Quaestio 3

QVESTIO TERTIA. Vtrum diuina essentia sit subiectum generationis.

ARGVITVR AD PARTEM negantem. COnditiones subiecti generationis sunt esse in potentia, & transmutari ex ter mino opposito in terminum oppositum, primo de gen. Sed istae conditiones repugnant diuinae essentiae, quia est actus purus, & immobilis, vt patet ex 12. metaph ergo &c.

2 Subiectum generationis, & formalis ter minus non coincidunt, alioquin materia, & forma coinciderent, quod est absurdum, sed diuina essentia est formalis terminus generationis, vt patuit in quaestione praecedente, ergo non est eius subiectum.

IROPPOSITVM ARGVITVR &Itut generatio est in diuinis cum vero ter Rmino, ita debet esse cum vero subiecto, quia Vtrunque est de ratione verae generationis; vel ergo relatio est ibi subiectum genera tionis, vel essentia; non relatio, quia subiectum generationis debet praeexistere genera tioni; relatio autem non praeexistit, quia cum diuina generatio sit relatio, idem praeexisteret sibi ipsi, quod non est intelligibile, ergo essen tia erit subiectum diuinae generationis.

RESPONDEO in ista questione tria sunt discutienda

1 Quae, & quot sint de ratione subiect generationis

2 Vtrum subiectum generationis, & terminus possint coincidere in idem re-

3 Vtrum diuina essentia sit subiectu generationis,

ARTICVLVS PRIMVS. Quot sint de ratione subiecti generationis.

QVantum ad hoc est sciendum, quod de ratione subiecti generonis sunt sex.

Quod sit non ens, scilicet actu, v patet primo physic. & primo de gener¬

2 Quod sit ens secundum potentiam, hoc patet eisdem locis. Nam sicut illud, quod est simpliciter, & secundum actum, nullo modo generatur; ita quod simpliciter non est, nullo modo generari potest, & ideo opor tet quod sit medium inter ens simpliciter, & non ens simpliciter, & hoc dicitur ens se cundum potentiam

3 Quod habeat annexam priuationem illius formae ad quam est in potentia, & ex isto tertio pendent illa duo praecedentia, teste philosopho primo de ortu & interitu, tex. II, vbi loquens de subiecto genetationis dicit, potestate autem ens, actu autem non ens, necesse est propter priuationem speciei praeexistere dictum vtroque modo, nisi enim istud subiectum haberet annexam priuationem alicuius formae, non esset in potentia ad eam, & per consequens non esset potentia ens, actu vero non ens: Ambo ergo illa insunt isti subiecto propter hoc tertium, vel tanquam per causam propter quam res est, vel tanquam per causam sine qua non¬

4 Quod subiiciatur non solum generatio ni, sed etiam termino. Et quod ita sit apparet, quia hoc videtur esse omni motui, & mu tationi commune; puta esse eiusdem ratio¬ nis & speciei cum termino suo, sicut potest patere ex 5. physicorum, & ex 3. erit ergo se cundum hoc ipsa generatio eiusdem rationis, & speciei cum termino suo, qui est forma substantialis, ac per consequens quicquid subijcietur generationi, necessario subiicietur etiam formae substantiali; quapropter cum nuda materia sit illud, quod subijcitur gene rationi, & corruptioni, vt dicit Arist. primo de gener. quod ipsum vle (propter quod intelligit materiam nudam) est proprium sub iectum generationis, & corruptionis susceptibile, erit etiam subiectum susceptibile formae substantialis

3 Quod praeexistat generationi, termino penerationis, & ei quod generatui, non solum natura, sed etiam tempore: nam quod praeexistat istis tribus ordine naturae satis ap paret, quia ista tria praesupponunt materiam & non e contra, quod etiam praecedat eam secundum tempus, leue est videre; nam, sicut patuit superius ex quarta distinctione, Qeneratio est terminus alterationis, & ideo illud subiectum, quod est materia, non subij citur generationi, nisi praeuia alteratione, qua quidem alteratio tempore mensuratur, in uo tempore praefatum subiectum non subij citur generationi, quia generatio non mensuratur tempore, sed instanti; ergo istud precedit generationem, & per consequens illud etiam quod generatur, nec non & terminum generationis.

& Debet hoc subiectum, scilicet materia sic praecedere generationem, & genetatum, quod tamen remaneat in generato completa generatione, tanquam aliquid essentialiter pertinens ad :psum, nam sicut patet primo physicorum, aliter fit aliquid ex subiecto, & aliter ex priuatione illa quae est annexa nuic subiecto, quia priuatio non manet in re facta, subiectum vero remanet in re genera ta, & sic patet quae, & quot sint illa, quae requiruntur in subiecto generationis, secundum quod in rebus nalibus reperitur generatio.

ARTICVLVS SECVNDVS Vtrum subiectum generationis, & terminus possint coincidere in idem re. Vide Doctores supra citatos.

AD hoc videtur mihi dicendum, quod terminus generationis, & cuiuscunque motus potest accipi duobus modis Vno mo do stricte & proprie, & sic nil aliud est, quam finis, propter quem motus, & generatio ess intenta: quo fine habito, non amplius est mo tus, nec generatio, sed iam cessanti, secundum quem modum loquitur Arist. primo de gene tatione dicens, quod habitibus iam praesentibus non generatur aliquid adhuc sed ess iam genitum: intelligit autem philosophus per Iy aliquid, ipsum formalem terminum, siue ipsam formam acquisitam per motum, vel per generationem; vnde exponens se ibidem di cit, species autem, & finis habitus idem sunt, omnis ergo motus & generatio tendit in ali quem talem terminum, tanquam in finem, quo habito cessat motus, & hoc est quod dicit Com. 9. Metaph com. 22. finis dicitur de illo, quod cum generata proueniunt, cessat motus generationis, & iste est proprijssimus modus accipiendi terminum in motu, & generatione vera, a quo termino motus & generatio denominatur, & specificatur, secundum Aristotelem 3. physicorum, ubi distinguit species motus iuxta huiusmodi terminos formales.

