Quaestio 1

DISTINCTIONIS XVII. QVAESTIO VNICA Vtrum verbum mentis nostrae habeat aliquam similitudinem cum verbo increato.

ARGVITVR PRO PARTE negatiua VErbum mentis nostrae non videtur esse aliud, quam res ipsa intellecta, quae vere, & realiter separata est a mente non stra, cuius est verbum, sed hoc non potest di ci de verbo diuino, quia semper est vnitum cum patre, cuius est verbum, secundum ilud loan, primo, In principio erat verbum, & verbum erat apud Deum; ergo &c. Probo Maiorem, quia dicit P. P. Augustinus in ser mone de Natiuitate D. Io. quod vox est signum verbi; constat autem quod mens nostra per vocem exterius prolatam non intedit significare aliud, quam rem ipsam intellectam, ergo &c.

2 Verbum mentis nostrae, vel est aliquid separatum a mente, vel est aliquid inhaerens menti; si sit separatum a mente, idem quod prius, si vero ponatur inhaerens menti, adnuc non habetur propositum, quia isto modo maxime videtur recedere a similitudine diuini verbi, quod nullo modo est inhaerens, sed simpliciter subsistens

3 Illud, quod representat aliquam perfectionem essentialem, & communem tribus personis, non habet similitudinem cum verbo diuino, sed verbum mentis nostrae est huiusmodi; ergo &c. Maior probatur, quia verbum in diuinis dicitur notionaliter, & non essentialiter; & ideo non omnibus personis, sed soli filio competit esse verbum, sicut patet per P. Augustinum 8. de Trinit. cap. 2. vbi ait, quod Pater, & Filius "non simul ambo ver bum, sed solus filius verbum". Minorem pro bo per eundemmet P. Augustinum o de Tri nit. cap. 20. vbi loquens de verbo mentis nostrae dicit, quod est "cum amore notitia"; contat autem quod notitia nostrae mentis representat diuinam cognitionem, & scientiam, quae est essentialis, & communis tribus personis; ergo &c.

AD OPPOSITVM arguitur. P. Aug. & alij Sacti ex similitudine verbi, quod est in nobis, processere ad inuestigationem verbi diuini; & ideo idem Aug. 25. de Princap. 14. dicit, quod verbum nostrum vtcunque simile est verbo Dei. Et cap. 10 eiusdem libri dicit, quod qui potest intelligere verbum nostrum, non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum imagines cogitatione voluantur, intelligere potest etiam per speculum, & in aenigmate aliquam illius ver bi similitudinem, de quo dictum est. In prin cipio erat verbum

RESPONDEO: In ista quaestione tria sunt videnda 1 Vtrum verbum mentis nostrae sit ipsamet res intellecta, secundum quod est apud intellectum nostrum obiectiue.

2 Vtrum verbum mentis nostrae sit aliquid inhaerens intellectui.

3 Vtrum verbum in diuinis dicatur tan tum notionaliter.

ARTICVLVS PRIMVS. Vtrum verbum mentis nostrae sit res ipsa intellecta.

E isto articulo duae sunt opiniones. Dicunt enim quidam, quod verbum mentis nostrae non est aliud, quam ipsa quid ditas rei abstracta per intellectum agentem, potens mouere intellectum possibilem, & ter minare eius actum. Pro ista autem opinione videntur facere praecipue duo fundamenta, quae sumuntur ex dictis P. Aug. Primum est, quia Verbum vocale est signum verbi men talis: ita enim dicit Aug. 15. de Trini. cap. 21. "Verbum, quod foris sonat, est signum ver bi, quod intus lucet", sed verbum vocale significat ipsam rem intellectam sic abstractam per intellectum agentem, ergo: Maior probatur, quia uerbum uocale significat illud de quo aliquid praedicatur, & de quo intellectus for mat enunciationes, hoc autem non est aliquid inhaerens intellectui, sed quidditas rei abstractae por intellectum agentem eo modo, quo dictum est. Secundum fundamentum est, quia uerbum mentis nostrae non videtur esse aliud, quam definitio rei, ita enim dicit Aug 0. de Trinit. cap. 10 "definio inquit, quid est temperantia, & hoc est verbum eius": definitio autem non est aliud, quam quidditas rei sic definitae, ergo a primo, ad vltimum, verbum non erit aliud, quam quidditas rei sic abstracta, quia solum isto modo potest ab intellectu nostro definiri.

Haec autem opinio non potest stare propter tria.¬

Primo, quia de ratione verbi est, quod na scatur ex ipsa memoria, dicente Aug. 15. de Trin. quod verbum nostrum nascitur ex ipsa scientia, quam memoria tenemus, quiddi tas autem rei abstractae por intellectum agetem non nascitur de scientia nostra, quam memoria tenemus, ergo.

Secundo, non est verbum, quia de ratione verbi est, quod fit cogitatio, dicente Aug. in eodem 15. de Trin. cap. 10. quod "cogitatio nostra perueniens ad illud quod scimus, atque inde formata, verbum est", quidditas autem rei sic abstractae (vt isti dicunt) non est cogitatio, ergo non est verbum

Tertio, quia de ratione verbi est, quod sit similitudo rei intellectae, dicente Anselmo Monol. 48. quod verbum rei est ipsa cogitatio ad eius similitudinem ex memoria forma ta, quidditas autem rei per intellectum agen tem abstractae, non est formata ad similitudi nem rei, ergo non est verbum.

Motiua autem superius inducta pro hac opinione non cogunt: Nam cum primo dicitur, quod verbum vocale est signum uerbi mentalis; potest dici, quod dicitur signum eius, non a significando, sed quia gerit quandam similitudinem eius, vt puta, quia quemad modum per verbum vocale quis loquitur al teri; ita per verbum mentale loquitur sibi ipsi; vel potest dici, quod ideo dicitur signum eius, quia relatio signi non est in verbo voca li, nisi mediante verbo mentali: nam per ver bum mentale verbum uocale formatur, & re latio signi sibi imponitur.

