Table of Contents
Commentarius in libros Sententiarum
Liber 1
Prologus
Distinctio 1
Quaestio 1 : Utrum fruitio sit essentialiter unus actus. Quid importetur per hoc nomen fruitio.
Quaestio 2 : Utrum obiectum fruitionis ordinatae, et proprie dictae sit unum tantum.
Quaestio 5 : Utrum uti sit actus necessario distinctus ab ipso frui.
Distinctio 2
Quaestio 1 : Utrum sit tantum unus Deus.
Quaestio 2 : Utrum cum unitate divinae essentiae stet pluralitas perfectionum attributalium.
Quaestio 3 : Utrum cum unitate essentiae stet pluralitas personarum.
Distinctio 3
Quaestio 1 : Utrum Deus cognoscatur a nobis aliquo communi conceptu cum creaturis.
Quaestio 2 : Utrum Deus sit primum cognitum ab intellectu nostro.
Quaestio 3 : Utrum primum cognitum ab intellectu nostro sit aliquod universale.
Distinctio 4
Quaestio 1 : Utrum in divinis sit generatio
Distinctio 5
Quaestio 1 : Utrum divina essentia sit generans
Quaestio 2 : Utrum divina essentia sit formalis terminus generationis
Quaestio 3 : Utrum divina essentia sit subiectum generationis
Quaestio 4 : Utrum filius generetur de substantia patris
Distinctio 6
Quaestio 1 : Utrum pater generet filium naturali necessitate
Quaestio 2 : Utrum pater generet filium voluntate
Distinctio 7
Quaestio 1 : Utrum potentia generandi in Deo sit aliquid absolutum
Distinctio 8
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit aliqua realis compositio
Quaestio 2 : Utrum in Deo sit aliqua compositio secundum rationem
Distinctio 9
Quaestio 1 : Utrum generatio in divinis distinguat filium a patre
Quaestio 2 : Utrum sit aliquis ordo in divinis inter patrem, et filium
Distinctio 10
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat per modum voluntatis
Distinctio 11
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat a filio
Quaestio 2 : Utrum si Spiritus Sanctus non procederet a filio, distingueretur ab eo
Distinctio 12
Quaestio 1 : Utrum Spiritus Sanctus procedat a patre, et filio per mutuum amorem
Distinctio 13
Quaestio 1 : Utrum generatio filii, et processio Spiritus Sancti sint realiter distincta
Distinctio 14
Quaestio 1 : Utrum detur duplex processio Spiritus Sancti, scilicet aeternae, et temporalis
Distinctio 15
Quaestio 1 : Utrum missio sit communis toti Trinitati
Distinctio 16
Quaestio 1 : Utrum in divinis sit missio visibilis
Distinctio 17
Quaestio 2 : Utrum charitas possit augeri
Distinctio 18
Quaestio 1 : Utrum id, quod significatur nomine doni, in divinis sit quid essentiale
Distinctio 19
Quaestio 1 : Utrum divinae personae sint aequales
Quaestio 2 : Utrum detur aliqua veritas praeter divinam
Distinctio 20
Quaestio 1 : Utrum filius sit aequalis patri in potentia
Distinctio 21
Distinctio 22
Quaestio 1 : Utrum Deus sit nominabilis a nobis aliquo nomine significante suam essentiam
Distinctio 23
Quaestio 1 : Utrum nomen personae in divinis significet intentionem rei, vel rem intellectam
Distinctio 24
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit unitas
Quaestio 2 : Utrum in Deo sit aliquis numerus
Distinctio 1
Distinctio 26
Distinctio 27
Quaestio 1 : Utrum verbum mentis nostrae habeat aliquam similitudinem cum verbo increato
Distinctio 28
Quaestio 1 : Utrum innascibilitas in divinis dicat rationem positivam
Distinctio 29
Quaestio 1 : Utrum principium dicatur secundum unam rationem in Deo, et creaturis
Distinctio 30
Quaestio 1 : Utrum relationes dictae de Deo ex tempore sint reales.
Distinctio 31
Quaestio 1 : Utrum aequalitas, et similitudo sint nomina relationum realium.
Distinctio 32
Quaestio 1 : Utrum pater, et filius diligant se Spiritu Sancto.
Distinctio 33
Quaestio 1 : Utrum aliqua relatio in creaturis sit verum ens reale extra animam.
Quaestio 2 : Utrum proprietates personales in divinis sint relationes reales distinctae ab essentia.
Quaestio 3 : Utrum proprietates relativae sint idem quod origines.
Distinctio 34
Quaestio 1 : Utrum persona sit aeque simplex sicut essentia.
Distinctio 35
Quaestio 1 : Utrum Deus habeat scientiam de aliis a se
Distinctio 36
Quaestio 1 : Utrum in Deo sint Ideae.
Distinctio 37
Quaestio 1 : Utrum Deus sit ubique.
