Quaestio 40

ARTICULUS PRIMUS UTRUM SPES SIT IDEM QUOD DESIDERIUM VEL CUPIDITAS

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod spes sit idem quod desiderium sive cupiditas. Spes enim ponitur una quatuor principalium passionum. Sed Augustinus, enumerans quatuor principales passiones, ponit de cepi loco spei, ut patet in XIV de Civ. Dei. Ergo spes est idem quod cupiditas sive desiderium.

2. PRAETEREA, passiones differunt secundum obiecta. Sed idem est obiectum spei, et cupiditatis sive desiderii, scilicet bonum futurum. Ergo spes est idem quod cupiditas sive desiderium.

3. Si dicatur quod spes addit supra desiderium possibilitatem adipiscendi bonum futurum, contra: Id quod. per accidens se habet ad obiectum, non variat speciem passionis. Sed possibile se habet per accidens ad. bonum futurum, quod est obiectum cupiditatis vel desiderii, et spei. Ergo spes non est passio specie differens a desiderio vel cupiditate.

SED coNTRA, diversarum potentiarum sunt diversae passiones specie differentes. Sed spes est in irascibili; desiderium autem et cupiditas in concupiscibili. Ergo spes differt specie a desiderio a seu cupiditate.

RESPONDEO DICENDUM quod species passionis ex obiecto consideratur. Circa obiectum autem spei, quatuor conditiones attenduntur. Primo quidem, quod sit bonum: non enim, proprie loquendo, est spes nisi de bono. Et per hoc differt spes a timore, qui est de malo. - Secundo, ut sit futurum: non enim spes est de praesenti iam habito. Et per hoc differt spes a gaudio, quod est de bono praesenti. - Tertio, requiritur quod sit aliquid arduum cum difficultate adipiscibile: non enim aliquis dicitur aliquid sperare minimum, quod sta- tim est in sua potestate ut habeat. Et per hoc differt spes a desiderio vel cupiditate, quae est de bono futuro absolute: unde pertinet ad concupiscibilem, spes autem ad irascibilem. - Quarto, quod illud arduum sit possibile adipisci: non enim aliquis sperat id quod omnino adipisci non potest. Et secundum hoc differt spes a desperatione.

Sic ergo patet quod spes differt a desiderio, sicut differunt passiones irascibilis a passionibus concupiscibilis. Et propter hoc, spes praesupponit desiderium: sicut et omnes passiones irascibilis praesupponunt passiones concupiscibilis, ut supra dictum est.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Augustinus ponit cupiditatem loco spei, propter hoc quod utrumque respicit bonum futurum: et quia bonum quod non est arduum, quasi nihil reputatur; ut sic cupiditas maxime videatur tendere in bonum arduum, in quod etiam tendit spes.

AD SECUNDUM DICENDUM quod obiectum spei non est bonum futurum absolute: sed cum arduitate et difficultate adipiscendi, ut dictum est.

AD TERTIUM DICENDUM quod obiectum spei non tantum ? addit possibilitatem super obiectum de- e Siderii, sed etiam arduitatem: quae ad aliam po-. tentiam facit spem pertinere, scilicet ad irascibilem, quae respicit arduum, ut in Primo dictum; 95; or arc est. - Póssibile autem et impossibile non omnino x» art r. per accidens se habent ad obiectum appetitivae virtutis. Nam appetitus est principium motionis: nihil autem movetur ad aliquid nisi sub ratione possibilis; nullus enim movetur ad id quod existimat impossibile adipisci. Et propter hoc, spes differt a desperatione secundum differentiam possibilis et impossibilis.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SPES SIT IN VI APPREHENSIVA, AN IN VI APPETITIVA

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod spes pertineat ad vim cognitivam. Spes enim videtur esse expectatio quaedam: dicit enim Apostolus, Rom. vi: Si autem quod non videmus speramus, per patienliam expectamus. Sed expectatio videtur ad vim cognitivam pertinere, cuius est exspectare. Ergo spes ad cognitivam pertinet.

