Quaestio 1

IN PRIMVM SENTENTIARVM LIBRVM Doctissimae Quaestiones. TEstatur D. P. Augustinus 4. de Trin. cap. 15. quod "sunt nonnulli, qui potuerunt aciem mentis vltra omnem creaturam transmittere, & lucem incommutabilis veritatis quantulacunque parte contingere, quod christianos ex sola fide viuentes non dum potuisse derident". Ex quibus verbis potest euidenter colligi, quod etiam Philosophi naturali lumine innitentes, ad agnitionem diuinae veritaris pertingere potuerunt. Quapropter in principio huius lecturae conuenienter potest primo quaeri. An cognitio diuinae veritatis acquisita in Theologia possit haberi per scientias a philosophis adinuentas

AD PARTEM AFFIRMATIVAM ARGVITVR. SI scientiae Philosophorum non peruenirent ad diuinam veritatem a Theologo consideratam, sequeretur, quod nullam attingerent veritatem, consequens est falsum, ergo & antecedens: falsitas consequentis patet, quia ex 2. Metaphysices, finis scientiae speculatiuae est veritas, ergo veritatem attingere debent. Consequentiam probo, quia ex Anselmo in libro de veritate, Veritas vna est, scilicet diuina, quia de eius ratione est aeternitas, & incommutabilitas; ergo, vel omnes scientiae eandem attingunt veritatem, vel nullam

2. Veritas considerata a Theologo conti netur sub veritate considerata a Metaphysico, ergo cognitio talis Veritatis haberi poterit per Metaphysicam: consequentia patet, quia Veritas, quae inter terminos vnius scientiae continetur, sufficienter haberi potest per eam. Antecedens probatur, quia sicut se habet subiectum Theologiae ad subiectum Metaphysices, ita veritas eius ad veritatem huius, sed subiectum Theologiae, quod est Deus, continetur sub ente, quod est subiectum Metaphysicae, ergo & illa veritas sub ista continetur.

AD OPPOSITVM ARGVITVR. Si eadem veritas simpliciter consideraretur a Theologo, & Metaphysico, tolleretur distinctio scientiarum, quod est inconueniens Consequentiam probo, quia scientiae distinguuntur per obiecta, & per consequens per veritates, quas considerant de suis subiectis.

RESPONDEO. In ista quaestione tria vi debimus quae tanguntur in argumentis pro positis

1. An omnes scientiae speculatiuae vnam, & eandem intendant veritatem. 2. An veritas considerata a Theologo con tineatur sub veritate Metaphysicali. 3. An eandem veritatem possint conside rare diuersae scientiae, propter Argumentum in oppositum: Quibus visis facile patebit, quod quaeritur.

ARTICVLVS PRIMVS. An omnes scientiae speculatiuae vnam intendant veritatem.

D euidentiam huius Articuli dico triplicem esse veritatem, vnam, quae ab ipsis rebus per intellectum nostrum abstrahitur, a qua nostra cognitio intellectiua causatur & mensuratur; AIteram, cui tamquam mensurae inuariabili, veritas a rebus abstracta configuratur, & immutabilitatem sortitur; Tertiam, quae ex nostro modo intelligendi sequitur, ac rebus intellectis tribuitur. Membra huius distinctionis declaro, & probo, primum autem membrum duplici ratione.

Primo sic. llla, de quibus scientia haberi non potest, nisi per abstractionem intellectus, non habent veritatem scibilem, ni si abstractam ab eis per intellectum; quaedam entia sunt huiusmodi, vt sensibilia, ergo &c Maior patet, cum enim scientia sit verorum, sicut entia se habent ad esse scibile, ita & ad veritatem. Minor probatur, quia de entibus scibilibus, & enunciabilibus non habetur scientia, nisi per abstractionem intellectus. qui facit in eis vniuersalitate: Haec ratio col ligitur ex Auer. 4 Metaph com. 38. & 9. Metaph vltimo.

At diceret aliquis, quod abstractio huius modi veritatis a sensibilibus non prouenit ex ratione veritatis, sed ex modo intelligendi nostri intellectus, qui nil intelligit, nisi por abstractionem.

Respondeo; id omnino ex ratione veritatis prouenire, de cuius ratione est esse stabile, & primum: dicente Auic. primo suae Metaph. quod veritas cuiuscunque rei est proprietas sui esse, videlicet, quod per manenter se habeat, in rebus autem sensibi libus non est aliquid firmum, & stabile, nisi forma vniuersalis abstracta por intellectum, non corruptilibilis, nisi per accidens. Immo di co, quod si intellectus non abstraheret, sed scientiam haberet infusam, nihilominus eius cognitio scientifica terminaretur ad forma: vniuersales abstractas, & non ad ipsa sensiilia, pro ut sunt in se ipsis, cum possint aliter se habere. Ergo ex ratione veritatis rerum sensibilium, veritas est ab eis abstracta.

2. Si veritas a sensibilibus non abstraheretur, nostram scientia ab eis non causaretur, nec mensuraretur, Consequens est falsum; ergo & antecedens, falsitas consequentis patet, tum quia, nostra cognitio ortum habet a sensu, tum quia per Arist x. Met Tex. c. 2. scien tia mensuratur a rebus, de quibus est, Consequentiam probo, quia sensibilia, vt singularia, non sunt intelligibilia in actu, sed in potentia, alioquin frustra, darctur intellectus agens; ergo secundum esse singulare nequeunt in intellectu nostro causare aliquem actum, nec habitum scientificum. Nec possunt mensurare scientiam nostram, quae dicitur habitus certus, & inuariabilis, cum ipsa, vt singularia sunt, mutationi, & variatio ni sint subiecta, Sequitur ergo, vel quod scien tia non causetur, nec mensuretur ab eis, vel quod opus est dare veritatem aliquam abstractam ab eis

3. Et confirmatur per Arist. primo Metaph. & 2. post. Tex. 17. vbi vult, quod ex sensu fiat memoria, ex memoria saepius facta fiat ex perientia, ex experientia autem multoties ha bita, abstrahatur vniuersale, quod est per incipium vreritatis, & scientiae: Vnde colligitur, quod non tantum incomplexorum, sed etiam complexorum ceritas a sensibilibus abstraha tur, per quam res scientificae cognoscantur, ab ipsis rebus causata, & mensurata

SECVNDVM ME MEMRVM Distinctio nis declaratur, oportet enim dare aliquam veritatem, cui praefata veritas tamquam mensurae inuariabili configuretur, & inde immuta bilitatem sequatur, haec autem est veritas primae causae, a qua omnia entia esse acquirunt, & Veritatem. Huic veritas a sensibilibus abstra cta configuratur dupliciter, in puritate scili cet, & in immobilitate, veritas namque diuina est simpliciter pura, nec alicui extraneo a se permiscetur; ita etiam se habet veritas a re bus abstracta, nam quamuis secundum esse potentiale, quod habet in sensibilibus permisceatur multis extraneis, inquantum tamen habet essc completum, & actuale per intel lectum abstrahentem ab omni extraneo, de puratur ita, vt merito primae veritati configu retur aliquo modo in puritate, ex quo sequi tur configuratio etiam in immutabilitate; p mistio enim cum extraneo est causa mutabi litatis, & per oppositum, depuratio abextra neo est causa immutationis: Si er veritas a sensibilibus abstracta conformatur primae ve ritati in puritate, conformabitur, & in perma nentia, & immutabilitate: & quia ista configuratio nil aliud est, quam quaedam immutatio, idcirco sequitur, quod veritas a sensibi libus abstracta imitetur primam veritatem, tanquam suam mensuram & in puritate, & in immutabilitate.

