Quaestio 1

DISTINCTIONIS OCTAVae. QVAESTIO PRIMA. Vtrum in Deo sit aliqua realis composito.

ARGVITVR AD PARTEM affimantem. 1 Qlcut se habet prima materia ad formam.

2ita prima forma ad materiam: materia an. & forma dicuntur relatiue ex 2. phys. sed impossibile est primam mam manere absqu aliqua forma, vt habetur 2. de Cen. ergo im possibile est primam formam esse sine aliqua materia. Sed Deus est prima forma, ergo est compositus ex materia, & forma.

2 Quod est comparabile alicui sm Maius & Minus, est compositum ex partibs quanti tatiuis, Deus est huiusmodi, ergo. Probatur Maior ex Arist. primo phys. dicente, quod talis comparatio non potest fieri, nisi inter ea quae sunt eiusdem rationis. Minor habetur lob xi. Excelsior caelo est, & quid facies; profundior inferno, & vnde cognosces: longior terra mensura eius, & latior mare.

3 Substantia vere dicitur a subsistendo accidentibus: Deus autem proprijssime ess substantia, vt patet, ergo est compositus ex sub iecto, & accidente

4 Secundum Arist. octauo phys. est denenire ad aliquod primum mobile, quod mo ueatur ab alio, hoc autem est corpus Caeleste, quod quidem secundum Auer: in de sub stantia orbis, compositum est ex motore, & moto: Sed iste motor non potest esse nisi pri mus, qui est Deus; nam corpus primo motum non potest moueri nisi a primo motore, ergo &c.

3 Vbicunque est numeratiua connexio, ibi est aliqua composito, sed connexio numera tiua est inter Deum, & vniuersum, ergo &c. Minorem probo, per Aristo. 12. metaph vbi vult quod vniuersum se habeat ad Deum sicut exercitus ad Ducem, & per consequens, sicut connexio militum cum exercitu non potest esse sine connexione totius exercitus ad Ducem; ita connexio inter partes vniuer si non potest saluari absque connexione totius vniuersi cum Deo.

ARGVITVR PRO PART affirmatiun. PRimo auctoritate "D Patris August. ry 4 de Trinit. cap. 15." dicentis, quod Deui vere est summe simplex

Praeterea, omne compositum dependent a componentibus partibus: Deus a nullo dependet, cum sit primum ens independetis) ergo &c.

RESPONDEO: in ista questionem quinque sunt videnda, quae etiam tanguntur in argumentis adductis.

1 An Deus sit compositus ex materiam & forma.

2 An compositus sit ex partibus quantitatiuis.

3 An componatur ficut substantia cum accidente.

4 An sicut motor cum mobili.

3 An componatur Deus cum vniuerso, si cut cum eo quod est ad finem.

ARTICVLVS PRIMI An Deus sit compositus ex materia, & forma P GEIMfuius cuidentiam est primo intens gendum, quae composito sit illa, qua est ex materia, & forma: nam quidam arbitrantur, quod materia, & forma sic componantur adinuicem, quod constituanit quandam tertiam naturam, quam vocant formam totius; & hanc dicunt esse aliquod resultans ex coniunctione materiae cum forma: itaqu nec est forma, nec materia, nec etiam ipsum compositum, sed quid aliud resultas ex vnib ne illarum partium.

Quod non sit materia, nec forma satis patet, quia resultat ex eis: quod autem non fit psum compositum facile probatur, eo quod est forma composit, nihil autem est forma sui ipsius, ergo erit diuersa a composito,

Probant autem hanc eorum sententiam tripliciter.

Primo quia compositum ex materia, & forma habet quidditatem definibilem; non potest autem dici, quod ista quidditas sit ipsa natura composit, quia tunc quidditas haberet quidditatem, & compositum haberet seipsum, cum habeatsuam naturam: nec etiam potest dici, quod ista quidditas definibilis sit sola materia; quia tunc forma non caderet in definitione: nec etiam sola forma, quia tuc materia non poneretur in definitione; quod totum est falsum; ergo sequitur quod illa quid ditas sit quid resultans ex vtrisque.¬

Secundo probatur idem ex differentia quae est inter vnionem materiae cum forma subtantiali, & subiecti cum accidente: nam vide mus, quod in illa vnione subiecti cum accidente non resultat tertium quid distinctum ab eis, praeter ipsammet compositonem, vel compositum, ergo debet in ista vnione substam tiasi aliquid aliud resultare, cum haec sit maior vnio, quam illae, hoc autem non est nisi tertia quaedam natura, ergo &c.

Tertio, probatur per illud quod videmus in vnione elementorum, ex quibus resultat quaedam natura media, quae nec est omnia illa, nec aliquod illorum; ergo ita erit in proposito, resultabit enim tertia quaedam natura ex vnione naturae cum forma, quae nec erit materia, nec forma, nec compositum.

His tamen non obstantibus puto hac sententiam esse falsam, praecipue propter tria

Primo, quia videtur contra intentionem Arist. 2. physic. vbi determinat de natura, & de habente naturam, nullam tamen mentionem ibi facit de huiusmodi tertia natura, im mo pter materiam, & formam nullum aliam dat naturam, & ipsum compositum non appellat naturam, sed habens naturam, & in secudo de qnima diuidens substantiam, tres tantum enumerat, materiam scilicet, formam, & com positum, quam diuisionem respetit in 7. & t 2. Metaph si autem daretur haec tertiam natura, tunc debuisset Arist. diuidere substantiam in quatuor; si illa esset substantia; alia: eius diuisio esset diminuta.