2. PRAETEREA, idem est, ut videtur, spes quod fiducia: unde et sperantes confidentes vocamus, quasi pro eodem utentes eo quod est confidere et sperare. Sed fiducia, sicut et fides, videtur ad vim cognitivam pertinere. Ergo et spes.

3. PRAETEREA, certitudo est proprietas cognitivae virtutis. Sed. certitudo attribuitur spei. Ergo spes ad vim cognitivam pertinet.

SED coNTRA, spes est de bono, sicut dictum est. Bonum autem, inquantum huiusmodi, non est obiectum cognitivae, sed appetitivae virtutis. Ergo spes non pertinet ad. cognitivam, sed ad appetitivam virtutem.

RESPONDEO DICENDUM quod, cum spes importet extensionem quandam appetitus in bonum 8, manifeste pertinet ad appetitivam virtutem: motus enim ad res pertinet proprie ad appetitum. .Actio vero virtutis cognitivae perficitur non secundum motum cognoscentis ad res, sed potius secundum quod. res cognitae sunt in cognoscente. Sed quia vis cognitiva movet appetitivam, repraesentando ei suum obiectum; secundum diversas rationes obiecti apprehensi, subsequuntur diversi motus in vi appetitiva. Alius enim motus sequitur in appetitu ex apprehensione boni, et alius ex apprehensione mali: et similiter alius motus ex apprehensione praesentis et futuri, absoluti et ardui, possibilis et impossibilis. Et secundum hoc, spes est motus appetitivae virtutis consequens apprehensionem boni futuri ardui possibilis adipisci, scilicet extensio appetitus in huiusmodi obiectum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, quia spes respicit ad bonum possibile, insurgit dupliciter homini motus spei, sicut dupliciter est ei aliquid. possibile: scilicet secundum propriam virtutem, et secundum virtutem alterius. Quod ergo aliquis sperat per propriam virtutem adipisci, non dicitur expectare, sed sperare tantum. Sed proprie dicitur expectare quod sperat ex auxilio virtutis alienae: ut dicatur exspectare quasi ex alio speclare, inquantum scilicet vis apprehensiva praecedens non solum respicit ad bonum quod intendit adipisci, sed etiam ad illud cuius virtute adipisci sperat; secundum illud Eccír. 11: Respiciens eram ad adiutorium hominum. Motus ergo spei quandoque dicitur expectatio, propter inspectionem virtutis cognitivae praecedentem.

AD SECUNDUM DICENDUM quod illud quod homo desiderat, et aestimat se posse Y adipisci, credit se adepturum: et ex tali fide in cognitiva praecedente, motus sequens in appetitu fiducia nominatur. Denominatur enim motus appetitivus a cognitione praecedente, sicut effectus ex causa magis nota: magis enim cognoscit vis apprehensiva suum actum quam actum appetitivae.

AD TERTIUM DICENDUM quod certitudo attribuitur motui non solum appetitus sensitivi, sed etiam appetitus naturalis: sicut dicitur quod lapis certitudinaliter tendit deorsum. Et hoc propter infallibilitatem quam habet ex certitudine cognitionis quae praecedit motum appetitus sensitivi, vel etiam naturalis.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM SPES SIT IN BRUTIS ANIMALIBUS

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in brutis animalibus non sit spes. Spes enim est de futuro bono, ut Damascenus adicit. Sed cognoscere futurum non pertinet ad animalia bruta, quae habent solum cognitionem sensitivam, quae non est futurorum. Ergo spes non est in brutis animalibus.

2. PRAETEREA, obiectum spei est bonum possibile adipisci. Sed possibile et impossibile sunt quaedam differentiae veri et falsi, quae solum sunt in mente, ut Philosophus dicit in VI MetaPhys. Ergo spes non est in brutis animalibus, in quibus non est mens.