At diceret aliquis, quod prima veritas non est mensura saltem immediata veritatis a ses sibilibus abstracta, quia haec veritas abstracta vel habet suum esse ante abstractionem in tellectus, vel post: Primum dici non potest, quia tunc frustra fieret talis abstractio: si se cundum; ergo non conformatur imediate pri mae veritati, sed mediante intellectu nostro, qui eam abstrahit, & dat illi essc completum. Praeterea hoc repugnat supius dictis squod veritas a sensibilibus abstracta erat mensura nostrae cognitionis intellectiuae.

Respondeo, quod veritas sensibilium ante abstractionem habet esse in sensibilibus po tentialiter, & incomplete. Sed per abstractio nem intellectus accipit esse actu, & complete; aliter talis abstractio non fieret sine mendacio, intellectus. nm totaliter a rebus discordaret, si potentialiter saltem in eis Veritas non praeexisteret, hoc autem non est dicendum quia per Arist. 2. physic. abstrahentium non est mendacium: quod licet sit principalius dictum de abstractione mathematicorum, ve rificatur etiam de abstractione naturalium, quia Vtraque scientia est verorum. Hoc praemisso posset dici, non esse inconueniens, quod veritas sensibilium accipiat essc completum per intellectum, & sit eius mensura, nam alius est intellectus reducens illam ad actum, sagens, & alius cuius actum mensurat spossibilis comprehendens dictam veritatem.

At hoc non satisfacit nam si intellectus agens dat essc completum huic veritati, sequ tur, quod mensura dictae veritatis non sit pri ma veritas, sed intellectus agens

Respondeo ergo aliter, quod licet intellectus agens det esse completum huic veritati, non tamen est eius mensura, quia hoc fa cit solum inquantum est quoddam organum primae veritatis, habet enim se prima veritas ad veritatem sensibilium, sicut ars ad artificiatum, Videmus autem, quod artificiatum men suram recipit ab arte, & non ab organo artis; idcirco haec veritas mensuram accipit a prima, quae se habet per modum actus, & non ab intellectu abstrahente, qui se habet prmo dum organi.

Haec autem solutio est ad mente Coment. Arist. & D. Aug. Comentator. n. 5. meth. com. 31 ait, Aristotelem motum esse ad ponendum mouens primum separatum a materia propter imixtionem virtutum intellectualium, neces se est. nm vt sicut materialia a mixtis cum ma teria generantur. ita imixta quoquo modo, dependeant a non mixto simpliciter. & loquitur etiam ibi de intellectu agente. Vnde formo hanc rationem. Sicut se habet agens materiae iunctum ad effectum materialem, ita intellectus agens, qui est a materia abiun ctus ad effectum imixtum, puta veritatem abstractam per ipsum, sed agens materiae iun ctum non agit ad effectum, nisi vt mensura tum per artem taquam organum ipsius; ergo & intellectus agens non concurrit ad abstra ctionem veritatis nisi vt mensuratum per pri mam veritatem, tanquam per quandam artem, cuius est organum. Min. potest haberi ex eodem Auer. xij. meth. com. 10. vbi di cit quod colores generantes species inferiores vltimo mouentur ab arte diuina intellectuali tanquam a mensura quadam

Arist. etiam xij. Meth. vult, quod prima causa sit dignior alijs entibus quoad esse, & veritatem, & quod omnia acquirant esse, & veritatem per eam, & ibi loquitur de veritate speculatiua; dixerat enim antequam con sideratio veritatis causetur, vno modo difficilis, alio modo facilis est, oportet ergo quod de veritate abstracta por intellectum intendat: quia prima veritas recte cadit sub ratione scientiae speculatiuae, si ergo volumus sal uare, quod entia acquirant veritatem a prima causa, oportet dicere, quod concurrat ad istam veritatem, per modum artis mensurantis; intellectus vero abstrahens illam, tan quam organum praefatae artis.

Est etiam opinio D. P. August. pluribus in locis sed praecipue 9. de Tri c.5. vbi vult quod ad iudicium vreritatis concurrat non so um intellectus abstrahendo, sed etiam veri tas prima desuper assistendo, & mensurando, eo quod per modum artis contineat regulas illas, quibus mensurantur veritates a sensibilibus abstractae.

Ex his tres conclusiones elicio: Prima est vt habeamus verum iudicium de rebus corruptibilibus, concurrunt ibi duae regulae, qui bus mediantibus iudicamus, quae sunt veritas ab eis seiucta, & veritas diuinae artis desuper mensurantis. Haec conclusio satis patet; nam si vna veritas sufficeret, vel esset diuina, vel abstracta, non prima, quia cum illam clare non intueatur intellectus noster, non posset illam applicare per se ipsam immediate ad ipsa sensibilia, ita vt verum iudicium de ipsis haberet; nec sufficit veritas abstracta ab eis, cum non habeat esse immutabiles; mutatur enim simul cum eis; & licet abstracta sit, mutatur tamen secundum variationem phantasmatum: relinquitur ergo; quod habeat esse inuariabile solum ex eo, quod est configurata primae veritati; de ratione autem regulae, & mensurae est esse im mutabile; veritas abstracta a rebus non est immutabilis, nisi vt primae conformatur, ergo ipsa non poterit esse mensura, nec habebit verum iudicium, & certum ipsarum rerum; oportet ergo, vt ambae simui concurrant ad verum iudicium habendum: quamuis non concurrant, vt duae, sed magis vt vna (sicut inferius patebit) & haec fuit sententia D. P. Aug. xij. de Trin. cap. 2. dicentis. "Sublimio ris rationis est iudicare de istis corporalibus secundum rationes incorporales, & sempiternas, quae nisi supra humanam mentem es sent, incommutabiles profecto non essent; atque in his nisi subiungeretur aliquod nostrum, non secundum eas possemus iudicare de corporalibus; Iudicamus autem de con poralibus ex ratione dimensionum, & figura rum, quas incommutabiliter manere mens nouit": Ex quibus manifeste apparet, quod ad verum iudicium de inferioribus concurrit duplex genus regulae, & mensurae, ars scilicet diuina, tanquam mensura extrinseca, & veritas abstracta, tanquam mensura in trinseca, sicut non applicamus vlnam, quae est mensura extrinseca ipsi panno, nisi mediante quantitate panni, quae est mensura eius intrinseca.

Secunda conclusio est. Veritas a sensibus abstracta non terminat nostram cognitionem, & nostrum conceptum, nisi mediante regu la diuinae artis, per quam est mensurata, qua probo primo, quia veritas abstracta non habet rationem obiecti veridici intellectus nostri, nisi prout conformatur regulae existen ti in diuina arte, seu primae veritati, ergo non potest terminare cognitionem nostram veri dicam, nisi mediante illa, cui correspondet; similitudo enim alicuius vere non representat, nisi vt exemplari conformatur: Antece dens probatur, quia non obijcitur intellectui nostro haec veritas, nisi sub esse puro, & immutabili, quod illi solum conuenit propter conformitatem cum prima veritate: Non enim illi competit ratione sui, quia tunc illi conueniret, vel in primo, vel in secundo mo do dicendi per se, & sic esset ab ea inseparabile, quod est falsum; nam secundum esse, quod habet in sensibilibus, est coniuncta im puritati, & mutationi: Non ratione intellectus agentis, per quem abstrahitur, tu, quia talis abstractio est mutabilis per mutationem phantasmatum, tum quia plura abstrahimus intellectu agente, quae tamen puritatem non habent, sicut entia rationis: Non ratione intellectus possibilis, cui obiicitur, tum, quia huius actus mutatur, tum etiam, quia plura sibi obiiciuntur, quae nec pura sunt, nec im mutabilia: Restat ergo, quod hoc solum competat sibi ratione regulae diuinae artis, cui conformatur tanquam mensurae.

