Quaestio 71

ARTICULUS PRIMUS UTRUM VITIUM CONTRARIETUR VIRTUTI

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod vitium non contrarietur virtuti. Uni enim unum est contrarium, ut probatur in X Metaphys. Sed virtuti contrariantur peccatum et malitia. Non ergo contrariatur ei vitium: quia vitium dicitur etiam si sit indebita dispositio membrorum corporalium, vel quarumcumque rerum.

2. PRAETEREA, virtus nominat quandam perfectionem potentiae. Sed vitium nihil nominat ad potentiam pertinens. Ergo vitium non contrariatur virtuti.

3. PRAETEREA, Tullius dicit, in IV de Tusculanis Quaest., quod "virtus est quaedam sanitas animae." Sanitati autem opponitur aegritudo vel morbus, magis quam vitium. Ergo virtuti non contrariatur vitium.

SED CONTRA EsT quod dicit Augustinus, in libro de Perfectione Iustitiae, quod "vitium est qualitas secundum quam malus est animus." Virtus autem est "qualitas quae facit bonum habentem", ut ex supradictis patet. Ergo vitium contrariatur virtuti.

RESPONDEO DICENDUM quod circa virtutem duo possumus considerare: scilicet ipsam essentiam virtutis; et id ad quod est virtus. In essentia quidem virtutis aliquid considerari potest directe; et aliquid ex consequenti. Directe quidem virtus importat dispositionem quandam alicuius convenienter se habentis secundum modum suae naturae: unde Philosophus dicit, in VII Physic., quod virtus est dispositio perfecti ad optimum; dico aulem perfecli, quod est dispositum secundum naturam. Ex consequenti autem sequitur quod virtus sit bonitas quaedam: in hoc enim consistit uniuscuiusque rei bonitas, quod convenienter se habeat secundum modum suae naturae. Id autem ad quod virtus ordinatur, est actus bonus, ut ex supradictis patet.

Secundum hoc igitur tria inveniuntur opponi virtuti. Quorum unum est peccatum, quod opponitur sibi ex parte eius ad quod virtus ordinatur: nam peccatum proprie nominat actum inordinatum, sicut actus virtutis est actus ordinatus et debitus. Secundum autem quod ad rationem virtutis consequitur quod sit bonitas quaedam, opponitur virtuti malitia. Sed secundum id quod directe est de ratione virtutis, opponitur virtuti vitium: vitium enim uniuscuiusque rei esse videtur quod non sit disposita secundum quod convenit suae naturae. Unde Augustinus dicit, in III de Lib. Arb.: "Quod perfectioni naturae deesse perspexeris, id voca vitium."

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod illa tria non contrariantur virtuti secundum idem:.sed peccatum quidem contrariatur secundum quod virtus est operativa boni; malitia autem secundum quod est bonitas quaedam; vitium autem proprie secundum quod est virtus.

AD SECUNDUM DICENDUM quod virtus non solum importat perfectionem potentiae quae est principium agendi, sed etiam importat debitam dispositionem eius cuius est virtus: et hoc ideo quia unumquodque operatur secundum quod actu est. Requiritur ergo quod aliquid sit in se bene dispositum, quod debet esse boni operativum. Et secundum hoc virtuti vitium opponitur.

