Table of Contents
Commentarius in libros Sententiarum
Liber 1
Prologus
Distinctio 1
Quaestio 1 : Utrum fruitio sit essentialiter unus actus. Quid importetur per hoc nomen fruitio.
Quaestio 2 : Utrum obiectum fruitionis ordinatae, et proprie dictae sit unum tantum.
Quaestio 5 : Utrum uti sit actus necessario distinctus ab ipso frui.
Distinctio 2
Quaestio 1 : Utrum sit tantum unus Deus.
Quaestio 2 : Utrum cum unitate divinae essentiae stet pluralitas perfectionum attributalium.
Quaestio 3 : Utrum cum unitate essentiae stet pluralitas personarum.
Distinctio 3
Quaestio 1 : Utrum Deus cognoscatur a nobis aliquo communi conceptu cum creaturis.
Quaestio 2 : Utrum Deus sit primum cognitum ab intellectu nostro.
Quaestio 3 : Utrum primum cognitum ab intellectu nostro sit aliquod universale.
Distinctio 4
Quaestio 1 : Utrum in divinis sit generatio
Distinctio 5
Quaestio 1 : Utrum divina essentia sit generans
Quaestio 2 : Utrum divina essentia sit formalis terminus generationis
Quaestio 3 : Utrum divina essentia sit subiectum generationis
Quaestio 4 : Utrum filius generetur de substantia patris
Distinctio 6
Quaestio 1 : Utrum pater generet filium naturali necessitate
Quaestio 2 : Utrum pater generet filium voluntate
Distinctio 7
Quaestio 1 : Utrum potentia generandi in Deo sit aliquid absolutum
Distinctio 8
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit aliqua realis compositio
Quaestio 2 : Utrum in Deo sit aliqua compositio secundum rationem
Distinctio 9
Quaestio 1 : Utrum generatio in divinis distinguat filium a patre
Quaestio 2 : Utrum sit aliquis ordo in divinis inter patrem, et filium
Distinctio 10
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat per modum voluntatis
Distinctio 11
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat a filio
Quaestio 2 : Utrum si Spiritus Sanctus non procederet a filio, distingueretur ab eo
Distinctio 12
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat a patre, et filio per mutuum amorem
Distinctio 13
Quaestio 1 : Utrum generatio filii, et processio Spiritus Sancti sint realiter distincta
Distinctio 14
Quaestio 1 : Utrum detur duplex processio Spiritus Sancti, scilicet aeternae, et temporalis
Distinctio 15
Quaestio 1 : Utrum missio sit communis toti Trinitati
Distinctio 16
Quaestio 1 : Utrum in divinis sit missio visibilis
Distinctio 17
Quaestio 2 : Utrum charitas possit augeri
Distinctio 18
Quaestio 1 : Utrum id, quod significatur nomine doni, in divinis sit quid essentiale
Distinctio 19
Quaestio 1 : Utrum divinae personae sint aequales
Quaestio 2 : Utrum detur aliqua veritas praeter divinam
Distinctio 20
Quaestio 1 : Utrum filius sit aequalis patri in potentia
Distinctio 21
Distinctio 22
Quaestio 1 : Utrum Deus sit nominabilis a nobis aliquo nomine significante suam essentiam
Distinctio 23
Quaestio 1 : Utrum nomen personae in divinis significet intentionem rei, vel rem intellectam
Distinctio 24
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit unitas
Quaestio 2 : Utrum in Deo sit aliquis numerus
Distinctio 1
Distinctio 26
Distinctio 27
Quaestio 1 : Utrum verbum mentis nostrae habeat aliquam similitudinem cum verbo increato
Distinctio 28
Quaestio 1 : Utrum innascibilitas in divinis dicat rationem positivam
Distinctio 29
Quaestio 1 : Utrum principium dicatur secundum unam rationem in Deo, et creaturis
Distinctio 30
Quaestio 1 : Utrum relationes dictae de Deo ex tempore sint reales.
Distinctio 31
Quaestio 1 : Utrum aequalitas, et similitudo sint nomina relationum realium.
Distinctio 32
Quaestio 1 : Utrum pater, et filius diligant se Spiritu Sancto.
Distinctio 33
Quaestio 1 : Utrum aliqua relatio in creaturis sit verum ens reale extra animam.
Quaestio 2 : Utrum proprietates personales in divinis sint relationes reales distinctae ab essentia.
Quaestio 3 : Utrum proprietates relativae sint idem quod origines.
