Quaestio 52

ARTICULUS PRIMUS UTRUM HABITUS AUGEANTUR

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod habitus augeri non possint. Augmentum enim est circa quantitatem, ut dicitur in V Physic. Sed habitus non sunt in genere quantitatis, sed in genere qualitatis. Ergo circa eos augmentum esse non potest.

2. PRAETEREA, habitus est perfectio quaedam, ut dicitur in VII Physic. Sed perfectio, cum importet finem et terminum, non videtur posse recipere magis et minus. Ergo habitus augeri non potest.

3. PRAETEREA, in his quae recipiunt magis et minus, contingit esse alterationem: alterari enim dicitur quod de minus calido fit magis calidum. Sed in habitibus non est alteratio, ut probatur in VII Physic. Ergo habitus augeri non possunt.

SED CONTRA EST quod fides est quidam habitus, et tamen augetur: unde discipuli Domino ? dicunt: Domine, adauge nobis fidem, ut habetur Luc. xvii. Ergo habitus augentur.

REsPONDEO DICENDUM quod augmentum, sicut et alia ad quantitatem pertinentia, a quantitatibus corporalibus ad res spirituales intelligibiles Y transfertur; propter connaturalitatem intellectus nostro ad res corporeas, quae sub imaginatione cadunt. Dicitur autem in quantitatibus corporeis aliquid magnum, secundum quod ad. debitam perfectionem quantitatis perducitur: unde aliqua quantitas reputatur magna in homine, quae non reputatur magna in elephante. Unde et in formis dicimus aliquid magnum, ex hoc quod est perfectum. Et quia. bonum habet rationem perfecti, propter hoc "in his quae non mole magna sunt, idem est esse maius quod melius", ut Augustinus dicit, in VI de Zrin.

Perfectio autem formae dupliciter potest considerari: uno modo, secundum ipsam formam; alio modo, secundum quod subiectum participat formam. Inquantum igitur attenditur perfectio formae secundum ipsam formam, sic ? dicitur ipsa esse parva vel magna; puta magna vel parva sanitas vel scientia. Inquantum vero attenditur perfectio formae secundum. participationem sublecti, dicitur magis et minus; puta magis vel minus album vel sanum. Non autem ista distinctio procedit secundum hoc, quod forma habeat esse praeter materiam aut subiectum: sed quia alia est consideratio eius secundum rationem speciei suae, et alia secundum quod participatur in sublecto.

Secundum hoc igitur, circa intensionem et remissionem habituum et formarum, fuerunt quatuor opiniones apud philosophos, ut Simplicius narrat in. Commento Praedicamentorum. Plotinus enim et alii Platonici ponebant ipsas qualitates et habitus suscipere magis et minus, propter hoc quod materiales erant, et ex hoc habebant indeterminationem quandam, propter materiae infinitatem. — Alii vero in contrarium ponebant quod ipsae qualitates et habitus secundum se non recipiebant magis et minus; sed qualia dicuntur magis et minus, secundum diversam participationem; puta quod iustitia non dicatur magis et minus, sed iustum. Et hanc opinionem tangit Aristoteles in Praedicamentis. — Tertia fuit opinio Stoicorum, media inter has; Posuerunt enim quod aliqui habitus secundum se recipiunt magis et minus, sicuti artes; quidam autem non, sicut virtutes. - Quarta opinio fuit quorundam dicentium quod qualitates et formae immateriales non recipiunt magis et minus, materiales autem recipiunt.

