Table of Contents
Summa theologiae
Pars 1
Quaestio 1 : de sacra doctrina, qualis sit, et ad quae se extendat in decem articulos divisa
Quaestio 2 : de deo, an deus sit
Quaestio 3 : de dei simplicitate
Quaestio 4 : de dei pfererciione
Quaestio 5 : de bono in communi
Quaestio 7 : de infinitate dei
Quaestio 8 : de existentia dei in rebus
Quaestio 9 : de dei immutabilitate
Quaestio 10 : de dei aeternitate
Quaestio 12 : quomodo deus a nobis cognoscatur
Quaestio 13 : de nominibus dei
Quaestio 19 : de voluntate dei
Quaestio 21 : de iustitia et misericordia dei
Quaestio 22 : de providentia dei
Quaestio 23 : de praedestinatione
Quaestio 25 : de divina potentia
Quaestio 26 : de divina beatitudine
Quaestio 27 : de processione divinarum personarum
Quaestio 28 : de relationibus divinis
Quaestio 29 : de personis divinis
Quaestio 30 : de pluralitate personarum in divinis
Quaestio 31 : de his quae ad unitatem vel pluralitatem pertinent in divinis
Quaestio 32 : de divinarum personarum cognitione
Quaestio 33 : de persona patris
Quaestio 34 : de persona filii
Quaestio 36 : de persona spiritus sancti
Quaestio 37 : de nomine spiritus sancti quod est amor
Quaestio 38 : de nomine spiritus sancti quod est donum
Quaestio 39 : de personis ad essentiam relatis
Quaestio 40 : de personis in comparatione ad relationes sive proprietates
Quaestio 41 : de personis in comparatione ad actus notionales
Quaestio 42 : de aequalitate et similitudine divinarum personarum ad invicem
Quaestio 43 : de missione divinarum personarum
Quaestio 44 : de processione creaturarum a deo, et de omnium entium prima causa
Quaestio 45 : de modo emanationis rerum a primo principio
Quaestio 46 : de principio durationis rerum creatarum
Quaestio 47 : de distinctione rerum in communi
Quaestio 48 : de distinctione rerum in speciali
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 91
Quaestio 92
Quaestio 93
Quaestio 94
Quaestio 95
Quaestio 96
Quaestio 97
Quaestio 98
Quaestio 99
Quaestio 100
Quaestio 101
Quaestio 102
Quaestio 103
Quaestio 104
Quaestio 105
Quaestio 106
Quaestio 107
Quaestio 108
Quaestio 109
Quaestio 110
Quaestio 111
Quaestio 112
Quaestio 113
Quaestio 114
Quaestio 115
Quaestio 116
Quaestio 117
Quaestio 118
Quaestio 119
Pars 2
Pars 1
Quaestio 1 : de ultimo fine hominis
Quaestio 2 : de his in quibus hominis beatitudo consistit
Quaestio 3 : quid sit beatitudo
Quaestio 4 : de his quae ad beatitudinem exiguntur
Quaestio 5 : de adeptione beatitudinis
Quaestio 6 : de voluntario et involuntario
Quaestio 7 : de circumstantiis humanorum actuum
Quaestio 8 : de voluntate, quorum sit ut volitorum
Quaestio 9 : de motivo voluntatis
Quaestio 10 : de modo quo voluntas movetur
Quaestio 11 : de fruitione, quae est actus voluntatis
Quaestio 13 : de electione, quae est actus voluntatis respectu eorum quae sunt ad finem
Quaestio 14 : de consilio, quod electionem praecedit
Quaestio 15 : de consensu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 16 : de usu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 17 : de actibus imperatis a voluntate
Quaestio 18 : de bonitate et malitia humanorum actuum in generali
Quaestio 19 : de bonitate et malitia actus interioris voluntatis
Quaestio 20 : de bonitate et malitia exteriorum actuum humanorum
Quaestio 21 : de iis quae consequuntur actus humanos ratione bonitatis et malitiae
Quaestio 22 : de subiecto passionum animae
Quaestio 24 : de bono et malo in animae passionibus
Quaestio 25 : de ordine passionum ad invicem
Quaestio 26 : de passionibus animae in speciali. et primo, de amore
Quaestio 28 : de effectibus amoris
Quaestio 30 : de concupiscentia
Quaestio 31 : de delectatione secundum se
Quaestio 32 : de causa delectationis
Quaestio 33 : de effectibus delectationis
Quaestio 34 : de bonitate et malitia delectationum
Quaestio 35 : de dolore, seu tristitia, secundum se
Quaestio 36 : de causis tristitiae seu doloris
Quaestio 37 : de effectibus doloris vel tristitiae
Quaestio 38 : de remediis tristitiae, seu doloris
Quaestio 39 : de bonitate et malitia tristitiae seu doloris
Quaestio 40 : de passionibus irascibilis et primo, de spe et desperatione
Quaestio 41 : de timore secundum se
Quaestio 42 : de obiecto timoris
Quaestio 43 : de causa timoris
Quaestio 44 : de effectibus timoris