Alio modo potest accipi terminus motus & generationis magis large, vt dicatur termi nus motus omne illud, quod acquiritur necessario simul cum formali termino, sicus V. O accidentia, sine quibus omnino inueni ri non potest forma substantialis, quae in eodem instanti, in quo forma substantialis acquiritur per generationem, acquiruntur & illa accidentia, cum quibus forma habet necessariam connexionem: dicendum ergo secundum hoc generationem terminari non solum ad formam substantialem, sed etiam ad huiusmodi accidentia, aliter tamen, & aliter, quia ad substantialem formam terminatur principaliter recipiendo ab ea speciem, & denominationem, ad illa vero accidentia consequenter, & per accidens

Est tamen intelligendum, quod iste se cundus modus accipiendi terminum non est extraneus a philosophia. Nam hoc nomen terminus est impositum ad significandum non solum illud, quod habet determinare, & spe cificare, sed etiam illud, quod est vltimum in quacunque re, secundum quem modum pumctus dicitur terminus lineae; non est ergo inconueniens dicere, quod forma substantialis sit terminus generationis duobus modis; vno modo, quia specificando determinat, alio mo do, quia est vltimum ipsius, llla vero, quae ac quiruntur in eodem instanti cum forma, erunt terminus solum altero modo, puta quia sunt vltimum generationis.

Nec obstat, si dicatur, quod vna generatio & vnus motus non potest habere plures ter minos, quia verum est, quod non potest habere plures terminos eiusdem rationis, sed be¬ ne diuersarum rationum. Iterum verum est, quod non potest habere plura vltima, quae terminando specificent, sed ponitur vnum tantum, quod specificet.

Istis ergo praemissis, cum quaeritur vtrum subiectum motus, & generationis, & terminus eiusdem possint coincidere in idem, dico, quod quocunque modo loquamur de termino, vnum, & idem secundum numerum, vel saltem secundum speciem potest esse terminus motus, vel generationis, & subiectum eiusdem.

Et quod ita sit, apparet, videmus nanque, quod si loquamur de termino primo modo, vna quantitas est terminus motus augmenti, & eadem quantitas secudum numerum, vel secundum speciem est subiectum illius motus; Nam cum augmentum sit motus ad quam titatem, non est dubium, quin quantitas est terminus praefati motus duobus modis, scilicet in specificando, & in terminando. Vlterius quia nihil mouetur, nisi quantum (vt probatum est sexto physicorum) non est dubium, quod eadem quantitas secundum speciem sit subiectum motus, quae est terminus eiusdem: quia sicut magis, & minus in genere qualitatis non diuersificant speciem, ita maius, & minus in genere quantitatis non debent diuersificare speciem, immo etiam vide tur pluribus communiter, quod sit eadem quamn titas secundum numerum, quia si esset alia, cogeremur dicere, quod quantitas praecedens corrumperetur, quod videtur contra intentionem Arist. 1. de generatione, vbi loquens de augmento dicit, quod est praeexistenti ma gnitudini additamentum. Videtur ergo velle, quod quantitas praecedens non corrumpa tur, sed recipiat additionem, & per consequen eadem quantitas secundum numerum, in quantum habet imperfectum esse, estitermi nus a quo & subiectum in motu augmenti; & eadem, in quantum habet esse perfectum secundum exigentiam naturae, in qua est, erit terminus ad quem motus: quod vero ita sit entiendum (sicut modo dictum est) nil ad pro sens, quia forte alias habebit locum. Sufficit tamen scire, quod ratio subiecti, & ratio rermini sibi mutuo non repugnant: Quod quidem etiam potest declarari; Si loquamur de termino secundo modo, dicebatur namque, quod terminus secundo modo potest dici om- ne illud, quod acquiritur simui cum formali termino: Videmus autem quod propter necessariam connexionem, quam habet forma substantialis cum materia, non potest forma substantialis haberi sine materia, & ideo in eodem instanti, in quo res generata acquirit formam substantialem per generationem, ac quirit & materiam simul cum ea, propterea secundum hoc ipsa materia erit terminus ge nerationis, non quidem loquendo de termi- no primo modo, sed secundo modo, puta ex eo, quod simul cum forma substantiali est vl timum ipsius: & tamen nullus dubitat, quod ipsa eadem secundum numerum erat subiectu istius generationis, cuius posita erat terminus, est tamen intelligendum, quod alio modo erit subiectum, & alio modo erit terminus; Nam prout habet esse imperfectum, ex eo quod est in potentia ad formam substan tialem, est subiectum generationis; prout vero habet esse perfectum ex eo quod ia actu est sub forma substantiali, est terminus generationis.

Oecurrit tamen vna dubitatio contra illud, quod dictum est de motu augmenti; nam si eadem quantitas est subiectum motus aug menti, & terminus eiusdem, cum motus, & terminus sint eiusdem speciei, & rationis (vt superius supponebatur) tunc eadem quantitas subiicietur augmento, & termino suo, & per consequens eadem quantitas erit subiectum sui ipsius

Ad hoc respondetur dupliciter, vno modo dicendo, quod non est eadem quantitas secu dum numerum, sed secundum speciem, vt quidam dicunt, & ideo secundum istam viam dicerem, quod adueniente quantitate perfecta corrumperetur quantitas impetfecta, quo erat subiectum motus, propter quod sicut il lud, quod subiiciebatur prius quantitati imperfectae, non erat quantitas, sed substantia; ita etiam illud, quod subijcitur postea quantitati perfectae, non est utitas, sed subansttia