Ad secundum vero dicendum, quod defi nitio non accipitur ibi pro ipsa quidditate cei explicite cognita, secundum quem modum est idem, quod ipsa res definita, sed acci pitur definitio pro ipso conceptu mentis ex plicito, per quem ipsum definimus. Ex his er go patet, quod opinio praefata non est rationabilis.

DICVNTergo alij huic opinioni con formiter, quod verbum mentis nostrae est ip samet res intellecta, secundum quod per actum intellectionis emanat sub quodam esse intentionali, & obiectiuo, per quod quidem esse ponitur in prospectu mentis, & terminat intuitum ipsius. Et hinc est, quod (secundum istos) verbum vocatur cogitatio ab Augusti no in pluribus locis; non quia sit ipsa cogitatio formalis, sed quia est cogitatio obiectiue formata, Fundamentum autem huius opi nionis est, quia supponunt, quod res cognita per actum cognitionis, necessario capiat quoddam esse intentionale conspicuum, & apparens, per quod ponatur in prospectu cognoscentis.

QVAE quidem opinio quantum ad istud fundamentum fuit superius improbata, scili cet in prologo, & in 3. distinct. Et ideo per ea, quae dicta sunt ibi, suppono, quod defi ciat in suo fundamento. Deficit etiam in se, quia expresse vadit contra intentionem Au gustini, cui tamen vult inniti, vt patet ex quinque¬

Primo, quia secundum Aug. 20. de Trincap. 21 verbum, quod in nobis gignitur, est tanquam scientia de scientia, & visio de vi¬ sione: res autem scita, & visa nullo modo pro prie loquendo potest dici scientia, vel visio, dato etiam quod per actum visionis esset po sita in aliquo esse intentionali, & apparenti, vt isti imaginantur.

2 Praeterea in eodem lib de Trin. cap. 22 dicit, quod "cum verbum de scientia mea gignitur, vtrunque meum est, scilicet scientia, & verbum", res autem cognita, & posita in prospectu mentis meae per illud esse intentionale non est aliquid meum, ergo non est verbum.

3 Si verbum esset res posita in tali esse ap patenti, & intentionali, vt isti imaginantur, sequeretur, quod formatio verbi nullo momo esset ab ipsa re, quod est contra P. Aug. 1S. de Trin. cap. 10 vbi ait, quod "formata cogitatio ab ea re, quam scimus, verbum est", Consequentiam probo, quia formans, & formatum debent esse realiter distincta

4 Sequeretur quod intellectus formaret verbum in quolibet suo actu; quod est contra intentionem August. in eodem 15. de Trinit. cap. 15. vbi distinguit inter verbum, & cogitationem, & ideo vult, quod cum mens est in simplici actu cogitandi, verbum non format.

3 Sequeretur, quod quaelibet potentia cognitiua formaret verbum: quod non solum est contra intentionem Aug. sed etiam contra intentionem omnium Sanctorum, qui de verbo loquuntur, Consequentiam probo, quia ponentes hanc opin concedunt, quod quaelibet potentia cognitiua per actum cognitionis ponat rem cognitam in quodam es se apparenti, & intentionali.

Propter quae omnia videtur simpliciter tenenda conclusio negatiua, scilicet quod verbum mentis nostrae non sit ipsa res intellecta, secundum quod existit apud intellectu

ARTICVLVS SECVNDVS Vtrum verbum mentis nostrae sit aliquid in haerens intellectui existens in eo subie ctiue sicut species, vel sicut actus. vel sicut conceptus formatus per actum.

D istum articulum dixerunt aliqui, quod verbum in, nobis est aliquid inhaerens intellectui sicut species, propter duo

Primo, quia de ratione verbi est, quod sit quaedam forma, & imago, quam intellectus habet apud se de re intellecta, dicente Anselmo Monol. 32. que imago in cogitatione, verbum est eiusdem hominis quam cogitando dico; sed species rei intellectae est talis forma, & imago; ergo &c.

Secundo, quia de ratione verbi est representare, & manifestare, vt patet per August. in pluribus locis, sed species rei intellectae representat, & manifestat, ergo videtur quod ipsa sit verbum.

ISTA autem opinio manifeste est contra intentionem P. August. Tum quia ostensum est. supra ex intentione ipsius, quod verbum nascitur de memoria, & species non nascitur de memoria, Tum etiam, quia ostensum est ex intentione eiusdem, quod verbum est scientia de scientia, & visio de visione, quod nullo modo potest verificari. de specie; Tum vlterius, quia sequeretur, quod verbum praeueniret omnem actum intelligendi, & quod in qualibet potentia cognitiua inueniretur ratio verbi; quae omnia. sunt absurda.

Motiua etiam superius inducta non comngunt, quia peccant per fallaciam consequen tis, procedendo a pluribus causis Veritatis ad vnam, non enim sequitur, quod si verbum est imago, quod sit haec imago, quae est species; & eodem modo non sequitur, quod si verbum representat, & manifestat, quod pro pter hoc representet, & manifestet, sicut species, quia potest hoc facere alio modo sicut actus secundum vnam opinionem, vel sicut species secundum aliam.

