Quaestio 3

¶ Questio tertia. de actu intellectus comparatiuo / viden

¶ Uiso dum est vltimo circa primam distinctionem de actu voluntatis relatiuo. Et quero vtrum voluntas referens illud quo vtitur in illud quo fruitur / velit vtrumque per vnicum actum simplicem.

Quod non. quia vti et frui sunt actus distincti. sunt enim de per se differentiis vo lendi: sed actus quo voluntas vult illud quo vtitur est vti et actus quo vnlt illud quo fruitur est frui. igitur.

¶ Contra. vbi vnum propter alterum vtrobique vnum tantum secundum Boetium

¶ Contingit volunta Primma conclusio. tem velle aliquod ob iectum non pure absolutes / sed formaliter in ordine et re latiue ad alterum. probatur. quia voluntas non minus est virtus collatiua et comparatiua nec minus potens refer re vnum obiectum ad aliud quam intellectus: sed intellectus potest sic intelligere. ergo.

Secunda conclusio. ¶ Contingit voluntatem creatam velle aliquid propter alterum et in relatione ad alterum / volendo vtrumque per vnicum actum simplicem. probatur. illud quod offertur vo luntati et in quod fertur voluntas non sub aliqua ratio ne bonitatis vel diligibilitatis in se et absolute / se qdi praecise sub ratione diligibilitatis propter alterum et in relatione ad alterum. si diligitur non diligitur proprie et distincte actu: sed eodem actu quo diligitur illud ad alterum / sed contingit aliquid dilectum et volitum propter alterum sic oni ferri voluntati igitur. minor patet. quia contingit potionem amaram et sumptionem eius praesentari voluntati / non sul aliqua ratione diligibilitatis et eligibilitatis in se absolute intrinsece: sed tantum in habitudine ad sanitatem et quatinus conferens ad sanitatem ita quod hac habitudine circumscripta voluntas non amaret nec diligeret: sed omnino refugeret sumere potionem amaram. maior pro batur. quia si voluntas habet actum proprium et distinctum quo formaliter vult et diligit a. obiectu: ita quod actus non terminatur nisi ad a. obiectum. sequitur quod .a. habet in se secundum rem formaliter / vel secundum apparentiam et ostensionem propriam bonitatem et diligibilitatem secundum quam terminat illum actum ratione dilectionis recte. per illum enim actum diligitur aliqua bonitas existens vel apparens et per illum voluntas tendit in aliquam bonitatem praexistentem vel apparentem Non autem in bonitatem ipsius .b. propter quod vult .a. quia in le actus non terminatur obiectiue ad .b. sed tantum ad. a. igitur per illum actum diligitur .a. vt bonum in se eodem modo potest argui de dilectione moraliter bona et virtuosa secundum quam aliquis vult assumere penam sibi vt conferentem ad vi tutem et perfectionem moralem. hec autem ratio non videur probare quod habitualis notitia et habitualis dilectio fi nis non sufficit ad dilectionem actualem distinctam talis entis ad alterum. quia tunc haberetur actus dile ctionis proprius quo formaliter et praecise voluntas dilige ret tale ens in se et absolute et in se sisteret

Tertia conclusio. ¶ Omnis voluntas vo lens aliquid actualiter et formaliter propter alterum et in ordine et relatione ad alterm fertur in vtrunque vnico actu simplici. probatur. intellectus cognoscens formaliter aliquod obiectum in relatione ad alterum cognoscit vtrunque vnico actu. vt patet ex su perioribus igitur. pari ratione de voluntate.

¶ Preterea sit.a. actus per quem formaliter voluntas diligat ens ad finem et per illum non diligat finem et sit .b. actus quo formaliter diligat finem. et per illum non diligat ens ad finem circumscri bendo omnem alium actum. probo quod per istos actus non diligat actualiter et formaliter hoc in ordine ad illud quia a. actu exintte praecise in voluntate per potentiam dei / aut per .a. actum diligo formaliter .c. obiectum propter finem et in ordine et respectu ad finem et referendo in d. finem vt gratia alterius et vt or dinatum ad aliud aut non: sed diligo. .c. in se et absolute Si primum. habetur propositum quia contradictio est volunta tem actualiter et formaliter sic diligere .c. in habitudine ad d. finem et referendo in d. finem cum voluntas habeat aliquem actum circa. d. sicut contradictio est intellectum actualiter ferri super hoc obiectum in relatione ad illud quin habeat aliquem actum circa illud. Si secundum. igitur propter appositionem ipsius .b. actus voluntas per. a. actum non diligit .c. obiectum in relatione ad aliud vt finem. pro batio huius consequentie. quia voluntas non diligit.c. obiectum aliter quam prius propter solam appositionem illius actus qui nullo modo est dilectio ipius c. nec habet c. pro obit cto.

¶ Confirmatur. Si a. propter appositionem ipius .b est dilectio sui obiecti aliter quam prius. igitur est actualiter et formaliter dilectio huius obiecti non absolute sed in relatione ad alterum. igitur per ipsum vt distinctum ab omni alio actu volo formaliter hoc in habitudine ad alterm igitur per ipsum volo aliquid quod non prius. igitur est vnus actus respectu vtriusque obiecti. Eodem modo potest argui de b. actu quo voluntas diligit d. finem non in se et absolute sed vt finenseu causam finalem.

¶ Preterea diligere hoc propter illud vt finem gratia cuius aut est voluntatem aliquo vno actu relatiuo determinate ferri in hoc et in illud et habetur propositum. aut est praecise habe re dilectionem illius et hoc non. quia hoc non magis diligeretur propter illud quam econtra. et quia voluntas potest ali qua simul diligere. licet non diligat hoc propter illud aut hoc est dilectionem huius causare dilectionem ilius et hoc improbatur infra quaestione quarta. vltimas duas conclusiones arguitur primo Contto quod Arist. 3 eth. c. 5. vbi probat quod electio non sit voluntas. arguendo sic voluntas est respectu fi nis. Electio autem est respectu eorum que sunt ad finem igitutur electio non est voluntas hec ratio non videtur valere: sed idem actus potest esse respectu finis et entis ad finem. immo electio que est respectu entis ad finem esset etiam respectu finis. Secundo. ille actus non est formaliter dilectio finis quo manente stat voluntatem non diligere finem et desinit voluntas diligere finem: sed dilectio entis ad finem est huiusmoi. probo. quia si quis propter amorem dei incipiat orare / aut aliquod aliud opus agere voluntas volet et aget illud opus propter deum: sed contingit quod de sinendo cogitare de deo potest voluntas libere perseuerare in eodem opere. ergo volet et aget illud continue propter deum non diligendo actualiter deum. Tertio. idem actus esset vti et frui. immo esse vti esset frui. consequentia patet quia amor finis propter se est fruitio et amor entis ad finem propter finem est vsus. consequens est falsum. quia videntur differentie opposite actuum voluntatis et habent modos oppositos tendentie et terminationis ad obiecta puta propi se et non propter se / sed propter aliud.

¶ Dices. consequens non est inconueniens respectu diuersorum.

¶ Contra. Pri mo. vti et frui sunt differentie actuum voluntatis diuisiue. igitur tur differunt genere vel specie. ergo numero. ex. 55. metha. igitur realiter. antecedens probatur. quia velle videtur primaria sui diuisione distingui in velle aliquid propter se et propter alterum. Etiam amandi actus videtur primo distingui in amorem amicitie quo scilicet aliquid dili gitur propter se et in amorem concupiscentie scilicet quo di ligitur aliquid alteri et propter alterum: sed frui est al cui amori inherere propter se / et vti est referre aliquid in alterum.

¶ Confirmatur. plus distinguitur vsus a frut tione quam vsus ab vsu supposita equali diuersitate ex parte obiectorum. quia ista continentur sub vna differentia prima rie diuisionis actuum voluntatis: sed vsus realiter distinguitur ab vsu igitur.

¶ Item. contra responsionem. pari ratione diceretur quod idem actus est dilectio respectu vnius et tristicia rei pectu alterius et consequeter posset idem actus esse in summo dilectio et in summo tristicia.

¶ Consimi liter quod idem actus est virtus et vicium respectu diuerso rum.

¶ Consimiliter quod idem actus intelectus esset scientia respectu vnius et error vel falsitas respectu alte rius. Etiam quod idem actus esset beatitudo respectu vnius obiecti et miseria respectu alterius obiecti et idem esset simul miser et beatus / et per augmentationem illius actus erit summe miser et simul summe beatus. Et quanto fiet peatior / tanto fiet miserior et sic de quibuscumque differentis oppositis et diuisiuis.