Quaestio 46 : de ira secundum se
Quaestio 47 : de causa effectiva irae, et de remediis eius
Quaestio 48 : de effectibus irae
Quaestio 49 : de habitibus in generali, quoad eorum substantiam
Quaestio 50 : de subiecto habituum
Quaestio 51 : de causa habituum oqouantum ad generationem ipsorum
Quaestio 52 : de augmento habituum
Quaestio 53 : de corruptione et diminutione habituum
Quaestio 54 : de distinctione habituum
Quaestio 55 : de virtutibus, quantum ad suas essentias
Quaestio 56 : de subiecto virtutis
Quaestio 57 : de distinctione virtutum intellectualium
Quaestio 58 : de distinctione virtutum moralium ab intellectualibus
Quaestio 59 : de comparatione virtutis moralis ad passionem
Quaestio 60 : de distinctione virtutum moralium ad invicem
Quaestio 61 : de virtutibus cardinalibus
Quaestio 62 : de virtutibus theologicis
Quaestio 63 : de causa virtutum
Quaestio 64 : de medio virtutum
Quaestio 65 : de connexione virtutum
Quaestio 66 : de aequalitate virtutum
Quaestio 67 : de duratione virtutum post hanc vitam
Quaestio 69 : de beatitudinibus
Quaestio 70 : de fructibus spiritus sancti
Quaestio 71 : De vitiis et peccatis secundum se
Quaestio 72 : De distinctione peccatorum
Quaestio 73 : De comparatione peccatorum ad invicem
Quaestio 74 : De subiecto peccatorum
Quaestio 75 : De causis peccatorum in generali
Quaestio 76 : De causis peccati in speciali
Quaestio 77 : De causa peccati ex parte appetitus sensitivi
Quaestio 78 : De causa peccati quae est malitia
Quaestio 79 : De causis exterioribus peccati et primo, ex parte dei
Quaestio 80 : De causa peccati ex parte diaboli
Quaestio 81 : De causa peccati ex parte hominis
Quaestio 82 : De originali peccato quantum ad suam essentiam
Quaestio 83 : De subiecto originalis peccati
Quaestio 84 : De causa peccati secundum quod unum peccatum alterius peccati causa est
Quaestio 85 : De effectibus peccati. et primo, de corruptione boni naturae
Quaestio 86 : De macula peccati
Quaestio 88 : De peccato veniali et mortali
Quaestio 89 : De peccato veniali secundum se
Quaestio 90 : De essentia legis
Quaestio 91 : De legum diversitate
Quaestio 92 : De effectibus legis
Quaestio 94 : De lege naturali
Quaestio 96 : De potestate legis humanae
Quaestio 97 : De mutatione legum
Quaestio 99 : De praeceptis veteris legis
Quaestio 100 : De praeceptis moralibus veteris legis
Quaestio 101 : De praeceptis caeremonialibus secundum se
Quaestio 102 : De caeremonialium praeceptorum causis
Quaestio 103 : De duratione praeceptorum caeremonialium
Quaestio 104 : De praeceptis iudicialibus
Quaestio 105 : De ratione iudicialium praeceptorum
Quaestio 106 : De lege evangelica, quae dicitur lex nova, secundum se
Quaestio 107 : De comparatione legis nova ad veterem.
Quaestio 108 : De his quae continentur in lege nova
Quaestio 109 : De necessitate gratiae
Quaestio 110 : De gratia dei quantum ad eius essentiam
Quaestio 111 : De divisione gratiae
Quaestio 112 : De causa gratiae
Quaestio 113 : De effectibus gratiae. et primo, de iustificatione impii
Pars 2
Quaestio 2 : De actu interiori fidei
Quaestio 4 : De ipsa fidei virtute
Quaestio 5 : De habentibus fidem
Quaestio 7 : De effectibus fidei
Quaestio 8 : De dono intellectus
Quaestio 9 : De dono scientiae
Quaestio 10 : De infidelitate in communi
Quaestio 14 : De blasphemia in spiritum sanctum
Quaestio 15 : De caecitate mentis et hebetudine sensus
Quaestio 16 : De praeceptis fidei, scientiae et intellectus
Quaestio 18 : De subiecto spei
Quaestio 21 : De praesumptione
Quaestio 22 : De praeceptis pertinentibus ad spem et timorem
Quaestio 23 : De caritate secundum se
Quaestio 24 : De caritatis subiecto
Quaestio 25 : De obiecto caritatis
Quaestio 26 : De ordine caritatis
Quaestio 27 : De principali actu caritatis, qui est dilectio In octo articulos divisa
Quaestio 33 : De correctione fraterna
Quaestio 44 : De praeceptis caritatis
Quaestio 45 : De dono sapientiae
Quaestio 47 : De prudentia secundum se
Quaestio 48 : De partibus prudentiae
Quaestio 49 : Utrum convenienter assignentur partes prudentiae
Quaestio 50 : De partibus subiectivis prudentiae
Quaestio 51 : De partibus potentialibus prudentiae
Quaestio 52 : De dono consilii
Quaestio 55 : De vitiis oppositis prudentiae quae habent Similitudinem cum ipsa .
