Table of Contents
Summa theologiae
Pars 1
Quaestio 1 : de sacra doctrina, qualis sit, et ad quae se extendat in decem articulos divisa
Quaestio 2 : de deo, an deus sit
Quaestio 3 : de dei simplicitate
Quaestio 4 : de dei pfererciione
Quaestio 5 : de bono in communi
Quaestio 7 : de infinitate dei
Quaestio 8 : de existentia dei in rebus
Quaestio 9 : de dei immutabilitate
Quaestio 10 : de dei aeternitate
Quaestio 12 : quomodo deus a nobis cognoscatur
Quaestio 13 : de nominibus dei
Quaestio 19 : de voluntate dei
Quaestio 21 : de iustitia et misericordia dei
Quaestio 22 : de providentia dei
Quaestio 23 : de praedestinatione
Quaestio 25 : de divina potentia
Quaestio 26 : de divina beatitudine
Quaestio 27 : de processione divinarum personarum
Quaestio 28 : de relationibus divinis
Quaestio 29 : de personis divinis
Quaestio 30 : de pluralitate personarum in divinis
Quaestio 31 : de his quae ad unitatem vel pluralitatem pertinent in divinis
Quaestio 32 : de divinarum personarum cognitione
Quaestio 33 : de persona patris
Quaestio 34 : de persona filii
Quaestio 36 : de persona spiritus sancti
Quaestio 37 : de nomine spiritus sancti quod est amor
Quaestio 38 : de nomine spiritus sancti quod est donum
Quaestio 39 : de personis ad essentiam relatis
Quaestio 40 : de personis in comparatione ad relationes sive proprietates
Quaestio 41 : de personis in comparatione ad actus notionales
Quaestio 42 : de aequalitate et similitudine divinarum personarum ad invicem
Quaestio 43 : de missione divinarum personarum
Quaestio 44 : de processione creaturarum a deo, et de omnium entium prima causa
Quaestio 45 : de modo emanationis rerum a primo principio
Quaestio 46 : de principio durationis rerum creatarum
Quaestio 47 : de distinctione rerum in communi
Quaestio 48 : de distinctione rerum in speciali
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 91
Quaestio 92
Quaestio 93
Quaestio 94
Quaestio 95
Quaestio 96
Quaestio 97
Quaestio 98
Quaestio 99
Quaestio 100
Quaestio 101
Quaestio 102
Quaestio 103
Quaestio 104
Quaestio 105
Quaestio 106
Quaestio 107
Quaestio 108
Quaestio 109
Quaestio 110
Quaestio 111
Quaestio 112
Quaestio 113
Quaestio 114
Quaestio 115
Quaestio 116
Quaestio 117
Quaestio 118
Quaestio 119
Pars 2
Pars 1
Quaestio 1 : de ultimo fine hominis
Quaestio 2 : de his in quibus hominis beatitudo consistit
Quaestio 3 : quid sit beatitudo
Quaestio 4 : de his quae ad beatitudinem exiguntur
Quaestio 5 : de adeptione beatitudinis
Quaestio 6 : de voluntario et involuntario
Quaestio 7 : de circumstantiis humanorum actuum
Quaestio 8 : de voluntate, quorum sit ut volitorum
Quaestio 9 : de motivo voluntatis
Quaestio 10 : de modo quo voluntas movetur
Quaestio 11 : de fruitione, quae est actus voluntatis
Quaestio 13 : de electione, quae est actus voluntatis respectu eorum quae sunt ad finem
Quaestio 14 : de consilio, quod electionem praecedit
Quaestio 15 : de consensu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 16 : de usu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 17 : de actibus imperatis a voluntate
Quaestio 18 : de bonitate et malitia humanorum actuum in generali
Quaestio 19 : de bonitate et malitia actus interioris voluntatis
Quaestio 20 : de bonitate et malitia exteriorum actuum humanorum
Quaestio 21 : de iis quae consequuntur actus humanos ratione bonitatis et malitiae
Quaestio 22 : de subiecto passionum animae
Quaestio 24 : de bono et malo in animae passionibus
Quaestio 25 : de ordine passionum ad invicem