Sed hoc non placet illis, qui dicunt, quod quantitas praecedens non corrumpitur; Ei ideo respodeo alio modo, cum dicitur, quod motus, & terminus motus sunt eiusdem rationis, & per consequens quicquid subiicitur vni, subiicitur, & alteri dico, quod si ita essent eiusdem rationis, quod nullam haberent differentiam, tunc necessario oporteret, quod quicquid subijcitur vni, subijceretur alteri; nunc autem aliqua differentia est inter motum, & terminum ratione sui, ex qua potest aliquid subiici motui, cui tamen repu gnat subiici termino, sicut est in proposito; nam quia in motu augmenti quantitas, quae subiicitur, habet identitatem cum termino, nec differt ab eo, nisi sicut imperfectum a pro fecto; idcirco repugnat subiici termino, cum tamen vere subiiciatur motui: llla vero proposito, quod quicquid subijcitur motui, subijcitur & termino, non habet veritatem, nisi vbi subiectum motus tantum differt a termi- no, quantum differt a motu; quae autem sit ista different ia inter motum, & terminum, ratione cuius possit subiectum esse idem cum termino, & non idem cum motu, non est prae senti negotij quia forte alias poterit habere locum: Sufficit ergo quantum ad praesens scire, quod illud idem, quod secundum esse imperfectum est subiectum motus, secundum esse perfectum potest etiam esse terminus motus. Et ita apparet, quod subiectum, & termi nus possunt coincidere in idem, vel secundum numerum, vel saltem secundum speciem.

ARTICVLVS TERTIVS. Vtrum diuina essentia sit subiectum generationis

CIrca istum articulum duae occurrunt opiniones considerandae, quarum prima est Henrici in summa sua art. 54. q4.5. di- centis, diuinam essentiam esse subiectum gene rationis motus, eo quod, sicut in generatione istorum sensibilium inueniuntur tria rea liter distincta,; materia, quae est in potentia id formam, forma quam educit ages de potentia; & ipsum compositum ex vtroque in esse com stitutum: ita in generatione diuina debent poni haec tria aliquo modo distincta inter se so la ratione; in inferiorioribus autem illa tria sic se habent, quod compositum generatur pro se, & primo, vt patet 5. Metaph forma vero er accidens ad generationem compositi, ma teria autem, cum sit ingenita, & incorruptibilis, vt patet primo Physicorum, sic habebit esse in composito per generationem, quod ta men nullo modo generabitur, nisi vellimus lo qui de generatione valde large, sed erit subie ctum generationis. Applicando ergo ista ad propositum dicit, quod in diuina generatione persona se habet ad modum composit; nam sicut compositum constituitur ex mate ria, & forma, tanquam ex duubus principijs realiter distinctis; ita persona constituitur ex essentia, & proprietate relatiua, tanquam ex duobus principijs distinctis secundum rationem, propter quod nulla est ibi compositorealis.

Insuper sicut compositum per se generatur, ea vero, quae sunt in composito non generantur per se, sed acquiruntur composito per generationem, sic in diuinis quod per se generatur est psona diuina: quae vero in sunt personae productae non generantur per se, sed acquiruntur sibi in productione ipsius

Vlterius est ibi aliquid, quod se habet ad modum materiae, & haec est diuina essentia. nam sicut materia est in potentia ad hoc, vt de ea generetur compositum, ita diuina essen tia est in potentia, vt de ea generetur persona, quamuis haec potentia secundum ipsum semper sit necessario coniuncta actui. Insup sicut materia habet esse in composito per go nerationem, nec tamen generatur (nisi largo loquendo de generatione) sic etiam diuina essentia habet esse in persona filij per genera tionem, & tamen nullo modo generatur. Vlterius est ibi aliquid simile formae, & e haec est proprietas relatiua, quae sicut forma constituit, & distinguit compositum, ita consti tuit, & distinguit personam. Insuper sicut for ma per se non generatur, sed accipit esse simpliciter in composito per generationem: ita proprietas relatiua non generatur per se, sed accipit esse simpliciter in persona producta per generationem, cum non habeat ibi esse, nisi post generationem, quod non potest dici de essentia, quae praeexistit generationi.

Colligunt ergo, quod diuina essentia sit subiectum generationis, quia ibi se habet ad modum materiae; proprietas vero relatiua ad modum formae, quod probant per P. Aug; de Trin cap. 2. vbi dicit, quod filius est sapien tia nata: per hoc, quod dicit sapientiam, intelligimus essentiam communem tribus, & per consequens habentem se ad modum ma teriae, per hoc vero, quod dicit natam, intel ligimus proprietatem relatiuam constituentem, & distinguentem personam filij ab alijs, & per consequens habentem se ad modum formae.

Rationes autem potiores istius opinionis ex dictis ipsorum collectae sunt quatuor.

1 Quando aliqua duo concurrunt ad con stitutionem alicuius tertij, necessario vnum eorum habet rationem principij materialis, & alterum formalis; Sed ad constitutionem personae genitae in diuinis concurrit essentia & proprietas relatiua; ergo vel essentia erit ibi materiale principium, & proprietas formale, & sic habebitur propositum, vel essen tia erit formale principium, proprietas vero materiale, quod est impossibile, quia, cum principio formali semper attribuatur distinctio, essentia diuina esset principium distinguendi, quod est falsum, sequitur ergo, essen tiam esse sicuti materia, & proprietatem se habere sicuti forma, & quia eadem est mate ria rei genitae & generationis, patet, quod essentia erit subiectum generationis: Minor conceditur ab omnibus, & Maior potest haberi a Com 2 de anima com. 22.

2 Quando aliqua duo habent esse in re genita per generationem, ita vt vnum eorum praeexistat generationi, altero non praeexi¬ stente, sed simpliciter accipiente esse; illud, quod praeexistit, habet rationem materiae, alterum vero formae: Haec proposito patet per id, quod videmus in generatione natu ralium, vbi materia praeexistit generationi forma vero simpliciter accipit esse per venerationem: Nunc autem ita se habent essentia & relatio ad personam Filij, quod ambo ex stunt ibi per generationem, essentia tamen praeexistit, & relatio magis subsequitur; ergo essentia habet rationem principij materialis.