ET IDEO est alia opinio magis ratio; nabilis, quae ponit, quod verbum in nobis non est aliud, quam actualis intellectio pro ducta, vel genita a nostra memoria, diuersifi cantur tamen tenentes hanc opin. in modo ponendi memoriam; Quia quidam eorum, di cunt, quod memoria, a qua gignitur actualis intellectio, quae est verbum, sit intellectus agens simul cum phantasmate illustrato conniunctus intellectui possibili continenti om nia intelligibilia in potentia; Alij vero, dicunt, quod intellectus possibilis habens obie ctum intelligibile sibi praesens; siue per seipsum, siue per speciem tenet rationem memoriae, a qua gignitur verbum, quod non est aliud, quam ipsa actualis intellectio. Motiua autem huius opinionis praecipua sunt au ctoritates Aug superius allegatae: & plures aliae, quae adduci possent ex intentione eiusdem, in quibus omnibus appellat verbum mentis nostrae sub nomine notitiae, vel sub nomine cogitationis, vel sub nomine visionis: Omnia autem nomina praefata non vi¬ dentur importare aliud, quam ipsam actualem intellectionem. Conueniunt ergo dictae duae opiniones in hoc, quod verbum sit actua lis intellectio.

ARGVO tamen quantum ad hoc con tra eas, & ostendo quod incidunt in quatuor inconuenientia.

Primum est, quia si verbum esset quaelibet intellectio actualis, tunc etiam cogitatio informis esset verbum, quod est contra intentionem Aug in pluribus locis, & maxime 15 de Trin. cap. 10 vbi dicit, quod verbum Dei ita debet dici verbum, quod nullo modo di bet dici cogitatio sic inquiens: Quapropter ita qicitur illud Dei verbum, vt non dicatur cogitatio ne aliquid esse volubile credatur in Deo, quod tunc accipiat formam, vt uerbum sit, eamque possit amittere; & statim ibidem subiungit, cogitatio quippe nostra perueniens ad illud, quod scimus, atque inde formata verbum est.

Secundum inconueniens est, quia si quae libet intellectio actualis est verbum, tunc uer bum non erit visio de visione, quod est contra Aug. superius allegatum. Consequentia apparet, quia saltem de illa actuali intellectione, quae est omnino prima, non est uerum dicere, quod sit visio de visione, cum nulla visio eam praecedat.

Tertium inconueniens est, quia cognitio actualis non erit principium formationis ver bi, quod videtur esse falsum: Nam sicut verbum vocale formatur mediante locutione ex teriori; ita verbum mentale formatur in nobis mediante locuntione interiori, quae quidem locutio exterior non videtur esse aliud, quam actualis cognitio, vel saltem habet necessarie annexam actualem cognitionem, Consequen tiam probo, quia illud, quod est principium formationis verbi in nobis, pertinet ad partem imaginis, quae est memoria, actualis autem cognitio, vel intellectio nullo modo(se¬ cundum istos) pertinet ad memoriam: ergo nullo modo erit principium formationis verbi.

Quartum inconueniens est, quia quelibet otentia cognitiua poterit formare verbum quod patet esse falsum, Consequentiam pro so, quia quantum ad simplicem cognitionem sui obiecti, non est aliqua differentia inter in tellectum, & sensum, & ideo si simplex, & actualis cognitio intellectus est verbum, non apparet ratio, quare simplex, & actualis cognitio sensus non possit dici verbum.

AD auctoritates etiam, quae adducuntur, Respondetur quod non cogunt: Nam quamuis verbum sit uisio, non tamen visio est ver bum, quia in plus se habet visio, quam ipsum verbum: & eodem modo est dicendum de notitia, & cogitatione; & ideo semper in tali processu proceditur a superiori ad inferius affirmando; quapropter defectus omnium talium rationum de se est patens

EST ergo alia opinio, quae ponit verbum in nobis esse actualem intellectionem, vel notitiam, non tamen quancumque, quia sic non differret ab opinione praecedenti, sed dicit, quod est notitia declaratiua. Volunt. nm quod intellectus informatus notitia simplici, quam recipit ab obiecto, efficiatur fecundus, ita ut habeat rationem memoriae potentis in seipso gignere notitiam declaratiuam, quae est uerbum

HAEC autem opinio fuit superius recita ta, & improbata in x. distinct & ideo breuiter transeundo dico, quod quamuis conclusio in se forte sit vera quantum ad hoc, quod dicit verbum esse notitiam declaratiuam, modus tamen ponendi non videtur ra tionabilis propter tria

Primo, quia dicunt, quod intellectus efficitur foecundus per illam notitiam simplice: hoc autem non videtur rationabile, quia cum notitia declaratiua sit potior, quam notitia simplex; si notitia simplex potest efficere intellectum foecundum, multo magis hoc pote rit notitia declaratiua.

Secundo, quia dicunt quod illa notitia simplex est principium productiuum notitiae declaratiuae, quod etiam non videtur rationabile, quia tunc productum esset nobilius principio productiuo.

Tertio, quia non videtur quomodo posint soluere, quod illae duae notitiae, scilicet simplex, & declaratiua possint simul stare in eodem intellectu respectu eiusdem obiecti; nec uidetur possibile quod notitia, simplex desinat adueniente notitia declaratiua, quia contra rationem termini producti est, quod corrumpat suum principium productiuum

Et ideo adhuc est alia opinio, in qua concordant duo doctores dicentes, verbum men tis nostrae non esse speciem, nec actualem in tellectionem, siue actus intelligendi, sed con ceptum formatum per actum: qui quidem conceptus ita se habet apud intellectum, sicut quaedam forma specularis, in qua natura rei intellectae cernitur, & ideo dicunt vlterius, quod iste conceptus non est aliud, quam definitio, quam intellectus format in intelligendo simpliciter, quia in eo, tamquam in speculo, cernitur natura rei definitae, sicut probatur per Hugonem in commento suo super 2. de Angelica hicrarchia, vbi exponens Dionysium, qui vocat definitionem specula tionem, ita dicit, definitionem autem, idcirco speculationem vocat, quia definitio quasi speculum est, in qua sicut in speculo rei na tura cernitur, sicut in speculo opposit corporis imago.