Quaestio 26 : de passionibus animae in speciali. et primo, de amore
Quaestio 28 : de effectibus amoris
Quaestio 30 : de concupiscentia
Quaestio 31 : de delectatione secundum se
Quaestio 32 : de causa delectationis
Quaestio 33 : de effectibus delectationis
Quaestio 34 : de bonitate et malitia delectationum
Quaestio 35 : de dolore, seu tristitia, secundum se
Quaestio 36 : de causis tristitiae seu doloris
Quaestio 37 : de effectibus doloris vel tristitiae
Quaestio 38 : de remediis tristitiae, seu doloris
Quaestio 39 : de bonitate et malitia tristitiae seu doloris
Quaestio 40 : de passionibus irascibilis et primo, de spe et desperatione
Quaestio 41 : de timore secundum se
Quaestio 42 : de obiecto timoris
Quaestio 43 : de causa timoris
Quaestio 44 : de effectibus timoris
Quaestio 46 : de ira secundum se
Quaestio 47 : de causa effectiva irae, et de remediis eius
Quaestio 48 : de effectibus irae
Quaestio 49 : de habitibus in generali, quoad eorum substantiam
Quaestio 50 : de subiecto habituum
Quaestio 51 : de causa habituum oqouantum ad generationem ipsorum
Quaestio 52 : de augmento habituum
Quaestio 53 : de corruptione et diminutione habituum
Quaestio 54 : de distinctione habituum
Quaestio 55 : de virtutibus, quantum ad suas essentias
Quaestio 56 : de subiecto virtutis
Quaestio 57 : de distinctione virtutum intellectualium
Quaestio 58 : de distinctione virtutum moralium ab intellectualibus
Quaestio 59 : de comparatione virtutis moralis ad passionem
Quaestio 60 : de distinctione virtutum moralium ad invicem
Quaestio 61 : de virtutibus cardinalibus
Quaestio 62 : de virtutibus theologicis
Quaestio 63 : de causa virtutum
Quaestio 64 : de medio virtutum
Quaestio 65 : de connexione virtutum
Quaestio 66 : de aequalitate virtutum
Quaestio 67 : de duratione virtutum post hanc vitam
Quaestio 69 : de beatitudinibus
Quaestio 70 : de fructibus spiritus sancti
Quaestio 71 : De vitiis et peccatis secundum se
Quaestio 72 : De distinctione peccatorum
Quaestio 73 : De comparatione peccatorum ad invicem
Quaestio 74 : De subiecto peccatorum
Quaestio 75 : De causis peccatorum in generali
Quaestio 76 : De causis peccati in speciali
Quaestio 77 : De causa peccati ex parte appetitus sensitivi
Quaestio 78 : De causa peccati quae est malitia
Quaestio 79 : De causis exterioribus peccati et primo, ex parte dei
Quaestio 80 : De causa peccati ex parte diaboli
Quaestio 81 : De causa peccati ex parte hominis
Quaestio 82 : De originali peccato quantum ad suam essentiam
Quaestio 83 : De subiecto originalis peccati
Quaestio 84 : De causa peccati secundum quod unum peccatum alterius peccati causa est
Quaestio 85 : De effectibus peccati. et primo, de corruptione boni naturae
Quaestio 86 : De macula peccati
Quaestio 88 : De peccato veniali et mortali
Quaestio 89 : De peccato veniali secundum se
Quaestio 90 : De essentia legis
Quaestio 91 : De legum diversitate
Quaestio 92 : De effectibus legis
Quaestio 94 : De lege naturali
Quaestio 96 : De potestate legis humanae
Quaestio 97 : De mutatione legum
Quaestio 99 : De praeceptis veteris legis
Quaestio 100 : De praeceptis moralibus veteris legis
Quaestio 101 : De praeceptis caeremonialibus secundum se
Quaestio 102 : De caeremonialium praeceptorum causis
Quaestio 103 : De duratione praeceptorum caeremonialium
Quaestio 104 : De praeceptis iudicialibus
Quaestio 105 : De ratione iudicialium praeceptorum
Quaestio 106 : De lege evangelica, quae dicitur lex nova, secundum se
Quaestio 107 : De comparatione legis nova ad veterem.
