Quaestio 5

QVAESTIO QVINTA Vtrum vti sit actus necessario distinctus ab ipso frui.

ARGVITVR AFFIRMATIVE. ACtus diuersarum potentiarum neces sario sunt distincti, isti sunt huiusmo di; ergo &c. Maior est nota, Minor probatur, quia frui est actus voluntatis, vt proba tum est, vti vero, cum sit aliquid in finem re ferre, videtur actus intellectus, cuius proprium est aliqua conferre adinuicem & in finem referre.

2 Illi actus, qui necessario habent diuersa obiecta, sunt necessario distincti, isti sunt huiusmodi; ergo &c. Maior patet, quia actu distinguuntur per obiecta, minorem probo, quia obiectum fruitionis est vnum tantum, vt superius patuit, obiectum autem vsus ni est vnum, sed multa, quia omnia, quae sunt citra Deum, cadunt sub vsu, dicente P. Augustino 833. quaestionum, quaest. 35. quod omnia, quae facta sunt, in vsum hominis facta sunt.

AD OPPOSITVM ARGVITVR. SI essent actus distincti vsus, & fruitio vnus non posset praedicari de altero, & maxime praedicatione dicente hoc est hoc, consequens est falsum, ergo & antecedens: Consequentia patet, & Falsitatem probo per P. Augustinum xi. de Ciuitate Dei, vbi capite 20. praedicat vnam de altero dicens, "nec ignoro, quod proprie fructus fruentis est vsus vtentis".

RESPONDEO: In hac quaestione tria sunt videnda, quae quaeruntur in argumentis.

1 An vti, & frui sint actus eiusdem potentiae.

2 An sint idem actus.

3 An omnia, quae sunt citra Deum sint vtibilia.

ARTICVLVS PRIMVS. Vtrum vti, & frui sint actus eiusdem potentiae.

DRo huius articuli intelligentia primo notandum est, quid sit vti. Ad quod respondet S. Thomas in p. 2. q4. 18. art. 1. dicens, quo vti aliqua re, est applicare illam ad aliquam operationem, puta vti equo est applicare ipsum equitationi, & gladio incisioni, & sic de alijs. Vnde quidam exponentes eum dicunt, quod ita se habet vti ad vsum, sicut mouere ad motum, nam sicut mouere est cau sare motum in re mobili, sic vti est causare vsum in re vtibili.

Contra hunc modum dicendi arguo qua drupliciter

Si vti aliqua re est applicare illam ad aliquam operationem, tunc necessario concurrunt ad vsum duo actus scilicet imperatus, cui res vtibilis applicatur, & actus elici tus a voluntate, per quem fit talis applicatio, consequens est falsum, ergo &c. Conse quentia patet, & probo falsitatem, nam quae dam sunt vtibilia, quibus voluntas vtitur se lo actu elicito, puta mala culpae, quibus vtitur detestando, quod fit per solum actum elicitum.

2. Omnia, quae sunt citra Deum, sunt vti bilia, vt inferius patebit, & per consequens illa operatio, ad quam fit applicatio esset et ipsa vtibilis, & applicaretur ad aliquam aliam operationem, & illa ad aliam, & sic in infinitum,.

3 Contra declarationem, si enim ita se haberet vti ad vsum, sicut mouere ad motum, tunc sicut mouere non ponit aliquid forma liter in mouente, ita vti non poneret aliquen actum in vtente, quod est falsum, quia vti ponit necessario in vtente aliquem actum eli citum, cum sit actus liberi arbitrij, vt patet p P. August. in lib. 83. quaest. quaest. 35. vbi ait, quod "vti aliqua re non potest, nisi ille, qui est rationis particeps"; Consequentia patet, quia aliter similitudo non esset bona.