Quod ergo talis definitio, quae non est aliud, quam conceptus formatus per actum in telligendi, sit verbum nostrae mentis, probatur specialiter ex duobus.

Primo, quia verbum in nobis, vel est ipse actus intelligendi, vel conceptus formatus per actum, non actus intelligendi, quia cum verbum nostrum gerat similitudinem verbi diuini, videtur quod sicut intelligere patris in diuinis non est verbum patris, ita intelligere in nobis non est verbum nostrum.

Secundo, quia Verbum vocale est signum verbi mentalis, sed verbum vocale significat conceptum formatum per actum, & non ipsum actum, ergo: Minorem probo, quia verbum vocale, quod est nomen, significat ipsam definitionem. Nam secundum Arist. 4. Metaph ratio, quam significat nomen, est definitio, quae quidem definitio, vt dicebatur supra, non est ipse actus intelligendi, sed illud, quod format intellectus per talem actum, quapropter concluditur, verbum non esse actualem intellectionem, sed quendam conceptum per eam formatum.

Haec autem opinio hoc modo explicatur a quibusdam. Dicunt enim quod talis conce ptus est formatus per actum intelligendi, quia est per eum productus, tanquam terminus ntellectualis operationis. Quod confirmant dupliciter.

Primo, quia intelligere, cum sit quaedam operatio, debet habere aliquem termi- num; iste autem terminus non potest esse aliud, quam talis conceptus formatus, qui est verbum, ergo verbum est aliquid productum per actum intelligendi.

Secundo, quia intelligere emanat ab intel ligente, vt quaedam operatio; verbum autem vt aliquid productum per operationem intellectus, quia de ratione sua intrinseca est esse productum per actum intelligendi.

Probatur insuper quod sit necessarium ponere aliquem talem conceptum realiter distinctum ab actu intelligendi, qui non sit assentire, vel dissentire, vel dubitare: Conce ptus, quem formamus de aliquo complexo, non est aliquis istorum actuum, quia stat cum quolibet eorum, vt de se patet, ergo.

Secundo, quia videmus, quod sciens veritatem de aliquo complexo, & ille, qui errat circa illud complexum, quamuis non habeat similem actum intelligendi, sed omnino oppositos, quia vnus assentit, & alter dissentit, nabent tamen omnino idem conceptum; qua propter relinquitur, quod, talis conceptus non sit ipse actus intelligendi, sed realiter di stinctus ab actu.

Tertio, quia ita est in intellectu suo modo, sicut in sensu, sed in sensu est dare aliquod ldolum distinctum ab actu sentiendi in quo cognoscitur res sensata, sicut patet in somnijs, ergo & in intellectu erit dare aliquid tale realiter distinctum ab actu intelligendi, & hoc non potest esse nisi talis conceptus per actum productus, ergo.

Iste ergo est sensus qui datur opinioni praefatae. Videtur tamen mihi, quod sit omni no contra intentionem opinantium propter tria.

Primo, quia sequeretur, quod intellectus. noster per se, & directe esset actiuus, cuius contrarium intendunt Positores opi- nionis, Consequentia apparet, quia illud, quod competit intellectui per suum actum, competit ei per se, & directe, vt est actiuus.

Secundo, sequeretur actum intellectus definientis esse practicum, quod patet esse falsum, quia tunc omnis scientia esset practi ca, Consequentia apparet, quia ille actus intellectus, qui habet pro fine, & termino ali quid a se operatum, & a se productum est pra cticus, sed actus intellectus definientis est huiusmodi (secundum istam viam) ergo.

Tertio, sequeretur quod intellectus fieret practicus sine omni ordine ad voluntatem, quod est falsum ex tertio de anima; Consequentia apparet, quia intellectus format talem conceptum in quolibet suo actu (secun dum expositionem istorum) Praeterea si dicta opinio esset intelligenda, vt isti exponunt, tunc rationes, quae fiunt ab alijs contra eam, sufficienter concluderent, & veritatem attingerent.

Arguunt enim quidam contra eam tripliciter,

Primo, quia si esset dare in intellectu aliquem conceptum oroductum per actum intelligendi, tunc nulla esset operatio, quae non haberet aliquem actum, & per consequens nulla operatio esset finis operantis, quod to tum est contra Arist. & Com. in 9. Metaphvt de se patet.

Secundo sequeretur quod talis conceptus prius esset cognitus, quam productus, quod patet esse falsum, quia tunc intellectus roduceret aliquid in se per artem, Conseuentia probatur, quia videmus, quod artifex cum producit aliquam imaginem exterio¬ rem, prius eam cognoscit, quam producat; ergo eodem modo talis conceptus, cum sit quaedam forma specularis, & quaedam imago interior, prius cognoscetur, quam producatur

Tertio sequeretur, quod intellectus cognosceret rem ipsam perfecte antequam talem formam specularem produceret, Conse quentia probatur, quia si cognitio rei est cau sa productiua talis formae, & talis conceptus. non poterit talis forma produci perfecte, nisi sit praeuia perfecta cognitio rei. Hae, inquam, rationes non videntur posse vitari, si intelligatur opinio, sicut ipsi eam exponunt.