Distinctio 38
Quaestio 1 : Utrum futura contingentia in divina essentia immutabiliter repraesententur.
Distinctio 39
Quaestio 1 : Utrum divina providentia ad omnia se extendat.
Distinctio 40
Quaestio 1 : Utrum Deo conveniat aliquas praedestinare, vel reprobare.
Distinctio 41
Quaestio 1 : Utrum praedestinatio habeat causam.
Distinctio 42
Quaestio 1 : Utrum in Deo sit potentia.
Distinctio 43
Quaestio 1 : Utrum Deus sit omnipotens.
Distinctio 44
Quaestio 1 : Utrum Deus possit facere universum melius quam fecit.
Distinctio 45
Quaestio 1 : Utrum voluntas divina convenienter distinguatur in voluntatem signi, et beneplaciti.
Distinctio 46
Quaestio 1 : Utrum voluntas divina necessario semper impleatur.
Distinctio 47
Quaestio 1 : Utrum illud, quod est contra voluntatem antecedentem, obsequatur voluntati consequenti.
Distinctio 48
Quaestio 1 : Utrum voluntas nostra debeat conformari voluntati divinae.
Quaestio 1
Utrum fruitio sit essentialiter unus actus. Quid importetur per hoc nomen fruitio.Rationes principales
ARGVITVR AD PARTEM negantem. SI frui esset vnus actus, esset tantum vnius potentiae; Consequens est falsum, ergo & antecedens: Consequentia est nota, quia vnus actus non potest esse plurium potentiarum: probo falsitatem consequentis, nam frui secundum nominis significationem nil aliud videtur importate, quam fructum capere: nunc autem quaelibet potentia in quan tum attingit finem suum capit fructum sibi debitum, & conuenientem; ergo quaelibet potentia fruitur.
2 Intellectus, & voluntas non possunt habere vnum actum, sed fruitio est actus intellectus, & voluntatis, ergo non est vnus actus. Maior patet Minor probatur, nam istae duae potentiae cum sint aeque abstractae pariter capiunt summum bonum, quod est fructus vltimus ab homine expectatus. Et confirmatur per August. 10 de Trin cap. 10 vbi ponit actum vtriusque potentiae ad fruitionem pertinere dicens, quod "fruimur cognitis, ecce cognitio, quae est actus intellectus; in quibus voluntas delectata conquiescit, ecce delectatio quae est actus voluntatis."
3 Amor & delectatio sunt diuersi actus; fruitio aggregat vtrumque ergo non est vnus actus. Maior satis conceditur: probatur Minor, nam quod aggreget delectationem appa retper P. Aug. in auctoritate immediate allegata: sed quod aggreget amorem apparet per eundem primo de Doct. Christ. vbi ait, quod "frui est amore inhaerere alicui rei propter se"
Articulus 1
Quid importetur per hoc nomen fruitioVantum ad hoc dico, quod istud nomen fruitio udetur a fructu arboris deriuatum, tanquam a magis noto, & quia fructus est vltimum de arbore expe ctatum; idcirco de ratione sua habet quietare appetitum sibi inhaerentem, in tantum, vt appetitus fructui inhaerendo, vlterius aliud non expectet, quare secundum hoc, ful idem est quod fructui inhaerere propter ipsum, & non propter alterum de arbore expectandum, & hinc est quod P. Aug. volens definire ipum frui grammaticaliter primo de Doct. Christ sic dixit, "frui est amore inhaerere alicui propter se". Et quod ista definitio, vel descriptio sit bene data, probo dupliciter.
Primo ex ratione nominis: Nam cum istud nomen ex modo significandi importet actu, & sit deriuatum a fructu, debet significare illum actum quem habemus circa fructum, prout est vltimum de arbore expectatum; sed iste actus non est aliud quam inhaerere fructui propter ipsum, & non propter aliquid alterum de arbore expectandum, ergo grammaticaliter loquendo, frui idem est quod inhaerere alicui rei propter seipsam sicut definit P. Augustinus.
Secundo probo hoc idem ex comparatione fruitionis & vsus: lsta enim duo conueniunt quantum ad actum, & differunt quan tum ad obiectum, testante P. August. 1j. de Ciuit. Dei cap. 28. vbi sic ait, nec ignoro quod proprie fructus fruentis, vsus vtentis sit, ecce ergo conuenientia ex parte actus, & statim addit differentiam ex parte obiecti, dices atque hoc interesse videbitur, quia ea re frui dicimur, quae nos, non ad aliud referendo. per seipsam delectat, at vero ea re, quam pro pter aliud quaerimus vtimur. Ecce ergo differentia ex parte obiecti, puta quia vtile quae rimus propter aliud: sed fruibile quaerimus propter se. Quibus suppositis sic arguatur. sicut se habet vsus ad vtibile, ita fruitio ad fruibile, sed vti idem est quod inherere vtibi li, referendo ipsum in aliud; ergo frui idem est, quod inhaerere fruibili propter se, non re ferendo in aliud alterum. Quod autem vt sit inhaerere vtibili, inferius declarabitur, cum agetur de vti. Sic ergo patet quod hoc nomen frui importat actum inhaerendi alicui rei propter se
Ex quo immediate elicio, quod frui non sit actus omnium potentiarum: sed solum potenriae appetitiuae, quod patet ex tribus.