Secundo, si daretur huiuimodi tertia natura, vel esset simplex, vel composita, si simplex, tunc, vel esset eiusdem rationis cum ma teria, vel cum forma, quia non datur alia sub stantia simplex; si primum dicatur, tunc erum duae materiae in composito, si secundum, tumc duae formae substantiales, quod est absurdum si sit substantia composita antequam illa ad ueniat, iam compositum haberet essc compositum, & sic frustra esset illa

Tertio, quocunque modo dicatur, siue quod sit simplex, siuc composita, dato quod informet ipsum eompositum, cum ponatur esse for ma totius, quro ab eis, vel informabit ipsum compositum, seu totum, sicut accidens informat substantiam, vel sicut forma substantialis informat materiam: si dicatur primum, tunc quemadmodum substantia cum accidente facit vnum ens per accidens; ita compositum cum ista forma totius faciet vnum ens per accidens; quod videtur absurdum, eo quod pertinent ad idem genus, & ad eandem speciem cum forma sua; si vero dicatur secundum, tunc sicuti ex vnione ma teriae cum forma resultat lista tertia natura, ita ex vnione ipsius formae totius cum composito (est enim quid diuersum ab eo) re sultabit quaedam alia natura, & ex illa altera, & sic dabitur processus infinitus in huiusmodi naturis.

Standum est ergo in primo modo, & dice dum est, quod materia; & forma vniuntum; ad inuicem, non ad constituendum tertiam naturam, sed solum ipsum compositum, quod quidem non est natura, sed habens naturam, per Arist. 2. Physic. Vnde si quaeratur quid est forma totius, dico, quod per formam totius possum intelligere ipsammet formam partis, quae quidem dicitur forma ipartis, in quam tum ipsa est natura, potest autem dici forma totius, inquantum per illam totum composi tum est vnum ens in actu. Vel potest secundo dici, quod forma totius est ipsummet totum compositum, vt sit constructio intransitiua, scilicet forma totius est forma, quae est totum, & dicitur hoc modo forma, non ab in formando, sicut illa, quae est natura, sed ab actu existendo, quia totum compositum aliud existit; quamuis altera eius pars sit tantum actus.

Pot tertio dici, quod forma totius sit ipsumet compositum prout abstrahitur per intellectum a conditionibus indiuiduantib, & vocatur hoc mod forma, non quod sit proprie forma, sed quia habet similitudinem quandam cum for ma, ex eo quod abstrahita conditionibus ma teriae ad modum formae.

Argumenta autem superius inducta facile soluuntur.

Ad primum cum dicebatur, quod compo situm habet quidditatem, &c. Dico, quod non habet aliam quidditatem, quam ipsam forman partis, non enim habet propriam quidditaten definibilem, quia definitiones significant conposite, vt dicit Comm. 7. Metaph Com. qo. propter quod non definitur quidditas, sed habens quidditatem. Nec obstat si dicatur, quod quidditas in substantijs est idem cum eo cuius est quidditas, secundum Arist. 2. Metaphnam quidditas pro tanto dicitur esse idem cum eo cuius est quidditas, non quia sit idem simpliciter quod compositum, sed quia est idem, quod eius forma intrinseca; & comple ctiua secundum Auer. 8. Meta. Com. 20. vbi ait, quod quidditas hominis est homo, vno mo do, & non home alio modo, idest est forma hominis, & non est homo aggregatus ex ma teria, & forma.

Ad secundam, cum dicitur, quod vnio ma teriae cum forma est maior vnione subiecti cum accidente, Concedo, sed ex hoc non ha betur, quod debeat resultare tertia natura; sed solum maior vnitas, quod est verum, nam tanta vnione hae duae partes coniunguntui adinuicem, quod compositum ex eis est vnum ens secundum actum, & duo secundum potentiam: est tamen notandum, quod ista vnitas non prouenit ex eo quod realitas materiae, vel formae transeant in quandam tertiam rea litatem, sicut imaginantur quidam, sed ex eo tantum, quod compositum accipit complementum suae entitatis, & vnitatis per formam; quae est vna; licet enim duas habeat realitates: altera tamen earum scilicet materia est incompleta, & secundum potentiam. Colligitur ergo, quod per solam formam habeat vnum essc completum secundum quod dicitur vnum, quia forma est vna: & hoc tangit Comment 7. Met comm. 8. compositum vero ex subiecto, & accidente non est vnum ens secundum actum, duas habes realitate actu, formam scilicet substantialem, & formam accidentalem, quarum quaelibet dat esse completum secundum suum genus, & suam speciem, & si definiretur tale, puta homo albus. definiretur necessario duabus definitionibus hominis scilicet, & albedinis, compositum ve ro substantiale, quia vnicam habet actualita tem, vnica definitur definitione.

Ad tertiam dico, quod magis arguit oppo situm, quam propositum, nam ideo ex elemen tis resultat forma media, quia sunt contraria & habent distinctas actualitates, propter quod ex eis non potest constitui vnum mixtum nisi adueniat forma media, per quam mistum habet vnitatem: quae quidem forma habet etiam detinere elementa in misto, nam disolue tur, vt dicit Arist. 2. de anima: Compositum vero ex materia, & forma non habet nisi vnam actualitatem formae substantialis, per quam est vnum ens in actu, propter quod non est necesse ibi ponere aliquam aliam naturam, sic ergo patet qualis sit vnio materiae cum forma substantiali.