2. Praeterea si veritas abstracta terminaret, & mensuraret cognitionem nostram ve ridicam per se sola, & sufficienter sine quo- cunque alio, sequeretur, quod maior immutabilitas esset in mensurato, quam in mensura, consequens est falsum, ergo & antece dens; Consequentia probatur, nam videmus, quod deficientibus omnibus indiuiduis vnius speciei necesse est deficere veritatem illius speciei in illis indiuiduis: Corruptis enim primis substantiis &c. & tamen hoc non obstante cognitio veridica illius specieimmutabilis perseuerat, erit ergo maior immutabilitas in nostra cognitione mensurata, quam in veritate abstracta mensurante. Nec soluitur difficultas si dicatur, quod corrumpitur per accidens, sicut vniuersalia, nam hoc est necessarium, scilicet, quod deficiat por accidens, & quod cognitio veridica de tali veritate mutetur, nullo modo est necessarium. Nec etiam soluitur ratio si dicatur, quod praefata veritas, licet mutetur, pro vt est in sensibilibus, tamen non deficit secundum esse cognitum, quod habet in intellectu, quia tunc sequeretur, quod cognitio nostra esset mensura veritatis cognitae, & non e contra. Restat ergo illam cognitionem, quae remanet de illa specle, vel non esse veridicam, quod non est dicendum, vel quod sit maior permanentia in mensurato, quam in mensura, quod est falsum, vel, quod non ratione sui sufficienter, sed virtute alterius regulae superioris, scilicet diuinae cui conformatur, mensuret veritatem rerum abstra ctam. Quod etiam intellexit D. P. August. in libro de vera Religione.

At quaeret aliquis, quomodo mens huma na possit videre illam legem, & regulam diuinae artis, quae est super eam, & quomodo mediante illa cognoscat veritatem, quae est a sensibilibus abstracta.

Respondeo, quod non videt ea in se ipsa, sed in aliqua sui similitudine, quae sic sibi est conformis, quod potest sufficienter supplere vicem eius in mensurando, & certificando nostram cognitionem: Haec autem similitudo est ipsa veritas, quae a sensibilibus est abstracta, cum enim veritas abstracta, ita obijciatur intellectui nostro, sicut continetur in regula illa diuinae artis, per quam est mensurata, potest sufficienter illam represen tare, mensuratum namque apprehendimus, secundum quod correspondet mensurae, non prout est in se ipsum tantum: Constat aute, quod veritas rerum in ipsis rebus habet esse mutabile, & permixtum, virtute autem intellectus agentis, dum abstrahitur, constituitur in esse quodam puro, & immutabili configurato illi modo essendi, quem habet in diuina arte, ergo potest supplere vicem il lius artis, ac si apprehenderetur mediante re gula praefatae artis.

Ex quo patet quomodo sit intelligendum, quod vniuersalia, & veritates, de quibus sunt scientiae speculatiuae, sint aeternae. Non enim dicuntur aeternae, prout sunt in se ipsis, vel secundum esse obiectiuum, quod habent in intellectu, quia non semper sunt abstractae, nec semper obijciuntur intellectui, sed dicuntur aeternae, quia semper quandocumqu abstrahuntur, regulis aeternis in diuina arte existentibus configurantur, propter quod sic obijciuntur nostro intellectui, ac si essent aeternae, sic enim obijciuntur, vti diuinae arti aeternae configurantur, & hoc desumitur ex D. P. August. xij. de Trinit. cap. 14. vbi ait Res propter aeternitatem, in qua sunt, manent absque aliqua mutatione temporum; "manent autem non tanquam in spatijs locorum fixae, veluti corpora, sed in natura incorporali, sicut intelligibilia praesto sunt mentis aspectibus"

1 Sic etiam patet quomodo vera sit opinio Platonis de Ideis, quod deseruiant nobis ad scientiam vniuersalium, si enim ita sensit es se in diuina arte, vti dicit Pater August. vera est; imo necessaria, nec quisquam eis non intellectis sapiens dici potest, vt dicit idem P. Aug. lib. 83. quaest. quaest. 10 & ideo quandocumque habemus de istis quidditatibus, quae a sensibilibus abstrahuntur, ideas antelligimus non quidem in se ipsis vt existunt in diuina voluntate, sed in ipsis veritatibus, quibus suppletur virtus earum, praedictae. enim veritates in esse obiectiuo sic configurantur ipsis, quod representare possunt illas, vt ha bent esse in arte diuina

Tertia conclusio, quam elicio ex superius dictis in declaratione secundi membri diuisionis de veritate est, quod duae opiniones, quae sunt de cognitione veritatis non vi dentur rationabiles. AItera enim dicit, sola abstractio a sensibilibus sufficit ad cognitionem scientificae veritatis, & innititur verbis P. August. 15. de Trinit. dicentis "Absit a no bis, vt ea quae didicimus per corporis sensus vera esse dubitemus", sed haec opinio non potest stare, requiritur n veritas diuina tanquam prima regula, cui conformetur, ista & rati¬ ficetur, & ideo authoritates quae videntur d cere, quod per ipsos sensus perueniamus ad cognitionem veritatis, intelligendae sunt virtute regularum, contentarum in diuina arte, non ex sensibus tantum, concurrun enim ad verum iudicium duae regulae, licet vt vna, abstracta scilicet, de qua, & per qu iudicamus, diuina per quam solum iudicamus, & secundum hunc sensum exponuntur omnes authoritates P. August. quae de ista materia inueniuntur. Videtur etiam irrationabilis opinio altera, quae dicit quod non habetur cognitio sincerae veritatis, sine speciali illustratione diuinae lucis, & innititur verbis P. Aug. 83. quaest. quest. 8. dicentis quod a sensibilibus, non est sincera veritas expectan da, cum sine intermissione mutentur. Hoc non videtur verum, quia ad cognitionem ve ritatis sufficit quod veritas abstracta conformetur primae veritati, & suppleat vice eius, & quia talis configuratio est naturalis, tota etiam cognitio erit naturalis, & sic sufficit influentia generalis, nec requiritur specialis. Authoritas autem Aug. sic est intelligenda, quod non per solam abstractionem a sensibilibus habemus veritatem, quia si veritas haec abstracta non configuretur primae veritati, veritatem non habebimus, & ideo sic est expectanda veritas a rebus sensibilibus, vt vl tra illam concurrat, etiam veritas diuinae artis aeternae, cui sit conformis, & sic patent duo mebra distinctionis positae in principio.

