suam speciem communicat & raritatem vltra suam speciem: hoc autem ideo contingit quia raritas sequitur necessario ad calidi tatem, ita quod caliditas non potest separari ab ea. Tertio, quia agit aliquid, quod per identitatem continet plura alia, secundum que modum hic homo continet per identitatem. hominem, & animal, & omnia talia praedicta essentialia, idcirco producens hunc homi nem per se, & primo producit etiam necessario consequenter hominem, & animal, & omnia praedicata de primo modo dicendi per se.

Ad propositum ergo applicando dico, quod voluntas potest esse principium communicandi naturam diuinam Spiritui Sancto secundum omnes tres modos; vno modo, quia est principium elicitiuum actus spirandi, qua si in virtute diuinae naturae. Nam sicut in non bis intellectus, & voluntas distinguuntur ab essentia animae, sequitur quod quicquid vit tutis, & actualitatis habent, totum habeant ab essentia tanquam a radice, ita cogimur di cere, & imaginari in Deo, vbi distinguuntur ab essentia sola ratione.

Intelligendum tamen quod voluntas diuina aliter est principium productionis Spi- ritus Sancti in virtute diuinae naturae, & aliter in virtute eiusdem naturae est principium productionis creaturae: nam in productione creaturae trahit voluntas ab ipsa natura virtutem producendi mere liberam sine aliqua coexigentia, & necessitate: in productione vero Spiritus Sancti trahit ab eadem non so lum virtutem producendi liberam, sed etiam simul cum hoc exigentem, & necessariam, di cente Riccardo de Trinit. cap. 1. quod nihil est ibi iuxta donum largientis gratiae, sed solum iuxta proprietatem exigentis naturae. Iste ergo est primus modus, secundum quen possumus imaginari, quod voluntas sit. primum principium communicandi naturam diuinam ipsi Spiritui Sancto.

Secundo, potest voluntas esse principium communicandi naturam diuinam Spiritui Sancto, quia secundum suam speciem communicat sibi amorem, ad quem de necessita te sequitur natura diuina propter inseparabilitatem, quia impossibile est amorem diuinum separati a natura diuina.

Tertio, potest eadem voluntas esse principium communicandi eandem naturam diuinam propter realem identitatem; nam quia natura diuina est idem realiter cum volunta te, quae est principium conmunicationis amoris, & cum amore communicato, idcirco voluntas in communicando amorem per se, & primo necessario communicat consequenter ipsam diuinam naturam, & sic patet quomo do voluntas possit esse principium communi candi naturam diuinam Spiritui Sancto.

ARTICVLVS TERTIVS. Vtrum productio Spiritus Sancti sit necessaria.

AD hoc respondent illi, quorum distinctio est superius posita de natura, illam productionem esse necessariam, non obstante, quod principium elicitiuum ipsius sit voluntas, quia quamuis sola voluntas sit ratio elicitiua, concurrit tamen ibi natura primo modo dicta, non in ratione principiandi actum, sed in ratione modificandi actum elicitum, & principiatum per voluntatem, ita quod natura quarto modo est ibi solum quaedam conditio, & quidam modus circa actum productionis

Iste tamen modus dicendi est mihi dubius; Primo, quia videtur perere principium, nam si dicatur, quod illa productio idcirco est ne cessaria, quia est sic conditionata, & sic modificata, nil aliud est dicere, nisi quod ideo est necessaria, quia necessaria, quaeritur enim causa quare sic est modificata conditione ne cessitatis, & volunt assignare pro causa concursum naturae quarto modo dictae, tunc na tura quarto modo dicta concurret ibi etiam in ratione principij, & causae, cuius contrarium expresse intendunt. Secundo, est dubius, quia videtur ponere, quod ista necessitas sequatur actum, volunt enim, quod talis necessitas sit quaedam conditio, & quidam modus circa actum elicitum, constat autem quod conditio, & modus circa actum sequitur ipsum actum, vbi autem necessitas est se quens actum ibi non facit actum illum neces sarium esse simpliciter, sed ex suppositone so lum. Erit ergo secundum hoc productio Spi ritus Sancti necessaria ex suppositone, & non simpliciter, quod omnino est falsum

Et ideo est alius modus dicendi. Volunt enim quidam quod voluntas diuina det necessitatem tali productioni ratione suae infinitatis, quod sic declaratur. Nam voluntas diuina eo ipso quod est infinita, potest dare termino producto quicquid ei non repugnat, sed termino producto, qui est Spi ritus Sanctus, non repugnat necessitas productionis; quinimo necessario sibi competit, alioquin non esset necesse esse, ergo &c.