Quaestio 56 : De praeceptis ad prudentiam pertinentibus
Quaestio 61 : De partibus iustitiae
Quaestio 63 : De acceptione personarum
Quaestio 65 : De aliis iniuriis quae in personam committuntur
Quaestio 66 : De furto et rapina
Quaestio 67 : De iniustitia iudicis in iudicando
Quaestio 68 : De his quae pertinent ad iniustam accusationem in quatuor articulos divisa
Quaestio 69 : De peccatis quae sunt contra iustitiam ex parte rei
Quaestio 70 : De iniustitia pertinente ad personam testis
Quaestio 71 : De iniustitia quae fit in iudicio ex parte advocatorum
Quaestio 77 : De fraudulentia quae committitur in emptionibus et venditionibus
Quaestio 78 : De peccato usurae
Quaestio 79 : De partibus quasi integralibus iustitiae
Quaestio 80 : De partibus potentialibus iustitiae
Quaestio 86 : De oblationibus et primitiis
Quaestio 90 : De assumptione divini nominis per modum adiurationis
Quaestio 91 : De assumptione divini nominis ad invocandum per laudem
Quaestio 92 : De superstitione
Quaestio 93 : De superstitione indebiti cultus veri dei
Quaestio 95 : De superstitione divinativa
Quaestio 96 : De superstitionibus observantiarum
Quaestio 97 : De tentatione dei
Quaestio 105 : De inobedientia
Quaestio 106 : De gratia sive gratitudine
Quaestio 107 : De ingratitudine
Quaestio 108 : De vindicatione
Quaestio 110 : De vitiis oppositis veritati
Quaestio 111 : De simulatione et hypocrisi
Quaestio 114 : De amicitia seu affabilitate
Quaestio 117 : De liberalitate
Quaestio 119 : De prodigalitate
Quaestio 121 : De dono pietatis
Quaestio 122 : De praeceptis iustitiae
Quaestio 126 : De vitio intimiditatis
Quaestio 128 : De partibus fortitudinis
Quaestio 129 : De magnanimitate
Quaestio 130 : De praesumptione
Quaestio 132 : De inani gloria
Quaestio 133 : De pusillanimitate
Quaestio 134 : De magnificentia
Quaestio 135 : De vitiis oppositis magnificentiae
Quaestio 137 : De perseverantia
Quaestio 138 : De vitiis oppositis perseverantiae
Quaestio 139 : De dono fortitudinis
Quaestio 140 : De praeceptis fortitudinis
Quaestio 142 : De vitiis oppositis temperantiae
Quaestio 143 : De partibus temperantiae in generali
Quaestio 153 : De vitio luxuriae
Quaestio 156 : De incontinentia
Quaestio 157 : De clementia et mansuetudine
Quaestio 163 : De peccato primi hominis
Quaestio 164 : De poena primi peccati
Quaestio 165 : De tentatione primorum parentum
Quaestio 166 : De studiositate
Quaestio 168 : De modestia secundum quod consistit
Quaestio 169 : De modestia secundum quod consistit in exteriori apparatu
Quaestio 170 : De praeceptis temperantiae
Quaestio 172 : De causa prophetiae
Quaestio 173 : De modo cognitionis propheticae
Quaestio 174 : De divisione prophetiae
Quaestio 176 : De gratia linguarum
Quaestio 177 : De gratia gratis data quae consistit in sermone
Quaestio 178 : De gratia miraculorum
Quaestio 179 : De divisione vitae per activam et contemplativam
Quaestio 180 : De vita contemplativa
Quaestio 182 : De comparatione vitae activae ad contemplativam
Quaestio 183 : De officiis et statibus hominum in generali
Quaestio 184 : De statu perfectionis in communi
Quaestio 185 : De his quae pertinent ad statum episcoporum
Quaestio 186 : De his in quibus principaliter consistit religionis status.