3. PRAETEREA, Augustinus dicit, super Gen. ad litt.,- quod animalia moventur visis. Sed spes non est de eo quod videtur: nam quod videt quis, quid sperat? ut dicitur Rom. vii. Ergo spes non est in brutis animalibus.

SED coNTRA, spes est passio irascibilis. Sed in brutis animalibus est irascibilis. Ergo et spes.

RESPONDEO DICENDUM quod interiores passiones animalium ex exterioribus motibus deprehendi possunt. Ex quibus apparet quod in animalibus brutis est spes. Si enim canis videat leporem, aut accipiter avem, nimis distantem, non movetur ad ipsam, quasi non sperans se eam posse adipisci: si autem sit in propinquo, movetur, quasi sub spe adipiscendi. Ut enim supra dictum est, appetitus sensitivus brutorum animalium, et etiam appetitus naturalis rerum insensibilium, sequuntur apprehensionem. alicuius intellectus, sicut et appetitus naturae intellectivae, qui dicitur voluntas. Sed in hoc est differentia, quod voluntas movetur ex apprehensione intellectus coniuncti: sed motus appetitus naturalis sequitur apprehensionem intellectus separati, qui naturam instituit; et similiter appetitus sensitivus brutorum animalium, quae etiam quodam ? instinctu naturali agunt. Unde in operibus brutorum animalium, et aliarum rerum naturalium, apparet similis processus sicut et in operibus artis, Et per hunc modum in animalibus brutis est spes et desperatio.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, quamvis bruta animalia non cognoscant futurum, tamen ex instinctu naturali movetur animal ad aliquid in futurum, ac si futurum praevideret. Huiusmodi enim instinctus est eis inditus ab intellectu divino praevidente futura.

AD SECUNDUM DICENDUM quod obiectum spei non est possibile, prout est quaedam differentia veri: sic enim consequitur habitudinem praedicati ad subiectum. Sed obiectum spei est possibile quod dicitur secundum aliquam potentiam. Sic enim distinguitur possibile in V Metaphys.: scilicet in duo possibilia praedicta.

AD TERTIUM DICENDUM quod, licet id quod est futurum, non cadat sub visu; tamen ex his quae videt animal in praesenti, movetur eius appetitus in aliquod futurum vel prosequendum vel vitandum.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM SPEI CONTRARIETUR DESPERATIO

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod desperatio non sit contraria spei. Uni enim unum est contrarium, ut dicitur in X Metaphys. Sed spei contrariatur timor. Non ergo contrariatur ei desperatio.

2. PRAETEREA, contraria videntur esse circa idem. Sed spes et desperatio non sunt circa idem: nam spes respicit bonum, desperatio autem est propter aliquod malum impeditivum adeptionis boni. Ergo spes non contrariatur desperationi.

3. PRAETEREA, motui contrariatur motus: quies vero opponitur motui ut privatio. Sed desperatio magis videtur importare immobilitatem quam motum. Ergo non contrariatur spei, quae importat motum extensionis in bonum speratum.

SED CONTRA EST quod desperatio nominatur per contrarium spei.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, in mutationibus invenitur duplex contrarietas. Una secundum accessum ad contrarios terminos: et talis contrarietas sola invenitur in passionibus concupiscibilis, sicut amor et odium contrariantur. Alio modo, per accessum et per recessum respectu eiusdem termini: et talis contrarietas invenitur in passionibus irascibilis, sicut supra dictum est. Obiectum autem spei, quod est bonum arduum, habet quidem rationem attractivi, prout consideratur cum possibilitate adipiscendi: et sic tendit in ipsum spes, quae importat quendam accessum. Sed secundum quod consideratur cum impossibilitate obtinendi, habet rationem DE. sivi: quia, ut dicitur in III E/hic., cum ventum fuerit ad aliquid impossibile, tunc homines discedunt. Et sic respicit hoc obiectum desperatio. Unde importat motum cuiusdam recessus. Et propter hoc, contrariatur spei sicut recessus accessui.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod timor contrariatur spei secundum contrarietatem obiectorum, scilicet boni et mali: haec enim contrarietas invenitur in passionibus irascibilis, secundum quod derivantur a passionibus concupiscibilis. Sed desperatio contrariatur ei solum secundum contrarietatem accessus et recessus.