¶ Item. quod sit fruitio respectu entis ad finem. probo. illo obiecto fruitur potentia / quod est per se obiectum fruitionis formaliter et absolute: sed cre atura erit huiusmoi. probo. quia erit per se obiectum actus qui qui est fruitio.

¶ Item. voluntas eodem actu diligeret aliquid in se et absolute et aliquid aliud. igitur relatiue patet consequentia. quia frui est amore inherere alicui propter se. se cundum Aug. et ita illud diligitur non in relatione ad a terum. vsus autem est amor obiecti in relatione ad aliud falsitas consequentis probatur. quia impossibile est intellectum eodem actu concipere aliquid absolute a se / et aliud in relatione. quia idem conceptus esset in diuersis praedicamen tis: scilicet absoluto et respectio. Quarto. sequitur quod omnis diligens ens ad finem propter finem habet duas fruitio nes eiusdem finis. sequitur etiam quod in patria quilibet bea tus habet plures fruitiones dei beatificas. consequens est falsum. quia illud est superfluum. probatur consequentia. quia volun tate habente dilectionem finis propter se potest voluntas diligere nouiter aliquid propter finem. ergo acquirit nouum actum qui est respectuentis ad finem et respectu finis simul secundum te. ergo qui est fruitio sed prior manet secundum te et videtur necessario praexigi vt causa illius actus relatiui quem ponis respectu vtriusque obiecti sicut notitia absoluta obiecti praesupponitur notitie compa ratiue eiusdem et similiter in patria cum aduenit nouus beatus ceteri nouiter diligunt illum et in relatione ad de um vt finem qui nouo actu simul diligunt creaturam et deum. igitur accipiunt nouam fruitionem dei sed prior frui tio que est essentialis beatitudo non tollitur. ergo plu res fruitiones dei sunt simul. et quelibet est beatifica. quia sequitur visionem dei. Quinto. voluntas nolens et odiens hoc propter aliud et in ordine ad aliud non eodem actu tendit et fertur in vtrumque. igitur. similiter de dilectione et volitione. antecedens probatur. quia interdum volun tas odit a. propter b. quod non odit sed amat: sed amat sicut odit petrum propter deum quem amat. ergo actus odiquo fertur in hoc non est actus amoris quo diligit illud. dices negatur antecedens. quia idem actus est amor et odium respectu diuersorum.

¶ Contra. primo. odium naturalis causat tristiciam et displicentiam et amor / delectationem et gaudium et complacentiam. igitur idem actus causabit simul in voluntate contrarios effectus et per intensionem illius actus poterit haberi delectatio / et tristicia in sum mo / et ad augmentationem vnius non sequitur diminutio alterius: sed augmentatio contra Arist. 5. ethico. c. penul.

¶ Item idem indiuiduum non est sub generibus vel speciebus oppositis in eodem praedicamento: sed amor et odium velle et nolle sunt differentie generice vel specifice diuisiue actuum voluntatis. igitur.

¶ Item. sequitur quod deus oditur. probo. illud oditur quod est per se obiectum odii deus erit huiusmodi. quia erit per se obiectum actus qui est odium et actus odii per se terminatur ad ipsum ergo. maior probatur. quia aliquid odiri non est nisi ipsum esse obiectum odii sicut proportio nabiliter aliquid intelligi non est nisi ipsum esse obiectum actus intellectus et aliquid sentiri non est nisi ipsum esse obiectum actus sentiendi.

¶ Confirmatur. b. actus eque naturaliter et necessario et eque per se terminatur obiectiue ad deum sicut ad peccatum. ergo non minus oditur deus per il lum quam peccatum. consequentia probatur. quia non est ratio quare pectantum dicitur odiri per illum nisi quia ille actus obiective ten minatur ad peccatum. antecedens patet. quia ille actus non minus habet ex sua natura quod terminetur ad deum quam ad pecca tum. immo videtur magis per se et principaliter terminari obiectiue ad deum. quia propter quod vnumquodque tale et illud magis et quia priuatio non est per se nata te minare actum anime. quia non est intelligibilis nisi per accidens

¶ Confirmatur. qualis est in se essentialiter et formaliter actus taliter denominatur obiectum ab illo secundum denominationem extrinsecam. obicctum enim den ominatur ab actu / secundum naturam intrinsecam actus vt si actus sit sensatio dicitur sentiri si sit auditio dicitur audiri. Sed ille actus est essentialiter et intrinsece odium non minus quam amor igitur. eius obiectum non minus denominabitur oditum quamamatum Sexto. sequitur quod idem actus erit maior et perfectior seipso. probo. quia cum diligitur aliquid propter finem. dilectio finis est maior et perfectior quam dilectio entis ad finem vt dei quam creature. perfectius enim diligitur finis. quia primmo posteriorum propter quod vnumquodque tale. etc. et po ponitur ibi exemplum specialiter cum quid diligitur propter aliud. dices idem actus non est maior seipso: sed per eundem actum diliguntur duo. et tamen vnum minus diligitur quam alterum. contra probo quod si magis diligitur deus quam creatu ra sequitur dilectionem dei esse maiorem sic / tantum etam perfecte diligitur aliquod obiectum quanto et quam perfecto amore diligitur et quantus et quam perfectus est amor quo diligi tur sed secundum te tanto et tam perfecto amore diligitur creatur a sicut deus quia eodem actu. ergo tantum et tam perfecto amore diligitur creatura sicut deus. maior probatur primo. quanta est dilectio in voluntate. tantum est voluntas diligens: sed quantum est voluntas diligens tantum est obiectum dilectum. igitur

¶ Secundo. aliquod ens magis diligi a voluntate aut est actum dilectionis esse maiorem et perfectiorem et propositum / aut obiectum esse maius et hoc non. quia contingit idem obiectum magis et minus diligi ab eadem voluntate nunc et prins.

¶ Ex his arguitur sic illa equeliter vel essentialiter amantur quae equali vel non ine quali amore amantur sed que eodem omnino actu amantur equali vel non inequali amore: igitur. maior probatur quia magis vel minus amari non est formaliter nisi secundum differentiam amoris. propter enim solam intensionem vel re missionem actus ceteris paribus dicitur aliquid magis vel minus amari sicut de magis et minus cognosci secundum maiorem vel minorem perfectionem et claritatem no titie.

¶ Confirmatur. cum dicis quod per .a. actum magis et perfectius diligitur b. quam c. quero quare et in quo formaliter sit hec inequalitas et maioritas et excessus s vt huiusmodi. plus si in actu voluntatis sequitur propositum si in obiecto arguitur vt prius.

¶ Confirmatur. quero penes quid mensuratur et attenditur et quantificatur magis et minus diligi obiectiue. si penes quantitatem et latitudinem dilectionis habetur propositum. si obiecti contra vt prius. idem enim obiectum potest et magis et minus diligi. immo contingit obiectum imperfectius magis di ligi.

¶ Confirmatur. si per .a. actum voluntas diligit ma gis deum quam creaturam. sit b. gradus quo diligit deum seu quo plus diligitur deus et quo diligi deum excedit diligi creaturam et sit .c. gradus quo diligitur creatura. Tunc. aut b et c. distinguuntur / aut sunt idem. si secundum ergo creatura diligitur .b. gradu et ita non minus perfecte quam deus. Si primum. igitur .b. gradus est distinctus et maior quam. c. sed iste gradus est in actu diligendi. ergo est distinctio ectuum diligendi hoc et illud.

¶ Item. iste actus est eque perfectus et intensus amor respectu creature sicut respectu dei et quatinus terminatur ad creaturam et fer tur super creaturam sicut quatinus fertur in deum. er go per istum actum eque amaturcreatura sicut deus. consequentia patet. quia tam perfecte amatur obiectum quam perfectus est amor respectu eius quatinus est respectu eius. antecedens probatur quia quam perfectus et intensus est iste actus in se formaliter tam perfectus et intensus est respectu sui obiecti. quia se cundum totam et precisam latitudinem sue entitatis est amor sui obiecti et quia quam perfectum et intensum est aliquid in se formaliter et intrinsece tam intensum et perfectum est cuicumque comparetur ipso non diminuto. quia comparatio rius ad aliud non imperficit ipsum. Septimo. sequitur quod huiusmodi actu non magis diligeretur creatura propter deum quam deus propter creaturam et per consequens omnis vtens creatu ra vteretur deo vel fruens deo frueretur creatura pro batio consequentiae primo. quia ex quo actus est ominino indistinctus et per se et essentialiter ex natura sua terminatur non minus ad hoc obiectum quam ad illud et eque causatur ex propria dilectione huius sicut ex propria et distincta di lectione illius. quia actus comparatiuus extremorum causatur ex actibus propriis et distinctis extremorum non videtur ratio quare per illum tertium actum diligatur hoc ob iectum propter illud magisquam econtra.