Distinctio 34
Quaestio 1 : Utrum persona sit aeque simplex sicut essentia.
Distinctio 35
Quaestio 1 : Utrum Deus habeat scientiam de aliis a se
Distinctio 36
Quaestio 1 : Utrum in Deo sint Ideae.
Distinctio 37
Quaestio 1 : Utrum Deus sit ubique.
Distinctio 38
Quaestio 1 : Utrum futura contingentia in divina essentia immutabiliter repraesententur.
Distinctio 39
Quaestio 1 : Utrum divina providentia ad omnia se extendat.
Distinctio 40
Quaestio 1 : Utrum Deo conveniat aliquas praedestinare, vel reprobare.
Distinctio 41
Quaestio 1 : Utrum praedestinatio habeat causam.
Distinctio 42
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit potentia.
Distinctio 43
Quaestio 1 : Utrum Deus sit omnipotens.
Distinctio 44
Quaestio 1 : Utrum Deus possit facere universum melius quam fecit.
Distinctio 45
Quaestio 1 : Utrum voluntas divina convenienter distinguatur in voluntatem signi, et beneplaciti.
Distinctio 46
Quaestio 1 : Utrum voluntas divina necessario semper impleatur.
Distinctio 47
Quaestio 1 : Utrum illud, quod est contra voluntatem antecedentem, obsequatur voluntati consequenti.
Distinctio 48
Quaestio 1 : Utrum voluntas nostra debeat conformari voluntati divinae.
Quaestio 1
Utrum in Deo sint Ideae.ARGVITVR AD PARTEM negantem. 1 IDeae aut sunt rationes absolutae, autem respectiuae, non absolutae, quia tunc non importarent respectum ad ideata, quod est falsum, imo sequeretur, quod non differrent a rationibus attributalibus, nec respectiuae, quia sunt exemplaria ideatorum, ratio autem respectiua non potest habere rationem exem plaris. v 2 In Deo non possunt poni plures ideae sine aliqua distinctione, sed non est ibi poss sibilis aliqua distinctio, ergo &c. Maior patet: & Minor probatur, quin non est possibilis aliqua distinctio realis praeter distinctionem personarum, nec etiam potest ibi esse aliqua distinctio rationis, quia ideae secundum illud totum quod sunt, praecedunt ipsa ideata, si autem esset inter ea solum distinctio rationis, oriretur exidistinctione reali ideatorum, ac per consequens ideae non praecede rent ideata, immo magis e conuerso.
3 Si ideae sunt in Deo, vel deseruiunt es ad cognitionem, vel ad operationem, non ad cognitionem, quia sicut est ibi vna tantum cognitio, ita vnum tantum principium illius cognitionis, scilicet sua essentia, nec etiam ad operationem, quia operatio supponit cognitionem, ac per consequens videntur ibi frustra poni.
AD OPPOSITVM ARGVITVR 1QEcundum Patrem Augustinum in libro Aoctuaginta trium quaest. quaest. 20 tanta vis est in ideis, vt sine eis sapiens nemo esse possit, cum ergo Deus sit summe sapiens, sequitur quod habeat in se ideas
2 Et confirmo rationem: quia videmus, quod artifex creatus, ad hoc vt ordinate agat ponitur praehabere ideas eorum, quae producit, multo ergo magis artifex increatus, qui ordinatissime agit.
QVantum ad hoc est intelligendum, quod nomine ideae importatur aliqua forma exemplaris, ad cuius imitationem agens per intellectum potest aliquid producere, & ideo de ratione ideae videntur esse duo, primum est vt sit forma exemplaris, secundum est, vt sit forma intellectualis. Et hinc est, quod ideae diuinae dicuntur exemplaria existentium, sicut patet per D. Dionysium quinto de Diuinis nominibus, quod quidem competit eis ex eo quod idea est forma exemplaris; vlterius dicuntur etiam rationes rerum fiendarum in diuina arte contentae, sicut patet ex Augustino 85. qud quaest de ldaeis, quod quidem competit eis, ex eo quod idea est for ma intellectualis. Ex quibus apparet, quod in Deo sunt ponendae ideae, tum quia idea est forma exemplaris, & ipse est prima forma exemplaris continens exemplaria omnium entium, tum etiam quia idea est forma intellectualis, per quam artifex rationabiliter, & ordinate agit, & ipse est entium artifex rationabiliter, & ordinate agens, propter quod dicitur de Deo Sap. 11. quod omnia constituit in numero, pondere, & mensura; Et ideo possumus conuenienter concludere in Deo esse ideas quod etiam apparet ex intentione D. Aug. superius allegati.