Quaestio 187 : De his quae competunt religiosis
Quaestio 188 : De differentia religionum
Quaestio 189 : De ingressu religionis
Pars 3
Quaestio 1
Quaestio 2
Quaestio 3
Quaestio 4
Quaestio 5
Quaestio 6
Quaestio 7
Quaestio 8
Quaestio 9
Quaestio 10
Quaestio 11
Quaestio 12
Quaestio 13
Quaestio 14
Quaestio 15
Quaestio 16
Quaestio 17
Quaestio 18
Quaestio 19
Quaestio 20
Quaestio 21
Quaestio 22
Quaestio 23
Quaestio 24
Quaestio 25
Quaestio 26
Quaestio 27
Quaestio 28
Quaestio 29
Quaestio 30
Quaestio 31
Quaestio 32
Quaestio 33
Quaestio 34
Quaestio 35
Quaestio 36
Quaestio 37
Quaestio 38
Quaestio 39
Quaestio 40
Quaestio 41
Quaestio 42
Quaestio 43
Quaestio 44
Quaestio 45
Quaestio 46
Quaestio 47
Quaestio 48
Quaestio 49
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 49
Utrum convenienter assignentur partes prudentiaeQUAESTIO QUADRAGESIMANONA DE SINGULIS PRUDENTIAE PARTIBUS QUASI INTEGRALIBUS IN OCTO ARTICULOS DIVISA
Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: de memoria. Secundo: de intellectu vel intelligentia. Tertio: de docilitate. Quarto: de solertia. Quinto: de ratione. Sexto: de providentia. Septimo: de circumspectione. Octavo: de cautione.
Articulus 1
Utrum memoria sit pars prudentiaeAD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod memoria non sit pars prudentiae. Memoria enim, ut probat Philosophus, est in parte animae sensitiva. Prudentia autem est in ratiocinativa; ut patet in VI Ethic. Ergo memoria non est pars prudentiae.
2. PRAETEREA, prudentia per exercitium acquiritur et proficit 5. Sed memoria inest nobis a natura. Ergo memoria non est pars prudentiae.
3. PRAETEREA, memoria est praeteritorum. Prudentia autem futurorum operabilium, de quibus est consilium, ut dicitur in VI Ethic. Ergo memoria non est pars prudentiae.
RESPONDEO DICENDUM quod prudentia est circa contingentia operabilia, sicut dictum est. In his autem non potest homo dirigi per ea quae sunt simpliciter et ex necessitate vera, sed ex his quae ut in pluribus accidunt: oportet enim principia conclusionibus esse proportionata, et ex talibus talia concludere, ut dicitur in VI Efhic. Quid autem in pluribus sit verum oportet per experimentum considerare: unde et in II Ethic. Philosophus dicit quod virtus intellectualis habet generationem et augmentum ex experimento et tempore. Experimentum autem est ex pluribus memoriis; ut patet in I Metaphys. Unde consequens, est quod ad prudentiam requiritur plurium. memoriam habere. Unde convenienter memoria ponitur pars prudentiae.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod quia, sicut dictum est, prudentia applicat universalem cognitionem ad particularia, quorum est sensus, inde multa quae pertinent ad partem sensitivam requiruntur ad prudentiam. Inter quae est memoria.
AD SECUNDUM DICENDUM quod sicut prudentia aptitudinem quidem habet ex natura, sed eius complementum est ex exercitio vel gratia; ita etiam, ut Tullius dicit, in sua Rhetorica, memoria non solum a natura proficiscitur, sed etiam habet plurimum artis et industriae. Et sunt quatuor per quae homo proficit in bene memorando. Quorum primum est ut eorum quae vult memorari quasdam similitudines assumat convenientes, nec tamen omnino consuetas: quia ea quae sunt inconsueta magis miramur, et sic in eis animus magis et vehementius detinetur; ex quo fit quod eorum quae in pueritia vidimus magis memoremur. Ideo autem necessaria est huiusmodi similitudinum vel imaginum adinventio, quia intentiones simplices et spirituales facilius ex anima elabuntur nisi quibusdam similitudinibus corporalibus quasi alligentur: quia humana cognitio potentior est circa sensibilia. Unde et memorativa ponitur in parte sensitiva. —- Secundo, oportet ut homo ea quae memoriter vult tenere sua consideratione ordinate disponat, ut ex uno memorato facile ad aliud procedatur. Unde Philosophus dicit, in libro de Mem.: A locis videntur reminisci aliquando: causa autem est quia velociter ab alio in aliud veniunt. — Tertio, oportet ut homo sollicitudinem apponat et affectum adhibeat ad ea quae vult memorari: quia quo aliquid magis fuerit impressum animo, eo minus elabitur. Unde et Tullius dicit, in sua Rhetorica, quod sollicitudo conservat integras simulacrorum figuras. — Quarto, oportet quod ea frequenter meditemur quae volumus memorari. Unde Philosophus dicit, in libro de Mem., quod rmeditationes memoriam salvant: quia, ut in eodem libro dicitur, consuetudo est quasi natura; unde quae multoties intelligimus cito reminiscimur, quasi naturali quodam ordine ab uno ad aliud procedentes.
Articulus 2
Utrum intellectus sit pars prudentiaeAD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod intellectus non sit pars prudentiae, Eorum enim quae ex opposito dividuntur unum non est pars alterius. Sed intellectus ponitur virtus intellectualis condivisa prudentiae; ut patet in VI Ethic. Ergo intellectus non debet poni pars prudentiae.