Primo quia solus appetitus per se inhae ret suo obiecto, nam aliae potentiae quamuis aliquo modo obiectis inhaereant, hoc tamen non est per se, sed solum prout impulsae ab appetitu, exeunt in suos actus.
Secundo hoc idem patet ex eo, quod iste actus, qui est inhaerere, terminatur non ad quodcunque obiectum, sed ad finem sub ratione finis, siue ad bonum sub ratione boni, hoc autem est obiectum appetitus: & ideo aliae potentiae suis obiectis proprie non inherent.
Tertio hoc idem patet ex eo quod tendere in aliquam rem, & inhaerere illi rei, vel sunt idem actus, vel saltem sunt actus vnius potentiae: Nam illa eadem potentia quae ten dit in aliquam rem, inheret illi rei; nunc aut actus tendendi, est ipsius appetitus, sequitur ergo, quod cum frui sit inhaerere alicui propter se, non est actus omnium potentiarum, sed solum potentiae appetitiuae.
Remanet tamen adhuc vnum dubium, an scilicet frui sit actus cuiuslibet appetitus Est enim triplex appetitus, Naturalis, qui con sequitur formam naturalem, sensitiuus, qui consequitur formam sensitiuam, & intellectiuus.
Frui non potest esse actus appetitus naturalis, quia quamuis talis appetitus inhae reat suo obiecto, non inhaeret tamen per ali quem actum elicitum, vt de se patet, fruitio autem de se importat actum elicitum.
Iterum eadem ratione non pot esse actus appetitus, qui consequitur animam vegerati uam, quia eodem modo inhaeret suo obiecto, vel suae fruitioni, sicut appetitus naturalis, puta non per actum elicitum, sed per ipsammet formam quam sequitur, potest tamen esse aliquo modo actus appetitus qui sequitur animam sensitiuam: nam talis appetitus per actum elicitum inhaeret, & inhaerere ali cui rei potest propter se, & non propter alte rum: & hinc est quod Deatus Aug. in lib83: quaest. 30. concedit quod aliquo modo bruta fruuntur, sic inquiens, quod frui qui dem cibo, & qualibet corporali voluptate, non adeo absurde existimantur etiam bestia &c. dixi aliquo modo, quia illa fruitio, quae est in appetitu sensitiuo, non dicitur proprio fruitio, sed valde large propter tria.
Primo quidem quia appetitus sensitiuus non inhaeret suo fini libere, sed magis naturaliter, & quasi impulsus a dante naturam, & ideo non inhaeret proprie, & per consequens, nec proprie fruitur.
Secundo quia quamuis talis appetitus inhaereat alicui rei propter se, non referendo eam inalterum, hoc tamen non est ex bonitate rei, cui inhaeret, sed ex limitatione propriae naturae. Nam talis res bene est referibilis in alterum, cum non sit summum bonum, propter quod respectu ipsius non potest esse fruitio simpliciter, & proprie; si ergo non refert eam in aliquid alterum, hoc est ex arctatione propriae naturae, puta quia sua natura non est capax maioris boni.
Tertio quia dato per possibile vel impossi bile quod talis appetitus esset capax maioris boni, quam sit illud cui inhaeret, non tamen haberet facultatem referendi minus bonum in maius bonum: nam sicut inhaeret ei quod bonum est, hoc tamen non fit propter rationem talis, vel talis bonitatis, quod ideo est, quia cognitio sensitiua quae est necessario praeuia alicui tali appetitui, ita fertur in illud quod bonum est ipsi appetenti, quod non fertur in ipsam rationem bonitatis, nec habet facultatem conferendi vnum bonum cum alio, propter quod non debet simpliciter concedi quod appetitus sensitiuus, inhaereat alicui rei propter se, quia non inhaeret alicui bono propter se positue, puta propter rationem suae bonitatis, cum illa non possit esse praecognita per ipsum sensum, sed solum inhaeret alicui bono propter se priuatiue, vel negatiue, puta quia non propter alterum; Relinquitur ergo quod appetitus sensitiuus non fruatur fruitione proprie, sed valde large accepta: Quomodo autem fruatur appetitus intellectiuus, patebit statim in sequenti Articulo.
Articulus 2
Utrum fruitio sit actus intellectus vel voluntatisAD hoc dicit D. Thom. absolute quod fruitio est actus voluntatis; Nam secundum omnes, fruitio est quidam amor, vel delectatio quae habetur de fine iam adepto. tanquam de vltimo expectato, & ex hoc pos sunt elici duae rationes.