Dicunt ergo quidam, quod ideae in Deo ni non sunt aliud, quam quidditates retum creatarum, prout sunt cognitae ab eo, taquam quae dam obiecta secudaria relucentia in sua essetia.
Probatur autem ista opinio; quia modus ponendi ideas habitus ab Augustino non dis fert a modo ponendi Platonis, nisi quia Plato ponebat eas per se subsistentes extra diuinum intellectum; P. Augustinus vero ponit eas in diuino intellectu, sicut ergo apud Platonem ideae sunt ipsae quidditates subsistentes extra diuinum intellectum; ita secundum intentionem Patris Augustini videntur esse pedem quidditates, prout sunt in prospectu diuini intellectus, tanquam secundaria obiecta in sua essentia relucentia.
lsta tamen opinio non videtur posse stare propter quatuor. Primo, quia sequeretur, quod quidditates rerum creatarum constituerent Deum in esse sapientis; quod est absurdum, consequentia apparet, quia sicut dicebatur supra per Augustinum, tanta est vis in ideis, vt sine eis nul lus sit sapiens
Secundo sequeretur, quod quidditates. rerum creatarum beatificarent animam rationalem, quod est absurdum, consequentia patet per P. Augustinum vbi supra dicentem, quod visione idearum anima rationalis fit beatissima.
Tertio sequeretur, quod idem esset idea, & ideatum, quod nullus diceret, consequen tia apparet, quia quicquid potest produci extra Deum, est ideatum, sed dictae quidditates cognitae possunt produci, ergo &c.
Quarto sequeretur, quod ideatum esses potioris entitatis, quam ipsa idea, quod est talde absurdum, consequentia patet, quia quidditates, prout habent solum esse cogni tum, habent esse diminutum, quatenus vero habent esse in effectu, secundum quem mo dum dicuntur ideata, habent esse reale perfectum. Nec confirmatio istius opinionis valet; quia si Plato intellexit, sicut Aristot. ei im ponit, non solum est differentia inter modum ponendi Platonis, & Aug. in eo quod dictum est, sed in multis alijs
Et ideo alij dicunt, quod ldeae in Deo non sunt ipsae res cognitae, sed ipsamet cognitio diuina, qua cognoscuntur, quod probant ex duobus, primo quia ldaea est forma intelle ctualis, per quam Deus libere producit, nunc autem nulla talis forma est in intellectu diuino, praeter quam sua cognitio. Nam diuina essentia magis est quaedam forma naturalis naturaliter principians, quam quaedam forma idealis.
Secundo, quia de ratione ldeae est, quod sit principium productiuum immediatum, & sua cognitio est huiusmodi, ergo &c
Primo, quia de ratione ldeae est, quod sit primum exemplar in aliud non reducibile nunc autem exemplar, quod est cognitio, re ducitur in exemplar, quod est essentia; nam secundum nostrum intelligendi modum esse praecedit cognitionem, sicut obiectum praece dit actum.
Secundo, quia de ratione ldeae est, quod sit illud ad quod artifex aspicit, dicente Se- neca in quadamEpistola ad Lucillum, quod Idea est exemplar, ad quod respiciens artifex operatur, quicquid operatur.
Tertio, quia ldea multiplicatur, & ideo conceditur, quod sint multae ldeae in Deo, nullo tamen modo conceditur, quod sint in eo multae cognitiones.
Quarto, quia sequeretur, quod omnia, quae essent a Deo cognita, haberent in Deo ldeam, quod patet esse falsum.
Motiua etiam eorum non valent. Primum quidem, quia sicut essentia est forma naturalis, & naturaliter representans, ita etiam & ipsa cognitio. Vlterius etiam quantumcunque sit forma naturalis, non tamen applicatur ad opus extrinsecum, nisi mediant virtute.
Non valet etiam secundum, quia si imme diatio faceret ad propositum, tunc diuina vo litio magis deberet poni ldea, quia immedia tius principiat, quam essentia.
Est ergo alia opinio, quae ponit, quod ldeae in Deo sunt ipsamet essentia cum respectu imitabilitatis; nam quia ldea est exem plar, videtur quod de sua ratione sit esse imi tabile, volunttamen quod iste respectus non sit in diuina essentia, nisi vt intellecta.