Quaestio 108 : De his quae continentur in lege nova
Quaestio 109 : De necessitate gratiae
Quaestio 110 : De gratia dei quantum ad eius essentiam
Quaestio 111 : De divisione gratiae
Quaestio 112 : De causa gratiae
Quaestio 113 : De effectibus gratiae. et primo, de iustificatione impii
Pars 2
Quaestio 2 : De actu interiori fidei
Quaestio 4 : De ipsa fidei virtute
Quaestio 5 : De habentibus fidem
Quaestio 7 : De effectibus fidei
Quaestio 8 : De dono intellectus
Quaestio 9 : De dono scientiae
Quaestio 10 : De infidelitate in communi
Quaestio 14 : De blasphemia in spiritum sanctum
Quaestio 15 : De caecitate mentis et hebetudine sensus
Quaestio 16 : De praeceptis fidei, scientiae et intellectus
Quaestio 18 : De subiecto spei
Quaestio 21 : De praesumptione
Quaestio 22 : De praeceptis pertinentibus ad spem et timorem
Quaestio 23 : De caritate secundum se
Quaestio 24 : De caritatis subiecto
Quaestio 25 : De obiecto caritatis
Quaestio 26 : De ordine caritatis
Quaestio 27 : De principali actu caritatis, qui est dilectio In octo articulos divisa
Quaestio 33 : De correctione fraterna
Quaestio 44 : De praeceptis caritatis
Quaestio 45 : De dono sapientiae
Quaestio 47 : De prudentia secundum se
Quaestio 48 : De partibus prudentiae
Quaestio 49 : Utrum convenienter assignentur partes prudentiae
Quaestio 50 : De partibus subiectivis prudentiae
Quaestio 51 : De partibus potentialibus prudentiae
Quaestio 52 : De dono consilii
Quaestio 55 : De vitiis oppositis prudentiae quae habent Similitudinem cum ipsa .
Quaestio 56 : De praeceptis ad prudentiam pertinentibus
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 91
Quaestio 92
Quaestio 93
Quaestio 94
Quaestio 95
Quaestio 96
Quaestio 97
Quaestio 98
Quaestio 99
Quaestio 100
Quaestio 101
Quaestio 102
Quaestio 103
Quaestio 104
Quaestio 105
Quaestio 106
Quaestio 107
Quaestio 108
Quaestio 109
Quaestio 110
Quaestio 111
Quaestio 112
Quaestio 113
Quaestio 114
Quaestio 115
Quaestio 116
Quaestio 117
Quaestio 118
Quaestio 119
Quaestio 120
Quaestio 121
Quaestio 122
Quaestio 123
Quaestio 124
Quaestio 125
Quaestio 126
Quaestio 127
Quaestio 128
Quaestio 129
Quaestio 130
Quaestio 131
Quaestio 132
Quaestio 133
Quaestio 134
Quaestio 135
Quaestio 136
Quaestio 137
Quaestio 138
Quaestio 139
Quaestio 140
Quaestio 141
Quaestio 142
Quaestio 143
Quaestio 144
Quaestio 145
Quaestio 146
Quaestio 147
Quaestio 148
Quaestio 149
Quaestio 150
Quaestio 151
Quaestio 152
Quaestio 153
Quaestio 154
Quaestio 155
Quaestio 156
Quaestio 157
Quaestio 158
Quaestio 159
Quaestio 160
Quaestio 161
Quaestio 162
Quaestio 163
Quaestio 164
Quaestio 165
Quaestio 166
Quaestio 167
Quaestio 168
Quaestio 169
Quaestio 170
Quaestio 171
Quaestio 172
Quaestio 173
Quaestio 174
Quaestio 175
Quaestio 176
Quaestio 177
Quaestio 178
Quaestio 179
Quaestio 180
Quaestio 181
Quaestio 182
Quaestio 183
Quaestio 184
Quaestio 185
Quaestio 186
Quaestio 187
Quaestio 188
Quaestio 189
Pars 3
Quaestio 1
Quaestio 2
Quaestio 3
Quaestio 4
Quaestio 5
Quaestio 6
Quaestio 7
Quaestio 8
Quaestio 9
Quaestio 10
Quaestio 11
Quaestio 12
Quaestio 13
Quaestio 14
Quaestio 15
Quaestio 16
Quaestio 17
Quaestio 18
Quaestio 19
Quaestio 20
Quaestio 21
Quaestio 22
Quaestio 23
Quaestio 24
Quaestio 25
Quaestio 26