Prima est quia fruitio debet poni actus illius potentiae, cuius obiectum est finis, sed finis est obiectum voluntatis, ergo &c.
Secunda ratio est, quia amor & delectatio sunt actus voluntatis nostrae, ergo & fruitio: concedunt tamen isti in solutione primi argu menti, quod fruitio pertineat etiam ad intel lectum aliquo modo, inquantum intellectus est illa potentia quae adipiscitur finem, quo fine adepto postea voluntas fruitur.
Primo contra hoc quod ponit vltimum fi nem esse adeptum ante actum fruitionis: Si enim hoc esset verum sequeretur quod fruitio non pertineret essentialiter ad beatitudi nem, consequens est falsum; ergo & antece dens: Consequentia videtur nota, nam tota beatitudo consistit in hoc, quod est adipisci, & habere vltimum finem super omnia amatum, dicente P. August. xij super Qenes ad literam cap. 10 summa felicitas est habere quod amas: probo Falsitatem consequentis per eundem P. August. primo di Doct. Christ. cap. 8. vbi habet quod haec est merces summa vt ipso perfruamur.
Secundo arguo contra hoc quod ponit vo luntatem frui fine adepto: Si enim hoc esset sequeretur quod fruens non inhaereret fini propter se, consequens est falsum: ergo & antecedens: Falsitas consequentis est nota, nam dictum est superius, quod frui est inhae rere alicui rei propter se: probo consequentiam, nam voluntas quae inhaeret fini adepto, non absolute, sed vt habitus, & vt adeptus est, inhaeret fini non propter ipsum, sed ma vis propter adeptionem, & possessionem quaede eo habetur.
Tertio arguo contra hoc quod ponit in tellectumadipisci finem; llla namque poten tia, cuius obiectum non est finis, non potest per actum suum finem attingere, vel finem adipisci; intellectus est huiusmodi, vt patet per eosdem Doct. ergo &c.
Respondeo ergo aliter quaesito. Cum n. quaeritur vtrum fruitio sit actus intellectus & voluntatis, dico quod de fruitione possumus loqui dupliciter; vno modo secundum e, alio modo quantum ad dispositionem que sibi est necessario praeuia. Pono ergo dua conclusiones. Prima est quod fruitio secundum se accepta, est actus solius voluntatis. Secunda est quod disposito quae est sibi ne cessario praeuia, est actus intellectus.
Primam probo quadrupliciter; & primo sici. Pruitio est actus illius solum potentiae, quae sola potest inhaerere vltimo fini, vt non referibili in aliquod alterum, sed haec est sosa voluntas, ergo &c Maior patet ex his quae dicta sunt supra de ipso frui: Minorem pro bo per hoc, quia finis vltimus in quantum est summum bonum, non referibile in aliud alterum, est obiectum solius Voluntatis.
Secundo fruitio est actus illius potentiae, cuius motus perficitur & completur in ipsa re fruibili, sed haec potentia est voluntas, & non intellectus: ergo &c. Maior patet per superius dicta de ipso frui, dictum est enim quod frui est inhaerere alicui proptet se; Con stat autem quod motus tendentis, & inhaerentis, terminatur, & completur in re illa, cui inhaeret propter se: probo minorem. Nam intellectus sic tendit in rem, quod sola tendentia completur in ipsomet intellectu; cum verum & falsum, in quia complete tendit, sint in ipsa anima, vt patet 8. Metaphvoluntas autem e contra, tendit in rem extra animam existentem, nam bonum & malum, in quibus sua tendentia completur, sunt in ipsa re extra animam vt in eodem 8. Metaph habetur.
Tertio, illud in cuius definitione cadit so lus actus voluntatis & non alicuius al erius potentiae, pertinet simpliciter ad solam vountatem: frui est huiusmodi, ergo &c. Maor de se patet, probo Minorem per definitionem superius datam ab Augustino primo de Doct. Christ. vbi ait quod "frui est amore inhaerere alicui rei propter se", in qua definitione non apparet actus potentiae praeterquam actus voluntatis; Nec valet si dicatur quod in alijs deffnitionibus datis ab eodem Augu. apparet actus intellectus, quia dato quod ita sit, nunquam tamen actus intellectus ibi ponitur, nisi in obliquo. Quarto fruitio simpliciter est actus illius potentiae, cuius est actus fruitio iffordinata; sed fruitio inordinata est actus voluntatis, & non intellectus; ergo & fruitio simpliciter. Maior est nota. Probo minorem nam tota peruersitas ipsius peccatoris, consistit in fruitione inordinata, dicente P. Aug in li. 85 quaest. quaest. 30, quod tota peruersitas quae vitium nominatur, est vti fruendis, & frui vtendis; certum est autem, quod omnis peruersitas est actus voluntatis, Concludo ergo, quod si loquamur de fruitione secundum se fruitio est actus solius voluntatis
Nec obstat si dicatur, quod appetitus sensitiuus est qui inordinate fruitur, quia appetitus sensitiuus, fruitur valde improprie pro pter tres rationes superius adductas, Voluntas autem fruitur fruitione proprie dicta pro pter tres alias rationes opposito modo acceptas, dicebatur nim superius quod appetitus sensitiuus non proprie fruitur quia non inhaerebat libere suo obiecto, sed quasi impulsus ad tendendum; de voluntate autem dicitur e contra quod libere inhaereat obiecto suo; ergo proprie fruitur.