Arguitur tamen a pluribus contra istam opinionem, quia de ratione ldeae est, quod sit exemplar, & quod sit factiua, respectus autem non est exemplar, nec est factiuus.
Praeterea idea debet precedere ipsum idea tum, talis autem respectus cum sit virtus ra tionis magis sequitur ipsum, ergo &c.
His tamen non obstantibus dico opinionem Doctoris nostri, si bene intelligatur, esse caeteris magis rationabilem
Ad cuius euidentiam est intelligendum, quod duobus modis potest intelligi diuinam essentiam esse ldeam sub respectu imitabilitatis, vno modo ita ut intelligatur talis respectus esse differentia intrinseca, & constitutiua ldeae, & iste sensus est falsus, quia tunc rationesqe imediate factae sunt contra prae fatam opinionem, procederent: euidenter, alio modo potest intelligi, quod essentia sub isto respectu sit ldea, ita tamen, vt talis respectus non sit sua differentia intrinseca, & con stitutiua, sed magis quaedam passio extrinseca distinctiua, & talis sensus est verus; nam, sicut patebit in sequenti articulo, talis respe ctus est principium distinctionis inter ldeas, & hoc modo intelligendo, rationes in contrarium factae non cogunt.
D hoc autem breuiter est dicendum, quod si volumus saluare pluralitate idearum, oportet ibi ponere aliquam distin ctionem, quia impossibile est dare aliquam pluralitatem sine distinctione: Sed si quaeratur vlterius, vtrum ista distinctio sit realis vel rationis, dico quod est rationis, quia nul la distinctio realis est in Deo praeter distinctionem personarum. Si autem quaeratur ulterius, vtrum talis distinctio rationis proueniat ex nostro modo intelligendi, vel ex natura rei necessitantis, dico quod prouenit ex natura rei necessitantis, idque patet ex duobus
Primo, quia si talis distinctio proueniret ex nostro modo intelligendi, sequeretur, quod non haberet locum in patria, vbi noster intelligendi modus erit perfectus, quod est fal sum: Consequentia est nota, Falsitas apparet per D. August. superius allegatum dice tem, quod anima rationalis visione ldearum fit beatissima, constat autem Augustinum ibi loqui de visione patrie, & tamen nominat Ideas in plurali, qui quidem modus loquendi omnino esset falsus, nisi distinctio idearum haberet locum in patria.
Secundo, quia illa distinctio rationis pro uenit ex natura rei necessitantis, quae quidem habet pro immediato fundamento ipsam re secundum suum esse conceptibile, & definibile; distinctio rationis inter ideas est huiusmodi, ergo &c. Maior est nota, quia cum quae libet res necessario habeat suum esse conceptibile, & definibile, quicquid prouenit im mediate ex esse rei conceptibili, & definibili, prouenit ex natura rei necessitantis; probo minorem, quia ideae secundum suum esse conceptibile, & definibile comnotant distin ctionem realem ideatorum, & ex hoc ipso habent, quod necessitent intellectum ad distinguendum inter eas, quia impossibile est concipere eas cum suis diuersis connotatis, secundum vnam, & eandem rationem, & sic patet distinctionem rationis inter ideas esse ex natura rei necessitantis.
Sciendum tamen, quod quamuis ista distinctio sit ex natura rei necessita ntis quem admodum distinctio, quae est inter relationem, & essentiam (vt dictum fuit supra) non tamen est eodem modo, quia distinctio rationis, quae est inter relationem, & essentiam non supponit aliquam distinctionem realem extrinsecam, distinctio vero rationis inter ideas supponit necessario distinctionem rea lem ideatorum, hoc autem contingit, quia ideae secundum suum esse conceptibile, & definibile connotant ipsum ideatum, quod est quasi extrinsecum, diuina Vero essentia, vel ipsa relatio non connotant aliquid extrin secum secundum suum esse conceptibile, & definibile
Et ideo debemus dicere de distinctione idecrum, quemadmodum dicebamus superius in prima distinct. de distinctione, quae ponebatur inter obiectum voluntatis, & intellectus; nam sicut ibi dicebatur, quod vna & eadem res induebat diuersas rationes obiectiuas, inquantum terminabat diuersos actus, sic in proposito, vna & eadem res, scilicet diuina essentia induit diuersas rationes ideales, inquantum connotat diuersa ideata, & sicut rationes obiectiuae non distinguuntur inter se, & a re quae est obiectum, nisi com ceptibiliter, propter quod cadunt in secudo modo dicendi per se, vt ibidem dicebatur, ita isto modo rationes ideales non distinguuntur in er se, & ab essentia, nisi conceptibiliter, propter quod cadunt in secundo modo dicendi per se respectu essentiae; ita quod si definiretur essentia, rationes ideales non caderent in sua definitione, prout eredo.