2. PRAETEREA, intellectus ponitur inter dona Spiritus Sancti, et correspondet fidei, ut supra habitum est. Sed prudentia est alia virtus a fide, ut per supradicta patet. Ergo intellectus non pertinet ad prudentiam. |
3. PRAETEREA, prudentia est singularium operabilium, ut dicitur in VI Efhic. Sed intellectus est universalium cognoscitivus et immaterialium; ut patet in III de Anima. Ergo intellectus non est pars prudentiae.
SEp coNTRA EsT quod Tullius ponit intelligentiam partem prudentiae, et Macrobius intellectum, quod in idem redit.
RESPONDEO DICENDUM quod intellectus. non su- — mitur hic pro potentia intellectiva, sed prout importat quandam rectam aestimationem alicuius extremi principii quod accipitur ut per se notum: sicut et prima demonstrationum principia intelligere dicimur. Omnis autem deductio rationis ab aliquibus procedit quae accipiuntur ut prima. Unde oportet quod omnis processus rationis ab aliquo intellectu procedat. Quia igitur prudentia est recta ratio agibilium, ideo necesse est quod totus processus. prudentiae ab intellectu derivetur. Et propter hoc intellectus ponitur pars prudentiae.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ratio prudentiae terminatur, sicut ad conclusionem quandam, ad particulare operabile, ad quod applicat universalem cognitionem, ut ex dictis patet. Conclusio autem singularis syllogizatur ex universali et singulari propositione. Unde oportet quod. ratio prudentiae ex duplici intellectu procedat. Quorum unus est qui est cognoscitivus universalium. Quod pertinet ad intellectum qui ponitur virtus intellectualis: quia naturaliter nobis cognita sunt non solum universalia principia speculativa, sed etiam practica, sicut nulli esse malefaciendum, ut ex dictis patet. — Alius autem intellectus est qui, ut dicitur in. VI. Ethic,, est cognoscitivus exÃremi, idest alicuius primi singu laris et contingentis operabilis, propositionis scilicet minoris, quam oportet esse singularem in 8 syllogismo prudentiae, ut dictum est. Hoc autem: primum singulare est aliquis singularis finis, ut ibidem dicitur. Unde intellectus qui ponitur pars. prudentiae est quaedam recta aestimatio de aliquo. particulari fine.
AD SECUNDUM DICENDUM quod intellectus qui po- 45, ren nitur donum Spiritus Sancti. est quaedam acuta perspectio divinorum, ut ex supradictis. patet Aliter autem ponitur intellectus pars prudentiae, ut dictum est.. In corpore.
AD TERTIUM DICENDUM quod ipsa recta aestimatio de fine particulari et intellectus dicitur, inquantum est alicuius principii; et sensus, inquantum est particularis. Et hoc est quod Philosophus dicit, in VI Ethic.: Horum, scilicet singularium, epu oportet habere sensum: hic autem est intellectus. Non autem hoc est intelligendum de sensu particulari quo cognoscimus propria sensibilia: sed de sensu interiori quo de particulari iudicamus.
Articulus 3
Utrum docilitas debeat poni pars prudentiaeAD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod docilitas non debeat poni pars prudentiae. Illad enim quod requiritur ad omnem virtutem intellectualem non de- bet appropriari alicui earum. Sed docilitas necessaria est ad quamlibet virtutem intellectualem. Ergo non debet poni pars prudentiae.
2. PRAETEREA, ea quae ad virtutes humanitas pertinent sunt in nobis: quia secundum ea quae in nobis sunt laudamur vel vituperamur. Sed non est in potestate nostra quod dociles simus, sed hoc ex naturali dispositione quibusdam contingit. Ergo non est pars prudentiae.
3. PRAETEREA, docilitas ad discipulum pertinet. Sed prudentia, cum sit praeceptiva, magis videtur ad magistros pertinere, qui etiam praeceptores dicuntur. Ergo docilitas non est pars prudentiae.
SEp coNTRA EST quod Macrobius, secundum sententiam Plotini 5, ponit docilitatem inter partes prudentiae.
RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, prudentia consistit circa particularia operabilia. In quibus cum sint quasi infinitae diversitates, non possunt ab uno homine sufficienter omnia considerari, nec per modicum tempus, sed per temporis diuturnitatem. Unde in his quae ad prudentiam pertinent maxime indiget homo ab alio erudiri: et praecipue ex senibus, qui sanum intellectum adepti sunt circa fines operabilium.
Unde Philosophus dicit, in VI Ethic.: Oportet attendere expertorum et seniorum et prudentium indemonstrabilibus enuntiationibus et opinionibus non minus quam demonstrationibus: propter experientiam enim vident principia. Unde et Prov. iii dicitur: Ne innitaris prudentiae tuae; et Eccli. v1 dicitur: Zn multitudine presbyterorum, idest seniorum, prudentium sta, et sapientiae illorum ex corde coniungere. Hoc autem pertinet ad docilitatem, ut aliquis sit bene disciplinae susceptivus. Et ideo convenienter ponitur docilitas pars prudentiae.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod etsi docilitas utilis sit ad quamlibet virtutem intellectualem, praecipue tamen ad prudentiam ', ratione iam dicta.