4. Sequeretur, quod sicut motus est actus mobilis, & non mouentis, Vt patet in eodem 3. physicorum, ita vsus esset actus vti bilis, & non vtentis, & sic magis vtibile vtere tur, quam ipsum vtens, quod est absurdum. Quapropter mihi videtur dicendum, quod vti est quidam actus, per quem vtens applicat se rei vtibili, referendo eam in debitum fi nem, quia velle aliquid propter indebitum finem, est potius abusus, quam vsus secundum P: Aug. primo de Doct. Chr. c. 1. Quod autem iste modus describendi vti sit rationa bilis, probo ex P. Aug. 10. de Trinit. cap. penultimo, vbi dicit, quod "vti est absumere aliquid in facultatem voluntatis", non propter illud ipsum, sed propter aliud, quod appetitur, constat autem, quod voluntas assumit ali quam rem in sua facultate, quando se applicat illi rei per aliquem actum, per quem actu dicitur ea vti eo modo, quo illi applicatur It talem actum, & hinc est, quod cum quaedam sint, quibus voluntas non potest se applicare, nisi per actum elicitum, vsus illorum in solo actu elicito consistit, quia vero quaedam alia sunt, quibus voluntas potest se applicare etiam per actum imperatum; ideo vsus eorum consistit in vtroque actu.

His praemissis facile est videre, cuius potentiae actus sit vti, & per hoc patebit vtrum vti, & frui sint actus eiusdem potentiae, sicut quaeritur in praesenti articulo.

Dico igitur, quod vti est actus voluntatis & hoc patet ex tribus Primo, quia sicut iam i actum est per P. August vti est assumere aliquid in facultatem voluntatis, voluntas ergo est illa, quae vtitur. Secundo quia dictum est, quod vti est applicare se alicui rei per aliquen actum resfe endo eam in debitum finem, hoc autem pertinet ad voluntatem, nam ipsa est quae applicat se, & omnes alias potentias suis actibus, & suis obiectis, ita vt nullus motus in nobis, vel a nobis fiat, quin sit secundum eius imperium, teste D Anselmo lib de conceptu virginis c. 10. vbi ait sic Deus nos, & potestatem, quae est in nobis subiecit voluntati, vt secundum imperium eius non possimus non mouere nos, & facere qud ipsa vult Tertio patet hoc idem quia actus virtuosus, & vitiosus illi oppositus sunt eiusdem potentiae, opposita enim habent fieri circa idem, constat autem, quod abusus est actus voluntatis, alioquin illi soli non imputaretur vitium, vel peccatum, quod est contra D. Au gust. in lib; de libero arbitrio cap. ij vbi ait, quod non est cui recte imputetur peccatum, nisi soli voluntati.

Concludo ergo, quod vti est actus volun tatis: & cum etiam frui sit actus eiusdem voluntatis, vt patuit in 1: qhuius dist sequitur, quod ambo sint actus eiusdem potentiae, quod confirmo tali ratione. Sicut vti est applicare se alicui rei per aliquem actum, referendo ea in debitum fine, ita frui est applicare se illi debito fini inherendo ei propter seipsum, sed applicare se fini, & his quaesunt ad fine, per tinet ad eandem potentiam, ergo vti, & frui sunt actus eiusdem potentiae, & sic patet pri mus articulus.

ARTICVLVS SECVNDVS Vtrum vti, & frui sint idem actus.