¶ Confirmatur illa voluntas vtitur deo quae diligit deum referendo in aliud patet ex diffinitione vsus que ponitur supra sed voluntas per illum actum est huiusmodi. quia per illum actum non fertur in deum pure absolute. quia est actus essentialiter relatiuus et con paratiuus sicut igitur per actum intellectus relatiuum et con paratiuum non cognoscitur obiectum absolute: sed relatiue. quia ille actus est de praedicamento respectiuo ita de actu volnutatis comparatiuo.

¶ Confirmatur si huiusmodi actus vel voluntas per huiusmodi actum fertur di formiter in hoc obiectum et illud aut hoc difformitas est formaliter in obiectis / aut in actu / si secundum propositum quia erit distinctio actus. Si primum. contra. tum quia obie ctum non est illud quo formaliter voluntas diligit nec est illud quo difformiter est diligens. tum quia sequitur quod quantum deus differt a. creatura tantum differret dili gere deum et creaturam. ergo diligere deum esset deus quod est falsum.

¶ Per idem arguitur. quod non eodem actu di ligitur deus et oditur peccatum propter deum. quia tantum difi ferret odire peccatum et diligere deum quantum deus difi ferret a peccato.

¶ Octauo. aut huiusmodi actus eque primo et immediate respicit illa obiecta et sine ordine terminatur ad illa et fertur et tendit in illa / aut non sed ordine quodam. Si primum. ergo per huiusmodi actum non magis diligitur hoc propter illud quam contra nec magis est fruitio huius quam illius. quia non magis principaliter dili gitur hoc quam illud. Si secundum. aut igitur per prius et imme diatius fertur in deum finem aut creaturam. si primum contra primo. quia per actum tendentem in duo obiecta ordine quodam voluntas procedit ab obiecto primario et immediato ad obiectum secundarium et mediatum. Sed per actum quo voluntas diligit creaturam propter deum seu ens ad finem propter finem voluntas tendit et procedit a creatura ad deum. quia refert creaturam in deum vt in finem et terminum ad quem tendit et in quo sistit et quiescit. Secundo. quia actus magis specificatur a primario obiecto. igitur ille actus magis dicendus est fruitio quam vsus quod est falsum quia distinguendo vsum contra fruitionem nihil est ita sim pliciter et proprie actus vtendi sicut actus quo creatura refertur in deum et ens ad finem propter finem. Tertio. quia finis est circumstantia actus sed circumstantia extrinseca non est obiectum primarium et principale sed potius quasi indirectum et circumstas. Si secundum. contra. quia primarium obiectum dilectum di ligitur principalius quam obiectum secundarium. quia est ratio diligendi alterum et ita propter ipsum et ratione ipsius diligitur obiectum secundarium. ergo magis diligitur. ergo finis non magis diligitur nec est ratio diligendi ens propter fi nem.

¶ Nono. sequitur quod actus vtendi esset perfectior actu fruendi accipiendo fruitionem vt distinguitur ab vsu. puta dilectionem finis propter se et dilectionem esntis ad finem propter finem. consequens est falsum. tum quia beatitudo stat primo et principaliter non in actu vtendi sed fruendi et dilectionis dei propter se .b. charitatis sicut habitus charitatis est nobilior omni alio habitu. tum quia per se prin cipalis et immediatus actus charitatis est nobilior omni alio secundario actu. sed per se et principalis actus cha ritatis est dilectio dei propter se. secundarius autem est dile ctio proximin propter deum. consequentia probatur. quia actus quo cogno scerentur duo obiecta perfectior est actu quo cognosceretur alterum illorum tantum et non perfectius neque distin ctius. ergo pari ratione actus voluntatis quo diliguntur duo obiecta est perfectior actu quo diligitur alterum tantum illorum et non perfectius diligitur sed ille actus quem ponis habet creaturam et deum pro obiecto. actus autem fruitionis quo diligitur deus propter se et in se vt distin guitur ab actu vtendi habet tantum deum pro obiecto et non perfectius diligitur deus per illum quamper alium. probo. quia per alium diligitur deus super omnia et vt finis et propter se et sequitur cognitionem eque perfectam et est actus eque in tensus. immo causatur a pluribus et perfectioribus cau sis. quia non solum a notitia dei / sed a notitia et amore cre ature excitantis ad deum diligendum. et ita omnem rationem bo nitatis obiecti. et motiuum quod habet iste habet ille et anplius.

¶ Decimo. causa distinguitur a causato: sed cum ens ad finem diligitur propter finem. dilectio finis causat dilectionem entis ad finem. dilectio enim finis mouet ad dilectionem eorum que sunt ad finem. et illa ideo dili guntur. quia finis diligitur videtur enim eque procedere Ad ista respondeo. contra actum voluntatis diuine quo fruitur se et alia diligit propter i psum et quo dili git bonos / et odit peccata et quo magis diligit et ap probat magis bonum.

¶ Ad primum igitur Arist. per illud argumentum probat solum quod non sunt idem conuertibiliter constat enim quod electio est actus voluntatis: sed non eft sufficiens descriptio.

¶ Ad secundum. negatur minor. ad probationem cum desinet actu cogitare de deo non vult nec diligit actualiter et expresse illud opus propter deum et non manet actus secundum quem formaliter et expresse vo lebat vel proponebat vel imperabat illud opus propter deum fieri. tamen continuatur opus virtute alicuius notitie et virtutis habitualis amoris dei. ideo dicitur fie ri propter deum.

¶ Ad tertium. licet huiusmodi actus relatiuus creature in deum proprie et absolute loquendo / sit vsus non fruitio conceditur. tamen secundum responsionem positam quod est vsus entis ad finem et fruitio finis si sit respectu vltimi finis.

¶ Ad primam improbationem. dicendum quod differentie di uisiue alicuius communis de genere respectiuo possunt conuenire eidem obiectiue et materialiter respectu diuer sorum vt ralstio potest diuidi secundum simillitudinem et dissimilitudinem equalitatem et inequalitatem. que tamen dicuntur de eodem respectu diuersorum. dicuntur aut opposite. quia non conueniunt eidem respectu eiusdem.

¶ Ad cofirmationem idem posset argui de simili et dissili duploet dimidio. di cendum igitur. negando maiorem si intelligitur vniversaliter quod omnis vsus plus distinguitur a fruitione eiusdem obiecti quam quisquam vsus a quocumque vsu. quia idem non distinguitur a seipso. sed conceditur quod vsus alicuius obiecti plus di stinguitur a fruitione eiusdem obiecti quam vsus alicuius obiecti ab alio vsu vel consimili eiusdem obiectio

¶ Ad aliud contra responsionem negatur consequentia. licet enim quidam denominationes sint sibi inuicem opposite et repugnam tes ita vt non dicuntur de eodem siue in respcum ad diuersa fi ue in respectu ad idem. tamen aliquae denominationes respectiue osesunt conueinre eidem respcum diuersorum et non respctum eiusudem vt idem potest non respectu eiusdem sed respectu diuerso tum esse pater et filius duplum et dimidium. non tamen mortale et immortale rationale et irronale plenum et vacuum et hoc prouenit ex rationibus formalibus talium praedicabilium et exre significata.

¶ Ad aliud. negatur maior. si ille actus non sit solum fruitio: sed sit etiam simpliciter et absolute vsus vel si non sit obiectum respectu fruitionis vt fruitio est et sic ille actus non est fruitio respectu illius et quatinus est illius

¶ Ad aliud. aliquid diligi vel intelligi in se absolu te potest esse vel proprie et simpliciter: quia nec tanquam prin cipium habitudinis et comparationis: nec tanquam ten minus / nec tanquam illud quod comparatur alicui: et quod referatur in aliud / nec tanquam illud cui aliquod competur et ad quod aliquid comperetur.

¶ Alio mo quia non tanquam principium habi tudinis / et relationis seu non tanquam illud quod compa retur alicui / et referatur et a quo anima tendat / et pro cedat in alterum. Primo modo negatur consequentia. secundo modo conceditur consequens.