Ut igitur huius rei veritas manifestetur, considerandum est quod illud secundum quod sortitur aliquid speciem, oportet esse fixum et stans, et quasi indivisibile: quaecumque enim ad illud attingunt, sub specie continentur; quaecumque autem recedunt ab illo, vel in plus vel in minus; pertinent ad aliam speciem, vel perfectiorem vel imperfectiorem. Unde Philosophus dicit, in VIII Metaphys., quod species rerum sunt sicut nu-: meri, in quibus additio vel diminutio variat spe- ciem. Si igitur aliqua forma, vel quaecumque res, secundum seipsam vel secundum aliquid sui, sortiatur rationem speciei; necesse est quod, secundum se considerata, habeat determinatam rationem, quae neque in plus excedere, neque in minus deficere possit. Et huiusmodi sunt calor et albedo, et aliae huiusmodi qualitates quae non dicuntur in ordine ad aliud: et multo magis substantia, quae est per se ens. —- Illa vero quae recipiunt speciem ex aliquo ad quod ordinantur, possunt secundum seipsa diversificari in plus vel in minus, et nihilominus sunt eadem specie, propter unitatem eius ad quod ordinantur, ex quo recipiunt speciem. Sicut motus secundum se est intensior et remissior: et tamen remanet eadem species, propter unitatem termini, ex quo specificatar. Et idem potest considerari in sanitate: nam corpus pertingit ad rationem sanitatis, secundum. quod habet dispositionem convenientem naturae animalis, cui possunt dispositiones diversae convenientes esse; unde potest variari dispositio in plus vel in minus, et tamen semper remanet ratio sanitatis. Unde Philosophus dicit, in X Ethic., quod sanitas ipsa recipit magis etl minus: non enim eadem est commensuralio in omnibus, neque in uno et eodem semper; sed remissa permanet sanitas usque ad aliquid. Huiusmodi autem diversae. dispositiones vel commensurationes sanitatis se habent secundum excedens et excessum: unde si nomen sanitatis esset impositum soli perfectissimae commensurationi, tunc sa sanitas non diceretur maior vel minor. - AP igitur patet qualiter aliqua qualitas vel forma possit secundum seipsam augeri vel minui, et quatiios. non.

Si vero consideremus qualitatem vel torüáa secundum participationem subiecti, sic etiam inveniuntur quaedam qualitates et formae recipere magis et. minus, et quaedam non. Huiusmodi autem diversitatis causam Simplicius assignat ex hoc, quod substantia secundum seipsam non potest recipere magis et minus, quia est ens per se. Et ideo omnis forma quae. substantialiter participatur in subiecto, caret intensione et remissione: unde in genere substantiae nihil dicitur secundum magis et minus. Et quia quantitas propinqua est substantiae, et figura etiam consequitur quantitatem; inde est quod neque etiam in istis dicitur aliquid secundum magis aut minus. Unde Philosophus dicit, in VII Physic., quod cum aliquid accipit formam et figuram, non dicitur alterari, sed magis fieri. - Aliae vero qualitates, quae sunt magis distantes a substantia; et coniunguntur passionibus et actionibus, recipiunt magis et minus secundum participationem subiecti.

Potest autem et magis explicari huiusmodi diversitatis ratio. Ut enim dictum est, id a quo aliquid habet speciem, oportet manere fixum et stans in indivisibili. Duobus igitur modis potest contingere quod forma non participatur secundum magis et minus. Uno modo, quia participans habet speciem secundum ipsam. Et inde est quod nulla forma substantialis participatur secundum magis et minus. Et propter hoc Philosophus dicit, in VIII Metaphys., quod, sicut numerus non habet: magis neque minus, sic neque substantia quae est secundum speciem, idest quantum ad participationem formae specificae; sed si quidem quae cum maleria, idest, secundum materiales dispositiones invenitur magis et minus in substantia.- Alio modo potest contingere ex hoc quod ipsa indivisibilitas est de ratione formae: unde oportet quod, si aliquid participet formam illam, quod participet illam secundum rationem indivisibilitatis. Et inde est quod species numeri non dicuntur secundum magis et minus: quia unaquaeque species in eis constituitur per indivisibilem unitatem. Et eadem ratio est de speciebus quantitatis continuae quae secundum numeros accipiuntur, ut bicubitum et tricubitum; et de relationibus, ut duplum et triplum; et de figuris, ut trigonum et tetragonum. Et hanc rationem ponit Aristoteles in Praedicamentis, ubi, assignans rationem quare. figurae non recipiunt magis et minus, dicit: Quae quidem enim recipiunt trigoni rationem et circuli, similiter trigona vel circuli sunt: quia scilicet indivisibilitas est de ipsa eorum ratione, unde quaecumque participant rationeri eorum, oportet quod indivisibiliter. participent.

Sic igitur patet quod, cum habitus et dispositiones dicantur secundum ordinem ad aliquid, ut dicitur in VII Physic.; dupliciter potest intensio et remissio in habitibus et dispositionibus considerari. Uno modo, secundum se: prout dicitur maior vel minor Sánitas; vel maior vel minor scientia, quae ad plura vel pauciora se extendit. Alio modo, secundum participationem subiecti: prout scilicet aequalis scientia vel sanitas magis recipitur in uno quam in alio, secundum diversam aptitudinem vel ex natura vel ex consuetudine. Non enim habitus et dispositio dat speciem subiecto: neque iterum in.;sui ratione includit ^ indivisibilitatem.