3 Illud, quod manet idem sub vtroque ter mino generationis, habet rationem principij materialis, sed essentia manet eadem sub vtroque termino, puta paternitate, & filiatione; ergo habet rationem principij materialis. & filiatio termini formalis

4 Potentia actiua, quae producit aliquidi & non de nihilo, necessario habet potentiam passiuam sibi correspondentem in ratione materialis principij; Sed Pater in diuinis ha bet potentiam actiuam, per quam producit filium, & non de nihilo; ergo respondet sibi aliqua potentia passiua in ratione principij materialis; ista non potest esse nisi essentia; ergo &c.

Siquis autem vellet arguere prefatam opi nionem, dicendo, quod essentia diuina, cum sit purus actus, non potest habere rationem principij materialis.

Respondent, quod habere nationem materialis principij potest intelligi dupliciter, vno modo, quod sit in potentia ad aliquid absolutum realiter distinctum, vt materia ad formam in istis inferioribus, & quod sic est in potentia, nunquam transit ad actum, nisi per transmutationem realem, hoc modo es sentia diuina non habet rationem materiae; Alio modo quod sit in potentia ad aliquod distinctum ab ea sola ratione, sicut genus est in potentia ad differentias, quarum nullam habet actu, sed solum potentia, vt dicit Porphyrius, & hoc vt transeat ad actum, debet transmutari saltem secundum rationem: lsto etiam modo diuina essentia non habet ratio nem materialis principij, quia semper actu habet omnes relationes. Datur ergo tertius modus, quo aliquid dicitur in potentia non ad aliquod absolutum, sed ad respectiuum distinctum sola ratione, coniunctum tamen semper secundum actum, ita vt nunquam transeat de potentia ad actum, non per aliqun transmutationem rei vel rationis, & isto mo do dicunt, non repugnare diuinae naturae. quamuis sit purus actus, habere rationem materialis principij, & esse in potentia semper coniuncta actui.

Haec opinio si bene consideretur, tria ponit, primum quod illud, quod per se generatur in diuinis, non est essentia, neque pr prietas, sed persona: secundum quod essentia est subiectum generationis: tertium quod proprietas relatiua sit formaliter terminus per generationem acquisitus.

Primum eius dictum conceditur ab omni bus: secundum vero licet ab aliquibus nege tur, mihi tamen probatur (sicuti inferius pa tebit p: tertium autem omnino mihi videtur dubium, & eius contrarium probaui in prae cedenti quaestione, tamen praeter rationes il las, adducam nunc duas alias contra eam

Si proprietas relatiua, puta filiatio, es set formalis terminus acquisitus per generationem sequeretur, quod filius haberet duas relationes reales ad patrem, & e conuerso; quod est falsum, vt conceditur ab omnibus Consequentiam probo, quia suppono, quod accipere ab aliquo, sit quaedam relatio realis, erunt ergo secundum hoc in filio duae relationes reales, videlicet relatio accepta, & acceptio relationis; immo vlterius ad hoc se quitur, quod in filio sint infinitae relationes, quia acceptio relationis ab aliquo est quaedam realis relatio, & per consequens pari ra tione etiam ipsa erit accepta ab alio, & per istum modum multiplicabuntur acceptiones & relationes reales in infinitum, & sicut mul tiplicantur ex patre filij, ita oportebit eas mul tiplicare ex parte patris.

Confirmo istam rationem, quia sicut acce ptio essentiae a patre per viam generationis non est aliud, quam realis relatio, puta filiatio, ita acceptio filiationis a patre erit etiam pari ratione quaedam realis relatio, & per con sequens multiplicabuntur tales relationes se cundum multitudinem talium acceptionum; videtur ergo melius dicendum, quod in fi- lio sit solum vna acceptio, qua accipit essentiam a patre, & per consequens vna sola realis relatio ad patrem.

2 Si filiatio esset terminus acquisitus per generationem, vel esset terminus generationis passiue, vel terminus generationis actiue; non potest dici, quod sit terminus generatio nis passiue, quia cum generatio passiua sit ip samet filiatio, sequeretur, quod filiatio esset terminus filiationis, & quod filiatio esset acquisita per filiationem, quod est absurdum; nec potest dici, quod sit terminus generationis actiue, quia generatio actiua non est aliud quam paternitas, dicere ergo quod filiatio sit terminus generationis actiue, est dice re, quod sit terminus paternitatis; & quia pa ternitas & filiatio sunt duae relationes se mu tuo coexigentes, qua ratione filiatio est terminus paternitatis, eadem ratione paternitas erit terminus filiationis, & per consequens si ex ista parte potest dici, quod filiatio sit ter minus formalis acquisitus per generationem actiuam ex parte patris pari ratione poterit dici, quod paternitas sit terminus formalis acquisitus per generationem passiuam ex parte filij

Confirmatur, quia si filiatio esset forma acquisita per generationem, vel hoc esset in quantum relatio quaedam est, vel inquantum est idem quod generatio passiua, non potest dici primum, quia, cum filiatio sit quodam rela tio innata, & fundata super aliquam naturam communicatam per viam generationis, si hoc modo a patre esset communicata, & acquisita per generationem, oporteret quod iterum ex ea innasceretur, & super eam fundaretur alia relatio, & alia filiatio, sicut arguebatur in praecedente ratione. Nec etiam potest dici secundum, quia illud, quo aliquid acquiritur alicui, non est forma acquisita, sed generatio passiua est id, quo filius acquirit quicquid ha bet, ergo ipsa non est acquisita, & quod generatione passiua filius acquirat quicquid habet, est notum, quia sicut se habet pater addare esse per generationem actiuam, ita filius ad recipere per generationem passiuam, sed ater dat filio omnia generatione actiua; ergo filius totum recipit generatione passiua Ex quibus apparet, irrationabilem esse illorum opinionem.

