Quaestio 3

QVAESTIO TERTIA Vtrum obiectum fruitionis obiiciat se intellectui sub eadem ratione quia obijcit se voluntati ad fruendum

ARGVITVR AFFIRMATIVE IILlis potentijs obijcitur sub eadem ratio ne obiectum, quae ipsum aequaliter capiunt, sed intellectus, & voluntas aequaliter capiunt obiectum fruitionis; ergo &c. Maioi est nota, nam sicut obiici subdiuersa ratione est causa inaequalitatis capiendi, sic obijcisub eadem ratione est causa aequalitatis; probo Minorem, quia actus intellectus, & voluntatis, cum sint potentiae aeque immateria es, & abstractae, aequaliter capere possunt obiectum fruitionis.

2 Si aliqua causa esset, quare obiectum fruitionis non posset se obijcere huiusmodi potentijs sub eadem ratione, ista esset distinctio actuum, quia non videtur quod ab eodem obiecto, & sub eadem ratione possint esse distincti actus, sed ista causa non obstat, quia potest reduci distinctio horum actuum sufficienter in ipsas potentias, ex eo quod illis repugnat habere eundem actum, ergo obiectum fruitionis se obijciet eisdem sub eadem ratione.

ARVITVRIN OPPOSITVM I obiectum fruitionis se obijceret huius modi potentijs sub eadem ratione, tunc ille essent vna potentia, quod est falsum, er- go &c. Falsitas est nota probatur consequen tia, quia tunc nulla remaneret causa distinctionis earum, non enim ratione obiecti, nec ratione subiecti, cum insint eidem anime, nec potest dici quod actus sint causa huius, distinctionis potentiarum, quia sunt posteriores eis, remanebant igitur indistinctae.

RESPONDEO; in hac quaestione tria sunt videnda quae tanguntur in argumentis, superius adductis.

1 Quid intelligatur per intellectum, & voluntatem, quomodo se habeat ad inuicem an sint aeque immateriales.

2 An distinctio actuum dependeat a potentijs vel obiectis.

3 An obiectum fruitionis obiiciat se vtrique potentiae sub eadem ratione.

ARTICVLVS PRIMVS. Vtrum intellectus, & voluntas sint potentiae aeque immateriales, & abstractae.

QVantum ad hunc articulum est intelligendum quod per intellectum intelligo quandam potentiam cogitatiuam, non arctatam in essendo ad aliquod organum corporale; quia nec est corpus, nec virtus in corpore, vt patet 3. de anima, sed fundatur in essentia animae, quae est imma¬ terialis, & non extensa: Vnde oportet, quod intellectus sit potentia abstracta, & non arcta ta in essendo ad aliquod organum corporale; ita & per consequens quantum ad cogno scere, non debet esse restricta ad aliquod ge nus cognoscibilium, sicut de facto non est; nam extendit se ad omne ens simpliciter, quia eius obiectum adaequatum est ens vniuersaliter sumptum.

Per voluntatem vero intelligo quandam potentiam appetitiuam, similiter non limitatam in essendo ad aliquod organum corpo rale, sed simpliciter abstractam, & immaterialem non alligatam organo corporali, & ideo sicut intellectus non restringitur ad aliquod genus cognoscibilium; ita voluntas non limitatur ad aliquod genus appetibilium.

Ex quo patet quomodo se habeant huiusmodi potentiae admuicem, sit onim se habet voluntas ad intellectum, sicut appetitus naturalis ad formam naturalem, quam sequitur, quia sicut quaecunque res per suum appe titum naturalem tendit in illud, quod est sibi conueniens, & refugit illud, quod est sibi repugnans; ita suo modo natura intellectu. & voluntate praedita shomo per voluntaten seu per actum voluntatis tendit in illud, quod sibi proponitur tanquam conueniens, per in tellectum vero refugit a contrario.

In hoc tamen est dissimilitudo, quia appe titus naturalis non differt realiter a forma na turali, quam sequitur, appetitus autem intellectiuus, qui est voluntas sequens intellectum differt realiter ab anima, vt patebit in 3: distinctione, vel in 2 libro sent. Dato tamen quod non differrent realiter ab anima, nec inter se, actus tamen voluntatis differt realiter ab actu intellectus, vt patet omnibus Propter quod consurgit rationabilis dubita. tio: quare hoc contingat, puta cum appeti tus naturalis sit idem cum forma naturali, quam sequitur, vnde est, quod appetitus intellectiuus differat realiter ab intellectu.

Ad hoc possuni assignari plures causae. in praesenti tamen vnam assigno; quia res natu rales sufficienter determinantur ad illud quod est sibi conueniens per suam formam, & re- fugiunt a contrario per eandem formam suffi cienter; idcirco non oportet ponere in ea ali quam aliam potentiam vel virtutem, quia frustra fit per plura quod potest fieri per pau ciora: natura autem intellectualis contrario modo se habet, quia non sufficienter inclinatur in sibi conueniens per intellectum, fiue per actum eius, & ideo oportet ponere in ea aliam potentiam, puta voluntatem, per cuius actum fiat ista inelinatio. Sed quaereret aliquis, quare ista determi-l natio & inclinatio non possit fieri per intellectum, sicut in re naturali fit per formam naturalem.