Ex his apparet, quod in composito est de pendentia ex parte materiae, ex parte compo siti, & etiam ex parte formae: dependet enim a forma, quia perficitur, & est in actu per illam, vt dicit comm. 1. Met, com. 7. causa actus in composito est forma: item forma aliquo modo dependet a composito, & per con sequens a materia, quia est pars composit, propter quod non potest habere suum esse actu, nisi in composito, vt dicit Com: & Met c. 10. quod quidditates non sunt actus, nisi per esse rerum quidditates habentium: a ma teria vero dependet, quia substentatur prea¬

Ad propositum ergo de huiusmodi compositone in Deo respondetur, quod in eo non est talis composito; nam quod est summe perfectum, nullam includit imperfectionem, vel defectu, sed Deus est summe perfectus, composito autem ex materia, & forma dicit imperfectionem, tam ex parte composit, quam ex parte componibilium, ergo &c. Maior est nota, & minor patet ex dictis quantum ad vnam parte, scilicet quod compositum dicat imperfectionem, & etiam componibilia, proter mutuam illorum inter se necessariam dependentiam, ideo probo eam quo ad aliam par tem, quod Deus sit summe perfectus, nam si cut illud, quod est mensura in aliquo genere, est summe perfectum in illo, ita quod est me sura in toto genere entis, debet esse simpliciter, & vniuersaliter perfectum. Deus antem est mensura totius entis, secundum Aristo. & Commen. 10. Met, quia est primum ens; ergo &c.

Secundo, si Deus esset compositus ex materia, & forma haberet supra se aliquam cau lam efficientem, quod est falsum, quia per ip sum Deum omnes intelligunt primum ens, & primam causam, consequentiam probo, quia materia non est de se actu sub forma cum sit in potentia ad eam, nisi per aliquod agens reducatur ad esse actu sub illa; non potest aut seipsam reducere de potentia ad actum, quia simul esset in actu, & in potentia, non potest effectiue per formam reduci ad talem actum, quia tunc forma seipsam extraheret de potentia ad materiam, ergo requiritur ali qua causa effectiua extrinseca, a qua fiat tais cumposito, non enim efficit seipsam, nec efficitur a componibilibus, cum sit in potentia ad eam, restat ergo, quod composito ma teriae, cum forma in quocunque reperiatur. habeat causam effectiuam extrinsecam, a qua depedeat, quod primo enti, scilicet Deo benedicto simpliciter repugnat. Et ideo non est in eo talis composito.

ARTICVLVS SECVNDVS An Deus sit compositus ex partibus quantitatis.

REspondeo, quod hoc potest intelligi duobus modis, primo an sit quantus pese, sicut corpus, secundo an sit quantus per accidens, sicut virtus in corpore per accidens extensa, & vtraque composito repugnat Deo, primum probo tripliciter.

Primo si Deus esset quantus, sicut corpus, sequeretur, quod non esset primum ens immobile, quod est falsum. Consequentia patet, quia omne corpus est mobile: falsitatem pro bo, quia in mouentibus, & motis non est. pro cedere in infinitum iat patet 3. phys ideo oportet deuenire ad vnum primum ens immobile, & hoc est Deus (secundum omnes.

Secundo sequeretur, quod Deus non esset actus purus, consequentia patet, quia in composito est triplex potentia, vna materiae quae est in potentia vt subiectum, quod infor matur, alia, qua partes eius sunt in potentia ad totum, & tertia, qua totum est in potentia. ad partes, quia sibi non repugnat diuisio: Falsitatem probo, quia primo enti conuenit esse purum actum, nam si esset aliquo modo in potentia, esset aliquod ens prius eo, quod est falsum, semper enim actus simplex est prior potentia, ut patet 5. Metaph¬

Tertio sequeretur, quod non esset simpli citer ens nobilissimum, probo consequentiam, quia vel esset corpus viuens, vel non, si non viuens, corpora viuentia essent nobiliora eo si vero viuens, tunc anima per quam viueret esset nobilior, sic ergo patet Deum non esse quantum sicuti corpus.

Vlterius probo quod non sit quantus per accidens, sicut virtus in corpore per accidens extensa, & hoc tripliciter.

Primo, quia sequeretur quod non esset primum ens immobile, sicut sequebatur prius. si fuisset quantus per se, nam sicut se habet aliquid ad esse quantum, ita se habet ad moueri, vel posse moueri, ergo sicut quantum per se potest moueri per se, sic quantum per accidens poterit moueri per accidens

Secundo sequeretur eodem modo, quod non esset actus purus, quia omnis forma ex. tensa est actus iunctus potentiae, quae incon uenientia sequerentur etiam si esset virtus in corpore, dato quod non esset extensa, sicui anima nostra, quae nihilominus est actus ali quo modo potentiae admixtus, & per accidens mouetur ad motum corporis.