Ad rationes ipsorum facile respondetur. Ad Primam cum dicunt, quando aliqua duo concurrunt ad constitutionem tertij &c. S Respondeo, quod ista proposito non est vni uersaliter vera, nam secundum Comment. a quo praefata proposito est accepta, elementa concurrunt ad constitutionem mixti, manent que in eo solum alterata, & non corrupta, & tamen vnum eorum non habet rationem principij materialis, vel formalis respectu alterius.

Item si praefata proposito esset simpliciter vera, hoc pro tanto esset quia non videtur ossibile, quod aliqua duo concurrant in vno tertio, quando vnum eorum non est in poten tia ad alterum tanquam ad formam: hoc ta men non obstante videmus, quod color, & sapor concurrunt in eodem subiecto, & tamen vnum eorum non est in potentia ad alterum, nec alterum informat alium. Similiter videmus, quod potentiae animae concurrunt in vna anima, quam constituunt in ratione totius potentialis, & tamen vna earum non est in potentia ad alteram, tanquam ad formam, visus enim non informat auditum, nec e con uerso, quamuis omnes informent vnum tertium, quod quidem est anima, quae est in potentia ad eas secundum potentiam non abijcientem actum, sic sorte posset dici in propo sito, quamuis non sit omnino verum, idcirco Commentator sic est intelligendus, vt loquatur de actionibus, quia si aliqua duo concurrunt in vno tertio ad producendum aliquam actionem, necessario, vnum eorum erit principium materiale, & alterum formale, quia secundum Commentatorem quando actio alicui enti atttibuitur propter duo prin cipia, oportet, quod vnum eorum habeat rationem materiae, & alterum formae.

Posset etiam responderi (& forte melius) quod proposito illa non habet veritatem, nisi quando talia duo habent adinuicem tan tam distinctionem, quod vnum eorum non est in potentia ad alterum, nunc autem ( secun dum eos) essentia est vere in potentia ad rela tionem, propterea non valet.

Quia tamen istae responsiones sunt ad hominem, ideo aliter dico, quod si comparetur essentia. ad proprietatem relatiuam, non habeo pro inconueniente, quod se habeat quasi subiectum, vel materia respectu proprietatis, quia semper fundamentum respectu rela tionis habet rationem subiecti, & principij materialis: non tamen propter hoc sequitur, quod relatio sit formalis terminus per generationem acquisitus, nam ista duo stant, simul scilicet, quod essentia se habet vt materia, & vt subiectum comparata ad proprietatem re latiuam, si tamen ambo comparentur ad per sonam constitutam, magis est, e conuerso, exem plum est in promptu de forma substantiali, quae respectu quantitatis habet rationem su biecti, & materiae, si tamen ambo comparentur ad suppositum in specie substantiae con- stitutum, quantitas magis habet rationem principij materialis, quam formalis, omne enim quod non intrat quidditatem speciei, vel sup posit constituti in specle, tenet se magis ex parte materiae, tanquam quaedam conditio inuidualis; & materialis, nam licet quantitas non sit materia suppositi, eo tamen quod non intrat quidditatem ipsius, magis assimilatur materiae quam formae, materia enim vel non intrat quidditatem, secundum aliquos, vel non intrat per se & ratione sui, sed ratione formae, secundum Arist. 5. met. dicentem quod partes circuli sunt similes materiae, quia non ingrediuntur definitionem circuli.

Applicando ergo ad propositum dico, quod essentia comparata ad filiationem se habet veluti subiectum, & principium materiale; ambo tamen comparata ad personam, filij constitutam magis est e conuerso, quia quamuis vtraqe intret rationem personae Filij constitutae, magis tamen essentia habet rationem termini formalis, ratione cuius habet similitudinem, & aequalitatem cum patre, quam filiatio, ratione cuius habet dissimilitudinem, & inaequalitatem, alioquin ista proposito es set magis vera, filius est inaequalis patii, quam aequalis, cum tamen prima simpliciter prolata reputetur haeretica: redeundo ergo vnde sermo prius, dico, quod essentia habet rationem materiae respectu relationis, sed re- spectu personae habet rationem principij for malis, & per consequens respectu generationis, per quam fit communicatio, habebit rationem termini formalis, & ideo in praefata ratione est fallacia consequentis, proceden do ab inferiori ad superius affirmatiue; non enim valet, essentia habet rationem principij materialis comparata ad relationem: ergo vniuersaliter habet hanc rationem in omnibus.

Ad secundam concedo maiorem sub isto sensu, puta, quod si aliqua duo existant in re generata, & ambo sint acquisita per gene rationem, id, quod praeexistit, habet rationem principij materialis, quod vero sequitur ge nerationem, habet rationem principij forma lis, sed tunc minor est falsa, quia quamus essentia, & relatio existant in filio, & essentia praeexistat generationi, relatio vero sequa tur, ita tamen sequitur, quod non acquiritur per generationem (vt ostensum fuit) propter quod non habet rationem formalis termini acquisiti; essentia autem ita praeexistit, quod tamen vere acquiritur per generationem ipsi filio, idcirco ipsa sola remanet in ratione for malis termini acquisiti.

Ad tertiam, possem illam concedere, quia solum ooncludit, essentiam esse subiectum generationis, quod non nego (vt patebit inferius) verum quia supponit, relationem esse formalem terminum, idcirco respondeo minorem esse falsam, Tum quia illi non sunt plures termini generationis, sed solum vnus scilicet essentia (vt visum est; Tum quia, si essentia esset sub alio termino genetationis, esset sub se ipsa, quia non est ibi alius terminus, quam ipsa. Et ideo quamuis conclusio in re sit vera, est tamen deducta indebito medio.

Ad quartam non opus est respondere, quia nihil habet contra id, quod teneo, vel tenere intendo.

Hac igitur dimissa opinione, accipio alteram huic ex toto contrariam: quae ponit di uinam essentiam nullo modo esse subiectum generationis, sed simpliciter terminum, pro qua maxime faciunt quinque rationes.