AD TERTIUM DICENDUM quod, sicut Tullius dicit, in IV de Tusculanis Quaest., "morbi et aegrotaliones partes sunt vitiositatis: in corporibus enim morbum appellant 9 totius corporis corruptionem, 8 puta febrem vel aliquid huiusmodi; aegrotationem vero, morbum cum imbecillitate; vitium autem, cum parles corporis inter se dissident". Et quamvis in corpore quandoque sit morbus sine aegrotatione, puta cum aliquis est interius male dispositus, non tamen exterius praepeditur a solitis operationibus; in animo tamen, ut ipse dicit, haec duo non possunt nisi cogitatione secerni. Necesse est enim quod quandocumque aliquis interius est male dispositus, habens inordinatum affectum, quod ex hoc imbecillis reddatur ad debitas —. operationes exercendas: quia unaquaeque arbor ex suo fructu cognoscitur, idest homo ex opere, ut dicitur Matth. xii. Sed "vitium animi", ut Tullius ibidem dicit, "est habitus aut affectio animi in tota vita inconstans, et a seipsa dissentiens". Quod quidem invenitur etiam absque morbo vel aegrotatione, ut puta cum aliquis ex infirmitate Y vel ex passione peccat. Unde in plus se habet vitium quam aegrotatio vel morbus: sicut etiam virtus in plus se habet quam sanitas; nam sanitas etiam quaedam virtus ponitur in. VII Physic. Et ideo virtuti convenientius opponitur vitium quam aegrotatio vel morbus.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM VITIUM SIT CONTRA NATURAM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod vitium non sit contra naturam. Vitium enim contrariatur virtuti, ut dictum est. Sed virtutes non sunt in nobis a natura, sed causantur in nobis per infusionem aut ab assuetudine, ut dictum est. Ergo vitia non sunt contra naturam.

2. PRAETEREA, ea quae sunt contra naturam, non possunt assuefieri, sicut "lapis nunquam assuescit ferri sursum", ut dicitur in II Ethic. Sed aliqui assuefiunt ad vitia. Ergo vitia non sunt contra naturam.

3. PRAETEREA, nihil quod est contra naturam, invenitur in habentibus illam naturam ut in plu- ribus. Sed vitia inveniuntur in hominibus ut in fou pluribus: quia, sicut dicitur Matth. vui, lata est via quae ducit ad perditionem, et multi vadunt per eam. Ergo vitium non est contra naturam.

4. PRAETEREA, peccatum comparatur ad vitium sicut actus ad habitum, ut ex supradictis patet. Sed peccatum definitur esse "dictum vel factum vel concupitum contra legem Dei"; ut patet per Augustinum, XXII Contra Faustum. Lex autem Dei est supra naturam. Magis ergo dicendum est quod vitium sit contra legem, quam sit contra naturam.

SED CONTRA EST quod Augustinus dicit, in III de Lib. Arb.: "Omne vitium, eo ipso quod vitium est, contra naturam est."

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut dictum est, vitium virtuti contrariatur. Virtus autem uniuscuiusque rei consistit in hoc quod sit bene disposita secundum convenientiam suae naturae, ut supra dictum est. Unde oportet quod in qualibet re vitium dicatur ex hoc quod est disposita contra id quod convenit naturae. Unde et de hoc unaquaeque res vituperatur: "a vitio autem nomen vituperationis tractum creditur", ut Augustinus dicit, in III de Lib. Arb.

Sed considerandum est quod natura uniuscuiusque rei potissime est forma secundum quam res speciem sortitur. Homo autem in specie constituitur per animam rationalem. Et ideo id quod est contra ordinem rationis, proprie est contra naturam hominis inquantum est homo; quod autem est secundum rationem, est secundum naturam hominis inquantum est homo. "Bonum autem hominis est secundum rationem esse, et malum hominis est praeter rationem esse", ut Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom. Unde virtus humana, quae "hominem facit bonum, et opus ipsius bonum reddit", intantum est secundum naturam hominis, inquantum convenit rationi: vitium autem intantum est contra naturam hominis, inquantum est contra ordinem rationis.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod virtutes, etsi non causentur a natura secundum suum esse perfectum, tamen inclinant ad id quod est secundum naturam, idest secundum ordinem rationis: dicit enim Tullius, in sua Ahetorica, quod "virtus est habitus in modum naturae rationi con- sentaneus". Et hoc modo virtus dicitur esse secundum naturam: et per contrarium intelligitur quod vitium sit contra naturam.