¶ Ad quartam nega tur consequentia accipiendo proprie et simpliciter frui tionem in via / et accipiendo fruitionem per se beatificam in patria: quia actus quo formaliter ordinatur creatura in deum non est proprie et simpliciter fruitio sed vsus actus autem qui est primo et immediate respectu fi nis est proprie fruitio sed accipiendo large fruitionem pro omni dilectione finis recta et ordinata. con sequens non est inconueniens in patria. Est tantum vna fruitio per se essentialiter et principaliter beatifica et il la habet praecise aut primario / et directe et immediate deo um pro obiecto. Si autem beatus habet aliquos actus in quibus consistat accidentalis beatitudo: potest omnes illos referre in deum per vnicum actum in quo non erit principaliter et essentialiter beatitudo vo luntatis.

¶ Ad quintum. Responsio ibi posita conceditur: sic enim deus huic vnico actu approbat: et reprobat.

¶ Ad primam improbationem. idem argumentum est contra alios: quia si sunt diuersi actus causabunt simul contraria. Dicendum igitur quod non vniuersaliter odium causat tristiciam. Patet i bea tis: etiam in via non vniuersaliter odium rei non ad cedentis causat tristiciam: sed si odium accedat et con tingat contra efficacem vel simplicem et absolutam voluntatem alicuius: tunc causabitur tristicia non delecta tio. si autem fiat liberatio vel immunitas: tunc causabitur delectatio.

¶ Ad aliud. verum est de eo quod est per se in praedicamento vt praedicabile / et subiicibile / vel vt conceptus et signum: tamen idem materialiter et obiective potest pertinere ad diuersa genera vt Sortes pater et agens.

¶ Ad aliud. negatur maior: si actus non sit praecise odium vel si non sit obiectum illius actus quatinus est odium: et si ille actus non sit odium respectu illius et quatinus est eius.

¶ Ad confirmationem negatur consequentia. Natura enim illius actus est quod sit odium / et respuitio huius / et amor illius sicut demonstratis duobus actibus .a. et .b. quorum vni sit amor alicuius obiecti: et .b. sit odium eiusdem tunc eque per se terminatur vterque ad illud obiectum / et tamen vnus est amor illius: et alter est odium eiusdem

¶ Ad confirmationem aliam. Illud non est vniversaliter verum de quacum que determinatione sumptibili a tali actu et de quocun que obiecto illius actus / et praecipue de denominationibus respe ctiuis: et non respectu eiusdem conuenientibus alicui conceditur tamen quod quodliet obiectum alicuius denominatur conueniens secundum aliquem modum conuenientem ad illum actum.

¶ Ad sextum. responsio ibi posita conceditur. ad primam improbationem conceditur tantum et tam perfecte diligitur aliquod obecntum etc. dicen dum quod ly tantum / et ly tam perfecte si attendatur penes intensionem gradualem et phisicam seu materialem actus dile ctionis. conceditur quod tantum diligitur creatura per illum actum quantum deus si autem attendatur penes acceptationem et appreciatio nem / et praepositionem seu praeponderationem obiectiuam: sic negatur maior scilicet quod tantum secundum appreciabilitatem ob iectiuam diligatur aliud obiectum quanto amore se cundum gradualem intensionem diligitur.

¶ Item posset ini nor vniformiter distingui: quia creaturam diligit tanto et tam perfecto amore sicut deum potest intelligi secundum causa litatem et perfectionem gradualem formalem et intrinsecaactus amoris: et sic conceditur minor. vel secundum appraeciabilitatem et ponderationem extrinsecam et obiectiuam et sic negatur: quia licet ille actus amandi sit idem materialiter et phisice: tamen est in infinitum magis amor dei quam creature: quia per illum in infinitum plus appreciatur et ponderatur et praeponitur deus creature. Deinde idem argumentum potest reduci contra alios: non solum de actu di vine dilectionis quo diligit seipsum et creaturam: sed etiam de actibus nostre voluntatis: quia si alio et alio actu diligitur deus et creatura: possibile est quod sint actus eque intense quomodo igitur plus diligitur deus quam creatura. Si vero actus amoris dei sit duplo intensior: igitur deus per illum non magis diligitur: quam creatura nisi in duplo. igitur aliqua creatura in duplo melior recte diligeretur tantum / quantum deus sicut igitur deus diligitur in infinitum magis quam creatu ra per actum non infinitum intensiorem. ita per actum non magis intensum naturaliter potest magis diigi quam creatura

¶ Ad primam improbationem maioris procedit in primo sensu: et sic conceditur conclusio.

¶ Ad secundam probationem. obiectum magis dili gi potest dupliciter intelligi et attendi: aut vt ly magis no tet intensionem gradualem phisicam actus vel vt no tet appraeciationem et preelectionem obiectiuam: et hi nodi differunt: quia aliquis interdum magis intensi ue gradualiter diligit aliquod repertum: et magis complacet et gaudet in illo quam de aliquo bono equali vel maiori quod numquam perdidit. mallet enim illud perditum numquam fuisse repertum quam istud perdi. hoc docet Aug. li. 8 cofess. cap. 5. Sic est pastor plus gaudet super vna oue reparta quamsuper. 90. relictis in deserto. luc. 15. Licet illas plus diligat: sic quia mallet illam perditam periisse quam. 90. et in eodem capitulo filio reuertenti qui perditus fuerat fecit pater maius gaudium quam seniori: quem tamen plus diligebat.

¶ Ad rationem igitur dicendum quod obiectum magis diligi est in vno sensu dilectione maiori secundum gradualem intensionem formaliter diligi: et in alio sensu est ipsum ad aliquod maius bonum ad ceptari vel ipsum sic virtualiter diligi: quod diligens virtute illius amoris plus fugeret illud perdi quam primnationem alterius si necesse esset alterum perdi / et tol li et alicui praepositnere hoc cui non praeponeret illud. iste igitur secundus sensus non est praecise secundum maioritatem intrinsecam et phisicam actus: nec praecise secundum realem maioritatem obie iecti intrinsecam obiecto: sed secundum maioritatem ob iecti in approbatione anime: et acceptione et ap praeciatione et prestitutione anime: vel secundum maioritatem virtualem alicuius amoris: quia virtute illius amans plus vellet gere vel pati pro acquisitione vel conseruationem huius quam illius / et plura dare vel refugere quam pro illo. Ex his patet ad formam.

¶ Ad confirmationem potest dici quod non oportet illud plus secundum maiorem excessum esse realiter / et materialiter in aliqua re: sed est in actu dilectionis virtualiter et implicite vt dictum est. actus enim ille est elicitus et continet implicite actus exteriores absolutos. Est et in obiecto acceptive et approbative et imputatiue per voluntatem quae praestituit sibi libere illud tamquam maius bonum: sicut cum intellectus iudicat hoc esse magis bonum licet non ita sit huiusmodi maioritas non est in alique realiter et formliter sed est in obieto secundum apparentiam: et repraesenta tionem. Illud etiam plus / et maius potest attendi n obiectins quibus voluntas praepositioeret: et hoc non illud. pluripus enim vel maiori dono diligibili praepositioneret hoc quamillud

¶ Ad aliam confirmationem per idem. Ad aliam. si per .a. gra¬ dum notetur determinatus gradus intensiuus ma terialiter et phisice in actu. patet quid sit dicendum: quia non maiori gradu diligitur tunc deus quam creatura: si vero notetur quantitas apprehensionis / et praestitutionis obiectiue sic .a. gradus et .c. gradus non sunt idem. sed distinguitur sicut obiectum dilectum dicitur distingun ab alio dilecto: et sunt gradus obiectiue dilecti: et vnus in infinitum excedit alterum secundum praestitutionem. voluntatis: quia si hoc in infinitum augeretur / vel in infi nitum fieret ei additio adhuc praeponeret et eligeret illud voluntas.

¶ Ad aliud. si ly eque sumitur vniuoce et vniformiter in antecedente et consequente consequenter conceditur consequens si difformiter negatur consequentia.

¶ Ad septimum principale. negatur consequentia: quia per idem argueretur de volitione diuina.

¶ Ad probationem. dicendum quod aliquis actus / siue intellectus / siue voluntatis habet ex natura sua ferri super aliquae obiecta determina to modo / et alius actus super eadem obiecta.