Iterum dicebatur secundo, quod appetitus sensitiuus non proprie fruitur, quia habet naturam arctatam, ratione cuius non po test ferri in summum bonum, respectu cuius tantum est propria fruitio, cum ex natu ra rei; non sit referibile in aliquid alterum. Hoc autem de voluntate dicit per oppositum; puta quod habet naturam abstractam, cuius ratione potest ferri in quodcunque bonum, & inhaerere summo bono, & per consequens frui fruitione proprie dicta.
Iterum dicebatur tertio quod appetitus sensitiuus non proprie fruebatur, quia non inhaerebat alicui propter se positiue; puta propter rationem suae bonitatis, quia illa non poterat esse praecognita per sensum: hic autem dicitur e conuerso, quod voluntas inhae ret rei propter se positue, puta fini propter rationem finis, quia ista ratio potest esse praecognita per ipsum intellectum, patet er- go quod in genere appetituum sola voluntas proprie fruitur.
Ostensum etiam fuit superius quod fruitio essentialiter accepta non est actus intellectus, & voluntatis simul, sed voluntatis tantum, quod adhuc confirmo per August. 10. de Trin. cap. 10 vbi fruitionem, & vsum soli voluntati attribuit, inquiens, "voluntas autem adest, per quam fruamur, vel vtamur". Secundo dico quod disposito, quae est ne cessario praeuia fruitioni, est actus intellectus, quia praeuia cognitio, quom est actus intelle ctus, nerio requiritur in fruitione, quod apparet ex duobus. Primo quidem ex eo quoc istae potentiae sunt essentialiter ordinatae, ita tamen vt intellectus praecedat voluntatem obiectum ergo fruitionis non poterit mouere vnluntatem ad amandum, & inhaerendum, nisi moueat prius intellectum ad cognoscendum
Secundo quod voluntas non posset inha tere fini propter se positiue; nisi ratio finis esset praecognita per intellectum, & hinc est quod Aug. 10. de Trin. cap. 10 ad fruitionem. ponit concurrere ipsam cognitionem, sic inquiens, "fruimur cognitis, in quibus voluntas delectata conquiescit", sic ergo patet secundum, quod erat principaliter explicandum
Articulus 3
An fruitio aggreget amorem et delectationem, ita quod ambo isti actus concurrant essentialiter ad fruitionem.ARTICVLVS TERTIVS An fruitio aggreget amorem & delectationem, ita quod ambo isti actus concurrant essentialiter ad fruitionem.
AD hoc dicunt aliqui, quod quaedam auctoritates. D. Augustini videntur sonare quod vter que actus concurrat ad fruitionem, & ideo innuunt isti, quod non esset inconueniens dicere, hoc nomen fruitio significare totum aggregatum ex amore, & delectatione; sicut nomen lllias significat to tum bellum Troianum, vt patet 7. Metaphquod tamen non est vnum ens nisi aggregatione.
Primo sic, si ambo isti actus essentialiter concurrerent, ad fruitionem, sequeretur quod vnus eorum non poneretur in eius definitio ne sine altero, consequens est falsum; ergo & antecedens: Consequentia est nota: probo falsitatem consequentis, nam in definitione superius posita per Aug. cum dicebatur, frui est amore inhaerere alicui propter se, ponitur amor sine delectatione, ergo &c
Secundo sic: Si fruitio aggregaret essentia liter istos duos actus, sequeretur quod vnus eorum non faceret inhaerere subiecto sine al tero, consequens est falsum ergo, & antece dens: Consequentiam probo; nam si vnus eo rum faceret inhaerere subiecto sine altero; ia ille solus sine altero esset vera fruitio, quia in hoc consistit ratio fruitionis, sicut superius est dictum: probo etiam falsitatem consequentis, nam cum actus amoris praecedat actum delectationis, habet omnem suam perfe ctionem: intrinsecam, antequam delectatio superueniat, & faciat inhaerere sine illo, Con cludo ergo impossibile esse, quod fruitio aggreget istos duos actus essentialiter. Nec valet si dicunt, quod aliquae auctoritates videtur hoc intendere, quia ex nulla auctoritate pot haberi, quod fruitio importet istos duos actus, exaequo, vel quod importet eos simul, & coniunctim: bene tamen potest esse, quod hoc nomen fruitio, significet ambos istos actu essentialiter, sed singillatim, & diuisim; put inferius declarabitur esse necessarium. Quidam tamen sunt, qui dicunt, quod fruitio fignificat tantum amorem.