AD SECUNDUM DICENDUM quod Philosophus ibi loquitur de his quae sunt contra naturam, secundum quod esse contra naturam opponitur ei quod est esse a natura: non autem secundum quod esse contra naturam opponitur ei quod est esse secundum naturam, eo modo quo virtutes dicuntur esse secundum naturam, inquantum inclinant ad id quod naturae convenit.

AD TERTIUM DICENDUM quod in homine est duplex natura, scilicet rationalis et sensitiva. Et quia per operationem sensus homo pervenit ad actus rationis, ideo plures sequuntur inclinationes naturae sensitivae quam ordinem rationis: plures enim sunt qui assequuntur principium rei, quam qui ad consummationem perveniunt. Ex hoc autem vitia et peccata in hominibus proveniunt, quod sequuntur inclinationem naturae sensitivae contra ordinem rationis.

AD QUARTUM DICENDUM quod quidquid est contra rationem artificiati, est etiam contra naturam artis qua artificiatum producitur. Lex autem aeterna comparatur ad ordinem rationis humanae sicut ars ad artificiatum. Unde eiusdem rationis est quod vitium et peccatum sit contra ordinem rationis humanae, et quod sit contra legem aeternam. Unde Augustinus dicit, in III de Lib. Arb., quod "a Deo habent omnes naturae quod naturae sunt: et intantum sunt viliosae, inquantum ab eius, qua factae sunt, arte discedunt".

ARTICULUS TERTIUS UTRUM VITIUM SIT PEIUS QUAM ACTUS VITIOSUS

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod vitium, idest habitus malus, sit peius quam peccatum, idest actus malus. Sicut enim bonum quod est diuturnius, est melius; ita malum quod est diuturnius, est peius. Sed habitus vitiosus est diuturnior quam actus vitiosi, qui statim transeunt. Ergo habitus vitiosus est peior quam actus vitiosus.

2. PRAETEREA, plura mala sunt magis fugienda quam unum malum. Sed habitus malus virtua- liter est causa multorum malorum actuum. Ergo habitus vitiosus est peior quam actus vitiosus.

3. PRAETEREA, causa est potior quam effectus. Sed habitus perficit actum tam in bonitate quam in malitia. Ergo habitus est potior actu. et in bonitate et in malitia.

SED CONTRA, pro actu vitioso aliquis iuste punitur: non autem pro habitu vitioso, si non procedat ad actum. Ergo actus vitiosus est peior quam habitus vitiosus.

RESPONDEO DICENDUM quod habitus medio modo se habet inter potentiam et actum. Manifestum est autem quod actus in bono et in malo praeeminet potentiae, ut dicitur in IX Metaphys.: melius est enim bene agere quam posse bene agere; et similiter vituperabilius est male. agere quam posse male agere. Unde etiam sequitur quod habitus in bonitate et in malitia medium gradum obtineat inter potentiam et actum: ut scilicet, sicut habitus bonus vel malus praeeminet in bonitate vel malitia potentiae, ita etiam subdatur actui.

Quod etiam ex hoc apparet, quod habitus non dicitur bonus vel malus nisi ex hoc quod inclinat ad actum bonum vel malum. Unde propter bonitatem vel malitiam actus, dicitur habitus bonus vel malus. Et sic potior est actus in bonitate vel malitia quam habitus: quia propter quod unumquodque tale, et illud magis est.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod nihil prohibet aliquid esse simpliciter altero potius, quod tamen secundum quid ab eo deficit. Simpliciter enim potius iudicatur quod praeeminet quantum ad id quod per se consideratur in utroque: secundum quid autem, quod praeeminet secundum id quod per accidens se habet ad utrumque. Ostensum est autem ex ipsa'^ratione actus et habitus, quod actus est potior in bonitate et malitia quam habitus. Quod autem habitus sit diuturnior quam actus, accidit ex eo quod utrumque invenitur in tali natura quae non potest semper agere, et cuius actio est in motu transeunte. Unde simpliciter actus est potior tam in bonitate quam in malitia: sed habitus est potior secundum quid.