Dico, quod forte ideo est, quia intellectus. est ad opposita, forma autem naturalis est de terminata ad vnum. Vel ideo est, quia intel lectus ex sui natura non habet vim inclinatiuam, quod patet, siquidem omnis inclinatio incipit ab intra, & terminatur per modum complementi in aliquo extrinseco, actus aut intellectus e contrario videtur incipere ab extrinseco, & terminari per modum comple menti in ipso intellectu, ideo oportet ponero aliam potentiam eius actus, quae habeat vim inclinatiuam, sicut est voluntas, cuius obiectum est bonum in rebus extra animam existens, vt patet 8. Metaph vnde in volendo est motus animae ad res; sic ergo patet quid intelligam per intellectum, & voluntatem, & quomodo sint aeque immateriales, licet voluntas, quia coniungitur rebus materiali bus, videatur minus abstracta, & tandem quo modo se habeant adinuicem

ARTICVLVS SECVNDVS Vtrum distinctio actuum sit a potentijs vel ab obiectis.

AD euidentiam huius articuli est inteligendum quod in actibus animae, de quibus modo quaerimus, consurgit distinctis quadrimembris.

Primo secundum genus remotum, secun dum quod possumus dicere, quod actus, qui est intelligere, distinguatur a sentire, aut a velle: Voco autem hanc distinctionem secundum genus remotum, non quod huiusmodi actus non sint in eodem praedicamento, sed quia habent maximam distinctionem, quae potest esse inter actus animae, vt patet cuilibet intuenti.

Secundo modo distinguuntur actus animae pene genus propinquum, sicut actus vnius potentiae potest esse distinctus ab actu eiusdem potentiae, dummodo illi actus sint ad obiecta diuersorum generum; puta actus intelligendi colores, ab actu intelligendi sa pores: Voco istam distinctionem secundum genus propinquum: quia non est ita magna sicut prima; est tamen maior quam speci¬ fica, vt patet, magis enim differt actus intel ligendi colorem ab actu intelligendi saporem, quam actus intelligendi colorem rubeum ab actu intelligendi colorem nigrum, quae ess distinctio specifica.

Tertio modo inuenimus distinctionem in actibus animae secundum speciem, vt iam ta ctum est, puta quia actus intelligendi album differt specie ab actu intelligendi nigrum, quod patet, magis enim differunt isti actus, qui sunt respectu diuersorum obiectorum se cundum speciem, quam illi, qui sunt respectu obiecti eiusdem speciei; sed illi differunt numero; ergo &c. Quod autem illi differant numero, patebit inferius.

Quarto distinguuntur actus animae secun dum numerum, vt iam dictum est, quia actus intelligendi album in isto tempore differt nu mero ab actu intelligendi album in alio tem pore; nam cum isti actus habeant aliquam distinctionem, vel habent specificam, vel numeralem, non specificam, quia sunt in eadem potentia, & respectu eiusdem cbiecti specifici; ergo habebunt distinctionem numeralem. lsti ergo sunt quatuor principales modi distinctionis in actibus animae, ad quos omnes alij reducuntur,

Cum ergo quaeritur an distinctio actuum sit a potentijs, vel ab obiectis. Respondeo quod si quaeratur primo modo, eorum distin ctio est per obiecta, & potentias; aliter tamen, & aliter; distinguuntur n. huiusmodi actus secundum genus remotum, & etiam secundum speciem, quia maior distinctio includit minorem, quatenus ergo specie distinguuntur, distinctio eorum est per obiecta, in quantum vero distinguuntur genere remoto, sic distinguuntur per potentias.

Primum probo sic: Distinctio specifica ho rum actuum non est per ipsosmet actus; quia si sufficienter essent distincti seipsis, tunc re mota quacunque distinctione remanerent distincti, quod est falsum, quia si ponatur per impossibile, quod anima vnicam habeat potentiam secundum speciem, quae habeat vnum obiectum specificum, tunc nullus diceret, quod actus animae essent distincti secundum speciem; sic enim vna potentia respectu eiusdem obiecti posset habere omnes illos actus, quos habent modo singulae poten tiae respectu singulorum obiectorum, quod est absurdum: Vel eadem potentia posset ha bere distinctos actus specle, respectu illius obiecti; sicut nunc habet respectu diuersorum, quod est falsum: Non ergo distinguumtur se ipsis actus, sed eorum distinctio spe cifica necessario est reducenda, vel in poten tias, vel in obiecta.

Probo autem quod non reducatur in potentias, quia sequeretur, quod omnes actus eiusdem potentiae essent eiusdem speciei, quod est falsum, vt superius est ostensum: sequitur ergo per locum a diuisione, quod distin ctio specifica actuum reducatur in obiecta, seu in formales rationes obiectorum.

Praeterea quod est causa plurificationis specificae in actibus, est etiam causa eorum specificae distinctionis;, sed obiecta sunt huius modi; ergo &c. Maior patet, quia causa plu rificationis est etiam causa distinctionis aliquorum; Minor est etiam nota: Videmus enim quod actus specie distincti numerantur secundum numerum obiectorum.