Quaestio 27
Quaestio 28
Quaestio 29
Quaestio 30
Quaestio 31
Quaestio 32
Quaestio 33
Quaestio 34
Quaestio 35
Quaestio 36
Quaestio 37
Quaestio 38
Quaestio 39
Quaestio 40
Quaestio 41
Quaestio 42
Quaestio 43
Quaestio 44
Quaestio 45
Quaestio 46
Quaestio 47
Quaestio 48
Quaestio 49
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 51
de causa habituum oqouantum ad generationem ipsorumQUAESTIO QUINQUAGESIMAPRIMA DE CAUSA HABITUUM OQOUANTUM AD GENERATIONEM IPSORUM IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA
DEINDE considerandum est de causa habituum. Et primo, quantum ad generationem ipsorum; secundo, quantum ad augmentum; tertio, quantum ad diminutionem et corruptionem. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo: utrum aliquis habitus sit a natura. Secundo: utrum aliquis habitus ex actibus causetur. Tertio: utrum per unum actum possit generari habitus. Quarto: utrum aliqui habitus sint in hominibus infusi a Deo.
Articulus 1
utrum aliquis habitus sit a naturaAD PRIMUM. SIC PROCEDITUR. Videtur quod nullus habitus sit a natura. Eorum enim quae sunt a natura, usus non subiacet voluntati. Sed Aabitus est quo quis utitur cum voluerit, ut dicit Commentator, in III de Anima. Ergo "habitus non est a natura.
2. PRAETEREA, natura non facit per duo quod per unum potest facere. Sed potentiae animae sunt a natura. Si igitur habitus potentiarum a natura essent, habitus et potentia essent unum.
3. PRAETEREA, natura non deficit in necessariis. Sed habitus sunt necessarii ad bene operandum, ut supra dictum est. Si igitur habitus aliqui essent a natura, videtur quod natura non deficeret quin omnes habitus necessarios causaret. Patet autem hoc esse falsum. Ergo habitus non sunt a natura.
SED cONTRA EsT quod in VI Ethic., inter alios habitus ponitur intellectus principiorum, qui est a natura: unde et principia prima dicuntur naturaliter cognita.
RESPONDEO DICENDUM quod aliquid potest esse naturale alicui dupliciter. Uno modo, secundum naturam speciei: sicut naturale est homini esse risibile, et igni ferri sursum. Alio modo, secundum naturam individui: sicut naturale est Socrati vel Platoni esse aegrotativum vel sanativum, secundum propriam complexionem.- Rursus, secundum utramque naturam potest dici aliquid naturale dupliciter: uno modo, quia totum est a natura; alio modo, quia secundum aliquid est a natura, et secundum aliquid est ab exteriori principio. Sicut cum aliquis sanatur per seipsum, tota sanitas est a natura: cum autem aliquis sanatur auxilio medicinae, sanitas partim est a natura, partim ab exteriori principio.
Sic igitur si loquamur de habitu secundum quod est dispositio subiecti in ordine ad formam vel naturam, quolibet praedictorum modorum contingit habitum esse naturalem. Est enim aliqua dispositio naturalis quae. debetur humanae speciei, extra quam nullus homo invenitur. Et haec est naturalis secundum naturam speciei. - Sed quia talis dispositio quandam latitudinem habet, contingit diversos gradus huiusmodi dispositionis convenire diversis hominibus secundum naturam individui. Et huiusmodi dispositio potest esse vel totaliter a natura: vel partim a natura et partim ab exteriori principio, sicut dictum est de his qui sanantur per artem.