¶ Alio modo et secundum aliam habitudinem: ita quod repugnantia est idem obiectum respectu eiusdem se habere simul vniformiter sed vt vtrique actui. sicut non est idem actus / quo perci ditur petrus vt pater platonis: et actus quo forma liter concipitur plato vt pater petri.

¶ Ad confirma tionem. Uoluntas potest diligere aliquid in relationem ad aliud dupliciter: vel referendo ipsum vt finibile in aliud / et gratia cuius.

¶ Alio modo referendo ipsum vt causam finalem in aliud vt causatum / quod est gratia ips sius sicut cum diligitur deus formaliter vt finis aliorum primo modo voluntas vtitur eo quod refert sic non se cundo modo

¶ Item voluntas dicitur ferri relatiue et respectiue super aliud obiectum dupliciter. vno modo quia fertur in illud quasi in principium a quo procedit: et a quo incipit comparatio mentalis: et sic voluntas non fertur in deum relatiue cum diligit creaturam propter deum et in relatione ad deum.

¶ Alio modo quia fertur in illud tanquam in finem et terminum ad quem tendit per hu iusmodi processum comparatiuum et quasi in terminum ad quem compositionis et tanquam in illud non quod pro prie comparat et refert: sed cui comparat et refert: et sic diligitur deus relatiue terminatiue cum diligitur creatura propter deum / et in ordine ad deum.

¶ Ad aliam confirmationem dicendum quod hec difformitas non est proprie realiter et materialiter in aliquo: sed est in actu voluntatis virtualiter et implicite vel equiualenter Actus enim ille habet quandam illimitationem: et equi ualet actibus difformibus quos continet: quorum vnus est dilectio finis: et alius esset dilectio entis ad finem praecise et ex illis est causabilis: et sic continet vil tualiter difformitatem: quia per huiusmodi actum illa obiecta sic diliguntur: quod virtute illius dilectionis voluntas mallet in casu perdere creaturam quam deum et tenere deum quam creaturam: et aliqua praeponeret creatu re qua non deo: et quodam postponeret deo quae non creature tali. virtute etiam illius amoris aliter se haberet / et operaretur circa hoc et circa illud: sic etiam solet dici deum velle aliter ea quae vult voluntate signi: et ea que vult voluntate bene placite vel efficaci

¶ Item huiusmodi difformitas licet extrinsece materialiter correspon deat interdum in obiecto: puta quando est ordinata dilectio tamen non oportet quod huiusmodi difformitas sic correspondeat in obiectis realiter sed imputatiue / vel pre stitutiue: quia per talem actum voluntas praestituit sibi hoc tanquam principale dilectum / et magis bonum et causam finalem: alius autem tanquam secundarium

¶ Ad octauum. licet non sit ibi proprie realiter ordo / quia actus est vnus et obiecta contingit non esse / vel non habere ordinem cor respondentem tamen in quadam similitudine ad ea in quibus reperitur proprie et re aliter ordo potest dici quod actus vsus per quem voluntas diligit ens ad finem in ordine ad finem fertur primo et immediate super ens ad finem. talis enim operatio anime relatiua et comperatiua est: quasi quidam preocessus et tendentia specialis incipiens ab ente ad nnem et tendens in finem quasi in terminum / ad quem talis processus.

¶ Ad improbationem. negatur assum ptum loquendo de primaritate immediationis termina tiue. Licet enim sit obiectum primarium quia immediatum a quo incipit quasi processus et tendentia anime ta men non est principale dilectum: quia non ideo alterum obiectum mediatum diligitur: quia hoc obiectum immediatu diligitur: nec ideo alterum apparet bonum quia hoc immediatum obiectum appeat bonum: nec est ratio diligendi illud aliud nec in ipso si sit vel terminatur ipsa tendentia voluntatis: sed ab eo tendit in aliud: quasi in terminum ad quem.

¶ Ad nonam. ceteris paribus actus fruendi est potior / et praestantior: quia per ipsum perfectius et immediatius et purius fertur voluntas in deum: negetur igitur consequentia

¶ Ad probationem: est dicendum quod non eque perfecte et sin cere et directe et immediate diligitur deus per hunc et illum: quia per alterum diligitur deus vt obiectum totale dilectionis / vel vt primum et immediatum: non autem per alterum: sed creatura / et amor creature ad miscetur vt obiecti primi et immediati. vnde argumentum videtur posse reduci contra alios: quia quamuis diuersis actibus diligatur creatura propter deum: videtur quod diligere cre aturam propter deum: includeret istos duos actus: quorum vnus causet alterum non autem diligere deum propter se: sic etiam ab gueretur quod actus exterior circa creaturam propter deum esset principalior quam actus factus propter de um et immediate ordinatus in deum.

¶ Ad decimum. Maior non videtur vera: licet enim aliqua dilectio entis ad finem causetur interdum ex aliqua dilectione finis a qua distinguitur: non tamen omnis dilectio entis ad finem propter finem causa tur ex qualibet dilectione finis inexistente termino nec hoc est vniuersaliter / et precise aliquid diligi proter finem dilectione finis causare dilectionem illi

Quarta conclusio. is: vnde occasione illius ponatur: voluntatem creatam actualiter diligere aliquid propter finem et in relatione / et ordine ad finem non est precise et formaliter dilectionem finis causare dilectionem illius. Probatur: quia si actus per quem / vel per quos diligo creaturam propter deum causarentur imme diate a deo: et mihi infunderentur adhuc diligerem creaturam propter deum: ergo hoc non est forma liter / et precise dilectionem huius causare dilectio nem illius. Antecedens probatur: quia diligere ordinate sicut nunc / et quia per eundem actum vel per eosdem actus voluntas fertur vniformiter in obiecta illorum actuum: et illi actus vniformiter terminantur ad sua obiecta a quibus causantur: quia mere naturaliter terminantur ad illa: sicut est de actibus intellectus

¶ Preterea. non est licitum diligere finem propter ens ad finem et deum propter creaturam: sicut econuerso: sed licitum est sic diligere dilectione entis ad finem. probo: quia licitum est vt consideratio mei proprii esse: et baenenficii creationis et confuationis et redemptionis et aliorum besnenficiorum recordatio moueat me ad dilectionem dei et causet i me dilectio nem dei. creature enim amate et banficia amata interdum nos mouent et excitant ad amorem et laudem dei: et sactin docent nos ex amore creaturarum exurgere in amorem crea¬ toris: nec ex hoc creatura diligitur vt finis.

¶ Preterea. magis bonum et magis amatum non diligi tur propter minus bonum et minus amatum: sed contingit amorem magis boni et magis amati causari ex amore minoris boni / et minus amati. Contingit enim interdum vt concupiscentia et desiderium minoris boni sit causa et principum maioris concupiscentie et desiderii: et respectu maioris boni.

¶ Preterea diligere finem propter se positiue non est habere duos actus: quorum vnus causet alterum / et quilibet sit prece se respectu finis: sed est amare finem amore compara timo finis ad seipsum vel ad alia: quibus praefertur vt causa: igitur pari ratione diligi aliquem propter alte rum vt finem non est precise dilectionem huius cau sare dilectionem illius

¶ Preterea cum dicitur voluntas diligere aliquid propter finem: ly propter notat causa litatem finalem et non causalitatem effectiuam: nisi per accidens: sed si dilectio huius causat dilectio nem illius. in hoc non notatur per se causalitas: nisi effectiua / vel magis quam finalis: igitur.

¶ Item con uenientius diceretur quod homo diligit creaturam propter dilectionem dei quam propter deum: quia sic dicendo ly propter expressius notat causalitatem effectiuam vnius dilectiois re spectu alterius

¶ Preterea diligere actualiter et formaliter ens ad finem propter finem / et in ordine ad finem est diligere ens ad finem amore relatiuo et conparatiuo non absoluto: sed non ex hoc quod dilectio huius obiecti causaret dilectionem huius diligitur igitur illud amore relatiuo et comparatiuo ad istud sicut si noticia huius causet noticiam alterius vel alia noticia eiusdem non ex hoc cognoscitur hoc re latiue ad illud vt si noticia exterioris sensus causet noticiam in phantasia vel in intellectu: et si noticia creature causet noticiam dei: non ex hoc cognoscitur de us propter creaturam vt causam finalem: vel si cogni tio causet dilectionem non ex hoc dilectio esset relatiua

¶ Contra. illud sufficit ad hoc vt creatura diliga tur propter deum: quo posito circumscripto omni alidiligitur creatura propter deum: sed posito quod dilectio dei ordinata causet dilectionem creature circumscri bendo illum tertium actum comparatiuum diligitur creatura propter deum. Probo: quia si deus summe diligatur et virtute huius dilectionis moueatur vo luntas ad dilectionem proximi diligitur proximum propter deum: quia dilectione recta et ordinata que eli citur sicut et a quo oportet: igitur superfluum est ponere tertium actum.