AD SECUNDUM DICENDUM quod habitus non est simpliciter plures actus, sed secundum quid, idest virtute. Unde ex hoc non potest concludi quod habitus sit simpliciter potior in bonitate vel ma- litia quam actus.

AD TERTIUM DICENDUM quod habitus est causa actus in genere causae efficientis: sed actus est causa habitus in genere causae finalis, secundum quam consideratur ratio boni et.mali. Et ideo in bonitate et malitia actus praeeminet habitui.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM PECCATUM SIMUL POSSIT ESSE CUM VIRTUTE

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod actus vitiosus, sive peccatum, non possit simul esse cum virtute. Contraria enim non possunt esse simul in eodem. Sed peccatum quodammodo contrariatur virtuti, ut dictum est. Ergo peccatum non potest simul esse cum virtute.

2. PRAETEREA, peccatum est peius quam vitium, idest actus malus quam habitus malus. Sed vitium non potest simul esse in eodem cum virtute. Ergo neque peccatum.

3. PRAETEREA, sicut peccatum accidit in rebus voluntarii, ita et in rebus naturalibus, ut dicitur in II. Physic. Sed nunquam in rebus naturalibus accidit peccatum nisi per aliquam corruptionem virtutis naturalis: sicut "monstra accidunt corrupto aliquo principio in semine", ut dicitur in II Physic. Ergo etiam in rebus voluntariis non accidit peccatum nisi corrupta aliqua virtute animae. Et sic peccatum et virtus non possunt esse in eodem.

SED CONTRA EST quod Philosophus dicit, in II Ethic., quod per contraria virtus generatur et corrumpitur. Sed unus actus virtuosus non causat virtutem, ut supra habitum est. Ergo neque unus actus peccati tollit virtutem. Possunt ergo simul in eodem esse.

RESPONDEO DICENDUM quod peccatum comparatur ad virtutem sicut actus malus ad habitum bonum. Aliter autem se habet habitus in anima, et forma in re naturali. Forma enim naturalis ex necessitate producit operationem sibi convenientem: unde non potest esse simul cum forma naturali actus formae contrariae; sicut non potest esse cum calore actus infrigidationis, neque simul cum levitate motus descensionis, nisi forte ex vio- lentia exterioris moventis. Sed habitus in anima non ex necessitate producit suam operationem, sed homo "utitur eo cum voluerit". Unde simul habitu in homine existente, potest non uti habitu, aut agere contrarium actum. Et sic potest habens virtutem procedere ad actum peccati.

Actus autem peccati,si comparetur ad ipsam virtutem prout est habitus quidam, non potest ipsam corrumpere, si sit unus tantum: sicut enim non generatur habitus per unum actum, ita nec per unum. actum. corrumpitur, ut supra dictum est. Sed si comparetur actus peccati ad causam virtutum, sic possibile est quod per unum actum peccati aliquae virtutes corrumpantur. Quodlibet enim peccatum mortale contrariatur caritati, quae est radix omnium virtutum infusarum, inquantum sunt virtutes: et ideo per unum actum peccati mortalis, exclusa caritate, excluduntur per consequens omnes virtutes infusae, quantum ad hoc quod sunt virtutes. Et hoc dico propter fidem et spem, quarum habitus remanent informes post peccatum mortale, et sic non sunt virtutes. Sed peccatum veniale, quod non contrariatur caritati nec excludit ipsam, per consequens etiam non excludit alias virtutes. Virtutes vero acquisitae non tolluntur per unum actum cuiuscumque peccati.

Sic igitur peccatum mortale non potest simul esse cum virtutibus infusis: potest tamen simul esse cum virtutibus acquisitis. Peccatum vero veniale potest simul esse et cum virtutibus infusis, et cum acquisitis.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod peccatum non contrariatur virtuti secundum se, sed secundum suum actum. Et ideo peccatum non potest simul esse cum actu virtutis: potest tamen simul esse cum habitu.