Quidam vero alij, quod significet tantum delectationem, & de hoc non est leuis dubitatio, quia sunt quaedam auctoritates, quae exprimunt amorem sine delectatione, sicut illa, quae superius est assumpta, frui est amore in haerere alicui propter se: Quaedam veri aliae e contra, quae exprimunt dilectationem sine amore, sicut illa quae habetur ab AuguS3 quaest. quaestione 33 vbi ait, quod frui di cimur ea re, de qua capimus voluptatem, ex quo apparet immediate, quod controuersia, quae est in istis auctoritatibus, & in similibus, non potest bene saluari per illos, qui po nunt, quod fruitio essentialiter est amor, & non delectatio; nec per eos, qui ponunt, quod fruitio essentialiter est delectatio, & non amor.
Videtur ergo mihi dicendum, quod fruitio essentialiter est vter que actus, non quidem simul, & coniunctim, tanquam aliquod ag gregatum ex eis (quia hoc fuit superius improbatum) sed magis diminutim, & diuisim tanquam quoddam nomen analogum, quod per prius importat vnum actum, & per posterius alterum.
Remanet ergo solum dubium de quo nam istorum actuum per prius dicatur, & ad hoc videtur mihi dicendum quod istud nomen fruitio, quantum ad illud, quod importat in suo significato, per prius, & verius dicitur de amore, quam de delectatione, sed quantum ad nostrum modum cognoscendi, per prius dicitur de delectatione quam de amore.
Tria ergo sunt mihi probanda: Primum quod fruitio essentialiter est vter que actus; Secundum, quod quantum ad suum significatum verius dicitur de amore, quam de de lectatione. Tertium, quod quantum ad nostram innotescentiam, per prius dicitur de delectatione, quam de amore.
Primum probo tali ratione, omnis ille actus, per quem inhaeremus vltimo fini; vt non referibili in aliud alterum, est essentialiter frui tio: sed tam amor, quam delectatio est huiusmodi: ergo &c. Maior patet ex superius dictis: probo Minorem, videmus enim, quod isti duo actus, se habent secundum quendam or dinem, & consequentiam; nam eo ordine quo voluntas amat aliquod bonum, delectatur in illo bono, & e conuerso, puta si amat aliquod bonum propter se non referendo in aliquid alterum, deiectatur in eodem bono propter se tantum, & e conuerso, & similiter si amat aliquod bonum non propter se, sed propter aliud alterum: possemus etiam dicere hoc idem de delectatione, puta quod sicut delectatur, ita & amat: sed istud dictum sit secundum ordinem naturae, quia amor praecedit delectationem, cum ergo hmoni actus ita se habeant secundum ordinem & necessa riam quandam consequentiam, cogimur dicere, quod si per vnum eorum inhaeremus vltimo fini, vt non referibili in aliud alterum, quod etiam inhaereamus per reliquum, ac per consequens si vnus eorum est vere, & essencialiter fruitio, pari ratione, & reliquus; propter quod non est mirum si P. Augustin per fruitionem quandoque accipit amorem, quan doque delectationem.
Occurrit tamen hic dubitatio, quia secun dum ea, quae dicta sunt, videtur quod isti duo actus, scilicet amor, & delectatio, non sint di tincti: nam non potest dici, quod sint distin cti ex parte potentiae, sunt enim in eadem po tentia, nec etiam ex parte obiecti, si vera sunt superius dicta, cum videantur habere idem obiectum,
Ad hoc dicunt aliqui, quod distinguuntur isto modo, quia per vnum istorum actuum scilicet per amorem voluntas tendit in suum obiectum, per alterum vero scilicet per delectationem nullomodo tendit in obiectum, sed derelinquitur ex vnione obiecti cum potentia.
Contra tamen istam solutionem arguo tripliciter. Primo sic, iste actus qui derelinquitur ex vnione obiecti cum potentia, vel derelinqui tur non causatus ab aliquo, vel causatus ab aliquo: primum non pot dici quia omne quod vadit de non esse ad esse, est necessario causatum, vel ergo iste actus e causatus ab ipsa vnione obiecti cum potentia, vel ab ipsa potentia, vel ab ipso actu, qui praecedit, vel ab ipso obiecto: non ab ipsa vnione, quia non dicit aliquam rem absolutam, quae possit esse causa alicuius actus, non ab ipsa potentia, quia est passiua, vt ipsimet dicunt non ab actu amoris qui praecedit, delectationem, quia sunt in eadem potentia, siue in eodem subiecto, & tunc sequeretur quod amor esset obiectum delectationis, ac per consequens oporteret amorem esse cognitum, antequam delecta. remur quod est absurdum: si autem dicant quod sit causatus ab obiecto, habetur propo situm scilicet quod idem sit obiectum amoris & delectationis, & sic remanet difficultas.