Vlterius ad idem sicut se habet motus ad terminum, ita actus ad obiectum, sed motus distinguuntur specifice ab ipsis terminis; ergo & actus ab obiectis; Minor patet ex 5. physicorum, & probo Maiorem, quia sicut motus est quaedam assecutio termini, ita actus est quaedam assecutio obiecti.

Nec obstat si dicatur, quod haec similitudo non valet: quia motus non differt realiter a termino, sicut actus ab obiecto, quia similitudo non debet tenere per omnia, suffi cit enim in proposito, quod motus, licet non differat realiter a termino, specificetur, & plurificetur, secundum plurificationem terminorum, vltra quod aliqui ponunt motum differre realiter a termino.

Iterum: Actus specificantur, & distinguum tur per illa, quibus maxime assimilantur, & ad quae habent essentialem ordinem; haec sunt obiecta; ergo &c. Minor est euidens, & probo Maiorem, nam actus animae cum sini accidentia fluxibilia non sunt ex se in rerum natura: sed per obiecta, sicut ergo non habent esse per se; ita nec possunt per se sufficienter distingui, oportet ergo quod distinguantur per illa, quibus assimilantur, & a quibus essentialiter dependent, quae sunt ob iecta. Concludo ergo quod distinctio specifica quorumcunque actuum est ab obiectis Non nego tamen, quod actus etiam se ipsis distinguantur formaliter, & intrinsece, sed dico, quod haec distinctio intrinseca non est sufficiens, & requiritur alia extrinseca scilicet obiectorum.

Hoc explicato, declaro modo secundum quod huiusmodi actus in quantum distinguuntur genere remoto, eorum distinctio sit a potentijs sumenda, quod patet ex duobus; primo: quia videmus in quibuslibet alijs quod distinctio secundum genus subiicibile est causa distinctionis eorum secundum ge¬ nus praedicabile, vt patet in coloribus, & saporibus; sic erit in proposito, quod distinctio actuum secundum potentias, quam sunt quasi eorum genus subiicibile, erit causa eorundem, secundum genus praedicabile

Secundo, quia videmus, quod praefati actus magis distinguuntur penes potentias, quam penes obiecta, si enim accipiamus intelligere, & velle, siuae intelligere, & sentire, patet, quod huiusmodi actus distinguuntur genere remoto, vt supra dictum est: Constat autem, quod isti actus tantam habent distinctionem, quantum ad potentias, quod tamen possunt esse actus vnius obiecti; nam vnum, & eandem rem possumus intelligere, sentire & velle: Distinctio ergo ista cum sit maior, & principaliter illa, quam habent ab obiectis, debet reduci tanquam in causam in ipsus potentias, per quas maxime distinguuntur secundum genus.

Si autem quaeratur de actibus, prout secundo modo distinguuntur, puta genere pro pinquo, sicut sunt actus intelligendi colores & sapores; sic etiam dico quod distinguuntur per obiecta, & per potentias; principalius tamen per obiecta, & quantum ad species, & quantum ad genus: Quod autem huiusmodi actus quoad species principalius distinguan tur per obiecta, quam per potentias, non oportet probare, quia ostensum est esse verum in omnibus actibus, sed quod principalius distinguantur per obiecta, quantum ad genus probo tali ratione

Per illa principalius distinguuntur generice huiusmodi actus, per quae magis apparent di stincti; sed apparent magis distincti; per obie cta, quam per potentias; ergo &c. Maior patet, quia apparentia maioris distinctionis esset falsa, si non esset causa principalis illius distinctionis, probatur Minor, videmus enim quod praefati actus intelligendi sapores, & colores tantam distinctionem habent respectu obiectorum, quod nullo modo possunt esse de eodem obiecto, quamuis possint esse, & de facto sint ab eadem potentia; ergo principalius est reducenda haec distinctio in obiecta, quam in potentias.

Dico tamen vlterius, quod aliquo modo concurrunt potentiae adhanc distinctionem; nam quamuis vna, & eadem potentia sit aliquando sub actu intelligendi colores, & aliquando sub actu intelligendi sapores, non ta men sub eadem ratione, nec eodem modo fit sub vtroque actu, quia non est possibile quod idem subiectum subiiciatur diuersis actibus secundum genus, vel secundum speciem secundum eandem potentiam: Vide¬ mus namque quod idem corpus quandom est sub sanitate, quandou; sub infirmitate, non tamen secundum eandem rationem potentiae; Vnde dicit Aristo 3. physicorum, quod, si potentia ad sanitatem, & infirmitatem essei eadem, etiam sanitas, & infirmitas essent idem; sic ergo possumus arguere in pposito, quod si intellectus fieret sub istis actibus secundum eandem rationem potentiae, isti actus essent idem, & sic patet quomodo principalius reducantur in obiecta.