Tertia Veritas quae ex nostro modo intelli gendi relinquitur, & rebus intellectis tribui tur, est veritas entium ronis, quae consequitur res intellectas ex nostro modo intelligendi eas. Nam quia intelligimus veritate abstra ctam modo confuso, & potentiali; necessario ex tali modo relinquitur quaedam indifferentia ad plura, & per consequens quaedam veritas; & hinc est, quod ex maiori, vel minori poten tialitate attribuimus rei intellectae maiorem, vel minorem vniuersalitatem, & ideo si attin geremus veritatem determinate, & actualiter, sicut facit Angelus, non attribueremus illis aliquam vniuersalitatem rationalem; vniuersalia ergo sunt entia rationis, quae relin quuntur ex modo intelligendi intellectus no stri, qui facit vniuersalitatem in rebus, & sicut intelligendo incomplexa, relinquitur hu iusmodi veritas, ita etiam intelligendo complexa, prius enim partes complexi intelligimus distinctis conceptibus seorsum, & postea procedimus tanquam de potentia ad actum, ad intellectionem complexorum, vnico conceptu intelligendo easdem partes, sicque relin quitur quaedam composito rationis praedica ti cum subiecto, & definitionis cum definito

Et ista videtur intentio Arist., & Auer. 3. de anima, vbi determinat de intellectu simplicium, & complexorum, ibi namque vult Arist, & Auer, quod quemadmodum dicebat. Empedocles, quod multa corpora erant sepa rata, & postea amicitia congregauit, & coniunxit simile simili, ita existant entia apud intellectum, primo diuisa, distinctis concepti bus intellecta, postea vero coniungantur per vnicum conceptum intellectus, sicut ergo apud Empedoclem composito realis sequebatur ex actione amicitiae, ita composito rationis apud Arist, erit aliquid consequens ex actu intellectus: & sic patet quomodo veritas ter tio modo accepta est ens rationis, quod ex nostro modo intelligendi relinquitur, & re- bus ipsis tribuitur

Si autem quaeratur, in quo consistit ratio huius veritatis, breuiter dico, quod consistit fundamentaliter in conformitate nostri modi intelligendi ad res intellectus, seu in appli catione secundarum intentionum primis, formaliter autem consistit in significatione istius conformitatis, & commensurationis, nam entia rationis videntur esse quaedam signa comformitatem nostri modi intelligendi significantia.

His ergo uisis, facile est respodere huic ar ticulo, nam cum quaeritur an omnes scientiae in tendant vnam veritatem, respondetur quod non, nam de veritate tertio modo dicta sola logica pertractat, quae considerat quomodo noster modus intelligendi conformetur reb. intellectis, & sic conuenienter dicta est modus sciendi. Vlterius considerat qualiter huiusmodi conformitas significetur per entia rationis, propter quod dicitur scientia rationalis

De veritate autem secundo modo accepta, quae est veritas diuinae artis, considerat sola Metaph, quia ipsa tantum se extendit ad ea quae sunt abstracta secundum esse, vt patet sexto Metaph: Veritas autem diuinae artis maxi me est abstracta, ergo &c. Praeterea veritas primo modo sumpta a diuersis scientijs spe culatiuis consideratur, hoc autem prouenit. quia talis Veritas consistit in abstractione a ensibilibus, ideo secundum diuersos gradus abstractionis, sunt etiam diuersae veritates, et diuersae scientiae speculatiuae,

Ad illud, quod ex Anselmo obijciebatur in principio dico, quod non est eius intentio, vnam veritatem solum ponere, accipiendo ve ritatem conmuniter, sed vult dicere, quod sola veritas prima, est veritas simpliciter dicta, quia nulla alia habet esse firmum, nisi prout continetur in ipsa, & dicit in libro prosol. c¬ 14. Quam ampla est prima veritas, in qua est omne, quod vnum est, & extra quam, nisi quod nihil est reperitur, vult ergo dicere, quod cae terae veritates non habent esse certum, nisi pro ut continentur in illa, non tamen intendit ne gare, quod extra ipsam non possint habere esse firmum secundum quandam similitudinem diminutam in esse obiectiuo, ssecundum quem modum supleat vice primae veritatis, mensurando nostram cognitionem veridicam vt superius dictum est. etissi niu¬

ARTICVLVS SECVNDVS. te An veritas considerata a Theologo contineatur sub veritate considerata a Metaphysito.

PRo euidentia huius articuli oportet videre quot sint gradus cosiderationis Me taphysici, & quomodo per illos differat Metaph ab alijs scientijs realibus, postea vero respondebitur ad quaesitum. Sciendum ergo, quod tres videntur esse gradus, per quos Metaphysica procedit.

Primus est circa substantias abstractas secundum esse, & quod iste sit primus gradus patet, hoc enim remoto tota consideratio Me taphysica remouetur, dicete Arist. c. Metaphtex. 4. quod si non esset aliqua substantia, pre ter naturam sensibilem consistens, physica esset prima philosophia

Secundus gradus est circa substantias sen sibiles, non in quantum sensibiles sunt, sed in quantum substantiae, cuius ratio est, quia alia sunt principia substantiae sensibilis, vt sen sibilis, & per quae differt a substantijs abstrac tis, & alia principia eiusdem, vt substantia; secundum quae conuenit cum substantijs abstractis, vt substantiae sunt

Nam principia ipsius, vt sensibilis, est, ad quae stat vltima resolutio eius, sunt materia prima, & primus motor, principia vero, ad quae stat vltima eius reductio, vt substantia est sunt prima forma, & vltimus finis. Vtruque declaratur, & primo quod materia prima, & primus motor sint principia substantiae sensibilis, vt talis: llla reductio cum sit scientifica debet esse ad aliquod principium, & ad aliquod genus causae, in quo sit status, hoc autem non potest esse forma, nec finis; ergo per sufficientem enumerationem causarum erit materia, & motor, scilicet, efficiens

Minor probatur quo ad vtramque partem, & primo de forma: Quod est principium, siue primum in genere causae formalis abstrahit ab omni mutatione, & per consequens ab omni esse sensibili, aliter non se extenderet ad abstracta, & intelligibilia, quod est inconueniens, quia consideratio Metaphysici secundum Auer. 9. Meta com. 8 & 9. & 1 2. Me ta. com. 5. terminatur ad vltimum finem, & primam formam, cum non appareat aliud ge nus cause, quod possit attribui intelligentijs, quas Metaphysica contemplatur, Hoc stante subinfero minorem, sed principium substantiae sensibilis, vt talis non abstrahit ab om ni mutatione, quia saltem est subiectum mu tationis, ergo, &c lte quod prima forma, ad quam est status, in genere causae formalis, sit apstracta ab omni mutatione; patet, quia cum reperiatur in intelligentijs, quae ab esse mutabili, & sensibili sunt seiunctae, maior abstractio daretur in effectu, quam in causa, si causalitas primae formae non abstraheret ab omni mutabili esse, restat ergo, quod reductio substantiae sensibilis, non sit ad primam formam. Probatur etiam quo ad secundam partem, quod non sit ad finem per eandem rationem. Quia sicut causalitas primae formae abstrahit ab omni mutatione, eo quod re- periatur in rebus abstractis; ita etiam causalitas vltimi finis debet abstrahere, ab esse mi tabili, quia est in abstractis, relinquitur ergo quod reductio substantiae sensibilis, vt sensibilis; non fiat ad aliquod principium in gene re causae formalis, vel finalis.

Quod autem fiat ad aliquod principium in genere causae materialis, & efficientis, patet, quia causalitas vtriusque est cum motu; nam de materia inquit Com. 5. Meta. &1. celi com. 20. quod actio materiae est transmu tatio; immo oportet sic dicere, quia nisi causalitas materiae esset cum transmutatione, transmutatio non faceret nos scire naturam ipsius, quod Aristo. & Com. primo, physico rum repugnat.

Similiter etiam probatur de causa efficien ti, nam Arist. describit eam per hoc, quod est principium, vnde motus, & vbicunque de illa loquitur describit illam per motum, ergo reductio substantiae sensibilis est. ad primum motorem, vltra quem non est processus in mouentibus, & ad primam materiam, ad quam stat vltima resolutio, tanquam sua principiaHis probatis, probo quod eiusdem principia vt substantia est, sint forma, & finis.