AD euidentiam huius articuli est intelligendum, quod inter vti, & frui dua apparent differentiae, vna est, quod frui respicit ipsum finem propter se ipsum, vti vero respicit ea, quae sunt ad finem, non propter se ipsa, sed propter ipsum finem AItera differentia est, quia frui proprie acceptum dicit solum actum elicitum voluntatis, vti autem quandoque etiam dicit actum imperatum, quod clare patet, videmus enim ma nifeste, quod facta ostensione vltimi finis vo luntas illi inhaeret tantum per actum elicitum, & non per aliquem actum imperatum inferioribus potentijs, facta vero ostensione, & plena deliberatione eorum, quae sunt ad finem, voluntas se applicat illis non solum per actum elicitum, sed etam per actum imperatum inferioribus potentijs: quod ideo est, quia aliqua eorum quae sunt referibilia in vltimum finem, non possunt ordinati in illum, nisi per aliquem actum inferioribus potentijs imperatum, & hinc est, quod illi, qui exponunt positionem superius recitatam dicunt, quod vti est actus voluntatis, tanquam elicientis, & tanquam imperantis, & est actus inferiorum potentiarum, tanquam exequentium, uod dictum non probo quoad secundam par tem, scilicet quod sit actus potentiarum exeuentium, nam quamuis huiusmodi actus se cundum illud, quod est materialiter, sit actus potentiarum exequentiam, in quantum tamen imperatus a voluntate, vt eo medianti res vtibilis pertractetur eo modo, quo est vti lis ad consecutionem debiti finis, sic est actus potentiae imperantis; sicut quamuis actio, secundum id quod est materialiter, sit actus palli; quatenus tamen est actio, dicitur actus agentis, & quia talis actus imperatus dicitus vsus, in quantum voluntas imperat eum, unt mediante eo vtatur re utibili, sic vt per eum iuuetur ad consequendum debitum sinem hoc modo non est actus potentiarum exe¬ quentium, sed solius voluntatis.

Cum ergo quaeritur vtrum vti, & frui sint idem actus dico, quod si accipiatur vti pro vt dicit actum elicitum solum, sic non habeo pro inconueniente, quod vti, & frui possint dici vnus actus, ita quod non pono, quod sint necessario vnus actus, nec dico, quod sint necessario distincti actus, sed concedo. quod vtrumque istorum possit contingere; ldque patet, nam si contingat, quod voluntas ita fruatur vltimo fine, vt non conuertat se super aliquid aliud, tunc ille actus est simpliciter frui: similiter si conuertat se super ea, quae sunt ad finem, non referendo tamen ea actu in finem, sed habitu tantum, tune ille actus erit vti, & non frui, & isto modo sunt distincti actus eliciti a voluntate, non pro eo dem tempore, sed vnus prior altero, quia sup pono cum via communi, quod voluntas non possit informari simul distinctis actibus. Si autem contingat, quod voluntas ita frua tur vltimo sine, quod etiam actualiter conuertat se super ea, quae sunt ad finem: tunc necessario per vnum actum elicitum fruitur & vtitur. Similiter eodem modo, si tendat in ea, quae sunt ad finem, actualiter referen do ea in finem, tunc simul, & per vnum actum elicitum vtetur, & fruetur, quod patet: constat enim, quod voluntas potest simul, & per vnum actum elicitum tendere in finem, & in ea quae sunt ad finem, quemadmodum intellectus, simul per eundem actum potest tendere in principium, & conclusionem: Huiusmodi autem actus voluntatis non est frui tantum, quia sequeretur, quod voluntas frueretur fine, & his, quae sunt ad fine, & per consequens simul eodem actu peccaret inquantum frueretur his, quae sunt ad fi- nem, & non peccaret fruendo ipso fine, quod est impossibile: Nec potest dici, quod ille actus, sit tantum vti, quia tunc vteretur vltimo fine, propter quod relinquitur necessa rio esse dicendum, quod ille actus sit simul vti, & frui, aliter tamen, & aliter; nam in quantum voluntas tendit in sinem, referendo ea in finem, iste actus dicitur vti; pro vt vero tendit in finem propter se ipsum, referendo alia in ipsum, idem actus dicitur frui, & sic patet, quod isti actus non sunt necessario distincti.

Hinc forte est, quod P. August xi. de Ci uit. Dei cap. 20. non ponit differentiam inter vti, & frui ex parte actus, sed ex parte obiecti, dicens, nec ignoro quod proprie fru ctus fruentis sit vsus vtentis: Inter quae hoc interesse videtur, quia illa re frui dicimur, quae nos, non in aliud referendo, per se ipsam delectat, ea vero re vtimur, per quam aliud quaerimus, sed si accipiamus vti, pro vt dicit actum a voluntate imperatum alicui inferio ri potentiae, sic est necessario distinctus actu ab ipso frui, vt superius dictum est, & haec sufficiant.