Si autem quaeratur de actibus tertio modo distinctis puta secundum speciem dico, quod distinguuntur per obiecta, & aliquo modo per potentias; & hoc patet per iam dicta, quia quamuis idem subiectum fiat sub diuersis actibus genere vel specle, non tamen fit sub eis secundum eandem rationem potentiae; ideo sequitur aliqua distinctio inter illos ex parte potentiae. Quod autem prin cipalius distinguantur per obiecta patet, tum quia haec distinctio est specifica tantum, quae simpliciter causatur ab obiectis, vt probatum fuit superius, tum quia per obiecta apparent euidenter distincti, cum non possint esse respectu eiusdem obiecti specifici, & tamen possunt esse eiusdem potenriae specificae, & numeraliter acceptae.

Si tandem quaeratur de, actibus distinctis quarto modo scilicet secundum numerum sic dico absolute, quod potentia est causa illius distinctionis connotando tamen aliquid extrinsecum ratione cuius interrumpitur quam doque actus, quod patet, nam quod faciunt di uersi intellectus in eodem tempore, hoc potest facere vnus in alio, & alio tempore, sed diuersi intellectus sufficiunt ad distinctionem numeralem actuum respectu eiusdem albi, & in eodem tempore; ergo &c.Ex quo appa ret immediate, quod distinctio numeralis actuum potest prouenire ex parte potentiae duobus modis; vno modo si feratur in idem obiectum alio, & alio tempore, alio modo si diuersae potentiae, solum numero differentes, ferantur in idem obiectum. Similiter posset etiam prouenire haec distinctio ex parte obiectorum duobus alijs modis, puta si vnus intellectus posset simul intelligere duo alba di uersis actibus, sicut forte aliqui dicerent, alio modo si duo intellectus intelligant idem album, duo ergo concurrent simul ad illam distinctionem numeralem; potentia scilicet, & obiectum; sic ergo patet quid dicedum sit ad hoc quaesitum.

ARTICVLVS TERTIVS. An obiectum fruitionis obiiciat se voluntati ad fruendum, & intellectui ad videndum sub eadem ratione. conesim ilexodo¬ei tmonoMIvi

AD hoc dicunt aliqui, quod se obij ciat necessario sub alia, & alia ratione formali; nam si obiiceret se sub eadem ratione formali, non videretur quomodo causaret distinctos actus in his potentijs; Volunt ergo, quod eadem res materialiter sit obiectum intellectus, & voluntatis, sub diuersa rone formali, & hoc sufficit eis ad saluandum distinctionem in actibus propter duo; primo quia non oporteret dare tantam diuersitatem in principijs, quanta est in principiatis. secundo, quia actus non distinguuntur per illud, quod est materiale in obiecto, sed per illud, quod est formale, & quia haec positio videtur fuisse satis communis; ideo confir mo illam tali ratione Sicut se habet potentia ad actus, ita actus ad obiecta, sed duae poten tiae non possunt habere eundem actum; ergo duo actus, nequeunt habere formaliter idem obiectum; Maior est nota, quia actus sunt fines potentiarum, & actuum fines, sunt obiecta: Minor conceditur ab omnibus

Nec obstat si dicatur, quod stante hac pro portione sicut duae potentiae nulio modo possunt habere eundem actum realiter; ita nec duo actus poterunt habere idem obiectum realiter, quod est falsum: Quia dicerent illi quod non est omnino simile, siquidem actu ita sunt fines potentiarum, quod non sunt principia earum, obiecta autem ita sunt sines actuum, quod etiam sunt principia, nunc autem non oportet dare tantam diuersitatem in principijs, quantam in principiatis, vt dictum fuit, propter quod stante sola diuersita te rationis, in obiecto poterit esse diuersitas tealis in actibus.

Contra hanc positionem arguo tripliciter. Primo. llluo, quod mouet potentiam ad aliquem actum realem, debet mouere sul ratione reali, sed obiecta harum potentiarum mouent eas ad actus reales; ergo, & rationes; ub quibus mouent, debent esse reales; Minor est euidens probo ergo Maiorem: Nam si rationes, sub quibus obiectum mouet, essent constitutae per actum rationis; tunc ens ratio nis esset causa entis realis, quod est absurdum.

Secundo, ratio formalis in obiecto non pro cedit actum potentiae, cum sit eius causa, sed diuersae rationes in obiecto non possunt prae cedere saltem actus intellectus, cum per ipum constituantur, ergo frustra ponuntur.

Tertio istae rationes formales, vel ita se ha bent, quod ratio formalis obiecti voluntatis continetur sub ratione formali obiecti intellectus, vel e contra; vel ambae sub vna tertia ratione, vel sunt aequales, & vna non continetur sub altera, nec ambae sub tertia Primum non potest dici, quia intellectus, & voluntas sunt potentiae aeque abstracte, vt patuit, & per consequens in quod tendit vna, potest tendere & altera: Nec. potest dici e contra propter eandem rationem, & etiam quia sequeretur quod voluntas posset velle aliquid non cognitum. Item non potest dici quod ambae contineantur sub tertia; quia si mouerentur potentiae secundum illam tertiam rationem non mouerentur vt distinctae, sed ma gis vt vna, similiter non potest dici quod am bae sint aequales; ita vt non reducantur in se inuicem, nec in tertiam rationem: quia hoc posito sequeretur quod intellectus non intelligeret illud, quod vult volantes, nec voluntas vellet, quod intelligeret intellectus; hoc autem est absurdum, quod autem hoc se quatur patet, nam totum, quod intelligit intellectus, intelligit sub ratione sui obiecti, & quicquid vult voluntas vult sub ratione sui obiecti: Videtur ergo quod haec posito non possit sustineri.