AD SECUNDUM DICENDUM quod vitium directe contrariatur virtuti, sicut et peccatum actui virtuoso. Et ideo vitium excludit virtutem, sicut peccatum excludit actum virtutis.

AD TERTIUM DICENDUM quod virtutes naturales agunt ex necessitate: et ideo, integra existente virtute, nunquam peccatum potest in actu inveniri. Sed virtutes animae non producunt actus ex necessitàte: unde non est similis ratio.

ARTICULUS QUINTUS. UTRUM IN QUOLIBET PECCATO SIT ALIQUIS ACTUS

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in quolibet peccato sit aliquis actus. Sicut enim meritum comparatur ad virtutem, ita peccatum ad vitium comparatur. Sed meritum non potest esse absque aliquo actu. Ergo nec peccatum potest esse absque aliquo actu.

2. PRAETEREA, Augustinus dicit, in libro de Lib. Arb., quod "omne peccatum adeo est voluntarium, quod si non sit voluntarium, non est peccatum". Sed non potest esse aliquid voluntarium nisi per actum voluntatis, Ergo omne. peccatum. habet aliquem actum.

3. PRAETEREA, si peccatum esset absque aliquo actu, sequeretur quod ex hoc ipso quod aliquis cessat ab actu debito, peccaret. Sed continue aliquis cessat ab actu debito, ille scilicet qui. nunquam actum debitum. operatur. Ergo sequeretur quod continue peccaret: quod est falsum. Non ergo est aliquod peccatum absque actu.

SED CONTRA EST quod, dicitur Iac. IV: "Scienti bonum. facere et non facienti, peccatum est illi". Sed non facere non importat aliquem actum. Ergo peccatum potest esse absque actu.

RESPONDEO DICENDUM quod quaestio ista principaliter movetur propter peccatum omissionis, de quo aliqui diversimode opinantur. Quidam enim dicunt quod in omni peccato omissionis est aliquis actus vel interior vel exterior. Interior quidem, sicut cum aliquis vult non ire ad ecclesiam quando ire tenetur. Exterior autem, sicut cum aliquis. illa hora qua ad ecclesiam ire tenetur, vel etiam ante, occupat se talibus quibus ab eundo. ad ecclesiam. impeditur. Et hoc quodammodo. videtur in primum redire; qui enim vult aliquid cum quo aliud simul esse non potest, ex consequenti vult illo carere; nisi forte non perpendat quod. per. hoc quod vult facere, impeditur ab eo quod íacere tenetur; in quo casu posset per negligentiam culpabilis iudicari. - Alii vero dicunt quod in peccato omissionis non requiritur aliquis actus: ipsum enim. non facere quod quis facere tenetur, peccatum est.

Utraque autem opinio secundum. aliquid veri- tatem habet. Si enim intelligatur in peccato omissionis illud. solum quod per se pertinet ad rationem peccati, sic quandoque omissionis peccatum est cum actu interiori, ut cum aliquis vult non ire ad ecclesiam: quandoque vero absque omni actu vel interiori vel exteriori, sicut cum aliquis hora qua tenetur ire ad ecclesiam, nihil cogitat de eundo vel non eundo ad ecclesiam. — Si vero in peccato omissionis intelligantur etiam causae vel occasiones omittendi, sic necesse est in peccato omissionis aliquem actum esse. Non enim est peccatum omissionis nisi cum aliquis praetermittit quod potest facere et non facere. Quod autem aliquis declinet ad non faciendum illud quod potest facere et non facere, non est nisi ex aliqua causa vel occasione coniuncta vel praecedente. Et si quidem causa illa non sit in potestate hominis, omissio non habet rationem peccati: sicut cum aliquis propter infirmitatem praetermittit ad ecclesiam ire. Si vero causa vel occasio omittendi subiaceat voluntati, omissio habet rationem peccati: et tunc semper oportet quod ista causa, inquantum est voluntaria, habeat aliquem actum, ad minus interiorem voluntatis.