Tertio per Arist. 8. phys. Deus habet virtutem infinitam, ergo non potest, fundari in aliqua magnitudine, & per consequens non erit quantus per accidens, pro consequentia adduco rationem Arist. qui sic arguit, si vir tus infinita fundaretur in aliqua magnitudi ne, vel illa esset infinita, vel finita, non enim datur media, non potest dici infinita, quia ta lis magnitudo non datur, vt ostensum est 8. phys. & primo caeli: non potest dici finitati, da virtus fundata in magnitudine consequi tur augumentum, & decrementum illius, cum ergo magnitudini finitae non repugnet augu mentum, sic virtuti infinitae non repugnaret accretio virtutis, quod est impossibile, quia tunc datetur infinitum maius infinito. Sed dices, si haec ratio esset vera sequere tur quod virtus corporis caelestis sit finita, vel terminata, & sic non poterit durare por infinitum tempus, quia nulla virtus finita ex tendit se ad tempus infinitum, hoc autem est falsum, ergo &c.

Huic dubitationi respondent aliqui, vt tam git Comment. 1 2. Metaph com. o. dicendo, quod celum durat infinito tempore, non per virtutem propriam, quia finita est, sed per virtutem primi principij conseruantis ipsum iniesse, cum sit infinita, & sic virtus caeli secun dum se, non est infinita, relata tamen in virtutem primi principij, poterit ab illo recipere infinitatem, quae solutio videtur Platonis in Tvmeo introducentis Deum alloquentem corpora caelestia hunc in modum; natura vestra estis dissolubilia, sed voluntate mea, quae maior est nexum vestro seruamini indissolubilia.

Quam solutionem improbat Com. vbi su pra, nam impossibile est, quod illud, quod de se possibile est, necessitatem acquirat ab alio, nisi natura possibilis mutetur in necessariam, quod est absurdum, propter quod aliter dicit Comm. quod in caelo non est aliqua potentia ad non asse, & corruptionem, tum quia non habet materiam, tum etiam quia non habet contrarium, & sic dicitur permanens ex se, & per substantiam suam, non autem pro pter infinitam virtutem, quae ipsum praeseruet a corruptione, poterit ergo durare infi nito tempore, licet sit potentia ad vbi in illo.

D. Thomas primo contra gentes cap. 2o. istam solutionem improbat dicens, quod quamuis in caelo non sit potentia passiua materia ad esse, & non esse; est tamen in eo potentia actiua formae, ad esse tantum: quia (per eum) virtus, & potentia ad esse, magis est at tribuenda formae, quam materiae: si ergo caelum potest habere esse ex se per infinitum tempus, videtur quod virtus, & potentia eius formae, sit infinita in eo quod se extendit ad tempus infinitum: hoc tamen est falsum.

Et ideo aliter respondet ipse dicens, quod si caelum ita duraret per tempus infinitum quod sua duratio haberet infinitam quanti tatem sub tempore, quemadmodum motus caeli, qui tempore mensuratur, tunc oporte¬ ret dicere quod eius duratio esset virtute di uina & infinita, ex eo quod se extenderet ad principiandum infinitam quantitatem motus, & temporis; ita eodem modo virtus for mae caelestis esset infinita, quia se extenderet ad infinitam quantitatem suae duratiouis; nunc autem duratio celi, quamuis sit per tepus infinitum, nullam tamen quantitate habet sub tempore, sed est simplex, & indiuisibilis, & ideo ex tali duratione non potest argui infinita virtus in forma.

Haec solutio mihi non placet, primo, quia reducit aeternitatem durationis coeli in suam formam tanquam in principium actiuum, quod videtur falsum, nam si esset principium actiuum illius durationis, vel illam efficeret, vel saltem prohiberet principium corruptiuum sui esse, & suae durationis, vt anima ab Arist. dicitur prohibere elementa ne dissoluantr, ad quorum dissolutionem corrumperetur animal; primum dici nequit, quia nulla forma efficit se ipsam, nec rem cuius est forma, nec etiam ipsam durationem, secundum etiam est impossibile in coelo, quia ibi nullum est principium corruptiuum, quod prohibea tur per formam.

Praeterea dato, quod forma esset principium actiuum istius durationis adhuc haberetur propositum, nam quamuis duratio coeli sit simplex, & indiuisibilis, excedit tamen in vir tute, & nobilitate durationem infiniti motus, quapropter si virtus illa, quae causat durationem infiniti motus in coelo, ex hoc dicitur infinita, multo magis virtus formae celestis debet dici infinita, ex eo quod causet du rationem simpliciorem, & nobiliorem poten tem coexistere cum infinito motu, & tempo re. Accedit quod praefata solutio videtur coincidere cum solutione Commentat. si quid veritatis continet; nam si quaeratur ab isto Doctore, quare duratio corporis celestis non habeat quantitatem, sed sit indiuisibilis: Rnidet quod ideo est, qua ipsum celum in suo esse, & in sua duratione est inuariabile, & si vlterius quaeratur ab eo, quare est inuariabile in suo esse, & in sua duratione: oportet eum necessario dicere, quod hoc est, quia non est in eo potentia ad non esse, quae est principium corruptionis, & variationis, ergo de primo ad vltimum, ideo celum non requirit virtutem infinitam, vt conseruetur in esse, & in duratione, quia non habet potentiam ad non esse, ratione cuius indigeat conseruari a corruptione, sed ista est solutio Comm. ergo coincidit haec cum illa

Quapropter solutio Comm mihi videtur bona, si bene intelligatur, ad cuius euidentiam dico, quod secundum Aristo. & Comm non est par ratio de re corruptibili, & incorrupti bili, nam duratio, & conseruatio rei corrupti bilis pendet a duplici causa, primo a Deo benedicto tanquam a virtute extrinseca, secundo ab ipsa forma rei, tanquam a virtute intrinseca, ex Arist. 1. de anima dicete quod anima praeseruat animal a dissolutione, & corruptione conseruado vnita ipsa elementa, quanto igirur aliqua forma est maioris vir tutis, tanto magis resistet contrarijs corruptio nibus, & tanto maiori tempore praeseruabit rem cuius est forma a corruptione; & ideo si esset aliqua forma quae infinito tempore pos set resistere corruptionibus contrarijs, illa pos set praeseruare rem in infinitum, & sic argue retur necessario eam esse virtutis infinitae.