Ideo dicunt alij, quod eadem res obijcitur intellectui, & voluntati sub eadem ratione, & non sub diuersis propter rationes iam factas, & si queratur ab eis quomodo cau set diuersos actus in istis potentijs, dicunt, quod non est inconueniens, quod idem agens aequiuocum causet diuersos actus etiam per eadem rationem in diuersis subiectis; sicut patet de Sole, qui eodem calore descicat lutum, & liquaefacit ceram, sic obiectum fruibi se per eandem rationem realem poterit mouere intellectum ad intelligendum, & volun tatem ad sruendum.

Contra hanc positionem arguo vnica ratione. Si idem posset obijci intellectui, & vo luntati secundum eandem rationem, sequeretur, quod actus vtriusque potentiae essent eiusdem speciei, quod est falsum vt conceditur ab omnibus, consequentia probatur, quia actus specificantur ab obiectis; non enim ex se ipsis sufficienter, nec a potentijs specificari possunt, vt dictum est superius, vbi ergo est omnino idem obiectum; ibi actus sunt eiusdem speciei.¬

Alij dicunt quod obiectum fruitionis siue quodcunque aliud obiicit se intellectui, & voluntati sub alia, & alia ratione; ita tamen quod huiusmodi rationes non sunt constitu tae per actum intellectus, quia sic coinciderent cum prima positone, sed sunt in obie cto ex natura rei distinctae, non sicut duae res, sed sicut vna res materialis, formaliter ta men inter se distinctae, quia conceptus quidditatiuus vnius rationis non includitur in con ceptu quidditatiuo alterius, & totum hoc est ex natura rei; quia non ideo hae rationes se inuicem non includunt, quia intellectus sic concipiat eas, sed magis e conuerso; ideo intellectus sic concipit eas distinctis concepti bus, quia formaliter ex natura rei sunt distin ctae: ratio enim formalis in obiecto intellectus debet praecedere actum ipsius & ista est meglior ratio, quae possit fieri pro hac positiorie.

Hanc tamen positionem non approbo, & possent contra eam induci omnia, quae indum cuntur ab aliquibus contra formalitates ipsius, hoc tamen non intendo facere, sed con tra eam induco tertiam rationem, quae indum cebatur superius contra primam, nam sicut ibi sequebatur, quod aliqua ratio cognita, esset non volita, & aliqua volita, esset non cognita; ita etiam contra hanc sequitur idem; & multo euidentius, quia iste ponit maiorem distinctionem inter has rationes, cum hic ponantur distinctae ex natura rei; secundum vero primam opinionem ponuntur distinctae opere intellectus.

Propter has difficultates, & plures alias fortiores (saluo meliori iudicio) vdetur mihi aliter dicendum esse. Ad cuius euidentiam est notandum, quod obiectum cuiuscunque potentiae cognitiuae, vel appetitiuae se habet ad suam potentiam in duplici habitudine, scilicet in habitudine mouentis, & in habitudine terminantis, habet enim se primo in ratione mouentis, quia mouet potentiam ad actum suum, (suppono enim, quod potentiae cognitiuae, & appetitiuae sint passiuae) habet etiam se in ratione terminantis actum potentiae, siquidem actus potentiae ha bent quandam essentialem habitudinem ad obiectum, a qua nequeunt absolui, nec secundum rem, nec etiam forte secundum intellectum, immo ita essentialis est haec habi tudo actui, quod quidam dixerunt actum in telligendi, siue quarumcunque aliarum poten tiarum non esse aliud, quam quidam respectus, quamuis hoc non credam: de quo tamen nihil ad praesens.

Hoc praemisso cum quaeritur an obiectum fruitionis obijciat se voluntati, & intellectui sub eadem, vel sub diuersa ratione. Re spondeo per duas conclusiones.

Prima est, quod comparando obiectum fruitionis ad istas duas potentias in ratione mouentis, sic obijcit se eis sub alia, & alia ratione.

Secunda est, quod si comparetur ad istas, potentias in ratione terminantis, sic obijcit se eis sub alia, & alia ratione.

Primam conclusionem probo tali ratione, Quandocunque aliquod mouens mouet duo mobilia, secundum quondam ordinem, puta vnum mediante altero, semper mouet secundum eadem ratione qua mouet primum sed obiectum fruitionis (vt supponitur notum) mouet intellectum, & voluntatem ad suos actus, & voluntatem mouet mediante intellectu, vt conceditur ab omnibus; ergo sub eadem ratione, sub qua mouet voluntatem ad actum fruitionis, prius ordine quodam mouebit intellectum ad actum cognitionis; Minor est nota, & Maior probatur per hoc, quod si aliquod mouens moueret duo mobi lia, vnum mediante altero, & poneretur, quod per altam rationem moueret primum, & per aliam secundum, talis modus mouendi destrueret se ipsum, cum enim ponatur per alia rationem mouere secundum, & per aliam primum, oportet dicere quod per illant rationem per quam mouet secundum, non mo ueat primum, & per consequens non mouebit secundum mediante primo.