AD SECUNDUM DICENDUM quod desperatio non respicit malum sub ratione mali: sed per accidens quandoque respicit malum, inquantum facit impossibilitatem adipiscendi. Potest autem esse desperatio ex solo superexcessu boni.

AD TERTIUM DICENDUM quod desperatio non importat solam privationem spei; sed importat quendam recessum a re desiderata, propter aestimatam impossibilitatem adipiscendi. Unde desperatio praesupponit desiderium, sicut et spes: de eo enim quod sub desiderio nostro non cadit, neque spem neque desperationem habemus. Et propter hoc etiam, utrumque eorum est de bono, quod sub desiderio cadit.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM CAUSA SPEI SIT EXPERIENTIA

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod experientia non sit causa spei. Experientia enim ad vim cognitivam pertinet: unde Philosophus dicit, in II Ethic. quod virtus intellectualis indiget experimento et tempore. Spes autem non est in vi cognitiva, sed in appetitiva, ut dictum est. Ergo experientia non est causa spei.

2. PRAETEREA, Philosophus dicit, in II Rhetoric., quod senes sunt difficilis spei, propter experienliam: ex quo videtur quod experientia sit causa defectus spei. Sed non est idem causa oppositorum. Ergo experientia non est causa spei.

3. PnaETEREA, Philosophus dicit, in II de Caelo, quod de omnibus enuntiare aliquid, et nihil praelermittere, quandoque est signum stultitiae. Sed quod homo tentet omnia, ad magnitudinem spei pertinere videtur: stultitia autem provenit ex in- experientia. Ergo inexperientia videtur esse magis causa spei quam experientia.

SED CONTRA EsT quod Philosophus dicit, in III Ethic., quod "aliqui sunt bonae spei, propter mulloties et multos vicisse": quod ad experientiam ^ pertinet. Ergo experientia est causa spei.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, spei obiectum est bonum futurum arduum possibile adipisci. Potest ergo aliquid esse causa spei, vel quia facit homini aliquid esse possibilé: vel quia facit eum existimare aliquid esse possibile. Primo modo est causa spei omne illud quod auget potestatem hominis, sicut divitiae, fortitudo, et, inter cetera, etiam experientia: nam per experientiam. homo acquirit facultatem aliquid de facili faciendi, et ex hoc sequitur spes. Unde Vegetius dicit, in libro de Re Militari: "Nemo. facere metuit quod se bene didicisse confidit".

Alio modo est causa spei omne illud quod facit alicui existimationem quod aliquid sit sibi possibile. Et hoc modo et doctrina, et persuasio quaelibet potest esse causa spei. Et sic etiam experientia est causa spei: inquantum Scilicet per experientiam fit homini existimatio quod aliquid sit sibi possibile, quod impossibile ante experientiam reputabat. - Sed per hunc modum experientia potest etiam ^ esse causa defectus spei. Quia sicut per experientiam fit homini existimatio quod aliquid sibi sit possibile, quod reputabat impossibile; ita e converso per experientiam fit homini existimatio quod aliquid non sit sibi possibile, quod possibile existimabat.

Sic ergo experientia est causa spei duobus modis: causa autem defectus spei, uno modo. Et propter hoc, magis dicere possumus eam esse causam spei.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod experientia in operabilibus non solum causat scientiam; sed etiam causat quendam habitum, propter consuetudinem, qui facit operationem faciliorem. Sed et ipsa virtus intellectualis facit ad potestatem facile operandi: demonstrat enim ? aliquid esse possibile. Et sic causat spem.