Qui quidem actus quandoque directe fertur in ipsam omissionem: puta cum aliquis vult non ire ad ecclesiam, vitans laborem. Et tunc talis actus per se pertinet ad omissionem: voluntàs. enim cuiuscumque peccati per se pertinet ad peccatum illud, eo quod voluntarium est de ratione peccati. — Quandoque autem actus voluntatis directe fertur in aliud, per quod homo impeditur ab actu debito: sive illud in quod fertur voluntas, sit coniunctum omissioni, puta cum aliquis vult fudere quando ad ecclesiam debet ? ire; sive etiam sit praecedens, puta cum aliquis vult diu vigilare de sero, ex quo sequitur quod non vadat hora matutinali ad ecclesiam. Et tunc actus iste interior vel exterior per accidens se habet ad omissionem: quia omissio sequitur praeter intentionem; hoc autem dicimus per accidens esse, quod est praeter intentionem, ut patet in II Physic. Unde manifestum est quod tunc peccatum omissionis habet quidem aliquem actum coniunctum vel praecedentem, qui tamen per accidens se habet ad peccatum omissionis. Iudicium autem de rebus dandum est secundum illud quod est per se, et non secundum illud quod est per accidens. Unde verius dici potest quod aliquod peccatum possit esse absque omni actu. Alioquin etiam ad essentiam aliorum peccatorum actualium pertinerent actus et occasiones circumstantes.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod plura requiruntur ad bonum quam ad malum: eo quod "bonum contingit ex tota integra causa, malum autem ex singularibus defectibus", ut Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom. Et ideo peccatum potest contingere sive aliquis faciat quod non debet, sive non faciendo quod debet: sed meritum non potest esse nisi aliquis faciat voluntarie quod debet. Et ideo meritum non potest esse sine actu, sed peccatum potest esse sine actu.

AD SECUNDUM DICENDUM quod aliquid dicitur voluntarium, non solum quia cadit super ipsum actus voluntatis, sed quia in potestate nostra est ut fiat vel non fiat, ut dicitur in III Ethic. Unde etiam ipsum non velle potest dici voluntarium, inquantum in potestate hominis est velle et non velle.

AD TERTIUM DICENDUM quod peccatum omissionis contrariatur praecepto affirmativo, quod obligat semper, sed non ad semper. Et ideo solum pro tempore illo aliquis cessando ab actu peccat, pro quo. praeceptum affirmativum obligat.

ARTICULUS SEXTUS. UTRUM CONVENIENTER DEFINIATUR PECCATUM ESSE DICTUM VEL FACTUM VEL CONCUPITUM CONTRA LEGEM AETERNAM

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter definiatur peccatum, cum a dicitur: "Peccatum est dictum vel factum Nel concupitum contra legem aeternam". Dictum enim, vel factum, vel concupitum, importat aliquem actum. Sed non omne peccatum importat aliquem actum, ut dictum est. Ergo haec definitio non includit omne peccatum.

2. PRAETEREA, Augustinus dicit, in libro de Duabus Animabus: "Peccatum est voluntas retinendi vel consequendi quod iustitia vetat". Sed voluntas sub concupiscentia comprehenditur, secundum quod concupiscentia largo modo sumitur pro omni appetitu. Ergo suffecisset dicere, Peccatum est concupitum contra legem aeternam; nec oportuit addere, dictum vel factum.

3. PRAETEREA, peccatum proprie consistere videtur in aversione a fine: nam bonum et malum principaliter considerantur secundum finem, ut ex supradictis patet. Unde et Augustinus, in I de Lib. Arb., per comparationem ad finem definit peccatum, dicens quod peccare nihil est. aliud quam, neglectis rebus aeternis, temporalia sectari: et in libro Octoginta trium Quaest., dicit quod omnis humana perversitas est uti fruendis et frui ulendis. Sed in praemissa definitione nulla fit mentio de aversione a debito fine. Ergo insufficienter definitur peccatum.