Secunda conclusio probatur tripliciter. Primo si obiectum fruitionis terminaret actum cognitionis, & actum fruitionis sub eadem ratione formali, sequeretur, quod prae fati duo actus essent eiusdem speciei, Conse quens est falsum, ergo, & antecedens: Falsi tas consequentis patet; quia isti actus specie distinguuntur, distinctio autem inter eos non potest esse sine concursu obiectorum sub alia, & alia ratione, Consequentia patet por ta, quae dicta sunt superius, vbi ostensum es, quod omnis actus recipit specie ab obiecto.

Confirmatur, quia illud quod concurrit necessario ad distinctionem pure specificam in actibus, concurrit etiam necessario ad distinctionem secundum genus; non enim est dare genus sine specie, nec distinctio generica sine distinctione specifica, ergo, &c. Non sufficit ergo dicere, quod praefati actus sint distincti secundum genus, quia sunt in diuer sis potentijs, sed vlterius oportet ostendere quomodo sint collocati in distinctis speciebus secundum sua genera, quod non potest sieri sine obiecto, concurrit ergo ibi necessa rio obiectum.

Secundo; si obiectum fruibile termina ret hos duos actus sub eadem ratione, sequeretur quod duae habitudines diuersarum rationum possent habere eundem terminum formaliter, consequens est falsum, ergo & antecedens, Consequentiam probo; nam, cum isti duo actus habeant essentiaiem habitudinem ad obiectum fruibile, si ipsi sunt diuersarum rationum, etiam eorum essentiales ha bitudines erunt diuersarum rationum. Falsitatem consequentis probo, quia si habitudi nes diuersarum rationum possent habere eum dem terminum formaliter, tunc terminus non faceret per se ad vnitatem habitudinis, & er consequens nec ad diuersitatem, quod est falsum; nam videmus, quod, stante eoden fundamento, puta albedine, plurificatur in ea habitudo, & relatio, propter diuersitatem terminorum, alia enim est relatio similitudinis, quae fundatur in albo respectu alterius albi, & alia est relatio dissimilitudinis, quae fundatur in eodem albo, respectu nigredinis. Si ergo relationes plurificantur ratione terminorum, sicut & fundamentorum, a simili; sicut diuersae habitudines, & relatione; non possunt fundari in eodem fundamento, sub eadem ratione formali; ita, nec etiam pos sunt terminari ad eundem terminum, sub eadem ratione formali. Quod autem diuersae relationes non fundentur in eodem subie cto sub eadem ratione formali, patet per Ar stot. 3. physicorum dicentem, quod potentia ad sanitatem, & infirmitatem non est eadem, quia tunc sanitas, & infirmitas essent idem, sic in proposito, si albedo sub eadem ratione fundaret similitudinem, & dissimilitudinem, tunc essent idem, & esset eadem re latio, quod est absurdum.

Tertio; si obiectum fruitionis terminaret actum visionis, & fruitionis sub eadem ratio ne formali, sequeretur, quod eandem ex eis denominationem acciperet, consequens est falsum; ergo &c. Consequentia est nota, quia actus secundum rationem terminandi habet essentialem habitudinem ad obiectum, igitur obiectum non sortitur denominationem ex actu, nisi secundum rationem terminandi; se cundum enim rationem mouendi, magis habet habitudinem accidentalem, vt inferius pa tebit. Falsitatem consequentis declaro; nam obiectum fruibile, sicut denominatur fruibile ex actu fruitionis, ita denominatur visibile ex actu visionis, quod non est propter aliud, nisi quia sub alia, & alia ratione terminat vtrumque actum, terminat enim actum visionis sub ratione assimilantis, vnde dicit D. loannes in sua prima Cannonica cap. 5. scimus quoniam cum apparuerit, similes ei eri¬ mus, quoniam videbimus eum sicuti est; visio enim est quaedam assimilatio; ldem autem obiectum terminat actum fruitionis sub ratione quietantis, cum fruitio sit quaedam inhaesio, vt patuit superius, quae cum sua ratione requirit terminum quietanrem, & sic patent ambae conclusiones.

Contra primam conclusionem occurrit dubitatio, quia dictum est, quod obiectum sub alia ratione mouet potentiam ad actum, & sub alia terminat; Quod alicui non videbitur verum, nam diceret aliquis, quod ideo actus dependet ab obiecto, & terminatur ad ipsum, quia causatur ab ipso; sub eadem ergo ratione causabit, & terminabit actum,

Ad hoc respondeo, quod non ideo actus depedet ab obiecto, & terminatur ad ipsum; quia causetur ab eo, sed quia obiectum respectu potentiae informatae actu, se habet sicut finis cuius, actus autem sicut sinis quo, nunc autem finis quo semper habet essentianem habitudinem ad finem cuius, a qua habi tudine non potest absolui nec secundum re. nec fotte secundum intellectum, quia est sibi quasi essentialis; prima vero habitudo, qua habet actus ad obiectum in ratione mouentis est sibi quasi accidentalis, in tantum, quod potest ab eo separari, & actu separatur; Vide mus enim quod actus intelligendi non phan tasiatum, puta Deum, vel Angelum bene ter minatur ad illud obiectum, sed non causatur ab eo; quia intellectus noster non potest moueri a non phantasiato, ex quo apparet, quod in obiecto alia est ratio mouendi ad actum, & alia ratio terminandi actum, cum vna possit inueniri sine alie r a; apparet etiam quod habitudo mouentis est quasi accidentalis; quia actus terminatur ad obiectum, a quo quandoque non causatur, sed habitudo terminantis est quasi essentialis; quia impossibile est, quod actus non terminetur ad suum proprium obiectum.