Non autem sic est dicendum de duratione rei incorruptibilis, sicut est coelum, quia existentia, & duratio eius non dependet, nisi a virtute extrinseca conseruante scilicet a Deo; quod apparet per Aristo. 12 Met. dicentem, quod ab ipso primo dependet coelum & tota natura; & per Comment. in de substantia or- bis, vbi dicit quod indiget non solum virtute mouente ipsum secundum locum, sed etiam virtute largiente sibi lationem, & in sua sub stantia permanentiam aeternam, praeter auten stam virtutem extrinsecam conseruantem, non est quaerenda aliqua alia virtus intrinse ca, quae ipsum praeseruet a corruptione, cum non habeat aliquod contrarium corruptiuum, cui oporteat resistere per virtutem suae formae intrinsecae: Ex quibus patet demonstrationem Arist. qua probat, quod in magnitudine finita non possit fundari virtus infinita, esse bonam, quia etiam si corpus celesse durat per insinitum tempus, ex hoc tamen non potest argui quod habeat aliquam virtutem intrinsecam infinitam, vt visum fuit.

Concludo igitur, quod cum Deus sit vir tutis infinitae, vt ad praesens supponitur, non est in aliqua magnitudine; & sic nullo modo est quantus, nec per se, nec per accidens, & per consequens nullo modo compositus ex partibus quantitatiuis.

ARTICVLVS TERTIVS. Vtrum Deus sit compositus ex substantia, & accidente.

AD hoc respondeo breuiter, quod non, & probo quadrupliciter.

Primo, quia sequeretur, quod non esset summe perfectus: Consequentiam probo, quia perficeretur per accidens additum, & ita non esset perfectus per suam essentiam, sed per participationem alterius, & per consequens non esset summe perfectus.

Secundo, sequeretur, quod non esset ens infinitum, quia reciperet additionem, Infinitum autem nullam recipit additionem, &con firmatur per boetium in lib de hebdomadibus, ubi ait, quod hoc, & illud ens potest habere aliud, & aliud adiunctum, ipsum tamen esse nil aliud adiunctum potest habere, & quia Deus est ipsum esse, cum in eo sit idem esse, & habens esse, sequitur quod non patiatur additionem aliquam: imaginatur enim Poetius, quod ipsum esse de se non sit limitatum, sed limitetur in creatura, eo quod habeat esse participate; & ideo ratione sui non recipit additionem, sed ratione illius in quo est, & quia in Deo idem est esse, & habens esse, sicut repugnat sibi recipere additionem ratione sui, ita etiam ratione habentis esse: arguo igitur a fortiori sic; Magis est illimitatum ens increatum, quam ens creatum, quod dicitur de decem praedicamentis, sed ens creatum. quod dicitur de decem praedicamentis, ratione suae transcendentiae, & illimitationis non potest recipere additionem, ergo multo magis ens increatum, quod est Deus.

Tertio, sequeretur, quod non esset purus actus, quod est falsum, Consequentia patet, quiae nihil componitur cum accidente, quod non sit in potentia ad illud recipiendum, sed purus actus omnem excludit potentialitatem, ergo non est compositus ex accidente.

Quarto, sequeretur, quod non esset primum ens, Consequentia patet, quia illa composito qua componeretur cum accidente, haberet aliquam causam effectiuam, quae quidem non esset ipsa substantia Dei, nec illud accidens additum, nam componibilia non possunt efficere suam compositionem, cum sint in potentia ad eam vt dicebatur, oporteret ergo da re aliquam aliam causam efficientem superio rem, & ideo non erit Deus prima causa, nec primum ens

Confirmatur ratio auctoritate Aug quinto de trinitate cap. 1. dicentis Deus est, "in quo non est aliquid tanquam in subiecto, & nefas est dicere quod ipse subsit suae bonitati"; & Commen. xij. Met com. 28. uult quod sub stantiae intelle uales abstractae sint sine om ni accidente, quamuis falsum dicat, absolute loquendo, nam in omnibus illis substantijs ex cepta prima, quae est Deus, inuenitur compo sitio ex substantia, & accidente; sufficit aut quod faciat ad propositum quoad primam.

Oecurrit tamen hic dubitatio, quae tacta fuit in arguendo, nam per P. August Deus vere est substantia, substantia autem dicitur a substando accidentibus, ergo &c.

Ad hoc dicendum, quod substantia non solum dicitur a substando, sed etiam a per se essendo; substantia ergo vere dicitur de Deo penes secundam rationem, quae dicit perfectionem, secunda vero potius dicit imperfectionem.

Videtur tamen hoc non sufficere, nam pa ri ratione posset dici de accidente, quod inuenitur in Deo secundum illud quod dicit per fectionem, remota imperfectione, non tamen simpliciter negandum est accidens inueniri in Deo.