Secundo, si delectatio esset derelicta ex vnione obiecti cum potentia, ita quod per eam non tenderetur in obiectum, sequeretur quod non haberet aliud obiectum, in quod tenderet, consequens est falsum ergo & antecedens: Censequentia est nota, nam omnis actus, qui habet aliquod obiectum,. per ipsam potentiam tendit in illud, probo Falsitatem consequentis, quia quicquid con uenit potentiae secundum totum ambitum suum, conuenit sibi quantum ad quemlibet suum actum sed voluntati conuenit habere obiectum quantum ad totum suum ambitum, ergo nnllus actus eius ab hoc excluditur.
Tertio, si voluntas per delectationem non tenderet in obiectum, sequeretur quod non delectaretur in obiecto: Consequens est fa sum: ergo & Antecedens Consequentia vi detur satis nota, nam sicut amare aliquam rem, est tendere in illam per actum amoris, ita delectari in aliqua re est tendere in eam per actum delectationis: probo Falsitatem consequentis per P. August. 11. de Ciuit. Dei cap. 20. vbi ait "quod frui dicimur ea re quae nos non ad aliud referendo per seipsam delectat".
Dicendum est ergo, quod voluntas per vtrumque actum tendit, in obiectum. Cum ergo quaeritur quomodo sunt distincti; dico quod per hoc distinguunt quia voluntas ten dit per ea in obiectum alio & alio modo: pu ta per actum amoris sic tendit in vltimum fi nem, quod inhaeret sibi immediate propter absolutam rationem suae bonitatis: per actu vero delectationis tendit in vltimum finem, cum non immediate, sed mediante copulatione ipsius facta per actum amoris praecedentem: licet inhaereat sibi propter rationem suae bonitatis: bonitas ergo est finis & obiectum delectationis, ita tamen quod praeexigitur copulata voluntati, per actum amoris.
Est autem intelligendum, quod illa copu latio non constituit formalem rationem delectationis, quia tunc delectatio non esset de fine propter se, sed propter copulationem: quamuis sit necessario annexa obiecto, in tantum quod obiectum sine ista conditione non posset causare in voluntate actum dele ctationis: & quia ista conditio scilicet compulatio voluntatis cum obiecto fit per actum amoris, idcirco obiectum causat in voluntate actum delectationis, mediante actu amoris: propter quod ita dependet delectatio ab amore, quod non solum non pot causari nisi preuio amore, sed et non est sufficiens ad facien dum inhaerere voluntatem obiecto, nisi inue nisset eam inhaesisse per amorem & ideo augetur & diminuitur delectatio secundum August. ex diminutione amoris; & inhaesio, quae est per amorem, est causa inhaesionis; quae est per delectationem: sic ergo patet, quo modo isti duo actus sint distincti, & quo- mod fruitio dicatur essentialiter de quolibet eorum, admodum quo analogum potest essentialiter praedicari, secundum quem modum dicimus, quodlibet praedicamentum essentialiteriesse ens, & haec de primo.
QVANTVM AD SECVNDVM dicoquod hoc nomen fruitio, quo ad suum significatum, verius, & prius dicitur de amore, quam de delectatione: suppono autem ex dictis, quod fruitio significat aliquem actum, per quem voluntas inhaereat alicui rei propter se ipsam: quo supposito probo propositum tripliciter.
Primo sic, de illo actu prius, & verius dicitur fruitio, quantum ad suum significatum, qui facit perfectiorem inhaesionem in obiecto, sed amor est huiusmodi; ergo de illo prius dicitur fruitio: Maior patet ex ipso significato nominis. Minor etiam est nota ex dictis: nam ostensum est, quod inhaesio per amorem est causa inhaesionis, quae est per de lectationem, ergo verius dicitur de amore.
Secundo, de illo accu prius & verius dicitur fruitio, quantum ad sui significatum, qui facit inhaerere voluntatem obiecto fruibili per se, & immediate, sed amor est huiusmodi: ergo &c. Maior patet ex significatio ne nominis ficut prius Minor etiam est nota ex dictis: nam ostensum est superius quod delectatio non facit inhaerere obiecto fruibili, nisi mediante amore, amor autem per se, & immediate. Nec obstat si dicatur, quod amor facit inhaerere mediante visione, vel cognitione; quia quamuis cognitio sit necessario praeuia amori, non tamen ita praecedit, quod faciat inhaerere obiecto, quia non completur nec perficitur in obiecto, sed magis in ipso intellectu, propter quod talis praeuiatio non impedit immediatam inhaesionem fieri per amorem.