Secundo contra eandem conclusionem dubitatur, quia dictum est, quod obiectum fruibile moueat sub eadem ratione vtrumqu actum, nam cum obiectum specificet actum, in quantum causat ipsum: sequitur per hoc quod actus fruitionis, & visionis sint eiusdem rationis, specifice, quod nullus diceret.

Respondeo, quod obiectum specificat actum, non quia causet ipsum, sedquia termi nat ipsum, vt patuit in exemplo superius posito, actus enim quo intelligo aliquid non phantasiatum, non specificatur a phantasiato, a quo causatur, sed a non phantasiato, ad quod terminatur, actus ergo visionis, & fini tionis, quamuis causentur ab obiecto fruibi¬ li sub eadem ratione mouentis, non termi- nantur ad ipsum sub eade ratione, vt superius patuit, & sic possunt remanere distincti specie¬

Tertio si quaeratur a me de istis rationibus terminandi an differant ex natura rei, vel ratione tantum, si dicam quod differunt ex natura rei, tunc contra me occurrunt quae cunque occurrebant contra illam positionem de formalitatibus; si autem dicam quod dif- ferant ratione tantum, tunc incido in primam positionem, & contra me sunt, quae conmtra illa erant.

Ad hoc dico, quod differunt ex natura obiecti fundamentaliter, & potentialiter: sed ex ipsis actibus completiue, & actualiter, sic intelligendo, quod ipsum obiectum habet in se naturam, secundum quam potest termina re istos diuersos actus alio, & alio modo, ista tamen differentia reducitur de potentia ad actum, & completur per hoc, quod isti actus terminantur actualiter ad obiectum, secundum quod erat in potentia ad terminandum eos; Sicut ratio albedinis fundata in albedine, non existente termino opposito, dicitur esse in fundamento ex natura rei solum potentialiter existente vero termino op- posito, incipit esse in eodem fundamento actualiter, per nullam tamen mutationem in ipso factam; ita suo modo in proposito, rationes terminandi actus sunt in obiecto, non existentibus praefatis actibus, potentialiter di stinctae, ipsis vero actibus existentibus, sunt ibi actualiter

Ex quo apparet, quod huiusmodi rationequantum ad suum complementum sequuntur dictos actus, & per consequens licet obiectum praecedat actus in ratione mouentis, sequitur tamen eos in ratione tarminantis Neque hoc est contra rationem specificatio. nis actuum, nam videmus, quod terminus se quitur motum, & tamen specificat ipsum

Notandum tamen, quod istae rationes terminantes non sequuntur actus, sicut terminus sequitur motum: quia motus non vere praecedit istas rationes; non enim est dare ali quod instans naturae, vel temporis, in quo praefati actus sint sine rationibus terminantibus eos, dicuntur ergo sequi solum quantum ad nostrum modum intelligendi, puta quia non cognoscimus praefatas rationes in obiecto, & maxime forte distinctas, nisi per dictos actus, quos in potentijs experimur: & sic non incido in positionem de formalitatibus, quia ipsi ponunt rationes obiectales ita differre ex natura rei, quod preueniant actus, & sint complete in obiecto ante aduentum horum actuum in potentijs

Quarto dubitatur, nam quaeret aliquis vtrum istae rationes terminantes sint absolutae, vel respectiuae; & vtrum sint illud idem, quod obiectum, in quo sunt, vel aliquid alterum, quia si non detur, quod sint aliquid ho rum, quae modo dicta sunt, videbitur quaedam fictio.

Ad hoc dico, quod existimo de istis rationibus obiectalibus vniuersaliter, sicut arbitratur Arist. & Comment. 2. de anima, voens enim Arist. 2. de anima tex. 8o ostendere quid sit ratio formalis obiecti visus, denominat eam ab actu videndi dicens, cuius scien tia est uisus, hoc est visibile: Volens insuper ostendere qualiter haec ratio se habeat ad colorem dicit ibidem, visibile enim est colon, hoc autem secundum se visibile, secundum auten se, non ratione, sed quoniam in se habet causam vt sit visibile; vbi Commentator dicit quid color est per se visibilis, non secundum primam intentionem, de quibus dicitur illud, quod est essentialiter in primo modo dicendi per se, in quo praedicatum est de substantia subiecti; sed secundum intentionem secudam in secundo modo dicendi per se, in quo subiectum est de definitione praedicati: Vnde si quaeratur, quomodo visibile se habeat ad colorem ex Arist. & Commentatore, dici tur, quod se habet sicut passio ad subiectum in secundo modo dicendi per se; sed si vlterius quaeratur, ab eodem Com an haec ratio visibilis dicat aliquam qualitatem, vel aliquam aliam formam absolutam colori inhaerentem; non potest responderi jn od dicat formam colori inhaerentem, Tum quia contradiceres sibi in Commento sequenti, vbi dicit, quod color est visibilis non mediante aliqua fora ma se ibi connectente; Tum quia contradiceret Arist. probanti, quod color sit visibilis, quia per suam naturam potest mouero diaphanum, & per consequens visum, & subdit quod omnis color est motiuus secudum actum; lucidi & hoc est per suam naturam; Tum demum quia multa alia sequerentur inconuenientia, vt quod daretur processus in infinitum, & alia, quae omitto breuitatis causa