Quomodo autem circa virtutes se habeat, infra dicetur.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, sicut nomen magnitudinis derivatur a quantitatibus corporalibus ad intelligibiles perfectiones formarum; ita etiam et nomen augmenti, cuius terminus est magnum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod habitus quidem perfectto est: non tamen talis perfectio quae sit terminus sui subiecti, puta dans ei esse specificum. Neque etiam in sui ratione terminum includit, sicut species numerorum. Unde nihil prohibet quin recipiat magis et minus.

AD TERTIUM. DICENDUM quod alteratio primo quidem est in qualitatibus tertiae speciei. In quali- tatibus vero primae speciei potest esse alteratio per posteriüs: facta enim alteratione secundum calidum et frigidum, sequitur animal alterari secundum sanum et aegrum. Et similiter, facta al- teratione secundum passiones appetitus sensitivi, vel secundum vires sensitivas apprehensivas, sequitur alteratio secundum scientias et virtutes, ut dicitur in VII Physic.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM HABITUS AUGEATUR PER ADDITIONEM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod augmentum habituum fiat per additionem. Nomen enim augmenti, ut dictum est, a quantitatibus corporalibus transfertur ad formas. Sed in quantitatibus corporalibus non fit augmentum sine additione: unde in I de Generat. dicitur quod augmentum est praeexistenti magnitudini additamentum. Ergo et in habitibus non fit augmentum nisi per additionem.

2. PRAETEREA, habitus non augetur nisi aliquo agente. Sed omne agens aliquid facit in subiecto patiente:.sicut calefaciens facit calorem in ipso calefacto 9. Ergo non potest esse augmentum nisi aliqua fiat additio.

3. PRAETEREA, sicut id quod non est album, est in potentia ad album; ita id quod est minus album, est in potentia ad magis album. Sed id quod non est album, non fit album nisi per adventum albedinis. Ergo id quod est minus al bum, non fit magis album nisi per aliquam aliam albedinem supervenientem.

SED CONTRA EST quod Philosophus dicit, in IV Physic.: "Ex calido. fit magis calidum, nullo facio in materia calido, quod non esset calidum quando erat minus: calidum". Ergo, pari ratione, nec in aliis formis quae augentur, 'est cus additio.

RESPONDEO DICENDUM quod huius quaestionis solutio dependet ex praemissa. Dictum est enim supra quod augmentum et diminutio in. formis quae intenduntur et remittuntur, accidit uno modo non ' ex parte ipsius formae secundum se consideratae, sed. ex diversa participatione subiecti. Et ideo huiusmodi augmentum habituum et aliarum formarum, non fit per additionem formàe ad formam; sed fit per hoc quod subiectum magis vel minus perfecte participat unam et eandem formam. Et sicut per agens quod est actu, fit aliquid. actu. calidum, quasi. de novo incipiens participare formam, non quod fiat ipsa forma, ut probatur VII Metaphys.; ita per actionem ' intensam ipsius agentis efficitur magis calidum, tanquam perfectius participans formam, non tanquam formae aliquid. addatur.

Si enim per additionem intelligeretur huiusmodi augmentum in formis, hoc non posset esse nisi vel ex parte ipsius formae, vel ex parte subiecti. Si autem ex parte ipsius formae, iam dictum est quod talis additio vel subtractio speciem variaret; sicut variatur species coloris, quando de pallido fit album. —- Si vero huiusmodi additio intelligatur ex parte subiecti, hoc non posset ? esse nisi vel quia aliqua pars subiecti recipit formam: quam prius non habebat, ut si dicatur frigus crescere in homine qui prius. frigebat in una parte, quando iam in pluribus partibus friget: vel quia aliquod aliud subiectum additur participans eandem formam, sicut si calidum adiungatur calido, vel album albo. Sed secundum utrumque istorum duorum modorum, non dicitur aliquid magis album vel calidum, sed maius.