AD SECUNDUM DICENDUM quod docilitas, sicut et alia quae ad prudentiam pertinent, secundum aptitudinem quidem est a natura: sed ad eius consummationem plurimum valet humanum studium, dum scilicet homo sollicite, frequenter et reverenter applicat animum suum documentis maiorum, non negligens ea propter ignaviam, nec contemnens propter superbiam.
AD TERTIUM DICENDUM quod per prudentiam aliquis praecipit non solum aliis, sed etiam sibi ipsi, ut dictum est. Unde etiam in subditis locum habet, ut supra dictum est: ad quorum prudentiam pertinet docilitas. Quamvis etiam ipsos maiores oporteat dociles quantum ad aliqua esse: quia nullus in his quae subsunt prudentiae sibi quantum ad omnia sufficit, ut dictum est.
Articulus 4
Utrum solertia sit pars prudentiaeAD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod solertia non sit pars prudentiae. Solentia enim se habet ad facile invenienda media in demonstrationibus; ut patet in I Poster. Sed ratio: prudentiae non est demonstrativa: cum sit contingentium. Ergo ad prudentiam non pertinet solertia.
2. PRAETEREA, ad prudentiam pertinet bene consiliari, ut dicitur in VI Ethic. Sed in bene consiliando non habet locum solertia, quae est eustochia quaedam, idest bona coniecturatio, quae est sine ratione et velox; oporlet autem consiliari tarde; ut dicitur in VI Ethic. Ergo solertia non debet poni pars prudentiae.
3. PRAETEREA, solertia, ut dictum est, est quaedam bona coniecturatio. Sed coniecturis uti est proprie rhetorum. Ergo solertia magis pertinet ad rhetoricam quam ad prudentiam.
SED CONTRA EST quod Isidorus dicit, in libro Etymol.: "Sollicitus dicitur quasi solers et citus". Sed sollicitudo ad prudentiam pertinet, ut supra dictum est. Ergo et solertia.
RESPONDEO DICENDUM quod prudentis est rectam aestimationem habere de operandis. Recta autem aestimatio sive opinio acquiritur in operativis, sicut in speculativis, dupliciter: uno quidem modo, per se inveniendo; alio modo, ab alio addiscendo. Sicut autem docilitas ad hoc pertinet ut homo bene se habeat in acquirendo rectam opinionem ab alio; ita solertia ad hoc pertinet ut homo bene se habeat in acquirendo rectam existimationem per seipsum. lta tamen ut solertia accipiatur pro eustochia, cuius est pars. Nam eustochia est bene coniecturativa de quibuscumque: solertia autem est facilis et prompta coniecturalio circa inventionem medii, ut dicitur in I Poster. Tamen ille philosophus qui ponit solertiam partem prudentiae, accipit eam com- muniter pro omni eustochia: unde dicit quod solertia est habitus qui provenit ex repentino, inveniens quod convenit.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod solertia non solum se habet circa inventionem medii in demonstrativis, sed etiam in operativis: puta cum aliquis videns aliquos Y amicos factos. coniecturat eos esse inimicos eiusdem, ut ibidem Philosophus dicit. Et hoc modo solertia pertinet ad prudentiam.
AD SECUNDUM DICENDUM quod Philosophus veram rationem inducit in VI Efhic. ad ostendendum quod eubulia, quae est bene consiliativa, non est eustochia, cuius laus est in veloci con- sideratione eius quod oportet: potest autem esse aliquis bene consiliativus etiam si diutius consilietur vel tardius. Nec tamen propter hoc excluditur quin bona coniecturatio ad bene consiliandum valeat. Et quandoque necessaria est: quando scilicet ex improviso occurrit aliquid agendum. Et ideo solertia convenienter ponitur pars prudentiae.
AD TERTIUM DICENDUM quod rhetorica etiam ratiocinatur cirea operabilia. Unde nihil prohibet M idem ad rhetoricam et prudentiam 'pertinere. Et tamen coniecturatio hic non sumitur solum secundum quod pertinet ad coniecturas quibus utuntur rhetores: sed secundum quod in quibuscumque dicitur homo coniicere veritatem.
Articulus 5
Utrum ratio debeat poni pars prudentiaeAD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ratio non debeat poni pars prudentiae. Subiectum enim accidentis non est pars eius. Sed prudentia est in ratione sicut in subiecto, ut dicitur in VI Ethic. Ergo ratio non debet poni pars prudentiae.