Respondeo, quod non est simile, quia accidens secundum suam propriam rationem includit imperfectionem, quod patet secundum suam primam impositionem nominis, & suum primum intellectum, nam dicit quod dam ens diminutum, & dependens a qua de pendentia nullo modo potest absolui, nec se cundum rem, nec secundum intellectum; propter quod simpliciter negatur a Deo. Sub stantia autem secundum suam primam nominis impositionem, dicit quoddam ens por se subsistens, perfectum, & independens, quia ipsa est prior alijs entibus cognitione, natura, & tempore, vt patet 5. Metaph & ideo non includit aliquam imperfectionem in suo primario intellectu, sed habet ea qua si adnexam ratione suae limitationis, propter quod potest ab ea seiungi, & secudum intel lectum, & secundum rem, & per consequens vere dicitur de Deo.

ARTICVLVS QVARTVS. An Deus componatur cum aliquo sicut mo tor cum mobili.

Ste articulus videtur habere specialem dif ficultatem propter primum orben, ad que ta videtur se habere Deus, sicut intelligentiae ad inferiores orbes; vnde sicut quaelibet intelligentia componitur suo orbi, tanquam motor appropriatus cum mobili suo pprio; ita videtur dicendum esse de Deo.

Ad cuius euidentiam est intelligendum, quod Deum coniungi primo orbi potest in telligi quinque modis, primo modo quod coniungatur sibi per quandam appropriatio nem, secundo, ex quadam naturali necessi¬ tate, tertio, propter consecutionem alicuius perfectionis non habitae, quarto, propter con seruationem alicuius perfectionis praehabitae, quinto, propter liberam communicationem propriae perfectionis, & bonitatis.

His praenotatis, si quaeratur primo modo, dicunt aliqui quod de intentione Aristo. & Comment. est primum orbem non habere aliquem motorem appropriatum praeter ipsum Deum, dicit enim Comm in de substantia orbis, & xij. Metaph. quod in separatis a ma teria eadem forma est illa, quae est agens mo tum, & finis motus, aliter sequeretur quod motus Caeli esset finitus, cuius contrarium probatum est ab Arist. 8. physic Consequen tiam probat, quia videmus in istis inferioribus quod nulla forma pot perpetuare motum suum, quia mouet propter alium finem a sequo adepto oportet quod cesseteius motus, alioquin frustra esset: cogimur ergo dicere, secundum istam viam, quod eadem substan tia abstracta sit illa, quae agit motum in primo Caelo, & quae est finis praefati motus; eum ergo solus Deus sit finis primi motus, sequitur quod ipse agat hunc motum, & per consequens non oportebit ponere ibi alium motorem appropriatum.

Sed hoc mihi non satisfacit, quia contradicit rationi, nec non Aristot. & Comment. quorum fundamentis videtur inniti; Quod contradicat rationi probo dupliciter.

1 Si Deus esset motor appropriatus primo Celo, sequeretur quod non esset causa realis connexionis totius vniuersi, quod est falsum, quia oportet reducere huiusmodi connexionemi in aliquam vniuersalem causam, quae quod dem non est nisi Deus, secundum Arist. xijMetaph reducentem ordinem vniuersi in Deum, sicut ordo exercitus reducitur in Du cem: Consequentiam probo, nam illud quod intrat aliquam connexionem, & aliquem ordinem tanquam pars intrinseca ordinis, non potest habere causalitatem super totum illum ordinem, tunc enim haberet causalitatem su per se ipsum, immo tunc pars haberet causaitatem super totum, & sic esset perfectior to to: si autem Deus esset motor appropriatus primo Caelo, tuc intraret connexionem vni uersi simul cum ipso Caelo, tanquam pars in trinseca istius ordinis, eo quod quilibet orbis in quantum pertinet ad integritatem vniuer si, includit suum motorem intrinsece, & appropriate, repugnat autem perfectioni ipsius Dei, quod intret ordinem, & integritatem vniuersi tanquam pars.

2 Si Deus esset motor appropriatus primo Caelo, siue primo motui, qui est motus diurnus totius Caeli, sequeretur, quod eius virtus esset adaequata illi motui, consequens est falsum, ergo &c. Consequentia est nota, quia tunc ita se haberet ad illum motum, quemadmodum alij motores ad propria mo bilia, & quia illi sunt adaequati orbibus, iti vt si adderetur vna stella, non possent vlterius mouere ipsos, ex 2. Caeli; ergo iste primus motor eodem modo erit adaequatus illi primo motui: Falsitatem probo, nam suppo no ex demonstratione facta per Arist. 8. phyDeum esse virtutis infinitae, si ergo esset adae quatus primo mobili, tunc causaret in eo mo tum in instanti, quia cum nulla sit proportio virtutis infinitae ad virtutem finitam, si motus causatus a virtute finita fit in tempore, ille qui causabitur a virtute infinita immediate fiet in non tempore, & per consequens in instanti, quod est falsum.

Ex quo apparet quomodo praefatus modus contradicat Arist. 2. de Caelo ponenti ta lem ad aequationem inter motorem & mobile, qualem impossibile est inueniri inter Deum & primum mobile, cum Deus sit infinitae. virtutis, vt habetur 8. phys.

Contradicit etiam Comm. xij. Metaphcom. 4o. vbi mouet hanc quaestionem, quomodo Caelum possit moueri a potentia cuius actio sit infinita, tunc enim necesse esset vt moueret ipsum in non tempore, & soluit dicens, quod iste motus componitur ex duobo motoribus, quorum vnus est finitae motionis, & est anima existens in eo scilicet motus appropriatus, alter vero est motionis infinitae, & est potentia, quae non est in materia; per istum autem motorem separatum non potest intelligi nisi primus motor, scilicet Deus, qui mouet per modum finis, & per modum amati, & desiderati, vt dicit Aristot. in eodem libro, ergo secundum intentionem amborum, Deus non coniungitur primo orbis, vt Motor appropriatus.