Nam si loquamur de principio substantiae sensibilis, vt substantia est, dico, quod sunt prima forma, & vltimus finis. Et quod ita sit apparet. Non enim potest esse materia, quia materia est substantia secundum poten tiam, vel ergo nullam habet causalitatem super substantiam sensibilem, ut substantia est, uel eius causalitas reducitur ad formam, quae est substantia secundum actum. Amplius, licet substantia sensibilis, vt talis, non abstrahat a materia, abstrahit tamen ab ea, ut substantia est, ratione cuius exit causalitate ma teriae, nec potest ad eam reduci, cum haec sit actu, illa uero potentia. Non potest et dici quod principium substamtiae sensibilis, ut substantia est, sit primus mo tor, quia cum talis substantia, ut substantia est, abstrahat a materia, ita etiam abstrahit ab omni mutatione, & per consequens a cau salitate primi motoris, cuius causalitas est cum motu, ut supra patuit: Relinquitur ergo per sufficientem diuisionem causarum, quod reductio substantiae sensibilis, ut talis, stet ad primam formam, & ultimum finem, cum causalitas utriusque abstrahat a materia, & motu¬

Concludo ergo, quod secundus gradus considerationis Metaphysici, est circa substantias sensibiles, ut substantiae sunt, quia sic acceptae, concordant in eisdem principijs cum substantijs abstractis, de quibus Metaphysicus principaliter considerat. Et ista est ententia Auer. 7. Metaph com. 5. & 9. vb dicit, quod Arist. in secundo lib. de physico auditu perscrutatus est principia corpotis naturalis, ut naturale est, & secundum quod quiescit uel mouetur, hic autem perscrutaturus est de eo, secundum quod est substantia tan tum, & ista consideratio differt ab illa quo- niam ista inducit ad sciendum primam formam entium, & ultimum finem, illa uero ad sciendum primam materiam, & formas naturales, & primum motorem, & eandem sen tentiam repetit xij. Metaph. in pluribus locis. Et ex his colligitur quod Metaphysicus considerat substantiam simpliciter, non enim est dare aliam substantiam praeter sensibilem, & abstractam.

Tertius gradus Metaphysicae considerationis est circa om nia genera accidentium non inquantum accidunt substantiae sensibili, secundum quem modum considerantur a naturali philoso pho. Nam etiam isto modo reducuntur in eadem principia cum substantia sensibili, sed considerat de eis quate nus analogiam habent ad substantiam, cui accidunt, & prout ab ea recipiunt esse, eognitionem, & definitionem: Haec autem non habent a substantia, ut sensibilis est, quia hoc modo substantia magis dependet ab accidentibus, quam e conuerso, quod patet quia per accidentia, substantia est sensibilis, at dicit Arist. primo & secundo de Anima; accidentibus aute hoc competit per se, & pri mo saltem aliquibus; si ergo substantia largi tur accidentibus esse, cognitionem, & defi¬ nitionem, hoc facit quatenus substantia est, propter quod accidentia sunt posteriora ea cognitione, definitione, & tempore, ut habetur 7. Metaph propter quod & reducuntur ultima reductione in eade principia cum ea, puta in primam formam, & ultimum finem Et iste tertius gradus descendit a secundo: Metaphysicus enim cognita substantia, quae accidentibus tribuit superius dicta, descendit ad considerationem accidentium omnium generum.

Ex his patet, quomodo Metaphysicus dicatur agere de omnibus entibus, quia praefati tres gradus considerationis omnia genera entium comprehendunt, & ideo cum dicit Arist. 4. Metaph. quod ipsa speculatur ens in quantum ens, non est intelligendum, quod illa reduplicatio reduplicet aliquod predica bile essentialiter de omnibus entibus, sicut quidam imaginantur, tum quia prima pari Metaph deberet esse de ente in communi, speculatio enim de communioribus est priot illa, quae est de proprijs, ut dicit Arist. primo physicorum, contrarium tamen uidemus fecisse Aristot, quia primus tractatus, quem facit Arist. de ente, est 7. Metaph secundum Auer. in principio 7. ubi dicit, quod tractatus praecedentes septimum sunt praeparatorij ad dicenda in Metaph constat autem, quod ibi non considerat de ente in communi, imo primam considerationem, quam habet, est cum diuidit ens, tanquam materialiter dictum, quo facto, immediate incipit determinare de substantia, tanquam de principali parte entis, ergo Iy inquantum ens, non importat aliquod praedicabile essentialiter de omnibus entibus

Praeterea probatur hoc idem, quia si talis reduplicatio importaret aliquod commune omnibus entibus, sequeretur, quod remotis substantijs abstractis, Metaph esset distincta scientia a naturali, quod est falsum, ut patet per Arist. 8. Metaph consequentiam probo, nam consideratio illius, quod supponitur esse comune omnibus entibus, non potest pertinere ad scientiam naturalem, aliter transcenderet suos limites, & ideo adhuc oporteret dare Metaphysicam, quae consideraret illud commune.

Si ergo qratur quid reduplicet ly in utum; Respondeo dupliciter, uno modo, quod illa reduplicatio proprie non reduplicat aliquid ex parte entis considerati, sed ponitur ad significandum amplitudinem speculationis ex parte scientiae considerantis, & talis est senlus, scientia Metaphysica speculatur ens, inquantum ens, idest, eius consideratio sic est ampla, quod se extendit ad omnia entia

Alio modo potest responderi, quod licet non reduplicetur aliqua ratio communis en tibus, quae illis intrinsece, & formaliter insum; reduplicat tamen aliquam rationem commu nem extrinsece uirtualiter inclusam in conceptu cuiuslibet entis, & per hanc rationem intelligo cognitionem primae formae, & ultimi finis, quarum cognitio uirtualiter includitur in conceptu quidditatiuo cuiuslibet entis, & praecipue substantiae tanquam imperse ctiori. Et ista uidetur intentio Com. 7. Metat. com superius allegato, ubi uult, quod consideratio de quidditate substantiae, inducit ad sciendum primam formam omnium entium; quae uerba non haberent ueritatem, nisi conceptus quidditatiuus substantie, & per consequens cuiuslibet accidentis, includeret uir tualiter cognitionem primae formae, quae mesurat omnia entia secundum suas quidditates.

Si uero quaeratur de modo istius inclusio nis uirtualis; Respondetur duobus modis; &¬ utroque modo bene Primo modo includere uirtualiter alterum idem est, quod suppleruicem eius, secundum quem modum species possunt dici includere uirtualiter obiectum suum, quia supplent uicem eius in causando actum intelligendi, & sic in proposito, quia conceptus quidditatiuus cuiuslibet entis idem est, quod ueritas abstracta illius entis, & con cepta, secundum quem modum configuratur suae regulae existenti in diuina arte, ideo supplere potest uicem illius, in ratificando nostram cognitionem ut patuit in superiori articulo.

Intelligendum tamen, quod iste sensus, quamuis sit uerus, non est tamen ad proposi tum, quia conceptus quidditatiuus, includens uirtualiter cognitionem primae formae, hoc modo, nonsolum pertinet ad Metaphysicum, sed etiam ad physicum, nam quocumque modo abstrahatur ueritas a re, semper habet ali quam regulam in prima forma, cui configuratur, & cuius uicem supplet.