Sed habitus qui est dispositio ad operationem, cuius subiectum est potentia animae, ut dictum est, potest quidem esse naturalis et secundum naturam speciei, et secundam naturam individui. Secundum quidem naturam speciei, secundum quod se tenet ex parte ipsius animae, quae, cum sit forma corporis, est principium specificum. Secundum autem naturam individui, ex parte corporis, quod est materiale principium. Sed tamen neutro modo contingit in hominibus esse habitus naturales ita quod sint totaliter a natura. In angelis siquidem contingit, eo quod habent species intelligibiles naturaliter inditas; quod non competit animae humanae P, ut in Primo dictum est.
Sunt ergo in hominibus aliqui habitus naturales, tanquam partim a natura existentes et partim ab exteriori principio; aliter quidem in apprehensivis potentiis, et aliter in appetitivis. In apprehensivis enim potentiis potest esse habitus naturalis secundum inchoationem, et secundum naturam speciei, et secundum naturam individui. Secundum quidem naturam speciei, ex parte ipsius animae: sicut intellectus principiorum dicitur esse habitus naturalis. Ex ipsa enim natura animae intellectualis, convenit homini quod statim, cognito quid est totum et quid est pars, cognoscat quod omne totum est maius sua parte: et simile ! est in ceteris. Sed quid sit totum, et quid sit? pars, cognoscere non potest nisi per species intelligibiles a phantasmatibus acceptas. Et propter hoc Philosophus, in fine Posteriorum, ostendit quod cognitio principiorum provenit nobis ex sensu. - Secundum vero naturám individui, est aliquis habitus cognoscitivus secundum inchoationem naturalis, inquantum unus homo, ex dispositione organorum, est magis aptus ad bene intelligendum quam alius, inquantum ad operationem intellectus indigemus virtutibus sensitivis.
In appetitivis autem potentiis non est aliquis habitus naturalis secundum inchoationem, ex parte ipsius animae, quantum ad ipsam substantiam habitus: sed solum quantum ad principia quaedam ipsius, sicut principia iuris communis dicuntur esse seminalia virtutum. Et hoc ideo, quia inclinatio ad obiecta propria, quae videtur esse inchoatio habitus, non pertinet ad habitum, sed magis pertinet ad ipsam rationem potentiarum. - Sed ex parte corporis, secundum naturam individui, sunt aliqui habitus appetitivi secundum inchoationes naturales. Sunt enim quidam dispositi ex propria corporis complexione ad castitatem vel mansuetudinem, vel ad aliquid huiusmodi.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod obiectio illa procedit de natura secundum quod dividitur con- tra rationem et voluntatem: cum tamen ipsa ratio et voluntas ad naturam hominis pertineant.
AD SECUNDUM DICENDUM quod aliquid etiam naturaliter potest superaddi potentiae, quod tamen ad ipsam potentiam pertinere non potest. Sicut in angelis non potest pertinere ad ipsam potentiam intellectivam quod sit per se cognoscitiva omnium: quia oporteret quod esset actus omnium, quod solius Dei est, Id enim quo aliquid cognoscitur, oportet esse actualem similitudinem eius quod cognoscitur: unde sequeretur, si potentia angeli per seipsam cognosceret omnia, quod esset similitudo et actus omnium. Unde oportet quod superaddantur potentiae intellectivae ipsius aliquae species intelligibiles, quae sunt similitudines rerum intellectarum: quia per participationem divinae sapientiae, et non per essentiam propriam, possunt intellectus eorum esse actu ea quae intelligunt. Et sic patet quod non omne id quod pertinet ad habitum naturalem, potest ad potentiam pertinere.
Articulus 2
utrum aliquis habitus causetur ex actibus.AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod nullus habitus possit ex actu causari. Habitus enim est qualitas quaedam, ut supra dictum est. Omnis autem qualitas causatur in aliquo subiecto, inquantum est alicuius receptivum. Cum igitur agens, ex hoc quod agit, non recipiat aliquid, sed magis ex se emittat; videtur quod non possit aliquis habitus in agente ex propriis actibus generari.
2. PRAETEREA, illud in quo causatur aliqua qualitas, movetur ad qualitatem illam, sicut patet in re calefacta vel infrigidata: quod autem producit actum causantem qualitatem, movet, ut patet de calefaciente vel infrigidante. Si igitur in aliquo causaretur habitus per actum sui ipsius, sequeretur quod idem esset movens et motum, agens et patiens. Quod est impossibile, ut dicitur in VII Physic..