Hoc etiam clarius dicit Comment. in de substantia orbis tractatu quinto, vbi loquens de Arist. inquit quod cum considerasset virtures appetitiuas in caelestibus; vidit eas moueri ad appetibile nobilius, per quod non potest intelligi nisi motor separatus, qui est vir tutis infinitae, non applicatus alicui orbi.

Motiuum autem contrariae opinionis non cogit: Nam cum ait Comm. in corporibus caelestibus eandem formam agere motum, & esse finem motus, dico quod duplex est finis, quantum ad praesens spectat, vnus intrinsecus, & perficiens, alter vero extrinsecus necessario coexistens, a quo finis intrinsecus dependet. Comment. intelligit de fine intrin seco perficiente, quia intelligentia non mouet orbem, vt per illum motum consequatur aliquem finem intrinsecum, quem non habet, nec vt se conseruet in sua perfectione, & in suo fine intrinseco, quem praehabet, & ideo quantum ad hoc, ipsamet quae agit motum, est finis motus; quia tamen eius perfectio intrinseca dependet a fine extrinseco coexistente per relationem sui ad ipsum; idcirco quantum ad hoc vult Comment. quod intelligentia moueatur ab intrinseco per appe titum ad appetibile nobilius, ratione cuius motus ab itra causat postea motum ad extra in celo, vt per eum conseruet se in assimilatione suiad illud appetibile quantum est sibi possibile

Et quod haec sit intentio Commentatoris. apparet in 12. Meta. com. 38. vbi postquam dixit eadem formam esse finem & principium motus, mouet dubitationem quaerendo, ad quid laborent in mouendo huiusmodi formae, cum non acquirant istum finem per motum, sed praehabeant ipsum ante motum, & respondens ait, dicamus igitur, quod non mo uent, nisi quia intelligunt quod perfectio earum est in motu, sicut facit ille, qui moue tur ad conseruandam sanitatem, quia scit quod sua sanitas conseruatur in motu: Si quis autem quaerat a Commentatore quomodo per fectio intelligentiarum conseruetur in motu, respondet per modum assimilationis, sic enim potissime assimilantur primo principio a quo dependet eorum, ee & pfectio intrinse ca, & isto modo, vult, quod motus, & actiones intelligentiarum sint propter finem extrinsecum. Immo hoc idem asserit de omni- bus entibus, & ideo assimilat ibidem actiones entium actionibus seruorum, nam sicut omnes actiones seruorum sunt propter dominum, ita omnes actiones quorumcunque entium sunt propter primum principium. si vt illi assimilentur inquantum possunt

Hoc idem videtur intendere Aristo. In 2. de anima quando dicit, quod omnia idem appetunt, & illius causa agunt quaecunque agunt secundum naturam, & sic patet, quod Deus non componitur alicui orbi, tanquam motor appropriatus.

Si autem quaeratur secudo modo, an vnia tur cum vniuerso ratione finis naturalis, & necessarij; Respondeo hoc spectare magis ad sequentem articulum, ideo nihil ad praesens

Si vero qurat, an vniatur vniuerso proper conso cutionem alicuius perfectionis non praehabi te, sic nego, vt patet ex iam dictis, nam cum Deus sit purus actus, & ens infinitum summeque perfectum, non potest ei, deesse aliqua perfectio, quam consequi indigeat per vnionem cum toto vniuerso.

Nec etiam quarto modo potest intellig quod sit propter conseruationem alicuius) fectionis praehabitae; nam si intelligentiae vni untur suis ordibus hoc modo, est, quia earum perfectio intrinseca dependet ab aliquo fine extrinseco nobiliori eis, scilicet a primo principio, ad quod mouentur tanquam in amatum, & desideratum: Deus autem non habet aliquem finem extra se, a quo dependeat sua perfectio cum sit omnino independens; ideo non potest coniungi orbi, vt conseruetur eius. perfectio.

Si intelligatur quinto modo an scilicet con iungatur alicui orbi, vel vniuerso propter liberam communicationem suae perfectionis, & bonitatis; sic concedo, quia in nullo derogat suae perfectioni, & simplicitati, vt clarius) patebit in sequenti articulo; & ideo pro praesenti haec sufficiant.

ARTICVLVS QVINTVS. An Deus componatur cum vniuerso, sicut finis cum eo, quod est ad finem.

REspondeo, quod praesens Articulus po test intelligi quatuor modis, primo mo do; An componatur cum vniuerso, tanquam finis intrinsecus, & informans; sicut quidam existimarunt dicentes Deum esse animam mum di, & iste sensus est erroneus, & impossibilis, quia haec omnia repugnant Deo, iunc nim non esset purus actus, & per consequens neens primum, & illimitatum, repugnat etiam distinctioni, & ordini entium

Secundo modo potest intelligi; An componatur cum vniuerso, tanquam finis intrin secus non in formando, vt caput dicitur finis. aliorum membrorum non informando, quamuis sit intrinsecum connexioni eorum, tanquam pars principalis corporis integrando. ipsum, quem sensum sequti sunt nonnulli, sed iste modus, fuit improbatus in precedenti ar ticulo, sequeretur enim, quod sicut caput in sui perfectione dependet ab alijs membris, & a corpore, ita Deus dependeret ab vniuer so, & alijs partibus eius, quod est absurdum; & sic esset imperfectior toto vniuerso, si seiunctim ab eo acciperetur, sicut caput seiun ctum a corpore imperfectum est.