ARTICVLVS TERTIVS Vtrum omnia, quae sunt citra. Deum, sint vtibilia.

D hoc respondeo affirmatiue; quod patet, nam omnia, quae sunt citra Deum iunt in Deum referibilia, ergo omnia sunt vtibilia. Consequentia est nota ex dictis; nam sicut frui proprie acceptum est inhaerere Deo, tanquam vltimo fini, propter se ipsum, ita vti proprie acceptum, est applicare se ad quodcunque aliud ens citra Deum, referendo ipsum in Deum, probo Antecedens, nam omnia quae sunt citra Deum, vel sunt pera Dei, vel opera nostra, si sunt opera Dei, non est dubium, quia sint referibilia in Deum, tanquam in vltimumfinem, cum ipse sit AIpha, & Omega, & ideo quamuis sint quaedam opera Dei, quae non sunt pertracta bilia a voluntate per aliquem actum in infe rioribus potentijs imperatum, nullum est ta men opus Dei, quod non sit pertractabile a voluntate per aliquem actum elicitum, per quem potest ipsum referre in Deum.

Si autem sunt opera nostra, illa etiam sunt referibilia in Deum, quia vel sunt opera vir tuosa, vel vitiosa, vel indifferentia, si sint vir tuosa, vel sunt facta in charitate, non est dubium, quod referantur in Deum, vel actu vel habitu, quia principale obiectum charitatis est Deus; si vero sint facta extra charitatem, cum illa ex genere suo sint bona, quan tum est de se sunt referibilia in Deo, quod si non referantur, hoc non est ex parte operum secundum se, sed propter defectum charitatis, cuius est omnia in Deum referre; Vnde si superueniet charitas, refert opera illa in Deum actu, vel habitu.

Si autem sint opera vitiosa, quamuis illa non sint referibilia in Deum secundum se, nec in quantum sunt elicita a peccante, quia sic deuiant omnino ab vltimo fine, quat ens tamen voluntas potest circa ea habere aliquen actum, puta displicentiae, & detestationis, sic possunt dici vtibilia, hinc dicit Apostolus ad Rom. quod "diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum", vbi addit glosa, etiam peccata, quod est intelligendum isto modo.

Si vero sint opera indifferentia, sic illa pos sunt referri in Deum, quia pro aliquo casu possunt imperari a charitate, vel propter ho norem Dei, vel propter aliquid aliud, quod posset valere ad illud. Sic ergo patet quomodo omnia citra Deum sint aliqualiter vtibilia,

AD RATIONES PRINCIPALES. AD primam concedo maiorem, sed nego minorem, & cum probatur, quia eiusdem potentiae est aliqua conferre adinuicem, & ea in finem referre, dico, quod re ferre aliqua in fine, & conferre ea adinuicen sunt diuersi actus, propter quod non oportet, quod sint eiusdem potentiae. vlterius; dato quod referre aliqua in finem sit actus intellectus, non est tamen eo modo, quo pos sit dici vti, sed sola voluntas est illa, quae sic refert in finem res, quod illud referre dicitur vti, quia se applicat ad ea, & in suam facultatem eam sic recipit, vt illi deseruiant ad consecutionem debiti finis.

Ad secundam concedo maiorem sub isto sensu, puta, quod illi actus necessario sunt distinctisquia habent diuersa abiecta, in quam tum sunt diuersa, sed tunc minor est falsa, nam si voluntas feratur in finem per actum fruendi, & in ea, quae sunt ad finem per a ctum vtendi, tunc feretur in plura obiecta, vt vnum sunt, quia hoc modo fertur in finem, mediantibus his, quae sunt ad finem, vel e con uerso fertur in ea, quae sunt ad finem, mediante fine, propter quod vno actu fertur in vtraque; & haec sufficiant pro prima distinctione.