Propter quae omnia videtur mihi, quod sit aliter intelligenda, vt appareat rationabi lis, & non procedant contra eam dubitationes adductae. Ad huius ergo euidentiam est intelligedum, quod apud intellectum aliud est ipsum concipere, aliud est ipsum parere Nam concipere idem est, quod simpliciter intelligere, ad quod quidem simplex intelligere ita se habet intellectus, quemadmodum quaelibet alia potentia cognitiua ad suum simplicem actum, & ideo sicut quaelibet alia po tentia cognitiua per suum simplicem actum capit rem cognitam in seipsa immaterialiter; ita etiam intellectus, & multo magis In hoc tamen est differentia, quia aliae potentiae non ita capiunt rem cognitam in seipsis, vt dican tur res concipere; intellectus vero dum capit rem cognitam in seipso, suum capere vo catur concipere. Hoc autem ideo est, quia intellectus sic capit rem cognitam in seipso quod tamen potest eam loqui, & parturire; aliae vero potentiae sic capiunt rem cognitam in seipsis, quod non possunt eam loqui, nec parturire. Apparet ergo quid sit concipere apud intellectum Parere vero, vel parturire, idem est, quod rem oonceptam exprime re vel explicare, quae quidem explicatio fie ri non potest, nisi per aliquem conceptum explicitum, & quia conceptus definitiuus est maxime explicitus inter omnes conceptus simplices, idcirco tunc intellectus dicitur par turire, & verbum formare, quando per suum processum peruenit vsque ad talem conceptum explicitum, qui est vltimus terminus intellectualis operationis; Non tamen propter hoc est imaginandum, quod talis terminus sit productus per intellectualem operationem propter inconuenientia superius inducta, quia non ideo dicitur terminus eius, quia sit per eam productus, sed quia sibi suc cedit, & eam necessario supponit, quemadmodum forma completa succedit formae intompletae, & eam necessario supponit, sicut ergo videmus in formis naturalibus, quod forma perfecta succedit formae imperfectae, & eam necessario supponit, nec tamen ab ea producitur, sed ambae producuntur ab eade causa, sic etiam possumus imaginari in proposito quod talis conceptus definitiuus, & explicitus succedat actui intellectus implici to, & eum necessario supponat secudum sta tum praesentis viae, & tamen ab eo non producitur, immo ambo producuntur ab eade causa, quaecunque sit illa: Et ideo si ponatur quod intellectus possibilis sit actiuus, quocunque modo, siue directe, siue indirecte, siue cum specle, siue sine specle, dicetur quod producit ista duo quodam ordine, quia pri mo producit illum actum intelligendi impli citum, consequenter vero ipsum conceptum explicitum. Si vero ponatur quod intellectus possibilis sit passiuus, tunc dicetur, quod intellectus agens cum phantasmate illustrato producit dicta duo consimili ordine,

Praeterea pro maiori notitia sciendum est qualiter se habeat talis conceptus ad actum intelligendi simplicem, & imperfectum: nam sicut species est principium actus intelligen di simplicis, & imperfecti; quia suplet vicem obiecti imperfecte representati; ita talis con ceptus explicitus, & perfectus est principium actus intelligendi expliciti, & perfecti, quia suplet vicem obiecti perfecte, & explicite representati,

Intelligendum tamen vlterius, quod inter actum intelligendi simplicem, cuius prin cipium est species; & actum intelligendi explicitum, cuius principium est ille conceptus? explicitus, & formatus, credo esse ponendum alium actum intelligendi medium, que voco actum inquisitiuum, cuius principium est ipsa cogitatio informis, & credo esse de intentione August. vt inferius patebit.

ET IDEO si volumus bene videre processum nostri intellectus, videtur mihi, quod debeamus ibi imaginari sex per ordinem

Primo quidem imaginabimur ibi specien intelligibilium: nam suppono ad praesens, quod sit necessarium ponere talem speciem realiter distinctam ab actu, vt in 2. libr. declarabitur Deo dante

Secundo, actum intelligendi rectum simplicem, & imperfectum: nam quia species representat obiectum sub quodam esse confuso, & implicito, idcirco intellectus informatus specie exit in actum intelligendi simplicem, & imperfectum.

Tertio, imaginabimur ibi quendam conceptum indeterminatum, quem quidem con ceptum possumus uocare cogitationem in¬ formen, secundum mentem Augustini vt credo.

Quarto, ponimus ibi actum intelligendi inquisitiuum; Nam quia iste conceptus informis representat obiectum sub quodam es se indeterminato, & volibili; idcirco intelle ctus informatus tali conceptu erit in actum intelligendi inquisitiuum, vt perueniat ad conceptum vltimum, & perfectum, in quo sua inquisitio terminatur.

Et ideo imaginabimur ibiQuinto quendam conceptum explicitum, & formatum, qui est terminus dicti actus inquisitiui; non quod sit productus per dictum actum, vt dicebatur superius; immo producetur ab eadem causa, a qua producitur dictus actus; ita tamen quod praeuio tali actu; & ideo dicitur termi nus eius; iste autem conceptus est verbum, de quo modo loquituur.

Sexto, imaginab imur ibi actum intelligen di explicitum & perfectum, cuius principium est perfectus conceptus, vt supra dicebatur, qui quidem conceptus merito potest appel lari forma specularis, quia in eo, tanquam in

apeculo, intuemur naturam rei explicitae, quasi per partum manifestum, quae prius sub conceptu simplici erat implicita, & abscondita; sicut ergo se habet species ad actum intelligendi simplicem, & cogitatio informis ad actum intelligendi perfectum inquisitiuum; ita iste conceptus ad actum intelligendi por fectu, & ideo sicut dictum est de isto conce ptu, quod est quaedam forma specularis perfecta, in qua intuemur naturam rei explicite; ita possumus dicere de specle, quod est quae dam forma specularis imperfecta, in qua intuemur naturam rei; sic etiam & cogitatio informis est quedam forma specularis imper fecta, in qua intuemur naturam rei volupta biliter discursiue¬

1 Species intelligibilis realiter ab actu di

2 Actus intelligendi rectus, simplex, & stinta imperfectus.

3 Conceptus indeterminatus, qui vocatur cogitatio informis

4 Actus intelligendi inquisitiuus.

3 Conceptus explicitus, & formatus, qui est terminus actus inquisitiui dicitur verbum

8 Actus intelligendi explicitus, & perfectus, qui dicitur forma specularis Quia tamen omnia ista, quae dicta sunt, videntur narrata, & non probata; idcirco reduco omnia praefata ad quatuor conclusiones, quarum duae superius sunt probatae, aliae vero duae nunc restant probandae.