¶ Et confirmatur. Non oportet quod deus sit per se obiectum illius dilectionis qua dili gitur creatura propter deum: ergo non oportet esse tertium / qui habeat vtrunque pro obiecto. antecedens probatur: quia cum dicitur creatura dili gi propter deum. ly propter deum est circunstantia actus finis / est circunstantia extrinseca actus sed non est necesse actum voluntatis virtuosum habere ci rcunstantias pro obiecto. Patet de loco et tempore / in quibus fit de modo vel de causa a qua fit: igitur non est necesse quod deus sit obiectum illius actus / quo diligitur creatura propter deum

¶ Secundo: si a diligitur propter .b. vt finem: igitur tur ideo .a. diligitur: quia .b. diligitur: igitur dilectio ipsius .b. est causa difectionis ipsius. a.

¶ Secun da consequentia patet eo: quia ly quia notat causa litatem.

¶ Confirmatur conclusio / et prima conse quentia sic. illud est causa alicuius quo conuenienter respondetur ad questionem factam propter quid de eo. propter quid enim notat causam: et tot modis dici tur causa quot modis dicitur propter quid secundo phi si. et. 5. methaphi. sed si a. diligitur propter .b. vt finem ad questionem factam quare diligitur. a. Respon detur conuenienter quia diligitur .b. et ita dilectio finis conuenienter assignatur pro causa diligendi ens ad finem: igitur. Tertio. cum voluntas diligit .a. propter b. importatur vel includitur aliqua causalitas qua ly propter notat causalitatem. aut igitur hec causalitas se tenet ex parte actuum voluntatis: et habetur propositum: quia non denotatur nisi vnam dilectionem causari ab alia / et non nisi dilectionem b. esse causam dilectionis .a. aut se tenet ex parte rei: et hoc non: quia voluntas potest libere diligere .a. propter .b. quamuis in re nulla sit realis causalitas in. b. rei pectu a. Quarto: si voluntas diligit .a. propter .b. vt finem: igitur voluntas prestituit sibi: b. pro fine ipsius .a. siue in reextra sit .b. siue causa similis ipsius .a. siue non.

¶ Quero igitur quare prestituit .b. vt causam finalem: si per hoc quod amat .b. tali amore / virtute cuius mouetur ad amandum .a. et sic habetur propositum: si per hoc quod vtrunque diligit: simul et diligit hoc in habitudine ad aliud. Patet: quod hoc non sufficit quia quodlibet illorum diligitur in habitudine ad alterum: et quia volnntas post est diligere hoc in habitudine ad aliud: licet non diligit hoc propter illud vt finem. vt patrem et filium in diuinis: si per hoc quod prefertis et preponit hoc illi et plus amat / vel appreciatur hoc quam illud.

¶ Patet etiam quod hoc non sufficit: quia multa sunt amata: quorum vnum voluntas prefert alteri in bonitate et amabilitate: et tamen non diligit hoc propter illud vt finem: gratia cuius nec sibi prestituit hoc finem illius: ergo si vo luntas diligit .a. propter .b. vt finem: igitur .b. est cau sa finalis illius dilectionis qua diligitur .a. est enim a finis propter quem diligitur .a. ergo dilectio ipsius et b. causat effectiue dilectionem ipsius .a. Probatur consequentia. quia in agentibus a proposito causare per modum finis non est nisi amare finem tali amo re: virtute cuius amoris causetur ille effectus: igitur si .b. est finis propter quem diligitur .a. sequitur quod dilectio ipsius .b. mouet ad producendum effectum dilectionis respectu. a.

¶ Sexto. sicut se habet intellectus ad cognoscere hoc propter illlud: sic voluntas ad velle / vel nolle hoc propter illud: sed intellectum cognoscere hoc propter illud non est intellectum co gnoscere hoc in habitudine ad illud vnico actu relatiuo: sed magis est cognitionem huius causare cognitionem illius. Probo: quia intellectus cogno scens duo alba esse similia: cognoscit hoc in habitudine ad illud: nec tamen dicitur cognoscere hoc propter illud magis quam econtra. sed dicitur cognoscere et sci re conclusionem propter premissas: quia noticia prae missarum causat noticiam conclusionis: vel quia pre nisse in intellectu sunt causa conclusionis primo posteriorum: igitur.

¶ Septimo. si creaturam diligi pro pter deum non sit dilectionem dei causare dilectio nem creature: sed sit vnico actu relatimo diligere crea turam et deum: sequitur quod diligere creaturam propter deum eque potest esse illicitum et esse indifferens ad recte et non recte diligere: sicut diligere creaturam absolute propter deum. Probo: quia ille. vnus actus qui habebit deum / et creaturam pro ob iecto: poterit causari ex concupiscentia vel cupidi tate proprii commodi: et ex aliquo amore recipro co ad amantem.

¶ Octauo. hec videtur intentio Augustini secundo de trinitate capitulo sexto vbi ponit quod si quis velit videre fenestram: vt per fenestram videat transeur tes: non erit vnica voluntas / que finem habeat visio nem transeuntium: sed sunt due voluntates: id est due volitiones quarum vna erit voluntas videndi fene stram: et hec habet pro fine visionem fenestre tantum

¶ Alia est voluntas / que ex illa nascitur: et cum illa nectitur scilicet voluntas videndi transeuntes. Et hec voluntas habet pro fine visionem transeuntium ta quod prima voluntas non habet pro fine nisi visionem fenestre: siue illud referat ad aliud: siue non. Aliud etiam exemplum ponit ibi de voluntate videndi cir catricem vt probatur ibi vulnus fuisse: igitur.

¶ Ad ista non nego quin possibile sit finem / et ens ad finem sidiligi: quod dilectio finis causabit dilectionem entis ad finem / et consequenter quin posset dici hoc diligi pro pter illud in isto sensu / quod dilectio illius causat dili ctionem huius.

¶ Sed dico quod hoc non est actualiter / et formaliter diligere hoc in ordine ad illud: nec hoc est formaliter referre hoc in illud vti in finem gratia cuius ideo est alius modus secundum quem voluntas refert hoc in illud per actum comparatiuum / vel relatiuum huius ad illud sicut intellectis habet formaliter actum relatiuum huius ad illud

¶ Ad primum negatur minor. Ad probationem di co quod et si illa dilectio creature sit licita / et laudabilis tamen est imperfecta: nec est perfectus vsus creature: quia non est actualiter / et formaliter relatio crea ture in deum sed tantum virtualiter / et inchoatiue ideo non superfluit alius actus relationis creatu re in deum: ymo imperfectionis esset in voluntate si non posset habere alium actum formaliter comparatiuum et relatiuum creature in deum sicut intellectus.

¶ Ad confirmationem negatur antece dens. ad probationem / siue actus virtuosus habeat circunstantias pro obiecto siue non: tamen omnis actus siue virtuosus / siue viciosus / qui est formaliter relatiuus alicuius ad aliud: et per quem anima fertur super aliquod obiectum in habitudine ad alterum habet illud alterum pro obiecto: et ideo si aliqua circunstantia est terminus huius compositionis et habitudinis est obiectum illius actus non absolute quatinus circunstantia sed quatinus illud cui alterum refertur: igitur.

¶ Ad secundum. Si in ista propositione ideo .a. diligitur quia .b. diligitur ly ideo notat causalitatem realem / et actualem ciraca dilectionem .b. respectu dilectionis .a. negatur onsequentia prima: deus enim diligit creaturam propter seipsum: et tamen ibi non causatur dilectio a dilectione. Si vero notetur causalitas in quadam equiualentia et virtute conceditur prima consequen tia. si enim voluntas diligit .a. propter .b. vt finem: sequitur quod sic diligit .b. finem quod dilectio ipsius .b. cum no ticia ipsius .a. causaret statim dilectionem ipsius a in voluntate nata recipere dilectionem causatam sed tunc negatur secunda consequentia: quia sic ideo deus diligit creaturas: quia diligit se: et tamen hu insmodi dilectio non causat dilectionem illius: quia eadem est.