Sed quia quaedam accidentia augentur secundum seipsa, ut supra dictum est, in quibusdam eorum fieri potest augmentum per additionem. Augetur enim motus per hoc quod ei aliquids additur vel secundum tempus in quo est, vel secundum viam per quam est: et tamen manet eadem species, propter unitatem termini. Augetur - etiam nihilominus motus per intensionem, secundum participationem. subiecti: inquantum scilicet idem. motus potest vel. magis vel minus expedite aut prompte fieri. - Similiter etiam et scientia potest augeri secundum seipsam per additionem: sicut cum aliquis plures conclusiones. geometriae addiscit, augetur in eo habitus eiusdem scientiae secundum speciem. Augetur nihilominus scientia in aliquo, secundum participationem subiecti, per intensionem: prout scilicet expeditius et clarius unus homo se habet alio in eisdem. jFüneiasto; nibus considerandis.

In habitibus autem: conoialibüs: non multum videtur fieri augmentum per additionem. Quia non dicitur animal sanum simpliciter, aut pulchrum, nisi secundum omnes partes suas sit tale. Quod: autem ad perfectiorem commensurationem perducatur, hoc contingit secundum transmü tationem simplicium qualitatum; quae non augentur nisi secundum intensionem, ex parte subiecti JE ticipantis.:

Quomodo autem se habeat circa virtutes, infra dicetur. tort

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod etiam in magnitudine corporali contingit, dupliciter esse augmentum. Uno modo, per additionem subiecti. .ad subiectum; sicut est in augmento viventium. Alio modo, per solam intensionem, absque. omni additione; sicut est in his quae petu ut dicitur in IV Physic. ipa x

AD SECUNDUM DICENDUM. quod. causa augens. .a- 8 bitum, facit. quidem semper. aliquid in subiecto, non autem novam formam. Sed facit quod subie-. ctum perfectius participet formam praeexistentem, aut quod amplius se extendat. pipere

AD TERTIUM. DICENDUM. quod.. id quod. nondum 1 est. album, est in potentia ad. formam i ipsam, tanquam nondum habens formam: et ideo agens causat novam formam in subiecto. Sed id quod. est minus calidum aut album, non est in potentia ad formam, cum iam actu formam habeat: sed est in potentia ad perfectum participationis modum. Et hoc consequitur per actionem agentis.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM QUILIBET ACTUS AUGEAT HABITUM

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod quilibet actus augeat habitum. Multiplicata enim causa, multiplicatur effectus. Ac N.Sed actus sunt causa habituum aliquorum, ut supra dictum est. Ergo habitus augetur, multiplicatis actibus.

2. PRAETEREA, de similibus idem est iudicium. Sed omnes actus ab eodem habitu procedentes sunt similes, ut dieitur in II Ezhic. Ergo, si aliqui actus augeant habitum, quilibet actus augebit ipsum.

3. PRAETEREA, simile augetur suo simili. Sed quilibet actus est similis habitui a quo procedit. Ergo quilibet actus auget habitum.

SED coNTRA, idem non est contrariorum causa. Sed, sicut dicitur in II Ethic., aliqui actus ab habitu procedentes diminuunt ipsum; utpote cum negligenter fiunt. Ergo non omnis actus habitum auget.

REsPONDEO DICENDUM quod. similes actus similes habitus causant, ut dicitur in II Ethic. Similitudo autem et dissimilitudo non solum attenditur secundum qualitatem eandem vel diversam; sed etiam secundum eundem vel diversum participationis modum. Est enim dissimile non solum ni- grum albo, sed etiam minus album magis albo: nam etiam motus fit a minus albo in magis album, tanquam ex opposito in oppositum, ut dicitur in V Physic.;

Quia vero usus habituum in voluntate hominis consistit, ut ex supradictis patet; sicut contingit quod aliquis habens habitum non utitur illo, vel etiam agit actum contrarium; ita etiam potest contingere quod utitur habitu secundum actum non respondentem proportionaliter intensioni habitus. Si igitur intensio actus proportionaliter aequetur intensioni habitus, vel etiam superexcedat; quilibet actus vel auget habitum, vel disponit ad augmentum ipsius; ut loquamur de augmento habituum ad similitudinem augmenti animalis. Non enim quodlibet alimentum assumptum actu auget animal, sicut nec quaelibet gutta cavat lapidem: sed, multiplicato alimento, tandem fit augmentum. Ita etiam, multiplicatis actibus, crescit habitus. - Si vero intensio actus proportionaliter deficiat ab intensione habitus, talis actus non disponit ad augmentum habitus, sed magis ad diminutionem ipsius.

Et per hoc patet responsio ad obiecta.