Prima ergo conclusio est, quod verbum mentis nostrae non est species intelligibilis. & ista fuit probata in principio huius articu li ex improbatione primae opinionis.

Secunda conclusio est, quod verbum non est prima intellectio actualis; & ista fuit superius probata ex improbatione secundae opi nionis,

Tertia conclusio est, quod nulla intelli ctio actualis est verbum, & ista restat nunc probanda; Probo ergo eam vna ratione, quae est talis. Sicut se habet verbum vocale ad ipsam auditionem, ita uerbum mentale adipsam actualem intellectionem, sed verbum vocale est realiter distinctum ab auditione, ergo uerbum mentale erit etiam realiter distin ctum ab omni actuali intellectione: Maior est nota; Minorem probo, quia sicut per verbum uocale quis loquitur alteri audienti; ita per verbum mentale quis loquitur sibi ipsi intelligenti. Sicut ergo se habet auditio corpotalis ad uerbum vocale, ita intellectio actualis, tanquam quaedam auditio spiritualis ad verbum mentale¬

Quarta conclusio est, quod supposito, quod sit ponere speciem realiter distinctam ab actu, sicut plures ponunt, necesse est ponere in intellectu duas alias formas speculares, quarum una est cogitatio informis, quae est principium actus inquisitiui; altera vero est conceptus formatus, qui est verbum, & est principium actus perfecti.

lstam ergo conclusionem primo probo ra tione, secundo auctoritate; ratione sic. Non minus dependet actus intelligendi inquisitiuus, & actus intelligendi explicitus ab obiecto, quam actus intelligendi simplex, sed actus intelligendi simplex ita dependet ab obiecto, quod indiget aliquo supplente vice obiecti, vtpote specie, ergo & actus intelligedi inquisitiuus indigebit aliquo tali represen tatiuo, quod quidem habet talem proportionem ad actum inquisitiuum, qualem habet spec cies intelligibilis ad actum intelligendi simplicem, tale autem representatiuum non po test esse, nisi cogitatio informis, quia ipsa representat obiectum sub quodam esse variabi li, & iactabili, ratione cuius representationis intellectus exit in actum intelligendi inqui sitiuum, & pari ratione actus intelligendi ex plicitus, & perfectus indigebit quodam alio representatiuo, si proportionatum exit, hoc non potest esse nisi conceptus formatus, qui est verbum realiter distinctum ab actu intel ligendi, ergo &c.

Confirmo secundo hanc conclusionem auctoritate P. Aug. Nam, quod sit necesse pone re talem cogitationem informem realiter distinctam ab actu intelligendi praecipue colli gitur ex 15. de Trin. c:15 vbi loquens de ista cognitione informi dicit. "Quid est, inquam, hoc formab le nondumque formatum, nisi quid iam mentis nostrae, quod hac, atque hac volubili quadam motione iactamus, cum a nobis nunc hoc, nunc illud sicut inuentum fuerit, vel occurrerit cogitatur": Constat autem quod illud, quod tali uolubili motione iactamus, non est ipsa actualis intellectio; quia ipsa est, quae facit istam iactationem, Quapropter relinquetur, quod sit aliquid realiter distinctum ab actuali intellectione Praeterea, quod sit necesse ponere talem conceptum formatum, qui est verbum realiter distinctum ab actu intelligendi, potest apparere maxime ex 7. de Trin cap. 12: vbi vult, quod patere apud intellectum, idem sit, quod parere, vel deperire, & hoc est quod di cit: "Notitia, iam inuentum est, quod partum uel repertum dicitur, quod saepe praecedat inquisitio, eo fine quietura". Ex quibus verbis apparet manifeste, quod partus mentis est ter minus inquisitionis, & ideo statim subiugit; Nam inquisitio est appetitus inueniendi; quod idem ualet si dicas, reperiendi; quae au tem reperiuntur, quasi pariuntur, vnde proli similia sunt, vbinisi, in ipsa notitia: ib enim quasi expressa formantur: Haec autem notitia, da qui modo loquitur Aug. non potest esse ipsa actualis intellectio propter duo Primo, quia talis notitia est reperta per actu inquisitionis, & per consequens per se, & di- recte cognita, actualis autem intellectio non potest esse per se, & directe cognita, vt de se patet,. Secundo, quia dicta notitia non est aliud, quam quaedam cogitatio formata, vt ap paret ex modo loquendi Aug sicut ergo cogitatio informis ponebatur distincta realiter ab actuali intellectione: ita videtur quod pari ratione debeat dici de ista notitia, quae est cogitatio formata.

Apparet ergo quid videatur mihi dicendum quantum ad istum Articulum. Apparet insuper, quod rationes illorum, qui volunt dare alium intellectum isti opinioni, quam datus sit, non concludant quantum ad istum modum, quem intendunt. Nam primae duae rationes, quae probant, quod verbum sit ter minus intellectualis operationis, quamuis con cludant verum, quantum ad hoc quod probant, verbum esse terminum intellectualis operationis, & realiter distinctum ab ea: nullo tamen modo concludunt, inquantum proba tur, quod sit productum per eam, immo pec cant per fallaciam consequentis, quia pro¬ cedunt a pluribus causis veritatis ad vnam. Nam, quod aliquid sit terminus alicuius actus, hoc potest prouenire vel ex eo, quod producitur per talem actum, vel ex eo quod na turali ordine suceedit ei; & ambo producun tur ab eadem causa, & ideo velle procedere ab vna istarum causarum, est peccare per fal laciam consequentis. Tres aliae rationes defi ciunt in tribus.