Tertio de illo actu prius, & verius dicitur fruitio, in quo consistit sormaliter ratio meriti, & demeriti; sed iste est actus amoris, & non delectationis: ergo &c Maiorem probo, quia tota ratio meriti no stri, consistit in fruitione ordinata & per op positum, totum demeritum in fruitione inor dinata, dicente Aug. 10. de Trin. cap. 10. "non est alia vita hominum vitiosa, atque culpabi lis, quam male vtens & male fruens": probo etiam Minorem, nam meritum, & demeritum consistunt formaliter in actu libero, & simpliciter voluntario, iste est actus amoris, & non delectationis, quia delectatio sequitur necessario ad amorem propter quod non est voluntaria, nisi quia amor, ad quem sequitur est voluntarius, & per consequens non imputatur ad bonitatem vel malitiam nisi pro pter amorem ad quem sequitur. Concludo ergo quod fruitio quantum ad suum signifi catum prius, & verius dicitur de amore quam de delectatione
RESTAT ergo probare tertio, quod quantum ad nostram inno escentiam: fruitio prius dicatur de delectatione, quam de amore: quod probo vna ratione sic: De illo actu secundum nostram innotescentiam por prius dicitur fruitio, per quem primo nobis innotescit, voluntatem inhaerere alicui rei propter seipsam, sed hoc nobis innotescit prius per actum delectationis quam per actum amo ris: ergo &c. Maior est nota, intelligendo ea sicuti debet intelligi per actum amoris, & delectationis: nam si voluntas inhaeret per vtrumque actum, vt dictum est superius, & fua inhaesio est fruitio, tunc actus ille per quem prius innotescit eam inhaerere alicus rei propter se; primo secundum nostram impositionem, & innotescentiam vendicabit sibi hoc nomen fruitio: probo Minorem, quia nisi inhaesio voluntatis per delectationem esset primo, & magis nota, quam inhaesio eiusdem per actum amoris; delectatio non esset nobis regula & mensura bonitatis, & malitiae moralis: quod est falsum, consequentia patet, quia illud, quod est nobis regula, & men sura ad aliud cognoscendum, debet esse ma gis notum, & primo notum: Falsitatem pro bo per Arist. 7. Ethic cap. 12. vbi ponit delectationem esse mensuram, & regulam bonitatis, & malitiae moralis, sic inquiens, delecta tio est finis arthitectonice idest principalis, supple, non quidem simpliciter, sed respectu nostrae innotescentiae; propter quod statim subdit, ad quem aspicientes, supple, tanquam ad aliquid magis notum, vnumquodque hoc quidem malum, hoc autem bonum simpliciter dicimus, idest tanquam per regulam mesuramus.
Sed quaeret aliquis, quare inhaesio, quae fit per delectationem, sit primo, & magis nota, quam inhaesio quae fit per amorem:
Respondeo hoc ideo esse; quia delectatio est vltimus actus voluntatis: & ideo quamuis non sit simpliciter finis, cum actus amoris sit perfectior, quia tamen vltimo superue niens habet se ad modum finis, & maxime quantum ad nostrum modum accipiendi, io inhaesio quae fit per delectationem dicitur no bis notior in moralibus autem illud, quod a nobis pro fine accipitur, primo appraehenditur, & tanquam regula, & mensura primo cognoscitur: quod autem delectatio accipiatur ab homine tanquam finis, apparet per DAug. super illud psalmi, scrutans corda, & re nes Deus, vbi ait quod finis curae, & cogitationis est delectatio, ad quam quis nititur peruenire.
Ad rationes principales
AD primum nego falsitatem consequen tis, quia frui est vnius potentiae tatum, scilicet voluntatis, vt ostensum fuit, & cum probatur, quod sit plurium, vel omnium, quia uaelibet potentia capit fructum, cum attin git finem sibi debitum; dico quod nulla potentia attingit finem in ratione finis inhaeren do fini per actum elicitum, nisi sola potentia appetitiua.
Ad secundum nego minorem, & cum pro batur quod istae duae potentiae. sintellectus & vo luntas sunt aeque abstractae, & pariter capiunt summum bonum, dico quod hoc concesso, adhuc non habetur propositum: Nam intellectus sic capit summum bonum, quod non proprie ihaeret summo bono, quia eius actus completur, & perficitur in ipsomet intellectu, & non in re: Insuper non attingit sum¬ mum bonum sub ratione boni, sed sub ratione summi veri, vel primi veri voluntas aute capit sum bon sub ratione summi boni, & inhaeret sibi propter seipsum, quia eius actus perficitur, & completur in ipsa re, & non in ipsa voluntate
Ad tertium dico concedendo etam maiorem, quod amor, & delectatio sunt diuersi actus, sed cum vlterius dicitur in Minori quod frui tio aggregat vtrumque dico quod non aggregat vtrumque tanquam tertium constitutum ex eis, bene tamen aggregat vtrumque tanquam quoddam analogum, quod dicitur de vtroque.