1 Illud, quod est formaliter terminus ge nerationis, non potest esse eius subiectum, sed essentia est formalis terminus generationis ergo &c. Minor patet ex quaestione praecedente, Maior probatur, quia videtur, quod subiectum, & terminus generationis non pos sint coincidere in idem, & maxime in propo sito; nam si essentia diuina esset subiectum, & terminus generationis, tunc filius haberet eam duobus modis, vt subiectum, & vt terminum, quod non est possibile, quia cum vterque modus habendi eam sit perfectus, circumscripto vno illorum modorum per impossibile, adhuc haberet eam perfecte, & es- set perfectus Deus, & per consequens alter modorum superflueret, vel nullus illorum esset perfectus.

2 Si diuina essentia esset subiectum gene rationis, vel hoc esset, prout ihabet esse in patre, vel prout habet esse in filio, vel in vtroque, vel tandem in omnibus tribus personis: non prout est in patre, quia isto modo est formalis ratio generandi in ipso patre, nec prout est in filio, quia sic est formalis termi nus generationis; nec etiam prout habet esse in Spiritu Sancto, quia tunc in Spiritu San cto esset subiectum generationis.

3 Illud, a quo excluditur causa materia lis secundum totum suum genus, non potest aliquo modo habere rationem principij materialis; Diuina essentia est huiusmodi; ergo &c. Maior est nota; & Minor probatur, quia causalitas entis materialis secundum totum suum genus videtur magis dicere imperfectionem, quam perfectionem, cum non possit fieri in suo genere reductio ad aliquod rincipium simpliciter perfectum, sicut sit in quocumque alio genere causarum, sicut ergo videmus, quod ratione istius reductionis im perfecti ad perfectum, primum efficiens, tan quam summe perfectum, excludit a se, & a sua actione ad extra totum genus causae materialis, vt patet in creatione; ita necessario videtur dicendum, quod primum producens, cum sit summe perfectum, excludat a se, & a sua productione ad intra totum genus cau sae materialis, & sic in productione diuina ni hil erit, quod se habeat vt materia

4 Illud, de cuius ratione est esse in poten tia, omnino remouendum est a diuina essen tia, quae est purus actus, Sed de ratione prin cipij materialis est esse in potentia respectu eius, cuius est principium, vel subiectum; ergo a diuinis hoc est simpliciter remouendum

3 Si in diuina generatione esset aliquod principium materiale passiuum, sicut ponitur principium actiuum, & productiuum, se queretur, quod esset ibi aliqua relatio principij actiui ad illud principium passiuum praecedens relationem producti ad productum; quod est falsum. Consequentia videtur nota, quia quod producitur praesupponit natu talem habitudinem, & approximationem prin cipij actiui ad principium passiuum, si ad suam productionem ambo necessario concurrant. Probo falsitatem, quia relatio praecedens, vel esset realis, vel rationis; non realis, quia tumc in principio productiuo, quod est pater, esset aliqua relatio realis praecedens relationem paternitatis, quod est falsum: non rationis, quia illud, quod est vere reale, non praeexigit ante se ordine essentiali aliquid rationis cum ergo illa productio sit realis, non requi rit ante se necessario relationem rationis, & per consequens non est ibi ponendum aliquid tanquam principium materialeHanc opinionem non teneo, idcirco contra eam ostendam primo, diuinam essentiam esse subiectum generationis, non tamen sicu ti ponebat opinio improbata superius, dein de soluam istas rationes.

Pro primo est intelligendum, diuinam es sentiam esse subiectum generationis, posse in telligi dupliciter, vno modo quod habeat in se omnes conditiones subiecti, & materialis principij, vt reperitur in naturalibus, & sic concedo, quod non habeat rationem subiecti, quia non habet omnes illas conditiones materialis principij, quae fuerunt positae in primo articulo huius quaestionis, puta quod non sit ens actu, sed potentia, quod subiicia tur generationi, & termino suo, quia quicquid sit de generatione saltem non potest subiici termino ipsius, alioquin, cum ipsa sit terminus generationis, subiiceretur sibi ipsi; nec habet quartam per omnem modum, sci licet quod praeexistat generationi, generato, & termino generationis natura, & tempore, siquidem nulla talis prioritas reperitur in Deo respectu eorum quae sunt ad intra, bene tamen i abet quintam conditionem subiecti, vt patebit inferius.

Alio modo potest intelligi, quod diuina essentia sit subiectum generationis, quia habet aliquas harum conditionum, per quas habet similitudinem cum subiecto in rebus naturalibus; & sic concedo, quod sit subiectum generationis; nam sicut non obstante uod desint illi aliquae conditiones termini generationis prout reperitur generatio in in ferioribus, concedit tamen ista opinio, quod vere sit termiuus formalis generationis pro¬ pter aliquam similitudinem cum termino in his inferioribus; ita videtur, quod habeat ne cessario concedere, ipsam esse subiectum ge nerationis propter similitudinem cum subie cto generationis naturalis; quae similitudo apparebit, si attendamus primo similitudinem, quam habet cum termino,

Ideo videtur mihi breuiter dicendum, terminum generationis habere sex conditiones, quarum prima est.

1 Quod ante generationem non sit aliquid secundum se, sed solum in potentia passiua materiae, & in potentia actiua agentis.

2 Quod habeat terminum oppositum, sci licet ipsam priuationem, quae praeexistit genetationi secundum actum, eo modo quo priuationi potest competere actu esse

3 Quod exeat de potentia ad actum per ipsam generationem, & per consequens necessario generetur per accidens

4 Quod ita exeat ad actum de potentia, vt in tali exitu communicetur, & acquiratur composito, vel supposito, & indiuiduo, quod per se generatur.