¶ Ad confirmationem in huiusmodi interro gationibus / et responsionibus secundum propositiones can ales non vniuersaliter oportet in re extra correspon dere causalitatem propriam et veram rei a re. patet. dicimus enim quod deus ideo hunc reprobat: quia rescit eius finalem impenitentiam: licet actus prescientie non causet actum reprobandi in deo / et sortes ideo est risibilis: quia est homo: licet hominis ad sortem non sit realis causalitas. Sufficit igitur causa litas in quadam equiualentis et proportione: et virtua li / seu eminenti contiuentia vt dicetur infra distin ctione. 38.

¶ Ad tertium dicendum quod in voluntate creata diligitur .a. propter .b. vt finem: semper est causal tas effectiua in quadam dilectione finis respectu di lectionis entis ad finem respectu scilicet dilectionis formaliter taliter entis ad finem in finem: quia ista causatur ex dilectione finis naturaliter praesupposita a noticia: quod hoc sit finis gratia cuius illud est.

¶ Item notatur causalitas effectiua virtualiter in dilectionem finis respectu dilectionis entis ad finem: qui a dilectiofinis est causa vel esset causa et ratio diligen di ens ad finem: etiam si ens ad finem non aliundem prius diligeretur aut etiam si aliunde non esset in eo formaliter / et intrinsece propria / et absoluta ratio diligibilitatis / vel bonitatis. Item notatur causa litas finalis in aliquo respectu entis ad finem secundum tem / vel secundum prestitutionem voluntatis voluntas enim prestituit sibi hoc quasi finem illius et se habet ad illa quasi hoc foret gratia huius: sicut eim aliquid est tale vel secundum rem / vel secundum apparentiam et iudicium intellectus. Ita aliquid est finis secundum rem / vel secundum prestitutionem volunta tis.

¶ Item ibi notatur causalitas finalis in tali ob iecto respectu dilectionis. Uoluntas enim prestitu tuit sibi illud tanquam finem sue dilectionis / et tedentie Si igitur dilectio erit recta: erit causalitas finalis in re. siue autem sit recta / siue non semper notatur causalitas finalis in obiecto vt super ipsum fertur ta lis dilectio: quia secundum habitudinem causalitatis finalis: sicut proportionabiliter de actu intellectus quo apprehenditur hoc: vt gratia illius siue sit apprehensio vera siue non.

¶ Ad quartum: voluntatem prestituere sibi .b. pro fine ipsius .a. est voluntatem secundum dilectionem ferri super .a. et .b. vt feratur super .a. tanquam causatum finale: et su ter .b. tanquam finem gratia cuius fit .a. et per actum vo litionis et dilectionis referre hoc in illud secundum talem habitudinem sicut proportionabiliter intellectus secundum suam operationem refert hoc vt causatum in illud vt causam finalem / siue ita sit in re siue non quomodo deus per actum dilectionis diligit creatu ras propter se vt finem prestitutum

¶ Ad quintur si concederetur vtrunque consequens non haberetur contra propositum: quia quedam dilectio finis presupponitur qua causat illam dilectionem relatiuam entis ad finen. si autem inferatur quod non habetur dilectio finis: nisi que est causa dilectionis entis ad finem negatur secundo consequentia. Ad probationem. assumptum non est vniversaliter verum quod habita dilectione solius finis adhuc finis posset dici causa finalis illius amoris: non tamen causaretur ille amor ex alio amore finis: igitur. Allud autem assumptum est verum de effectu exteriori importato a voluntate amante finem. prima est consequentia non videtur valere: quia deus diligit creaturas propter seipsum vt finem: licet nihil sit causa illius dilectionis scilicet obiecti dilecti propter alterum.

¶ Ad sextum. conceditur quod sicut non vniversaliter intelligere hoc in habitudine ad illud est cognoscere hoc propter illud est non vniversalite velle hoc in habitudine ad illud est velle hoc propter illud quia deus diligitur vt finis creaturarum gratia cuius sunt creature et ita diligitur in ordine ad creaturas et non propter creaturas: cum autem dicitur quod intellectum cognoscere hoc propter llud: est cognitionem illius causare cognitionem huius. dicen dum quod intellectum cognoscere hoc propter illud potest dici dupliciter vel quia cognitio illius causat cognitionem hu ius vel quia cognoscet hoc in habitudine ad illud non qualitercunque sed quia cognoscet sic se habere quia illud sic se habet vel potest negari similitudo de intellectu / et voluntate: quia intellectum referre hoc ad illud vt causatum in causam finalem non est intellectionem illius causare cognitionem huius nec etiam est intellectum cognoscere hoc propter illud et tamen voluntatem secundum dilectionem referre hoc in illud vt in finem est voluntatem diligere hoc propter illud: ly propter igitur aliud et aliud denotat se cundum quod applicatur variis rebus.

¶ Ad septimum negatur consequentia: quia huiusmo di actus non habet determinate circunstantiam finis debiti siue hoc sufficiat nec possit malefieri: siue non sufficiat: sed possit non benefieri propter defectum alterius circunstantie debite: vel propter appositionem alicuius circunstantie indebite Potest ta men dici quod si talis dilectio causetur ex inordinata con cupiscentia / et ex amore proprii commodi iam non est creature propter deum vt finem vltimum / et summe di lectum: sed potius vt finem sub fine / et vt finem subordinatum alteri fini / et relatum in alterum finem.

¶ Ad octauum patet quod Augustinus non negat quin actus per quem actualiter et formaliter volo videre fenestram vt videam transeuntes posset ferri su per omnia alia obiecta ordinate et relatiue: sed inten dit quod ibi non est precise vnica volitio sed presuppomuntur due volitiones: quarum vna est prior / et cau sa alterius. Prius enim habet voluntatem videndum transeuntes: et hec volitio mouet ad volendum accedere ad fenestram. an sit aliquis actus voluntatis medius Bubiuminter frui et vti. Roitirter quod sic: quia actu quo voluntas diligit diuinum suppositum patris vt pater est: et vt distinctum suppositum est: et vt sum ptum sub proprietate relatiua conueniente tantum prime persone non est vsus: quia persona diuina non est vtendum nec referendum in aliud vt finem nec est fruitio. Probo: quia persona vel proprietas rela tiua vt sic non dicit aliquem gradum perfectionis sim pliciter vel aliquem gradum bonitatis diligibilis quia aliquid tale deesset alteri persone et illa esset: imperfecta: nec vt sic est causa finalis et obiectum beatificans causans et quietans: igitur vt sic non est fruibi lis.

¶ Secundo. actus quo diligitur deus vt causa effectiua / puta vt creator / vel conseruator / vel redem ptor / vel beneficii alterius dator non est vsus: quia non est vtendum deo secundum Augustinum primo de doctrina christiana capitulso sexto et. 83 q. quane. 32. nec frui tio probo: quia secundum illum actum non diligitur deus propter se absolute: sed in relatione ad aliquatinus bonum / et conferens alteri beneficium: et ita beneficium vel beneficiatus est terminus principa lis / et obiectum terminans vltimate illum actum: et quod diligitur amore amicicie.

¶ Tertio. virtutes sunt diigibiles propter se / et circunscripto respectu / et ordine ad aliud secundum Ambrosium vt allegatur distinctione prima capitulo sexto. honestum dicitur quia per se expetendum est. Et secundum aristotelem primo ethi corum. ca. viii. bonum honestum cuiusmodi est virtus est appetibile propter se: igitur actus non erit vsus quia vti est rererre ad aliud vt finem: nec est fruitio quia non est fruendum aliis rebus a deo: sed vtendum secundum augustinum.

¶ Quarto. actus voluntatis indifferens / vel tantum moraliter bonus non merito rie videtur nec est vsus / nec fruitio. probo: quia si esset fruitio dei / vel vsus creature esset bonus: si autem vsus dei vel fruitio creature esset simpliciter malus

¶ Quinto. actus existentis in mortali circa deum per quem actum preparatur / et disponitur ad gratiam non est fruitio dei: quia frui deo non conuenit existenti in mortali. talis enim preponit deo creaturam: nec est vsus quia esset mortalis.

¶ Sexto. amor quo quis di ligit parentes et consanguineos affectione naturali / et ratione cognationis corporalis / non est fruitio dei et vsus creature: quia non propter deum / nec in deum secundum Gregorium in omelia. nec est fruitio creature: quia illi dilectioni sacra eloquia non contradicunt. Idem videtur ceum quis amat amicum amicitia et compla tentia huinana et naturali. Probatur: quia vel per illum actum voluntatis sistit in tali obiecto / vel refert ad aliud. Diligit etiam illud vel propter se vel prop ter aliud. si primum: igitur fruitur illa / quia secundum Augustinum frui est amore inherere alicui propter se. et. 10. de trinitate. Fruamur cognitis in quibus propter se voluntas delectata conquiescit. si secundum igitur est vsus.