Primo, quia quamuis probent, quod sit necesse date aliquem conceptum realiter di stinctum ab actu intelligendi; non tamen probant, quod ille talis conceptus sit verbum; immo magis probant, quod sit cogitatio infor mis, quia dicunt, quod cum tali conceptu stat actus intelligendi dubius, cum conceptu autem, qui est verbum, non stat actus intelligendi dubius, cum iste conceptus sit maxime explicitus;

Secundo deficiunt, quia non probant, quod talis conceptus sit productus per actum intelligendi, immo supponunt hoc tanquam notum, cum tamen sit valde dubium.

Tertio, quia non possunt vitare rationes, quae ab aliis fiunt contra istam opinionem; nec etiam illas, quas ego superius adduxi. Patet ergo quod verbum in nobis est aliquid nhaerens intellectui, & realiter ab actu intel ligendi distinctum.

ARTICVLVS TERTIVS Vtrum verbum in diuinis dicatur notionaliter.

VDi sciendum, quod quidam supponen tes verbum mentis nostrae non esse aliud, quam actum intelligendi dicunt, quod etiam in diuinis verbum non est aliud; quam intellectio, quae est communis tribus personis; & ideo simpliciter, & proprie loquendo nominat aliquid essentiale, quamuis ex appropriato trahatur in personale filij; quem admodum sapientia, quia sibi appropriatur modus procedendi per modum intellectus. Non oportet autem immorari circa istam opinionem, quia fuit superius recitata, & improbata in ro distinctione Ostensum est insuper in praecedenti articulo, quod uerbum in nobis est realiter distinctum ab actu intel ligendi; Et ideo fundamentum super quo su stentatur, videtur esse falsum. Vlterius etiam manifeste est contra intentionem Augustini, ut inferius patebit.

Et ideo quidam alii, quauis ponant, quod verbum in nobis sit actualis intellectio; dicunt tamen, quod hoc non obstante, verbum in diuinis dicitur tantum notionaliter: cuius ratio est (secundum eos) quia verbum, & ver batio significant idem, quamuis differant in modo significandi, sicut concretum, & abstractum. Verbatio autem est quaedam passiua expressio eius quod est in intellectu, & ideo connotat notitiam, cuius est expressio, esse autem sic passiuam expressionem competit soli filio, quapropter concluditur, quod ver bum in diuinis dicatur mere notionaliter. HAEC autem opinio quamuis videatur in conclusione esse vera, & secundum intentio nem August. deficit tamen in modo ponendi propter tria

Primo, quia ostensum est supra contra eos, & contra alios, quod verbum in nobis non est ipsa actualis intellectio.

Secundo, quia dicunt, quod verbum, & verberatio differunt sicut concretum, & abstractum: hoc autem non videtur verum, quia Verbatio non importat aliud, quam ipsam relationem filij; verbum vero importai ipsam personam filij: relatio autem personae nlij, & ipsa persona filij non differunt sicut concretum, & abstractum, immo sicut species constituta, & differentia specifica constitutiua

Tertio deficit, quia ponit quod verbum connotet notitiam cuius est expressio; quod etiam non videtur verum, quia si connotaret notitiam haberet realem relationem ad eam, & quia notitia est quid essentiale, sequeretur, quod haberet relationem realem ad essentiam

Et ideo qui ponunt, quod verbum in nobis non sit aliud, quam res intellecta posita in esse obiectiuo, & apparenti (quorum opinio fuit superius recitata, & improbata) di cunt in proposito, quod verbum in diuinis non est aliud, quam Deus positus in esse ob iectiuo conspicuo, & apparenti; non quidem intentionaliter, sed realiter, tale autem esse soli filio competit vt dicunt, & ideo solus fi lius dicitur verbum, ac per consequens verbum in diuinis dicetur solum notionaliter, & non essentialiter, quod autem solus filius sit Deus positus in tali esse conspicuo, & ap parenti, lpsi probant, quia sicut filius subsistit personaliter per hoc, quod est poni in tali esse conspicuo, ita Pater per hoc, quod est actiue ponere in tali esse, & Spiritus San ctus per hoc, quod est poni in esse dato per vim amoris; nulla ergo persona ponitur in tali esse conspicuo nisi soius filius. Nec valet si dicatur, quod pater sibi ipsi est prae¬ sens, ergo ponit seipsum in aliquo esse conspicuo. Quia Pater, prout est sibi praesens n esse conspicuo, est ipsemet Deus filius; quia idem est Deus Pater, qui ponit in tali esse; & Deus filius, qui ponitur in tali esse, & non differunt aliter, nisi penes ponere, & poni

HAEC autem opinio licet sufficienter fue rit improbata superius in suis fundamentis; & etiam quantum ad istam conclusionem aliqualiter in 1o. dist: induco tamen adhuc contra eam tria inconuenientia.

Primum est, quia pater non habet esse con spicuum, & per consequens nec esse intelligibile, nisi mediante filio, & ita caperet esse intelligibile a filio, quod non videtur bene dictum.