3 Quod semper acquiratur per se, & primo, ita vt denominet, & specificet tam gene rationem, quam rem generatam.

3 Quod sit ratio assimilandi genitum gignenti, nam hoc est quod maxime videtur intendi in actu generationis.

Ad propositum applicando, dico, quod si vellemus loqui de termino generationis secundum has omnes conditiones, non est du bium, quod diuina essentia non potest esse terminus, quia primae tres conditiones, quae ex defectu proueniunt, sibi omnino repugnant, sed tres aliae conditiones sequentes, cum nul lum defectum importent, possunt essentiae conuenire, & sic habebit rationem termini formalis, ipsa nanque quantum ad quartam conditionem acquiritur primo, & per se, ita vt generationem specificet, & denominet, nam illa generatio dicitur naturalis, & diuina propter diuinam naturam, quae per eam acquiri tur, & hoc quantum ad quartam conditionem; est etiam ratio assimilandi filium patri quoad vltimam conditionem.

Nunc similiter dicendum est, quod diuina essentia habet rationem subiecti; quia vere in se habet aliquam conditionem subiecti saltem vltimam, quantum tamen ad praesens spectat, mihi videtur, quod tres conditiones ubiecti illi possint attribui, & ideo tres adducam rationes probantes ipsam esse subiectum generationis.

1 Idem est fundamentum, & subiectum cuiuscunque generationis: diuina, essentia est fundamentum generationis diuinae; ergo est eius subiectum. Maior est nota in generatione sensibilium, in qua idem est subiectu, & fundamentum ipsius, & ideo sicut ipsum vle est susceptibile generationis, vt patuit superius per Arist. ratione cuius dicitur subiectum ge nerationis, ita generatio fundatur in eo, & sic dicitur fundamentum Minor etiam patet quia cum diuina generatio sit quaedam relatio, & diuina essentia sit fundamentum omnium diuinarum relationum, oportet necessa rio dicere, quod ipsa sit fundamentum diuinae generationis, & per consequens ipsa erit subiectum.

2 Illud, quod praeexistit generationi, & ei, quod generatur, non sicut priuatio, nec sicut generans, nec omnino sicut formalis ra tio generandi, necessario praeexistit sicut prin cipium materiale; diuina essentia est huiusmodi; ergo, &c. Maior est nota, quia non videtur, quod aliquid praeexistat generationi, nisi altero trium modorum. Minorem probo quam tum ad omnes partes, nam quod diuina essentia praeexistat generationi, & per consequens termino generationis, saltem secundum rationem, hoc nulli est dubium: quod aut non praeexistat vt priuatio, est omnino certum, nec vt generans, sicut apparet ex his, quae dicta fuerunt, nec vt formalis ratio generandi tantum, quia tunc nullo modo fundaret genera tionem, quod est falsum, sicut patet per rationem praecedentem. Consequentiam probo, formalis enim ratio generandi vt sic, nunquam fundat generationem, immo sibi repugnat illam fundare: cogimur ergo dicere, quod essentia praeexistat generationi, non solum, vt formalis ratio generandi, sed etiam vt ma teriale principium.

3 Illud, quod praeexistit generationi, & manet in re genita, habet rationem subiecti, & principij materialis in illa generatione. essentia diuina est huiusmodi; ergo &c. Maior est nota ex primo articulo huius quaestio nis, quia ista videtur conditio solius principij materialis. Minor etiam non habet dubium quantum ad ambas partes, & ideo concludo quod potest, & debet concedi diuinam essen tiam habere rationem subiecti diuinae generationis, non obstante quod sit terminus formalis, quia ista duo stant simul, & possunt coincidere in idem, vt patuit in secundo art.

Contra praedicta duae occurrunt dubitationes, prima est, quia tertia ratio nihil videtur concludere, nam si diuina essentia manet in re generata, vel est vt principium materia le rei generatae, vel vt terminus formalis per generationem acquisitustsi dicatur primum, tunc contradicitur rationi superius factae, in qua dictum est, quod non se habet vt princi pium materiale respectu rei generatae, quia tunc relatio caderet in ratione principij for malis: si autem dicatur secundum, tunc ratio non est ad propositum, quia per eam non con cluderetur, essentiam esse subiectum sed solum esse terminum formalem.

Respondetur, quod argumentatio peccat. per fallaciam consequentis, quia procedit a tribus causis Veritatis ad duas tantum, quod patet, quia, diuinam essentiam manere in filio genito, potest intelligi tripliciter; vno modo vt principium materiale constitutiuum filij, alio modo vt principium materiale, & vt subiectum ratione proprietatis; tertio mo do, vt formalis terminus acquisitus; primum modum non admitto, quia mihi contradicerem, alios duos concedo, &dico quod ad hoc, vt illa ratio sufficienter concludat propositum, sufficit, diuinam essentiam manere in re genita, vt principium materiale suae proprietatis, dato quod sit principium formale respectu filij, quia haec duo bene possunt stare simul.

Secunda est, quia non videtur possibile; aliquid esse subiectum generationis, & non subiici termino eiusdem, quia subiici genera tioni, & termino est idem, hoc autem si concedat sequit necessario, quod essentia subiiciatur sibiRespondetur, quod haec ratio est vera in humanis, vbi eiusdem rationis est subiici generationi, & termino; in diuinis autem ratio non concludit, quia non considerat totum, quod est de ratione generationis diuinae; nam de ratione generonis inferiorum est exitus for mae de potentia ad actum, & sic dicitur mutatio, in quantum vero est quaedam produmio, de ratione eius est accipere esse ab alio, & dare esse alteri, quae duo sunt relatiua, Cum ergo dicitur idem est subiectum generationis, & termini, dico, quod valet quando generatio est mutatio de potentia ad actum, si autem intelligatur de generatione, vt ess quaedam productio, & acceptio esse ab alio, sic nego, quia super hoc subiectum, scilicet essentia fundatur ista relatio, scilicet acceptio esse ab alio.