Iste etiam modus non videtur sufficere propter duo, primo, quia quantuncunque voluntas sit infinita, productio tamen propria non videtur esse infinita, alioquin plurifica retur ibi ratio infiniti, quemadmodum pluri ficantur ibi productiones, si autem productio non est infinita, videtur quod ex ratione infiniti non possit probari necessitas productionis.

Secundo, quia sicut infinitas non tollit rationem principij productiui, ita etiam nec debet tollere modum producendi ipsius, si ergo modus producendi voluntatis prout est distinctum principium contra naturam sit producere libere, & contingenter, videtur, quod iste modus nullo modo ponatur, vel tollatur per infinitatem superuenientem

Propter quod videtur mihi dicendum, quod, illa productio, non obstante, quod sit volun taria, & libera, est tamen simpliciter necessaria, non propter concursum naturae, vt dicebat prima opinio, nec etiam propter infinitatem principij productiui, vt dicebat secuda, sed propter puram actualitatem tam principij productiui, quod est voluntas, quam etm ipsius productionis. Et quod iste modus sit rationabilis declaro: Constat enim, quod comtingens distinguitur a necessario per hoc, quod est habere potentiam ad non esse, tota ergo ratio contingentiae in eo videtur esse su menda ex potentialitate, & per consequens opposito modo ratio necessitatis in necessario videtur sumenda ex pura actualitate por exclusionem omnis potentialitatis: siue ergo aliquid habeat necessitatem in essendo, siuc in producendo, siue etiam in produci, oportet quod haec proueniat ex pura actualitate ipsius, ratione cuius sibi repugnat omnis exi tus de potentia ad actum, & omnis mutatio, & pet consequens omnis contingentia; quia ergo voluntas diuina inquantum est principium productiuum Spiritus Sancti, est simpliciter in actu, excludens omnem potentialitatem, idcirco necessario, & immutabiliter productio etiam ipsa, quia est simpliciter in actu, excludens omnem potentialitatem, idcirco necessario, & immutabiliter elicitur, & eodem modo dicendum est de ipso Spiri- tu Sancto producto, quia simpliciter est in actu, idcirco necessario, & immutabiliter, i ducitur, non obstante ergo quod principiu illius productionis sit voluntas, possumus ta men optime saluare ipsam esse necessariam modo praefato.

Oecurrunt tamen contra ista dicta tria dubia, Primum, quia posset aliquis dicere, quod sicut dicebatur de infinitate, quod non mutat rationem principij productiui, & per consequens nec modum producendi, ita eo dem modo posset dici de actualitate: si ergo modus producendi voluntatis est producere libere, & contingenter, non mutabitur iste modus per puram actualitatem superuenientem.

Ad hoc dico, quod producere contingen ter non est modus voluntatis, vt voluntas est, sed inquantum sua productio, vel produm ctum accipit per eam esse exeundo de poten tia ad actum, sicut contingit in productione creaturae: in productione vero Spiritus San cti productio ipsa, vel productum non sic ac cipit esse, quia nullus est ibi exitus de poten tia ad actum

Nec valet cum dicitur, quod simile est de infinitate, & actualitate, quia in proposito nulla est similitudo: nam infinitas non est de ratione principij productiui inquantum productiuum est; quia non est productiuum inquantum infinitum, immo se habet per in differentiam ad esse finitum, vel infinitum; actualitas autem est de ratione sua, inquantum productiuum est, quia non est producti uum nisi inquantum est in actu, & ideo su us modus producendi debet reduci in suam actualitatem, & non in suam infinitatem, ni si pro quanto sua infinitas est idem, quoc sua actualitas.