2. PRAETEREA, illud quod est multis commune non debet alicuius eorum poni pars: vel, si ponatur, debet poni pars eius cui potissime convenit. Ratio autem necessaria est in omnibus virtutibus intellectualibus: et praecipue in sapientia et scientia, quae utuntur ratione demonstrativa. Ergo ratio non debet poni pars prudentiae.
3. PRAETEREA, ratio non differt per essentiam potentiae ab intellectu, ut prius habitum est. Si ergo intellectus ponitur pars prudentiae, superfluum fuit addere rationem.
SED coNTRA EST quod Macrobius, secundum sententiam Plotini, rationem numerat inter partes prudentiae.
RESPONDEO DICENDUM quod opus prudentis est esse bene consiliativum, ut dicitur in VI Ethic. Consilium autem est inquisitio quaedam ex quibusdam ad alia procedens. Hoc autem est opus rationis. Unde ad prudentiam necessarium est quod homo sit bene ratiocinativus. Et quia ea quae exiguntur ad perfectionem prudentiae dicuntur exigitivae vel quasi integrales partes prudentiae, inde est quod ratio inter partes prudentiae connumerari debet.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ratio non sumitur hic pro ipsa potentia rationis, sed pro eius bono usu.
AD SECUNDUM DICENDUM quod certitudo rationis est ex intellectu, sed necessitas rationis est ex defectu intellectus: ila enim in quibus vis intellectiva plenarie viget ratione non indigent, sed suo simplici intuitu veritatem comprehendunt, sicut Deus et angeli. Particularia autem operabilia, in quibus prudentia dirigit, recedunt praecipue ab intelligibilium conditione: et tanto magis quanto minus sunt certa seu determinata. Ea enim quae sunt artis, licet sint singularia, tamen sunt magis determinata et certa: unde in pluribus eorum non est consilium, propter certitudinem, ut dicitur in III Ethic. Et ideo quamvis in qui-: busdam aliis virtutibus intellectualibus sit certior ratio quam prudentia, tamen ad prudentiam maxime requiritur quod sit homo bene ratiocinativus, ut possit bene applicare universalia principia ad particularia, quae sunt varia et incerta.
AD TERTIUM DICENDUM quod etsi intellectus et ratio non sunt diversae potentiae, tamen de-D.:84. nominantur ex diversis actibus: nomen enim intellectus sumitur ab intima penetratione veritatis; nomen autem rationis ab inquisitione et discursu. Et ideo utrumque ponitur pars prudentiae, ut ex dictis patet.
Articulus 6
Utrum providentia debeat poni pars prudentiaeAD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod providentia non debeat poni pars prudentiae. Nihil enim est pars sui ipsius. Sed providentia videtur idem esse quod prudentia: quia ut Isidorus dicit, in libro Etymol., prudens dicitur quasi porro videns, et ex hoc etiam nomen providentiae sumitur, ut Boetius dicit, in fine de Consol. Ergo providentia non est er prudentiae.
2. PRAETEREA, prudentia est solum - practica. Sed providentia potest etiam esse speculativa: quia visio, ex qua sumitur nomen providentiae, magis pertinet ad speculativam quam ad operativam. Ergo providentia non est pars prudentiae.
3. PRAETEREA, principalis actus prudentiae est praecipere, secundarii autem iudicare et consiliari. Sed nihil horum videtur importari proprie per nomen providentiae. Ergo providentia non est pars prudentiae.
SED CONTRA EST auctoritas Tullii et Macrobii, qui ponunt providentiam partem prudentiae, ut ex dictis patet.
RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, prudentia proprie est circa ea quae sunt ad finem; et hoc ad eius officium proprie pertinet, ut ad finem debite ordinentur. Et quamvis aliqua necessaria sint propter finem quae subiiciuntur divinae providentiae humanae tamen prudentiae non subiiciuntur nisi contingentia operabilia quae per hominem possunt fieri propter finem. Praeterita autem in necessitatem quandam transeunt: quia impossibile est non esse quod factum est. Similiter etiam praesentia, inquantum huius- modi, necessitatem quandam habent: necesse est enim Socratem sedere dum sedet. Unde consequens est quod contingentia futura, secundum quod sunt per hominem in finem humanae vitae ordinabilia, pertineant ad prudentiam. Utrumque autem horum importatur in nomine providentiae: importat enim providentia respectum quendam alicuius distantis, ad quod ea quae in praesenti occurrunt ordinanda sunt. Unde providentia est pars prudentiae.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod quandocumque multa requiruntur ad unum, necesse est unum eorum esse principale, ad quod omnia alia ordinantur. Unde et in quolibet toto necesse est esse unam partem formalem et praedominantem, a qua totum unitatem habet. Et secundum hoc providentia est principalior inter omnes partes prudentiae: quia omnia alia quae requiruntur ad prudentiam. ad hoc necessaria sunt ut aliquid recte ordinetur ad finem. Et ideo nomen ipsius prudentiae sumitur a providentia, sicut a principaliori sua parte.