Praeterea est dicendum, quod sicut actus intellectus, & voluntatis necessitant intellectum concipientem ad praescindendum in eodem obiecto diuersas rationes obiectiuas, sic etiam diuersa ideata necessitant intellectum ad praescindendum, vel distinguendum in eadem diuina essentia diuersas rationes ideales
Ex quibus omnibus possumus vlterius con cludere, quod distinctio rationis, quae est inter ideas, aequipollet distinctioni reali, quia suum fundamentum aequipollet fundamento distinctionis realis; nam tantum potest diuina essentia, quae realiter est vna forma exemplaris simplicissima, quantum possent infinitae formae exemplares realiter distinctae, si esset possibile illas dare
D hoc dicunt quidam, quod idea non potest esse principium cognoscendi quia cum sint multae ideae in Deo, sequere tur quod in eo essent multae rationes cogno scendi, quod omnino repugnat simplicitati diuini intellectus, potest tamen habere ratio nem cogniti, quia quamuis repugnet simpli citati diuini intellectus habere multas ratio nes cognoscendi, non tamen repugnat ei ha bere multa cognita¬
Alij vero dicunt contrarium: Volunt. n quod idea aliquo modo possit dici principium & ratio cognoscendi, quia diuina essentia, prout habet rationem ideae, est exemplar, & similitudo creaturarum, & per consequens non potest negari, quin sit ratio & principium cognitionis earum, inquantum habet rationem ideae; nam semper exemplar est ratio, & principium cognoscendi ipsum exemplatum.
Addunt tamen, quod ideam esse rationem cognoscendi, potest intelligi dupliciter, vno modo quod sit ratio cognoscendi respectu diuini intellectus cognoscentis, & isto modo non videtur verum, quod ldea sit ratio cogno scendi, quia illud, quod est ratio cognoscendi respectu intellectus cognoscentis, reducit ipsum intellectum aliquo modo de potentia ad actum tribuendo ei aliquam actualitatem: Hoc autem omnino est alienum ab intellectu diuino qui est purus actus: alio autem modo potest intelligi, quod sit ratio cognoscendi respectu creaturae cognitae, & iste intellectus videtur esse verus, quia licet idea non attribuat aliquam actualitatem eognoscendi intellectui diuino; tribuit tamen actualitatem creaturae cognitae, quia creatura non habet, essc cognoscibile, nisi prout imitatur suam ideam
Primo, quia diuina essentia alio modo est ratio cognoscendi seipsam, & alio modo crea turam, est enim ratio cognoscendi seipsam. vt essentia est; relinquitur ergo vt sit ratio cognoscendi creaturam, vt idea est
Secundo, quia illud, quod est ratio cogno scendi creaturam, connotat ipsam creaturam, diuina essentia, vt essentia est, non connotat ipsam creaturam, connotat tamen eam, vt idea est, alioquin vel nullo modo est ratio co gnoscendi creaturam, quod est falsum, ver est ratio cognoscendi eam, vt idea est, & sichabemus propositum.
Tertio, quia semper primum cognitum ess ratio, & principium cognoscendi secundum cognitum, cum ergo idea sit primum cognitum respectu creaturae, sequitur, quod sit principium cognoscendi eam.
Teneo ergo cum secunda opinione, quod ideae sint principia cognoscendi respectu crea turarum cognitarum, non autem respectu di uini intellectus cognoscentis. Tum quia sequeretur, quod diuinus intellectus haberet multas rationes cognoscendi, quod repugnat suae simplicitati, vt dicebat opinio prima, Tum etiam, quia ideae conferrent aliquam actualitatem diuino intellectui, vt dicebat. secunda opinio.
Si autem sunt principia cognoscendi, sequitur necessario, quod sint principia operandi, quia vbi res est producibilis ab haben te cognitionem, illud idem, quod est principium cognoscendi, est etiam principium ope randi, sicut manifeste videmus in artifice creato, cum ergo ideae sint quaedam exemplaria rerum factarum, & possibilium fieri existentia in mente primi artificis, sunt etiam principium cognoscendi eo modo quo dictum est. Relinquitur ergo, quod sint principia operandi¬
On this page