4. PRAETEREA, ex hoc dicitur aliquid esse prohibitum, quia legi contrariatur. Sed non omnia peccata sunt mala quia prohibita, sed quaedam sunt prohibita quia mala. Non ergo in communi definitione peccati debuit poni quod sit contra legem Dei.

5. PRAETEREA, peccatum significat malum hoinis actum, ut ex dictis patet. Sed malum hominis est conira rationem esse, ut Dionysius dicit, S.T.ec.xxw. py cap. de Div. Nom. Ergo potius debuit dici quod peccatum sit contra rationem, quam quod peccatum sit contra legem aeternam.

IN CONTRARIUM sufficit auctoritas Augustini.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut ex dictis patet, peccatum nihil aliud est quam actus humanus malus. Quod autem aliquis actus sit humanus, habet ex hoc quod est voluntarius, sicut ex supradictis patet: sive sit voluntarius quasi a voluntate elicitus, ut ipsum velle et eligere; sive quasi a voluntate imperatus, ut exteriores actus vel locutionis vel operationis. Habet autem actus humanus quod sit malus, ex eo quod caret debita commensuratione. Omnis autem commensuratio cuiuscumque rei attenditur per comparationem ad aliquam regulam, a qua si divertat, incommensurata erit Regula autem voluntatis humanae est duplex: una propinqua et homogenea, scilicet ipsa humana ratio; alia vero est prima regula, scilicet lex aeterna, quae est quasi ratio Dei. Et ideo Augustinus in definitione peccati posuit duo: unum quod pertinet ad substantiam actus humani, quod est quasi materiale in peccato, cum dixit, dictum vel factum vel concupitum; aliud autem quod pertinet ad rationem mali, quod est quasi formale in peccato, cum dixit, contra legem aeternam.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod affirmatio et negatio reducuntur ad idem genus: sicut in divinis genitum et ingenitum ad relationem, ut Augustinus dicit, in V de Z7rin. Et ideo pro eodem est accipiendum dictum et non dictum, factum et non factum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod prima causa peccati est in voluntate, quae imperat omnes actus voluntarios, in quibus solum invenitur peccatum: et ideo Augustinus quandoque per solam voluntatem definit peccatum. Sed quia etiam ipsi exteriores actus pertinent ad substantiam peccati, cum sint secundum se mali, ut dictum est; necesse fuit quod in definitione peccati poneretur etiam aliquid pertinens ad exteriores actus.

AD TERTIUM DICENDUM quod lex aeterna primo et principaliter ordinat hominem ad finem, consequenter autem facit hominem ? bene se habere circa ea quae sunt ad finem. Et ideo in hoc quod dicit conira legem aeternam, tangit aversionem a fine, et omnes alias inordinationes.

AD QUARTUM DICENDUM quod, cum dicitur quod non omne peccatum ideo est malum quia est prohibitum, intelligitur de prohibitione facta per ius positivum. Si autem referatur ad ius naturale, quod continetur primo quidem in lege aeterna, secundario vero in naturali iudicatorio rationis humanae, tunc omne peccatum est malum quia prohibitum: ex hoc enim ipso quod est inordinatum, iuri naturali repugnat.

AD QUINTUM DICENDUM quod a theologis consideratur peccatum praecipue secundum quod est offensa contra Deum: a philosopho autem morali, secundum quod contrariatur rationi. Et ideo Augustinus convenientius definit peccatum ex hoc quod est contra legem aeternam, quam ex hoc quod est contra rationem: praecipue cum per legem aeternam regulemur in multis quae excedunt rationem humanam, sicut in his quae sunt fidei.