Secundum est, quia pater cognosceret seipsum, & omnia alia in filio, & per solum fi- lium, & non in seipso, nec per seipsum, quod non est sane dictum, & est contra Aug. 15. de Trin. cap. 14. vbi ait, quod "Deus pater no nit omnia in seipso, nouit etiam in filio". Consequentiam probo, quia secundum viam eorum, omne, quod cognoscitur ab aliquo intellectu, oportet quod ponatur necessario in prospectu eius sub aliquo esse conspicuo; sed illud esse cospicuum in diuinis non estnisi esse verbi, quod est proprium filio, vt ipsi dicunt, ergo omnia, quae ponuntur cognoscenda in prospectu paterui intellectus, ponuntur per esse conspicuum, quod est soius filij, & per consequens Deus pater in so lo filio cognoscit seipsum, & omnia alia.

Tertium inconueniens est, quia Philosophi non posuissent aliquam cognitionem, nec aliquam scientiam in Deo; quod patet esse falsum: Consequentiam probo, quia (secu¬ dum viam istorum) vbicunque est aliqua cognitio, ibi est ponere, & poni in esse conspicuo, sed philosophi non posuerunt istas duas differentias in Deo, ergo non potuerunt ibi ponere aliquam cognitionem; Minorem probo, quia vel posuissent istas differentias in Deo realiter, vel intentionaliter; non realiter, quia tunc cognouissent realem distinctionem personarum, nec etiam intentionaliter, quia, cum posuerint eum summe perfectum, non potuerunt ponere in eo aliquid intentionale, vel diminutum.

PROPTER quae omnia videtur esse aliter dicendum, etsi non quantum ad conclusionem, saltem quantum ad modum deducen di eam. Conuenio ergo in conclusione cum hac opinione, & ideo dico, simpliciter, quod verbum in diuinis sumitur mere notionaliter. Ad cuius confirmationem possum in¬ ducere duas rationes sumptas ex iis, quae de claraui in praecedenti articulo: quarum prima sumitur ex eo quod dictum fuit, verbum in nobis procedere ab intelligente, non ut actualis intellectio, sed vt conceptus formatus, & per consequens de sua intrinseca ratione est, quod sit terminus alicuius productionis: si ergo in diuinis reperitu Iverbum secundum propriam rationem verbi, necessa rio habebit esse productum, & quia illa, quae ad productionem pertinent sunt mere notio nalia, relinquitur quod verbum in diuinis sumatur mere notionaliter. Secunda ratio. sumitur ex eo, quod verbum est quaedam for ma specularis perfecte representas illud, cuius est verbum, vt patuit supra, & ideo de sua intrinseca ratione est, quod sit quaedam forma lis ex pressio ipsius, & prconsequens habeat al eo realem distinctionem: si ergo in diuinis inueni tur ab intra ratio verbi proprie dicta, ut ponit Sacra Scriptura, sicut patet 1o. 1. necessa rio faciet ibi realem distinctionem, & quia ea, quae faciunt realem distinctionem in diui nis sunt mere notionalia, relinquitur quod verbum sumatur mere notionaliter: patet er- go quid videatur dicendum quantum ad istum articulum Posset insuper confirmari ista con clusio per Aug. in diuersis locis, vult enim quod solus filius dicatur verbum, & per consequens ratio verbi in diuinis notionali ar metur; ita enim dicit 8. de Trin. ap. 1 Patei, inqua, & Filius non simul verbum, sed solus Filius verbum. Iterum in eodem loco dicit, quod Pater verbo aequali, atque immutabili seipsum dicit, non tamen ipse est verbum, sicut nec Filius, nec imago. Iterum 7. de Trin. cap. 2. dicit quod "Filius, eo verbum, quo Filius". Iterum 13 de Trin cap. 17. dicit, quod "non fru stra in hac Trinitate non dicitur verbum nisi Filius".

Potest etiam ex his quae dicta sunt patere, quid sit dicendum ad quaestionem princi palem, qua quaerebatur vtrum verbum men tis nostrae haberet aliquam similitudinem cum ver bo increato. Nam iam ex dictis potest col ligi aliqualis, similitudo quantum ad duo.

Primo, quia sicut verbum in nobis procedit ab intelligente, non tanquam intellectua lis operatio, sed tanquam terminus produmctus; ita etiam suo modo in diuinis verbum emanat a patre, non sicut eius intellectualis operatio, sed tanquam terminus productus per actionem, quae est dicere, vel est generare.

Secundo, quia sicut verbum in nobis est quaedam formalis expressio eius, quod conti netur in nostra memoria, ita verbum in diui nis est quaedam formalis expressio eius, quod continetur in patris scientia, hoc potest pate re per Aug in pluribus locis. Posset etiam addi tertius modus similitudinis, vtpote, quia sicut verbum est nobis intimum a nobis non recedens; ita suo modo verbum diuinum est intimum ipsi patri ab eo non recedendo, quia semper est in sinu patris, quamuis ista intimitas sit comparabiliter in nobis modo imperfectiori, quia verbum nostrum intimatur nobis inhaerendo; verbum vero diuinum non intimatur patri inherendo, sed in seipso perfectissime subsistendo. Plures euam aliae dissimilitudines possent inueniri, de quibus nihil ad praesens

PATET ergo quomodo verbum men tis nostrae habeat aliqualem similitudinem cum verbo increato, quamuis modicam, & diminutam.

AD AATIONES PRINCIPALES. AD primam dicendum, quod est iam soluta per illud, quod dictum fuit in primo articulo.

Ad secundam vero dicendum, quod lices verbum nostrum non habeat similitudinem cum verbo increato quantum ad inhaerere, habet tamen similitudinem quantum ad quae dam alia, ut patuit in secundo articulo.

Ad tertiam dicendum, quod Aug non ac cipit ibi notitiam pro cognitione, sed pro con eptu formato praeuia cognitione, quia in non bis saevper est praeuia cognitio formationi verbi, quamuis in diuinis, simul sit cognitio cum verbi productione, vt patuit in o. distin ctione.