CAPut 62m

Verbum ergo illud contentum in bulla subiicere cuilibet ciuiliter et christiane intelligendum est: quod ultra superiora probatur ex vulgatis iuris principiis quod quaelibet lex vel constitutio debet ampliari vel restringi: ad limites rationis expressae: etiam si verba non patiantur vt in L. adigere. §. quamuis. ff. de Iure patio et in l. cum pater, § dulcissimis. ff. de legatis 2o et in L. pater. §. fundum. ff. de lega. 3o et in c. cum dilecta de confir. vtili. Et in regula fi. de regulis Iuris. lib. 6 vbi dicitur: "certum esse quod is committit in legem: qui legis verba complectens: contra legis nititur voluntatem". Semperque mens principis est inspicienda obseruanda et sequenda etiam si proprietati verborum non conueniat in dicto § dulcissimis. Semper enim mens dicentis consideranda est potius quam vox. ff. de suppellecti. lega. L. labeo. Nec plus verbum quam voluntas loquentis inspici debet. c. quae res pigno. obliga. possunt. l. ultima Et 22. q. 5 c. humanae aures. et in l. scire leges: cum duabus sequen. ff. de legi. et notatur in l. quamuis et ibi glossa. finalis. ff. de in ius vocando Panormitanus et alii in c. quia insulis de regularibus post Ioanem de lignano in c. audientiam. de decimis. Verba enim intentioni non vero intentio verbis seruire debet: ut supra probatum est. Et Ioannes de Lignano in c. ad audientiam de demis Et generaliter in litteris principis mens est consideranda: et ratio qua eius mandata innituntur ut in c. si propter tua debita et ibi doctores. Ancharranus in repetitione eiusdem capitis de Rescriptis libro 6. et in c. 2, eo titulo et c. ultimo de concessione praebendae libro 6, et in c. ex multiplici de decimis. Archidiaconnus. 25. q. 2. c. Seruatis. inquit, quod ubi apparet de intentione papae ilia omnino est sequenda. Item, quod verba papae enunciatiua intentionis ab olim disponunt et probant. 25. q. 2. § quod autem Ista refert et firmat baldus in prohemio libri feudorum § aliqua in principio.

Mens autem pontificis fuit ut illae gentes ad christum adducerentur. Hoc autem nequaquam fieri potest bello quod potius religionis nostrae odium quam amorem gignit. Ergo mansuetudine charitate sanctis moribus et verbo Dei adducendi sunt indi ad fidem non bello de quo numquam pontifex somniauit (vt saepe diximus) et reges ipsi non bello sed verbo Dei gentes illas subigendas intellexerunt sibi mandatum a pontifice ut supra manifestissime probatum est. His congruit quod in odiosis verba sunt stricte interpretanda Fauorabilia autem amplianda et dilatanda sunt. "Odia restringi et fauores conuenit ampliari" c. odia de regulis juris lib. 6. Bellum autem quod ab inferis mitti Homerus scribit omnium quae sub coelo sunt miserrimum et pestilentissimum est: et cum christi vita et doctrina prorsus pugnans nisi quando ineuitabilis necessitas ad id cogit Inuitare autem verbo Dei et euangelicis moribus paganos ad fidem sanctissimum est et vere christianum et aptum ad dilatandum et exaltandum christi gloriam

Restringamus ergo bellum corporis et animae pestem: et amplectamur euangelicam praedicationem et gladium verbi diuini omnibus humanis armis efficaciorem. His accedit quod etiam illa quae regulariter restringi debent veluti poenae: ampliantur / Si agitur de publica vtilitate autore Bartho. in l. quemadmodum. C. de agricol. et censib. haec autem pertinent ad publicam illarum gentium salutem: ut non bello mortalibus exitiali: sed verbo dei adducantur ad fidem et ad regum hyspaniae imperium Bello enim potius fiet ut odio habeant fidem quam ut eam amplectantur. Deinde nullam utilitatem magis publicam esse credo: quam quae preter tranquillitatem tot prouintiarum salutem / tot mortalium miriadibus parit. Anima enim omnibus rebus praeferenda est. vt in. c. cum infirmitas. de penitentiis et remissionibus et in c. praecipimus. 12. q. 1

Restringamus igitur illud verbum subiicere: ut intelligatur de subiectione quae nascetur ex predicatione verbi diuini: Blanda et mansueta: in quo sensu verbum illud accipiendum est etiam si eius propria significatio repugnaret Praesertim cum adsit bulla Pauli iii. Romani pontificis quae expresse haec detestanda bella quae sub pretextu religionis indis inferuntur prohibet: praecipiens: ut non bellico terrore sed verbo Dei et sanctis moribus adducantur ad fidem eius bullae datae Anno MDXXXVII tenorem retuli supra capitulo