Ideo magis ad propositum dico, quod aliquid dicitur uirtualiter includere cognitionem alterius, quia ab illo potest abstrahi comgnitio illius, por intellectum descendentem, & transcendentem de cognitione unius; in cognitionem alterius; & isto modo conceptus, quem habet physicus de substantia sensibili, non includit uirtualiter cognitionem primaformae, est enim ita contractus ad materiam sensibilem, quod non potest por illum conetptum se transferre ad formas nonnaturales, nec minus ad primam, quae est denudata ab om- ni potentia: Conceptus autem, quem habet Metaphysicus de eadem substantia, ut substantia est, uirtualiter includit cognitionem primae formae, quia, ut sic, non repugnat sibi abstrahere conceptum quidditatiuum sub stantiae ab omni materia sensibili, & etiam in telligibili, sicque per diuersos gradus abstractionis deuenire potest usque ad primam for mam, quae continet omnes alias formas

Et ista est intentio Arist. 7. Metaph, ubi uult, incipiendum esse, ad quod quid est sub stantiae sensibilis, quia iste est noster modus cognoscendi, ut procedamus ab hijs ad ea quae sunt manifesta in natura, & Auer. idem dicit com. 8, quod in his, quae prius cogno scimus, modicum est de cognitione entis, ex quibus postea deuenimus ad cognitionem perfecti entis.

Et eadem possent dici suo modo de conceptu quidditatiuo cuiuslibet accidentis Nam si concipiamus accidentia non contracta ad materiam sensibilem, vt pertinent ad naturalem, nec ad materiam imaginabilem, sicut considerat Mathem sed contracta ad substantiam, vt substantia est, sicut illam considerat Metaph sic illorum conceptus virtualiter includit cognitiones primae formae; quamuis non ita perfecte, nec ita proxime, sicut conceptus quidditatis substantiae. Occurrit tamen contra praedicta dubitatio; nam diceret aliquis esse quaedam accidentia, quae impossibile est abstrahi a materia sensibili, & quaedam a materia imaginabili, propter quod uidetur, quod iste modus dicendi concedat falsa.

Respondetur, illud, quod non potest abstrahi secundum unum gradum abstractionis, posse quidem abstrahi secundum alium gradum superiorem, uidemus enim, quod licet non possit abstrahi abstractione naturali a materia sensibili, puta in quantum substan tia naturalis, potest tamen abstrahi secundum gradum superioris generis, puta Metaphysici, uel logici, & sic est in proposito; Nullum enim est accidens, quod sic circuncernat materiam sensibilem, quin secundum gradum superioris abstractionis possit ab ea seiungi, & ideo artifex ille, qui potest in istos conceptus, potest etiam in istam abstractionem. Concludo ergo, quod dum dicitur Metaphy sicus considerat ens, in quantum ens, non re duplicatur ibi aliqua ratio communis omni- bus entibus, nec etiam rationes speciales entium, sed ratio primi entis, idest primae formae uirtualiter inclusae, & principaliter intentae, in conceptibus quidditatis omnium entium.

Ex his colligo quomodo Metaphysica dif¬ fert ab alijs scientijs realibus, quia scilicet non se extendit ad speciales rationes quorumcumque entium, licet consideret de omnibus entibus, sunt tamen quaedam entia, quae secundum suas proprias rationes, non possunt reduci in principia communia omnium entium, puta in primam formam, & ultimum finem; cum ergo habeant principia specialia, & passiones proprias, & determinatas, possunt, fieri super talia demonstrationes speciales, & distinctae a communi scientia, quae est Metaphysica. Hoc insinuauit Arist 1. Metaph. dicens, sapientem existimamus ipsum scienten omnia, & subdit, accipimus autem non singulam eorum habentem, quasi dicat, non sic accipimus ipsum scire omnia in singulari, & specialiter, quia tunc superfluerent omnino scientiae speciales, sed dicimus illum scire om nia, ut contingit, & ut congruit eius speciali intentioni s in communi, ut uersatur circa primam causam, & ultimum finem, denomi- natur enim sapiens propter altissimas causas, ad quas non reducuntur omnia entia secundum proprias, & speciales eorum rationes.

His explicatis faciliter respondetur quaesito: Dum enim quaeritur, an ueritas Theolo gica contineatur sub ueritate Metaphysica. Dico, quod non. Nam sicut patuit omnisueritas considerata a Metaphysico, uel est ueri tas altissimarum causarum, scilicet primae for mae, & ultimi finis, uel est ueritas aliorum en tium, pro ut cognitio eorum nectitur necessario cognitioni dictarum causarum: sed ueritas Theologica, quae est diuinitus reuelata de Deo non continetur sub aliquo dictorum membrorum, ergo &c. Maior patet ex dictis. Minor probatur, nam ueritas, quam habet Theologus de Deo, non est ueritas primae formae, uel ultimi finis, quia ueritas illarum causarnm consistit in habendo causalitatem principaliter super entia abstracta, & per consequens super omnia, inquantum entia sunt, & in quantum constituunt ordinem uniuersi, & ideo cognitio dictarum causarum, dependet ex Analogia entis, & ordine uniuersi; cognitio autem diuinae ueritatis, quam habet Theologus de Deo, ultra alias scientias, nullo modo dependet ex analogia entium, ut de se patet.

Vlterius non potest dici, quod notitia huius ueritatis conectatur cognitioni altissima rum carum, quia sequeretur, quod causae illae ha berent causalitatem super ueritatem diuinam, sicut habent super alia entia, quatenus entia sunt, quod est absurdum, remanet ergo, quod Theologica ueritas non contineatur sub Me taphysica, quia trascendit causas altissimas, ultra quas, non se extendit Metaphysicus.

Ex hoc apparet, quod deficiunt dicentes huiusmodi cognitiones de Deo, Metaphysi cam scilicet, & Theologicam differre solum ex parte luminis, quia secundum hoc sequeretur oppositum illius, quod iam satis constat, uidelicet, quod Theologica ueritas con tineretur sub Metaphy cali, saltem quantum ad rem cognitam, de hoc tamen melius pate bit in sequenti articulo.

ARTICVLVS TERTIVS. Ande eadem veritate possit considerare Theo logus, ex Metaphositus, aliaeque scientiae, stante earundem scientiarum diuersitate.

D hoc dico, quod si esset uera opinio eorum, qui dicunt ad distinctionem scien tiarum sufficere diuersos modos considerandi eandem ueritatem, tunc non esset dubium, quod de eadem ueritate posset con siderare Metaphysicus, & Theologus, quia per eos Metaphysicus diuinam ueritate con- sideraret, ut naturaliter cognitam, & Theologus eandem consideraret, ut reuelatam Exempli gratia, sicut philosophus naturaliconsiderat eandem conclusionem quam ma thematicus, puta, terram esse rotundam alio tamen, & alio modo, nam physicus hanc considerat per naturam grauium, de cuius ratione est aequaliter ferri ad centrum ex om- ni parte, Mathematicus autem hoc idem probat per aequalitatem distantiae, quae debet es- se inter centrum, & circumferentiam.

Sed ista opinio mihi non placet Primo, quia sequeretur, quod nostra scientia sumeret spe ciem, & distinctionem non a ueritate rei scitae, sed a nostro modo sciendi, quod est absur dum, & contra intentionem Arist. 2. Metaph¬

Praeterea sequeretur, quod veritas eiusdem as conclusionis non posset sciri: in eadem scien tia diuersimode, quod est falsum, cum scien tia naturalis possit demonstrare eandem con clusionem diuersis modis, scilicet per omnia genera causarum..