Superest rationes alterius opinionis soluereAd primam dico negando maiorem, quia non est inconueniens: idem esse subiectum, & terminum generationis, alio, & alio modo & cum infertur, ergo filius habebit essentiam duobus modis, nego, quia sequitur, filium ha bere essentiam solum vt formalem terminum specificantem, & essentialem, nam quamuis essentia in filio sit quasi materiale principium suae proprietatis, hoc tamen non facit, filium habere essentiam per modum materialis principij, sed facit, ipsam essentiam habere proprietatem filij per modum subiecti, & funda menti, sicut (exempli gratia) forma continetur in composito tanquam pars in toto, & quia totum continet partes, ideo dicitur habere illam, vt aliquid contentum, alio modo forma est incomposito, quia est in materia composit continendo eam, secundum Com3. Metaph & tamen propter hoc non sequitur, quod compositum contineat formam duo bus modis, quia primus modus continendi est composit, secundus vero formae adscribitur.

Ad secundam dico, quod essentia diuina proprie loquendo est subiectum generationis nullo illorum modorum, sed prout est sub generatione actiua patris, & passiua silij por modum subiecti, & fundamenti; nam aliud est essentiam esse in patre, & filio, & aliud, ip sam esse sub generatione vtriulque, quia pro ut est in patre, & filio est aliquid alterius, sicuti forma est aliqud ipsius composit; prout ve ro est sub generatione actiua, vel passiua non est aliquid alterius, sed magis aliquid alterum est ipsius, quia generatio est ad essentiam put ad subiectum, & fundamentum, & ideo praefata ratio arguebat ex insufficienti enumeratione, & peccabat per fallaciam consequentis.

Ad tertiam dico, quod si accipiamus totum genus causae secundum limitatum modum causandi nunc repertum in inferioribus, sic Deo excluditur omnis causalitas cuiuscun que generis, & isto modo ratio nihil concludit, si autem accipiatur totum genus alicuius causae, vt comprehendit omnes modos causa litatis existentes in illo genere proprie, vel similitudinarie, sic dico, quod a Deo non exclu ditur aliquod genus causae, & ideo in proposito minor est falsa, & maior vera; & cum pro batur, quia causa materialis secundum totum suum oenus dicit imperfectionem, dico, quod si intelligatur secundum omnes suas conditiones, proposito est falsa, quia saltem quantum ad tres vltimas non dicit imperfectionem, licet quantum ad tres alias conditiones, puta esse in potentia, habere priuationem an nexam, & transire a non esse ad esse dicat maiorem imperfectionem quacunque alia causa.

Ad quartam nego minorem, quia de ratione principij materialis non est esse in potentia, nisi quando indiget forma, per quam perficiatur, & ad actum reducatur, quod nul lo modo est in proposito, quia essentia sic est principium materiale, quod etiam est termi- nus formalis; & ideo haec ratio bene valeret contra ponentes relationem terminum formalem generationis, quia tunc essentia vide retur subiici generationi, vt per eam consequeretur aliquem terminum formalem, quem non habet, sed contra me nihil habet qui pono essentiam subiici generationi; non vt ipsa acquirat perfectionem, sed vt ipsamet acquiratur alicui persone in ratione formae.

Nec propter hoc sequitur, quod illa persona sit in potentia ad eam, quia nihil est in persona, quod se habeat in potentia ad terminum formalem, non enim est essentia, quia ipsa ponitur terminus formalis; non relatio, quia tunc ipsa poneretur quasi fundamentum essentiae, quod nullus diceret

Ad quintam respondeo dupliciter, vno modo negando consequentiam, & cum probatur, quia productio praeexigit ante se approximationem &c. concedo, vbi ista duo tantam habent distinctionem, quod possut ad se inuicem distare, quod non est in proposito, vbi distinguuntur sola ratione, & sunt idem re, propter quod non indigent relatione approximationis.

Aliter respondeo, negando falsitatem consequentis: & ad probationem de ente reali non praeexigente ante se necessario ens rationis, dico, quod non valet, aliter sequere tur, quod quidquid praeexigitur distinctioni reali patris ad Filium, necessario esset rea le, & cum praeexigatur distinctio paternitatis ab essentia, illa distinctio esset realis, quod est falsum: quod autem distinctio paternita tis ab essentia praeexigatur distinctioni patris a filio, patet, quia nisi distingueretur ali quo modo, paternitas non constitueret patre in esse, & tunc non distingueretur pater a fi lio; Nec valet eis, si dicant, quod paternita;s distinguitur ab essentia formaliter ex natura rei, quia (vt patuit) talis distinctio formalis recipit suum complementum a ratione, & ideo non debet denominari, nisi distinctio rationis.

Et quamuis concederetur eis, quod sit ex natura rei, ipsi tamen dicerent, quod non est simpliciter realis, & tunc sicut habent 4 inconueniente, quod ens reale necessario praeexigat ante se ens rationis, ita pari ratio ne debent habere pro inconuenienti, quod ens simpliciter reale praeexigat ante se aliquid, quod non sit simpliciter reale

Verum quia ista proposito ens reale non praeexigit ante se ens rationis, videtur pat uandam difficultatem, idcirco respondeo praemissa distinctione, quod in ente rationis est accipere duo, scilicet rationis complemen tum, & rationis fundamentum, cum ergo di citur, ens reale non praeexigit ante se ens ra tionis, concedo, si ens rationis dicat rationis complementum. Si vero dicat rationis fundamentum, nego. Exempli gratia, simili tudo, & dissimilitudo realis, quae est inter ho minem, & asinum, praeexigit in eadem anima aliquam distinctionem, non quidem realem, sed rationis; nec rationis quantum ad complementum, quia dato quod nullus intellectus hoc intelligeret, ita esset; sed quan tum ad fundamentum, quia praeexigitur in tali intellectu distinctio rationis, per quam homo possit fundare istam dissimilitudinem, & similitudinem.

AD ARGV M ENTA principalia.

AD primum dicendum, quod bene con cluderet, si ibi esset subiectum secundum omnes conditiones, quas habet in inferioribus; quod tamen non est verum, vt ostensum est.

Ad secundum dico, quod supponit falsum, quia vnum, & idem potest esse subiectum, & terminus generationis, alio, & alio modo ac ceptum, vt ostensum fuit superius.