AD SECUNDUM DICENDUM quod in senibus est defectus spei propter experientiam, inquantum experientia facit existimationem impossibilis. Unde ibidem subditur quod eis multa evenerunt in deterius.

AD TERTIUM DICENDUM quod stultitia et inexperientia possunt esse causa spei quasi per accidens, removendo scilicet scientiam per quam vere existimatur aliquid esse non possibile. Unde ea ratione inexperientia est causa spei, qua experientia est causa defectus spei.

ARTICULUS SEXTUS UTRUM IN IUVENIBUS ET IN EBRIOSIS ABUNDET SPES

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod iuventus et ebrietas non sint causa spei. Spes enim importat quandam certitudinem et firmitatem: unde ad Hebr. vi, spes comparatur ancorae. Sed iuvenes et ebrii deficiunt a firmitate: habent enim animum de facili mutabilem. Ergo iuventus et ebrietas non est causa spei.

2. PRAETEREA, ea quae augent potestatem, maxime sunt causa spei, ut supra dictum est. Sed iuventus et ebrietas quandam infirmitatem habent adiunctam. Ergo non sunt causa spei.

3. PRAETEREA, experientia est causa spei, ut dictum est. Sed iuvenibus experientia deficit. Ergo iuventus non est causa spei.

SED CONTRA EsT quod Philosophus dicit, in III Ethic., quod "inebriati sunt bene sperantes". Et in II Rehetoric. dicitur quod iuvenes sunt bonae spei.

RESPONDEO DICENDUM quod iuventus est causa spei propter tria, ut Philosophus dicit in II R/ etoric. Et haec tria possunt accipi secundum. tres conditiones boni quod est obiectum spei, quod est futurum, et arduum, et possibile, ut dictum est. Iuvenes enim multum habent de futuro, et parum de. praeterito. Et ideo, quia memoria est praeteriti, spes autem futuri; parum. habent de memoria, sed multum vivunt.in spe. - Iuvenes etiam, propter caliditatem naturae, habent multos spiritus: et ita in eis cor ampliatur. Ex amplitudine autem cordis est quod aliquis ad ardua tendat. Et ideo iuvenes sunt animosi et bonae spei. - Similiter etiam illi qui non sunt passi repulsam, nec experti impedimenta in suis conatibus, de facili reputant aliquid sibi possibile. Unde et iuvenes, propter inexperientiam impedimentorum et defectuum, de facili reputant aliquid sibi possibile. Et ideo sunt bonae spei.

Duo etiam istorum sunt in ebriis: scilicet caliditas et multiplicatio spirituum, propter vinum; et iterum inconsideratio periculorum vel defectuum. - Et propter eandem rationem etiam omnes stulti, et deliberatione non utentes, omnia tentant, et sunt bonae spei.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod in iuvenibus et in ebriis licet non sit firmitas secundum rei veritatem, est tamen in eis secundum eorum aestimationem: reputant enim se firmiter assecuturo illud quod sperant. h |

Et similiter dicendum ad. secundum, quod iuvenes et ebrii habent quidem infirmitatem secundum rei veritatem: sed secundum eorum existimationem, habent potestatem; quia suos defectus non. cognoscunt.

AD TERTIUM DICENDUM .quod non solum. experientia, sed. etiam inexperientia est quodammodo causa spei, ut dictum est.

ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM SPES SIT CAUSA AMORIS

AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod spes non sit causa amoris. Quia secundum. Augustinum, XIV de Civ. Dei, prima affectionum animae est amor. Longi ie est quaedam affectio animae. Amor ergo praecedit spem. Non ergo spes causat amorem.

2. PRAETEREA, desiderium praecedit spem. Sed desiderium causatur ex amore, ut dictum est. Ergo- etiam spes sequitur amorem. Non ergo causat ipsum.