Ex omnibus his deduco secundum mentem Arist. & Comment. duo; Primum, quod ratio visibilis non dicat supra colorem aliquam formam absolutam realiter distinctam a colore, secundum quod insit colori per se in secudo modo quasi per modum passionis,

Ad saluandum ergo ista duo cogimuridicere, vt mihi videtur, quod ratio visibilis sit quaedam ratio praescindens colorem ab om- ni eo, quod visus non potest de eo compraehendere. Nam constat, quod visus non com¬ praehendit de colore, quod compraehendit intellectus. Sicut ergo dicebatur superius in quaestione de subiecto Theologiae, quod ratio glorificatoris erat quaedam praescisio virtualis, secundum quam praescindebatur subiectum Theologiae ab illa ratione absoluta, ad quam intellectus non poterat attingere; ita dico in proposito, quod ratio visibilis mihi vi detur quaedam praescisio virtualis, secundum quam praescinditur color ab omni non compraehenso per visum, & sicut dicebatur ibi, quod ratio glorificatoris praeexistebat in ob iecto secundum potentiam, incipiebat tamen esse ibi secundum actum per coexistentiam actus sic exigentis; ita videtur dicendum in proposito: & sicut ponebatur ibi exemplum de diuisione motus per animam, & de tempo re consequente ad illam diuisionem: ita ad propositum potest induci idem exemplum

Ex quibus apparet quomodo possumus saluare intentionem Arist. quod ratio visibilis non dicat aliquam formam supra colorem, quemadmodum & diuisio primi motus facti per animam, & etiam ipsum tempus non addit supra motum ab eo realiter distinctum.

Secundo possum saluare, quod non obstam te identitate rationis visibilis ad colorem, consequitur tamen ipsum per modum passionis, ex eosquod color non habet hanc rationem secundum esse actuale completum, nisi ab actu visionis extrinseco, praescindente colo rem ab eo, quod visus non potest de eo com prehendere, sicut non obstante identitate te poris cum motu, tempus tamen consequitur ipsum per modum passionis, quia motus non habet tempus secundum suum esse completum, nisi ab actu animae extrinsecus diuidentis, & numerantis ipsum.

Ita eroo videtur mihi dicendum in proposito scilicet quod dictae rationes terminan di, quamuis non addant aliquid realiter distinctum ab obiecto, consequuntur tamen il sum per modum passionum, quia non habet suum essc completum nisi ab actibus intellectus, & voluntatis, per quos a se inuicem praescinduntur secundum exigentiam dicto rum actuum, nam obiectum terminat actum & exigentiam eius quantum ad quantitatem, & quantum ad modum, & quia actus intellectus actualiter attingit obiectum aliter quam actus voluntatis; idcireo exigit in obiecto aliam rationem terminandi Cum ergo quaeritur: vtrum istae rationes ibi sint idem, quod obiectum, dicendum: quid sunt idem, quatenus non addunt super ipsum aliquid realiter ab eo distinctum, non auten sunt idem, quatenus secundum suum esse com pletum consequuntur ipsum ab extrinseco per modum passionum, & ideo si obiectum est quid absolutum, & dictae rationes sunt quid absolutum, & haec de tota quaestione.

AD ARGVMENTA principaliu. AD primum dicendum: quod quantumcunque dictae potentiae sint aeque abstractae, non tamen attingunt obiectum eodem modo, quia non habent actum eiusdem rationis: quapropter necessario exigunt in obiecto diuersas rationes terminandi¬

Ad secundum, cum dicebatur quod sola distinctio actuum videretur sufficiens causa praefatae distinctionis, nego, quia requiritur. etiam obiectum, & si quaeratur, quare obiectum fruibile non se possit obijcere potentijs sub eadem ratione; dico quod possunt esse plures rariones, quare diuersi actus specificentur ab eodem obiecto, quarum aliquaesunt superius assignatae: cum vero addebatur, quod distinctio actuum potest sufficien ter reduci in potentias, nego: quia ostensumi est in secudo articulo, quod distinctio actuum quantum ad genus, vtique potest esse a potentijs, distinctio tamen specifica eorum necessario est ab obiectis.

Ad argumentum etiam, quod erat in op- positum, respondeo: quod consequentia procederet, si esset idem omnino obiectum, & ub eadem ratione formali, quatenus mouens, & quatenus terminans, contrarium autem ostensum est supra; & ideo non concludita