Articulus 7
Utrum circumspectio debeat poni pars prudentiaeAD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod circumspectio non possit esse pars prudentiae. Circumspectio enim videtur esse consideratio quaedam eorum quae circumstant. Huiusmodi autem sunt infinita, quae non possunt comprehendi ratione, in qua est prudentia. Ergo circumspectio non debet poni pars prudentiae.
2. PRAETEREA, circumstantiae magis videntur pertinere ad virtutes morales quam ad prudentiam. Sed circumspectio nihil aliud esse videtur quam respectus circumstantiarum. Ergo circumspectio magis videtur pertinere ad morales virpossunt circumstare sint infinita, tamen ea quae tutes quam ad prudentiam.
3. PRAETEREA, qui potest videre quae procul sunt multo magis potest videre quae circa sunt. Sed per providentiam homo est potens prospicere - quae procul sunt. Ergo ipsa sufficit ad considerandum ea quae circumstant. Non ergo oportuit, praeter providentiam, ponere circumspectionem partem prudentiae.
RESPONDEO DICENDUM quod ad prudentiam, sicut dictum est, praecipue pertinet recte ordinare aliquid in finem. Quod quidem recte non fit nisi et finis sit bonus, et id quod ordinatur in finem sit etiam bonum et conveniens fini. Sed quia prudentia, sicut dictum est, est circa singularia operabilia, in quibus multa concurrunt, contingit aliquid secundum se consideratum esse bonum et conveniens fini, quod tamen ex aliquibus concurrentibus redditur vel malum vel non opportunum ad finem. Sicut ostendere signa amoris alicui, secundum se consideratum, videtur esse conveniens ad alliciendum eius animum ad amorem: sed si contingat in animo illius superbia vel suspicio adulationis, non erit hoc conveniens ad finem. Et ideo necessaria est circumspectio ad prudentiam: ut scilicet homo id quod ordinatur in finem comparet etiam cum his quae circumstant.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod licet ea quae circumstant in actu non sunt infinita: sed pauca quaedam sunt quae immutant iudicium rationis in agendis.
AD SECUNDUM DICENDUM quod circumstantiae pertinent ad prudentiam quidem sicut ad determinandum eas: ad virtutes autem morales inquantum per circumstantiarum determinationem perficiuntur.
AD TERTIUM DICENDUM quod sicut ad providentiam pertinet prospicere id quod est per se conveniens fini, ita ad circumspectionem pertinet considerare an sit conveniens fini secundum ea quae circumstant. Utrumque autem horum habet specialem difficultatem. Et ideo utrumque eorum seorsum ponitur pars prudentiae.
Articulus 8
Utrum cautio debeat poni pars prudentiaeAD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod cautio non debeat poni pars prudentiae. In his enim in quibus non potest malum. esse non est necessaria cautio. Sed virtutibus nemo male utitur, ut dicitur in libro de Lib. Arb. Ergo cautio non pertinet ad prudentiam, quae est directiva virtutum.
2. PRAETEREA, eiusdem est providere bona et cavere mala: sicut eiusdem artis est facere sanitatem et curare aegritudinem. Sed providere bona pertinet ad providentiam $. Ergo etiam cavere mala. Non ergo cautio debet poni alia pars prudentiae a providentia.
3. PRAETEREA, nullus prudens conatur ad im- possibile. Sed nullus potest praecavere omnia mala quae possunt contingere. Ergo cautio non pertinet ad prudentiam.
RESPONDEO DICENDUM quod ea circa quae est prudentia sunt contingentia operabilia, in quibus, sicut verum potest admisceri falso, ita et malum bono, propter multiformitatem huiusmodi operabilium, in quibus bona plerumque impediuntur a malis, et mala habent speciem boni. Et ideo necessaria est cautio ad prudentiam, ut sic accipiantur bona quod vitentur mala.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod cautio non est necessaria in moralibus actibus ut aliquis sibi caveat ab actibus virtutum: sed ut sibi caveat ab eis per quae actus virtutum impediri possunt. |
AD SECUNDUM DICENDUM quod opposita mala cavere eiusdem rationis est et prosequi bona. Sed vitare aliqua impedimenta extrinseca, hoc pertinet ad aliam rationem. Et ideo cautio distinguitur a providentia, quamvis utrumque pertineat ad unam virtutem prudentiae.
AD TERTIUM DICENDUM quod malorum quae homini vitanda occurrunt quaedam sunt quae ut in pluribus accidere solent. Et talia comprehendi ratione possunt. Et contra haec ordinatur cautio, ut totaliter vitentur, vel ut minus noceant. Quaedam vero sunt quae ut in paucioribus et casualiter accidunt. Et haec, cum sint infinita, ratione comprehendi non possunt, nec sufficienter homo potest ea praecavere: quamvis per officium prudentiae homo contra omnes fortunae insultus disponere possit ut minus laedatur.