3. PRAETEREA, spes causat delectationem, ut supra dictum est. Sed delectatio non est nisi de bono amato. Ergo amor praecedit spem.

SED CONTRA EST quod Matth. 1, super illud, « Abraham genuit Isaac, Isaac autem genuit Iacob », dicit Glossa: idest, fides spem, spes caritatem. Caritas autem ést amor. Ergo amor causatur a spe.

RESPONDEO DICENDUM quod spes duo respicere potest. Respicit enim sicut obiectum, bonum spe- ratum. Sed quia bonum speratum est arduum possibile; aliquando autem fit aliquod arduum possibile nobis, non per nos, sed per alios; ideo spes etiam respicit illud per quod fit nobis aliquid possibile.

Inquantum igitur spes respicit bonum speratum, spes ex amore causatur: non enim est spes nisi de bono desiderato et amato. - Inquantum vero spes respicit illum per quem fit aliquid nobis possibile, sic amor causatur. ex spe, et non e converso. Ex hoc enim quod per aliquem speramus nobis posse provenire bona, movemur in ipsum sicut in bonum nostrum: et sic incipimus ipsum amare. Ex hoc autem quod amamus aliquem, non speramus de eo, nisi per accidens, inquantum scilicet credimus nos redamari ab ipso. Unde amari ab aliquo facit nos sperare de eo: sed amor eius causatur ex spe quam de eo habemus.

Et per haec patet responsio ad obiecta.

ARTICULUS OCTAVUS UTRUM SPES CONFERAT AD OPERATIONEM, VEL MAGIS IMPEDIAT

AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod spes non adiuvet operationem, sed magis impediat. Ad spem enim securitas pertinet. Sed securitas. parit negligentiam, quae impedit operationem. Ergo spes impedit operationem.

2. PRAETEREA, tristitia impedit e peris ut Supra dictum est. Sed spes quandoque causat tristitiam: dicitur enim. Prov. xui.: Spes quae differtur, affligit animam. Ergo spes impedit. operationem.

3. PRAETEREA, desperatio contrariatur spei, ut dictum est. Sed desperatio, maxime. in rebus bellicis, adiuvat operationem: dicitur enim. Il Reg. quod "periculosa res est desperatio". Ergo spes facit contrarium effectum, impediendo scilicet operationem.

SED CONTRA EST quod dicitur I ad Cor. ix, quod "qui arat, debet arare in spe fructus percipiendi". Et eadem ratio est in omnibus aliis.

RESPONDEO DICENDUM quod spes per se habet quod adiuvet operationem, intendendo ipsam. Et hoc ex duobus. Primo quidem, ex ratione sui obiecti, quod est bonum arduum possibile. Existimatio enim ardui .excitat attentionem: existi- matio vero. possibilis. non retardat conatum. Unde sequitur quod homo intente operetur propter spem. - Secundo vero, ex ratione sui effectus. Spes enim, ut supra dictum est, causat delectationem: quae adiuvat operationem, ut supra dictum est. Unde. spes. operationem. adiuvat.

AD PRIMUM; ERGO. DICENDUM quod spes. respicit bonum. consequendum :. securitas. autem. respicit malum. vitandum.. Unde securitas magis. videtur opponi timori, quam ad spem pertinere; - Et tamen securitas non causat neghaentiacs nisi ipquanpam minuitur ratio | spei. Illa. enim. in quibus émad nullum impedimentum Rene qnos. iam non reputantur ardua.

AD SECUNDUM DICENDUM Hubd spes per. se causat delectationem: sed per accidens est ut causet tristitiam, ut supra dictum est.

AD TERTIUM DICENDUM quod desperatio in bello fit periculosa, propter aliquam spem adiunctam. Illi enim qui desperant de fuga, debilitantur in fugiendo, sed sperant mortem suam vindicare. Et ideo ex hac spe acrius pugnant: unde periculosi hostibus fiunt.