Quapropter mihi videtur dicedum, quod diuersae scientiae, uel nullo modo considerent de eadem ueritate, uel si considerant, hoc pro tanto est, quia ab illa non recipiunt spe ciem, nec distinctionem, connectitur tamen eius cognitio diuersis alijs ueritatibus, a qui bus praefatae scientiae specificantur, & quod ita sit apparet in exemplo superius posito, constat enim, quod si physica, & Mathematica considerarent aliamueritatem, quam ro runditatem terrae, non essent distinctae scien tiae, & probatur, nam tota causa, quare diuersi modi cognoseendi diuersifioent scientias, est, quia per se separantur, & per accidens coniunguntur respectu eiusdem ueritatis: unde uidemus, quod modus considerandi scientiae naturalis, qui est per reductio nem ad primam materiam, & primum moto rem (ut supra dictum fuit) est per se separatus a modo Metaphysici, qui reducit in primam formam, & ultimum finem, ita quod modus cognoscendi philosophi naturalis du cit intellectum in solam cognitionem rerum naturalium, modus autem Metaphysici asce dit ad cognoscendas ueritates rerum abstractarum principaliter, consequenter uero ue ritates entium, nt eutia sunt, & sicdicendio, contingit quandoque, quod Metaphysica con currit cum physica in consideratione eiusdem ueritatis, sicut patet o. & xij. Metaph ubi Arist. inquirit eandem ueritatem de sub stantia sensibili, quam quaesiuit in naturalibus; Hinc Com. ibidem dicit, quod hae duae considerationes unitae sunt, & necesse est una earum uti in altera scientia. Si quis ergo quaereret, Anistae scientiae essent distinctae, si considerarent de solaue ritate substantiae sensibilis, in cuius consideratione concurrunt, dicendum esset, quod non, licet considerent ueritatem illius substantiae diuersis modis, puta, in quantum sen sibilis a Naturali, & in quantum substantia est a Metaphysico, Et ratio est, quia isti diuersi modiconsiderandi non sufficiunt ad di stinctionem earum, nisi adhuc esset aliqua alia ueritas, in qua praefati modino conuen rent, sicut est ueritas entium abstractorum, in qua non conueniunt physicus, & Metaphysicus, ergo eodem modo dicendum est in exemplo superius posito; Nam quamuis Mathematicus, & naturalis considerent ter rae rotunditatem diuersis modis, adhuc non sufficeret pro distinctione illarum, nisi esset alia ueritas, in qua praefati modi consideramdi non conuenirent.

Et ideo descendendo ad, propositum do Theologo, & Metaphysico. Dico, quod utique possunt eandemueritatem diuersis mo dis considerare, puta istam, Deum esse unum; Metaphysicus enim per naturalem cognitionem, Theologus uero per diuinam reue lationem procedet, sed isti modi diuerse con siderandi nunquam sufficerent ad distinctio nem harum scientiarum, nisi daretur aliqua alia ueritas; in qua praedicti modi non concurrerent, sicut est ista. Deus est trinus in personis, & unus in essentia, de qua solum per diuinam reuelationem habetur cognitio quapropter ad solum Theologum pertinet, non autem ad Metaph, & ita uniuersaliter dici potest de quibuscunque scientijs, quod distinguuntur, non penes diuersos modos con siderandi, sed penes illas ueritates, in quarum cognitione nequeunt conuenire diuersi mo di considerandi earum.

Ex quibus duas elicio conclusiones. Prima est, quod Theologus, & Metaphysicus de Deo considerant sub alia, & alia ra tione, quae sic probatur. Si Theologus, & Metaphysicus considerarent de Deo sub eadem ratione sequeretur, quod omnes uerita tes, quas de Deo considerat Theologus, pos set considerare & Metaphysicus, Consequens est falsum, ergo & antecedens: falsitas patet, quia Theologus aliquas ueritates cogno scit de Deo, quas nullo modo potest cogno scere physicus: Consequentiam probo, quia ratio formalis obiecti est mensura adaequans habitum, & omnes ueritates, quae per illum habitum cognoscuntur, stante eadem ratione formali obiecti semper poterunt cogno sci, & per consequens omnis habitus per ean dem rationem formalem obiecti, omnes easdem ueritates cognoscibiles de eodem obiecto attingere poterit.

Secunda conclusio, quae sequitur ad istam, est, quod Deus consideratur tam a Theologo, quam a Metaphysico non sub ratione ab soluta, sed sub ratione speciali, & contracta, quam probo quo ad ambas eius partes, & primo de Metaphysico sic. llla scientia, quae suum subiectum ita considerat, ut non attin gat omnes ueritates possibiles sciri de eo, non absolute, sed sub ratione speciali, & contra cta considerat; Metaphysicus sic se habet in consideratione de Deo, ergo &c Minor est nota, probo maiorem, quia ratio absoluta ali cuius obiecti, quasi intra se claudit omnes ue ritates possibiles sciri de obiecto.

Praeterea quo ad aliam partem de Theologo probo eandem conclusionem; nam si Theologus consideraret de Deo sub ratione absoluta, sequeretur, quod posset attingere omnes veritates, &c. quod est falsum, Consequentia patet ex dictis in superiori ratione de Meaaphysico, falsitas consequentis probatur, quia hoc posito sequeretur, quod scien tia, quam habet de Deo Theologus, esset aequalis scientiae Dei de se ipso, quod est ab dsurdum.

Oecurrunt tamen contra ista dicta duae dubitationes. Prima est. Ratio formalis obiecti se debet tenere ex parte obiecti, & non ex parte potentiae, sed ex parte Dei, qui statuitur subiectum, nulla est ratio specialis, uel contracta, quae se teneat ex parte ipsius, quia Deus in se ipso nullam patitur limitationem, ergo ratio ista formalis non attingit ipsum obiectum; idcirco dum dicitur, quod Theologia attingit obiectum sub ratione spo ciali, & contracta, videtur, quod sit, denomi natio extrinseca, cum sit a potentia nostra intelligendi, & non ab obiecto, & ita non erit ratio formalis obiecti.

Nec valet si dicatur, quod quamuis ista determinatio sitab extrinseco, ponit tamen aliquem respectum rationis in obiecto, quia sequeretur, quod respectus rationis esset mensura nostrae Theologiae, & esset ratio comn gnoscendi omnia, quae cognoscimus de Deo, quod est absurdum, tunc enim omnes veritates de Deo scitae reducerentur in talem re spectum

Duinimo ex superiori dubitatione motus, pono hanc conclusionem tertiam, quod ratio ista specialis, & contracta se tenet ex parte obiecti, non autem potentiae, vel actus eius; quam probo sic. llla ratio, per quam obiectum terminat ipsum habitum, & mensurat illum, tenet se ex parte obiecti, & non potentiae; lsta est huiusmodi; ergo, &c. Maior videtur nota, quia si ex parte potentiae, vel actus eius se teneret, tunc actus terminaret se ipsum, quod est absurdum, & potentia mensu raret se ipsam, quod non est dicendum. Mi nor probatur. Obiectum mensurat actum, & habitum, secundum omnes doctores: quae ro ergo a negantibus hanc conclusionem, An hoc obiectum, quod est Deus, terminet, ac mensuret actum, & habitum nostrae Theo logiae sub ratione absoluta, vel contracta: Si dicant absoluta, sequitur, quod nostra Theo logia possit se extendere ad omnes veritates possibiles sciri de Deo, quod est impossibile, quia tunc aequaretur Theologiae Dei, Consequentia patet, quia ratio formalis obiecti ideo est mensura actus, & habitus, quia sic est sibi proportionata, quod una non excedit alteram, nec exceditur ab ea, & sic potest habitus Theologicus omnia cognoscere, quae sunt cognoscibilia per suam formalem rationem, sed omnes veritates possibiles sciri de Deo sunt cognoscibiles per illam rationem absolutam, ergo, &c. Si igitur volu mus euitare hoc inconueniens, cogimur dicere, quod Deus terminet, & mensuret actu, atque habitum nostrae Theologiae sub ratione speciali, & contracta.