3. PRAETEREA, effectus non potest esse nobilior sua causa. Sed habitus est nobilior quam actus praecedens habitum: quod patet ex hoc, quod nobiliores actus reddit. Ergo habitus non potest causari ab actu praecedente habitum. 1
Sep coNTRA EST quod Philosophus, in II Erhic., docet habitus virtutum et vitiorum ex actibus causari.
RESPONDEO DICENDUM quod in agente quandoque est solum activum principium sui actus: sicut in igne est solum principium activum calefaciendi. Et in tali agente non potest aliquis habitus causari ex proprio actu: et inde est quod res naturales non possunt aliquid consuescere vel dissuescere, ut dicitur in II Ethic.- Invenitur autem aliquod agens in quo est principium activum et passivum sui actus: sicut patet in actibus humanis. Nam actus appetitivae virtutis procedunt a vi appetitiva secundum quod movetur a vi apprehensiva repraesentante obiectum: et ulterius vis intellectiva, secundum quod ratiocinatur de conclusionibus, habet sicut. principium, Ã ctivum | propositionem per se notam. Unde ex talibus actibus possunt in agentibus aliqui habitus causari, non quidem quantum ad primum activum principium, sed quantum ad principium actus quod movet motum. Nani omne quod patitur et movetur ab alio, disponitur per actum agentis: unde ex multiplicatis actibus generatur quaedam qualitas in potentia passiva et mota, quae nominatur habitus. Sicut habitus virtutum moralium causantur in appetitivis potentiis, secundum quod moventur a ratione: et habitus scientiarum causantur in intellectu, secundum quod movetur a primis propositionibus.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod agens, inquantum est agens, non recipit aliquid. Sed inquantum agit motum ab alio, sic recipit aliquid a movente: et sic causatur habitus.
AD SECUNDUM DICENDUM quod idem, secundum idem, non potest esse movens et motum. Nihil autem prohibet idem a seipso moveri secundum diversa, ut in VIII Physic. probatur.
AD TERTIUM DICENDUM quod actus praecedens habitum, inquantum. procedit a principio activo, procedit a nobiliori principio quam sit habitus generatus: sicut ipsa ratio est nobilius principium quam sit ? habitus virtutis moralis in vi appetitiva per actuum consuetudines generatus; et intellectus principiorum est nobilius principium quam scientia conclusionum.
Articulus 3
utrum per unum actum possit generari habitusAD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod per unum actum possit habitus generari. Demonstratio enim actus rationis est. Sed per unam demonstrationem causatur scientia quae est habitus conclusionis unius. Ergo habitus potest causari ex uno actu.
2. PRAETEREA, sicut contingit actus crescere per multipicationem, ita contingit actum crescere per intensionem. Sed multiplicatis actibus, generatur habitus. Ergo etiam si multum intendatur unus actus, poterit esse causa generativa habitus.
3. PRAETEREA, sanitas et aegritudo sunt habitus quidam. Sed ex uno actu contingit hominem vel sanari vel infirmari. Ergo unus actus potest habitum causare.
SED cowNTRA EsT quod Philosophus dicit, in I Ethic., quod una hirundo ver non facit, nec una dies: ita utique nec beatum nec felicem una dies, nec paucum tempus. Sed beatitudo est operatio secundum habitum perfectae virtutis, ut dicitur in I Ethic. Ergo habitus virtutis, et eadem ratione alius habitus, non causatur per unum actum. ]
RESPONDEO DICENDUM quod, sicut iam dictum est, habitus per actum generatur inquantum potentia passiva movetur ab aliquo principio activo. Ad hoc autem quod aliqua qualitas causetur in passivo, oportet quod activum totaliter vincat passivum. Unde videmus quod, quia ignis non potest statim ? vincere suum combustibile, non statim inflammat ipsum, sed paulatim abiicit contrarias dispositiones, ut sic totaliter vincens ipsum, similitudinem suam ipsi imprimat.