Secundum dubium est, quia si dicta productio est simpliciter necessaria, videtur, quod non sit per modum voluntatis, sed magis p modum naturae, sicut productio filij, quia p ductio, quae est per modum naturae, & quae est per modum voluntatis, videtur distingui penes necessarium, & non necessarium.

Respondeo, quod natura potest accipi duo bus modis, vno modo prout dicit aliquid ne cessarium, & determinatum ad vnum tantum, & isto modo non facit distinctum principium contra voluntatem, quia potest continere ip sam voluntatem, sicut commune quoddam, quia etiam voluntas potest esse principium necessarium, & determinatum ad vnum, sicut patet modo in proposito: Alio modo potest accipi natura prout dicit aliquod principium productiuum, mediante quo productum capit esse per modum natiuitatis, & isto modo facit distinctum principium contra vo luntatem, quia illud, quod producitur per vo luntate, capit esse mediante, ea & non per mo dum natiuitatis, sed per modum doni, & liberalitatis, accipiendo ergo naturam primo modo, productio Spiritus Sancti potest dici per modum naturae, sed simpliciter loquendo debet dici per modum voluntatis.

Tertio dubitatur, quia si actualitas principij productiui, quod est voluntas, dat necessitatem isti productioni, pari ratione dabit necessitatem productioni creaturae, quia respectu vtriusque productionis habet actuali tatem, excludendo omnem potentialitatem.

Adhoc dico, quod diuina voluntas aliter habet puram actualitatem respectu productionis Spiritus Sancti, & aliter respectu pro ductionis creaturae, nam respectu productionis Spiritus Sancti sic habet puram actualitatem, quod sua actualitas est eadem cum actualitate productionis, & ipsius producti, & per consequens eadem necessitas est vtro rumque ita quod non potest esse actualitas, & necessitas in vno quin etiam sit in altero, & pari ratione non potest esse exitus de potentia ad actum in vno, quin etiam sit in altero: Respectu vero productionis creaturae sic habet puram actualitatem, quod productum non habet eam, immo impossibile est, quod habeat eandem: propter quod potest esse pura actualitas, & necessitas in principio productiuo, quod est voluntas, absque vlla actualitate, & necessitate productionis quae est creatio, & creaturae productae. Creatio nanque, & ipsa creatura producta sunt extrinseca a voluntate diuina, & ideo actualitas talis principij in nullo coexigit actualitatem productionis, vel producti. Pro ductio vero Spiritus Sancti, & Spiritus San ctus sunt intrinseca eidem principio productiuo, scilicet voluntati diuinae etiam per idem titatem, & ideo actualitas voluntatis coexigit actualitatem illius productionis intrinse ce, & ipsius producti.

ADRATIONES PRINCIPALES AD primam, nego consequentiam, quia natura diuina potest conmunicari Spi- ritui Sancto per principium, quod est volun tas, sicut patuit in secuudo articulo. Ad pro bationem vero cum dicitur, quod posterius non est principium communicandi illud quod est prius: Dico falsum esse, quia videmus quod calor est principium communicandi formam substantialem, cum tamen sit ea posterior; vel dicendum, quod vbi posterius est idem cum priori, & inseparabile ab eo, sicut in proposito, voluntas cum natura diuina, debet ibi posterius, communicando seipsum, communicare etiam illud, quod est prius.

Ad secundam nego consequentiam, osten sum enim fuit, quod productio Spiritus Sacti est necessaria, non obstante quod principium ipsius sit voluntas. Ad probationem vero cum dicitur, quod voluntas habet op positum modum principiandi ad naturam: Dico, quod verum est accipiendo naturam secundo modo. Opposito autem inter naturam secundo modo acceptam, & ipsam voluntatem non est penes necessarium, & non necessarium, sed penes esse natum, & es- se datum per modum doni, & liberalitatis, vt patuit superius.