Tertio potest intelligi. An Deus compo¬ natur cum vniuerso tanquam finis intrinsecus, ad quem necessitate quadam naturali se quatur existentia vniuersi, & hoc videntur sensisse Ari. & Com volunt. en. quod vniuersum connectatur Deo, quia sua perfectio, quam in connexione consistit, necessario dependet a Deo,; & non e conuerso, vt apparet 12. Me ta. vbi in vniuerso assignatur duplex bonum, scilicet ordinis, & ducis, quorum, bonum du cis est maius bono ordinis, cum sit eius causa a qua totaliter dependeat, Deus autem in nullo dependet ab huiusmodi ordine, & connexione. Addit insuper vniuersum coexistere Deo quadam naturali necessitate, quia vbi effectus est contingens, ibi praecedit aliqua indeterminatio in causa, & ideo si existe tia vniuersi esset contingens, aliqua indeterminatio praecessisset in Deo; ac per consequens aliqua mutatio, hoc vt euitaret posuit existentiam vniuersi esse coeternam Deo, sicut patet.

Si igitur vel emus respodere huic quaesito ad mentem Arist tria essent dicenda, primum quod vniuersum habet connexionem cum Deo, taquam cum fine extrinseco a quo eius connexio, & perfectio totaliter est dependens. Secundum, quod Deus nullam habet connexionem cum vniuerso, & in nullo ab eo dependet. Tertium quod quamuis nullam habeat colligationem, vniuersi tamen coexisten tia est Deo coeterna necessario, necessitate quadam immutabilitatis, ex quibus duo prima sunt vera, sed tertium est penitus falsum, & contra fidem

Quapropter est quartus modus dicendi ad istum articulum, quod per istam compositionem, & connexionem non intelligimus aliquam dependentiam ex parte Dei, sed om nem ex parte vniuersi innitentis ipsi Deo. tanquam vltimo fini, & primo principio, cui coexistit non naturali necessitate, sed libera sua voluntate, vt fides nostra Catholica sustinet, & sic potest aliquo modo concedi, quod Deus est coniunctus cum vniuerso, non tamen conclusus in eo sicut pars, vel sicut ali quid ab ipso accipiens, vel sicut eo coexigens sed magis sicut conmunicans perfectionem, & bonitatem suam vniuerso, & partib eius, nec ex aliqua necessitate, sed ex libera sua voluntate: Quod autem vniuersum coexistat Deo non necessario, sed contingenter, & libere non est opus modo probare, sufficit enim ad praesens scire, quod possit aliquo modo verificari, Deum coniungi ipsi vniuerso: Nec ista coniunctio derogat diuinae simplicitati, quia nullam ponit dependetiam ex parte Dei, sed solum ex parte vni¬ uersi; vnde si volumus proprie loqui, commu nicatio ista non debet dici composito; quia composito semper importat dependentiam in vtroque componibilium, sed connexio; idcirco cum quaeritur, an Deus componatur cum vniuerso, tanquam finis, cum eo quod est ad finem, simpliciter debet negari.

Concludo ergo quantum ad totam quaestionem in Deo nullam esse realem compositionem, cum omnis realis composito sufficienter tangatur per istas quinque, si enim est alia, vel supponit aliquam istaru, vel redducitur ad aliquam earum.

AD RATIONES PRINCIPALES. AD primam dico, quod illa proportio non est bona, quia materia prima propter sui imperfectionem semper dependet a forma, forma vero prima nec dependet a ma teria, nec a quocunque alio; & cum probatur, quia materia, & forma dicuntur relatiue, dico quod forma potest accipi dupliciter, vno modo secundum quod dicitur ab informando, & inhaerendo, alio modo secundum quod dicitur natura, & actus, primo modo forma dicitur relatiue ad materiam, secu do modo non; prima autem forma dicitur forma secundo modo, non primo.

Ad secundam, nego falsitatem consequen tis, & cum probatur, quia comparatur rebus quantis, dico quod illa comparatio non est secundum proprietatem, sed secundum quam lam misticam similitudinem, vtitur aute, talimo do loquendi Sacra Scriptura ad excitandum affectum infirmorum, teste P. Aug. 1. de Trin vbi ait, quod "a rebus quae in creatura reperiuntur, scriptura solet valde infantilia pone re, quibus infirmorum affectus moueatur ve luti passibus quibusdam ad superiora, & inferiora, pro suo modulo discernenda"

Ad tertiam dico, quod substantia non solum dicitur a substando accidentibus, sed es aper se subsistendo: Deus ergo non dicitur substantia primo modo, sed secundo modo, & sic ratio non concludit.

Ad quartam dico, quod primum mobile dicitur moueri ex se, non in quantum moue tur a Deo qui est motor extrinsecus, & sepa ratus, sed inquantum mouetur a motore ap propriato, qui est sibi coniunctus.

Ad quintam dico, quod vbicunque est con nexio, & aliqua colligatio ex parte vtriusque connexi, ibi est aliqua composito, inter Deum autem, & vniuersum nulla est colligatio ex parte Dei vt visum fuit) sed solum ex parte vniuersi.