Manifestum est autem quod principium activum quod est ratio, non totaliter potest super- vincere appetitivam potentiam in uno actu: eo quod. appetitiva potentia se habet diversimode et ad multa; iudicatur autem per rationem, in uno actu, aliquid appetendum secundum determinatas rationes et circumstantias. Unde ex hoc non totaliter vincitur appetitiva potentia, ut feratur in idem ut in pluribus, per modum naturae: quod pertinet ad habitum virtutis. Et ideo habitus virtutis non potest causari per unum actum, sed per multos.
In apprehensivis autem potentiis, considerandum est quod duplex est passivum: unum quidem ipse intellectus possibilis^; aliud autem. tellectus quem vocat Aristoteles passivum, ui est ratio particularis, idest vis i duc ur memorativa et imaginativa. Respectu igi rimi passivi, potest esse aliquod activum PUE actu totaliter vincit potentiam sui passivi: RH una propositio per se nota convincit intellectum ad assentiendum firmiter conclusioni; quod quidem non facit propositio probabilis, Unde ex multis actibus rationis oportet causari habitum opinativum, etiam ex parte intellectus possibilis: habitum autem scientiae possibile est causari ex uno rationis actu, quantum ad intellectum possibilem. - Sed quantum ad inferiores vires apprehensiyas, necessarium est eosdem actus pluries reiterari, s aliquid firmiter memoriae imprimatur. Unde. P losophus, in libro de Memoria et Reminiscentia: X. dicit quod reditatio confirmat memoriam..
Articulus 4
utrum aliqui habitus sint hominibus infusi a deoAD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod nullus habitus hominibus infundatur a Deo. Deus enim aequaliter se habet ad omnes. Si igitur quibusdam infundit haDIRE aliquos, omnibus eos infunderet. Quod patet esse falsum.
2. PRAETEREA, Deus operatur in omnibus secundum modum qui convenit naturae ipsorum: quia divinae providentiae est naturam salvare, ut dicit Dionysius, iv cap. de Div. Nom. Sed habitus in homine naturaliter causantur ex actibus, ut dictum est. Non ergo causat Deus in hominibus aliquos habitus absque actibus.
3. PRAETEREA, si aliquis habitus a Deo infunditur, per. illum habitum homo potest multos actus producere. Sed ex illis actibus causatur similis habitus, ut in II Ethic. dicitur. Sequitur ergo duos habitus eiusdem speciei esse in eodem, unum acquisitum, et alterum infusum. Quod videtur esse impossibile: non enim duae formae unius $ speciei possunt esse in eodem subiecto. Non ergo habitus aliquis infunditur homini a Deo.
SED CONTRA EST quod dicitur Eccli. xv: Implevit eum Dominus spiritu sapientiae et intellectus. Sed sapientia et intellectus quidam habitus sunt. Ergo aliqui habitus homini a Deo infunduntur.
RESPONDEO DICENDUM quod duplici ratione aliqui habitus homini a Deo infunduntur. Prima ratio est, quia aliqui habitus sunt quibus homo bene disponitur ad finem excedentem facultatem humanae naturae, qui est ultima et perfecta hominis beatitudo, ut supra dictum est. Et quia habitus oportet esse proportionatos ei ad quod homo disponitur secundum ipsos, ideo necesse est quod etiam habitus ad huiusmodi finem disponentes, excedant facultatem humanae naturae. Unde tales habitus nunquam possunt homini inesse nisi ex infusione divina: sicut est de omnibus gratuitis virtutibus.
Alia ratio est, quia Deus potest producere effectus causarum secundarum absque ipsis causis secundis, ut in Primo dictum est. Sicut igitur quandoque, ad ostensionem suae virtutis, producit sanitatem absque naturali causa, quae tamen per naturam posset causari; ita etiam quandoque, ad ostendendam suam virtutem, infundit homini illos etiam habitus qui naturali virtute possunt causari. Sicut Apostolis dedit scientiam Scripturarum et omnium linguarum, quam homines per studium vel consuetudinem acquirere possunt, licet non ita perfecte.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Deus, quantum ad suam naturam, aequaliter se habet ad omnes: sed secundum ordinem suae sapientiae, certa ratione quaedam tribuit aliquibus, quae non tribuit aliis.