¶ Confirmatur. intellectus non assen tit vero: nec dissentit falso: nisi propter se vel prop ter aliud. igitur nec voluntas respectu amoris et odiiigitur. Respondeo. frui et vti possunt sumi multipli citer: et secundum aliquas acceptiones est actus medius et secundum aliquas non frui igitur circa voluntatem creatam dicitur tripliciter secundum quod tripliciter potest dici voluntas diligere aliquid propter se: vno modo frui aliquo est amare illud amore absoluto absque hoc quod actualiter / et formaliter refertur secundum amorem in aliud magis amatum vt finem gratia cum ius diligatur et sic frequenter diceremur frui creatu ris et amare eas propter se: sed hoc est improprie Secun do frui seu amare .a. propter se: est amare .a. non so lum absque actuali / et formali relatione in aliud vt finem magis dilectum: sed est sic amare quod amaretur circunscripta noticia actuali / et habituali alterius tanquam finis: ratione cuius foret a. diligendum: et per con sequens sic amare .a. quod quamuis in voluntate non esset ad tualis / nec habitualis amor alterius vt finis magis dile cti: adhuc anima diligeret a. et reperiret in a. vnde diligeret .a. et sic dicimur frui virtutibus / et bono hone sto. et sic dilexerunt bonum honestum et virtutem philo sophi multi gentiles / multum autem vtilia diligimus quae non diligeremus nisi forent media ad alterum finem gratia cuius sunt / et ad quem conferunt vt edificia: et etiam potio amara: et iuxta hunc modum bestie dicuntur frui cibis pelectabilibus secundum augusti. 83. q. quaine. 32. Tertio modo frui .a. et amare .a. propter se est amare .a. absque actuali / et habituali relatione in alterum magis amatum vt finem / gratia cuius diligatur actualiter et ha bitualiter et accipiendo / et prestituendo positiue .a. pro fine vltimato non referibili in aliud: et amare .a amore repugnante amori relatimo ipsius .a. in aliud vt finem magis amatum ita quod est amor conformis dictamin di ctanti a. esse diligendum propter se vt finis non au tem vt refertur ad aliud: sed vt finis in quo vltima te sistendum est: et sic soli deo est fruendum.

¶ Item frui potest sumi pro actuali exercitio potentie vitalis vt distinguitur contra ocium / vel cessationem ab operatione: et sic fruitio est vsus vt dicit Magi ster distinctione prima capitulo secundo.

¶ Secun do modo pro amore alicuius actualiter / et formaliter relatimo illius in alterum vt finem: gratia cuius ma gis dilectum: et sic suitur proprie et stricte nec conueint proprie nisi appetitui actu ratioali secundum aug. 83. q. q. 32. vti aliquae re non potest nisi animal quod est rationis particeps scire namque quo quid datum est referendum non aduenit rationis ex partibus Tertio mo pro amore alicuius: et si non actualiter et for maliter / tamen habitualiter / et virtualiter relatiuo illius in alte rum vt finem magis dilectum / et gratia cuius diligatur habitualiter: nec ille amor repugnat amori relatiuo illius in ab terum vt finem ymo sic amans habet cuiusdam alterius habitua lem noticiam et habitualem dilectionem virtute cuius est in po tentia accidentali ad statim et prompte diligendum illud amore relatiuo in alterum / si intellectus actualiter co gitaret de vtroque.

¶ Ad hos duos modos vtendi reducitur omnis actus nollendi / vel odii: quia omne odium et nolle alicuius est actualiter / vel habitualiter relatiuum illius in aliud dilectum / ratione et gratia cuius illud est nollitum vel oditum. Dicendum igitur quod quamuis non omnis actus volun tatis sit vsus vnico tantum dictorum duorum modorum acce ptus / vel fruitio vnico tantum dictorum modorum accepta tamen omnis actus voluntatis libere elicitus videtur reduci ad vsum 2o vel 3o modo acceptum: vel ad fruitionem secundo vel tertio modo acceptam Si enim voluntas diligit. a. aut igitur sic quod actualiter / vel habitualiter refert illud in ab terum vt finem magis amatum: gratia cuius actualiter / vel habitualiter diligitur: vel non: si primum: ergo est vsus secundo vel tertio modo. si secundum sic dicitur fruitio secundo vel tertio modo

¶ Item vel sic diligit illum quod quamuis circumscriberetur actualis et habitualis noticia et dilectio alterius vt finis adhuc voluntas illud diligeret: aut non. si primum fruitio: ergo primo veltertio modo. si secundum: ergo vsus secundo vel tertio modo.

¶ Ad primum in oppositum dicendum quod si sit di lectio ordinata quod erit fruitio: quia illud esset summum bo num.

¶ Ad improbationem diceretur quod quamuis proprietas relatiua secundum illam rationem sic accepta non dicat formaligradum perfectionis: simpliciter tamen ipsa secundum illud quod est formaliter est diligibilis dilectione fruitionis: quia est simpliciter et essentialiter summum / et summe perfectionis / et boaionitatis. vel diceretur quod paternitas diuina est forma liter bonitas / et perfectio simpliciter: quia et si non in quolib supposito sit melius ipsum quam non ipsum: tamen in qualibet es sentia melius est ipsum quam non ipsum: sic quod omni essentie cui non conuenit: est aliqua essentia perfectior / cui conuenit nec repugnat summe perfectioni essentie: sed infert es sentiam non esse summe perfectam / cui non conuenit: nec fil us est imperfectus si sibi deest talis perfectio / tum quia si sibi desit suppositaliter: non tamen essentialiter quia est essentia liter idem illi: tum quia sibi non deest aliqua perfectio: quam me ius sit in quolet supposito esse quam non esse: et quo exigatur ad perfectionem suppositi: et quo inferat perfectius esse aliquod cui inest: omni eo supposito cui deest. Si vero desit sibi quidam ratio perfectionis simpliciter quae infert omni essentia cui deest esse alia perfectiorem cui adest et quo infert imperfectionem in essentia cui desit. Sic non est inconueniens filio per sonaliter non conuenire huiusmodi perfectionem: dum modo habeat eande equiualenter persiotnaliter / et eandem essentialiter.

¶ Ad secundum. si di ligitur deus quia dator benficii: sic quod bennicium / vel benficia tus diligatur principalius et deus referatur secundum amorem in benficiatum vt principalius dilectum: et vt finem: gratia cui et non vlterius referendum actualiter vel habitualiter in de um: sic est vti deo: et est dilectio inordinata. Si vero diligitur deus amore relatiuo ipsius ad banficium / seu baenficiatum non tanquam medii ad causam finalem: gratia cuius tota liter / vel principaliter sed tamquam cause effectiue ad ef fectum / et terminum sue commnicationis vlterius referibilem actu vel habitu in deum vt causatum finibile in causam finalem: sic est fruitio tertio modo.

¶ Ad tertium. si vil tutes ipse diliguntur propter se secundo modo: sic dicitur fruitio secundo modo: et est vsus tertio modo: quia non repu gnant. si vero diligantur propter se tertio modo sic est frui tio inordinata: vnde Mag. d. prima ca. quarto / et et augustinus primo de doctrina christiana ca. vi. Si rei quae dili igitur inheseris atque permanseris: finem in ea ponens leticie tue: tunc vere et proprie frui dicendus es etiam quo modo virtutes propter se diligende sunt: patet ibidem.

¶ Ad quartum. si sit primo et directe respectu creature erit vsus / vel fruitio primo modo: si sit respectu dei erit quadam fruitio vt infinibili aliquo.

¶ Ad quintum: erit fruitio imperfecta informis et dispositiua ad formatam.

¶ Ad sextum: si huiusmodi amor non habeat aliquam circunstantiam charitati repugnantem nec est repugnantem amori relatiuo illius amati in deum / et cum illo amore stet quod talis diligat summe deum sicut finem vltimum: sic est fruitio primo / et secundo mo do dicta: non tertio modo. potest etiam reduci ad vsum secundo modo sumptum.

¶ Ad argumentum principale patet ex dictis.

¶ Ad tertium contra tertiam conclusionem

¶ Tinis prime distinctionis