Ad Instantiam cum dicitur, quod Deus non habet in se aliquam limitationem, dicoid verum esse ab intrinseco, quia hoc poneret imperfectionem in illo, sed bene potest habere ab extrinseco, in quantum respectu alicuius habitus extrinseci a Se, puta Theologiae nostrae, habet rationem termini, & mensurae.,

Exemplum habemus in motu primi Mo bilis, qui non patitur diuisionem aliquam ab intrinseco, alter non esset continuus, & posset corrumpi, sed bene ab extrinseco diuisionem patitur ab anima diuidente, & me surante ipsum per partes suas; & ideo sicut non esset bene dictum, quod huiusmodi diuisio, & numeratio motui attributa se teneret ex parte animae, quia tunc anima se ipsam diuideret, nec tempus esset passio motus; Ita in proposito quamuis limitatio, & contractio attribuatur obiecto (quod est Deo) ratione habitus Theologiae, vel actus; non tamen poterit dici, quod hoc esse contractum in ratione termini, vel mensurae, se teneat ex parte habitus, vel actus, quia tunc termina rent, & mensurarent se ipsos.

1 Sicut etiam non diceretur, quod numerus numeratus esset numerus rationis, derelictus ex actu animae mensurantis, aliter te pus esset ens rationis; ita illa ratio specialis non est respectus rationis derelictus ex actu nostri intellectus

Quae, vt rectius intelligantur, addo, quod sicut diuisio partium motus, & earum nume ratio praeexistit in motu secundum potentiam, incipit autem ibi esse secudum actum, quando motus terminat actum animae numerantis, & diuidentis; sic in proposito ista ratio specialis, & contracta, cu non sit aliud quam quaedam praecisio virtualis, secundum uam obiectum praescinditur a ratione absoluta, praeexistet in obiecto secundum poten tiam, incipiet autem ibi esse secundum actum, quando terminat, ac mensurat actum nostri intellectus, quasi, praescindentem, & contrahentem ipsum obiectum,

At diceret aliquis, ex dictis sequitur, quod actus intelligendi habeat aliquam causalitatem super formalem rationem sui obiecti

Respondetur, quod cum ratio formalis terminandi tunc incipiat ibi esse actu, quando actualiter terminat actum nostri intellectus, sicut supra dictum est, non sequitur, quod ibi sit aliqua dependentia causalitatis, sed solum cuiusdam coexigentiae, & ideo, sicut non obstat, quod obiectum non depen deat ab actu potentiae, sed magis e contra; coexigenter tamen habere debet actum coexistentem sibi, prout est obiectum: quia dicitur relatiue ad ipsum; ita etiam quando con tractio, vel praecisio in obiecto fit per & existentiam actus sic exigentis, hoc ideo est quia obiectum ex se est aptum natum habere rationem termini, & mensurae diuersis modis, & sic habet quasi vim diuersarum mensurarum, non enim omnia mensurat, ac terminat eodem modo, sed quodlibet secundum exigentiam ipsius, quapropter Deus, qui est obiectum Theologiae nostrae, non poterit sub ratione illa absoluta, intellectui nostro improportionata actu, vel habitu nostrum scien tificum terminare, & mensurare, idcirco coexi git metiri, & limitari, ab illa ratione absoluta: & accipi sub ratione speciali, & contracta; intellectui nostro proportionata.

Et ista videtur intentio glosae super illud psalmi, Magnus dominus noster, & magna virtus eius, vt legentibus patebit.

Concludo ergo ex omnibus, quod illa ra tio specialis tenet se ex parte obiecti, quia preexistit in obiecto virtualiter, & secundum quandam aptitudinem, respectu habitus, vel actus intellectus nostri, qui actus nondum coexistit, coexigit tamen quadam necessitate exigentiae, vt tam habitu, quam actufiat actualiter in obiecto; dum debet a nobis intelligi talis praecisio, & contractio eo modo, quo superius dictum est.

Secundo. Dubitaret aliquis contra praedi cta, quia licet in obiecto sit haec ratio specia lis, secundum quod habet rationem terRinantis habitum, vel actum, quia isto modo quasi supponit actum per quem contrahitur, & praeseinditur a ratione sua absoluta, nulso tamen modo potest in ipso poni, pro ut ha pet rationem mouentis; quia sic acceptum, est praeuium ipsi actui, & per consequens nil habet simul comexistens per quod possit contrahi a sua ratione absoluta, ergo &c.

Ad hoc dupliciter respondetur. Primo d cendo, quod illa contractio fit vtiqu per actum, non tamen actus habet ibi actualiter esse, licet sit necessario requisitus: & ideo non debet dici praeuius tali contractioni, sed sudicit, quod illi coexistat maxime cum huiusmo di contractio praeexistat potentia in obiecto; quia ergo actus obiecto coexistit, & dum terminat, & dum mouet actum, relinquitur quod vtroque modo obiecti ratio sit contracta.

Secundo Respondetur, & nelius, dicendo quod quamuis obiectum non supponat actum, vt mouet, supponit tamen habitum, quia saltem ordine naturae prius terminat ha bitum, quam moueat ad talem actu, & quia praescinditur a sua ratione absoluta, non solum, vt est terminus actus, sed etiam, vt terminat habitum, idcirco antequam monueat habitum ad talem actum est assignare in Deo. hanc actionem contractam, Quod si quaeratur vlterius, sub qua ratione causet habitum: Dico, quod etiam sub ratione contracta, non tamen quia illa sit ratio obiectalis, tunc enim restaret dubitatio; sed est ratio idealis, quod probo ex duobus. Primo, quia ars diuina est vniuersalis, & per consequens continet rationes ideales omnium quae producuntur extra Deum, ergo contine bit rationem idealem productiuam illius habitus. Secudo quia ois productio diuina ad extra libera est, & per rationem idealem, illud autem quod fluit ab obiecto, vt obiectum est, naturaliter fluit, ergo habitus ille non produm citur a Deo nisi per rationem idealem, & non per obiectalem, quia tunc non libere; Et idem possumus concludere de actu.

His sic positis. Respondeo huic Articulo, & quaestioni principali. Dum quaeritur vtrum cognitio diuinae veritatis acquisita possit haberi per scientias naturales, dicendum, quod quantum ad illas veritates, circa quas modus considerandi Theologiae concurrit cum modo considerandi Metaphysicae, potest haberi ab vtroque eadem veritas, non enim per illas veritates scientiae specificantur, sed quantum ad veritates, per quas Theologia specificatur & ab alijs scientijs distinguitur, non possunt eaedem veritates haberi per naturales scientias, quia circa eas modus considerandi aliarum scientiarum, non concurrit cum modo Theologiae.

Ad argumenta in oppositum. Ad primum patet per illud, quod dictum fuit in fine pri mi articuli, quod triplex est veritas, rationalis, naturalis & Metaphysicalis, de quibus hao diuersae scientiae per tractant. Ad auctoritatem Anselmi dico, quod intelligitur de vna Veritate simpliciter, & absoluta, non negat tamen alias esse veritates participatas, & dependentes a prima.

Ad secundum, patet ex dictis in fine secudi articuli, est enim falsa consequentia, & eius probatio, quia Veritas, qua distinguitur Theologia ab alijs scientijs, non continetur sub ente, quod est subiectum Metaphysicae.

Ad illud in oppositum patet ex dictis in tertio articulo, quia non per hoc tollitur distinctio scientiarum, eo quod concurrunt in cognitione eiusdem veritatis, sunt enim multae aliae veritates, circa quas modi consideramdi scientiarum non concurrunt, propter quas saluatur distinctio scientiarum, & necessitas Theologiae, quae proprias habet veritates, cir ca quas nulla alia versatur.