Quaestio 1

CIrca distinctionem 19. in quo magitur inquirit an persone fivine sint equaeles secundum magniudinem id est secundum perfectionem et nobilitatem entitatis. quia causalitas fi nalis conuenit alicui ratione sue nobilitatis cum causalitas finalis ponatur nobilior ceteris. Quero vtrum ens nobilissimum sit vltimus finis omnium.

Quod non quia alicuius actionis humane vltimus finis est creatura. probatur. cum voluntas fruitur creatura.

¶ Confirmatur. nulla actio hominis foret viciosa ex circustantia finis. quia omnis actio hominis esset in finem debitum. quia propter deum.

¶ Contra. Apoc 1 et vlti. Ego sum alpha et oo principium et finis

¶ Primo. distinguendum de fine. Secundo. videndum quae sit foralis ratio causae finalis. Tertio de quesito. Quarto. nouenda dubia.

¶ Quantum ad primum. finis in generali dicitur vltimum rei prout nomen sonat. sic etiam punctus dicitur f nis linee et mors dicitur finis et vltimum vite hominis sed non omnis finis est causa finalis. quia non omnis finis est propter quid re spectu eius cuius est finis Sumendo igitur finem pro eo cui aliquae modo conuenit esse propter quid respectu illius cuius est finis. distinguitur primo sic. quoniam quidam est finis generationis et motus. quidam vero finis rei geinte seu quida est finis propter quem agens agit. quidam vero finis propter quem aliquid est de fi ne generationis. dicitur. 3. metha. quod in mathematicis et in inmobilibus non est finis neque bonum Tinis generationis quaedru liciter distinguitur. Prima distinctio. aut est effectus acquirem dus seu perfectio acquirenda tamquam terminus totalis vel for malis. vt domus est finis edificationis aut est perfectio conseruanda vt cum quis ambulat vt saitas conseruetur. sic etiam intelligentie mouent vt agendo et perfectiones comincando ce teris continuetur earum perfectio quae est in communiunctione earum ad primam intelligentiam per intellectionem et amorem et in imitatione il ius quasi seruiendo illi in hoc

¶ Secunda distinctio finis qui est perfectio acquirenda vel conseruada. aut sic est finis mo tus vt illa perfectio acquiratur vel conseruetur mobili. aut alte ri vt motus celi ad coincandas perfectiones inferioribus Ter tia distinctio. aut est perfectio acquirenda mobili per vnio nem informationis aut non: sed secundum quandam attingentiam vel aliquem alium modum vnionis vt locus est finis motus loca lis vt scilicet habeatur locus. Sic et obiectum dicitur finis dilectionis: quia dilectio est quasi motus anime ad rem extra et ten dentia in alterum. Est enim quasi motus anime ad rem extra quaeres iliquo modo attingitur et habetur per actum dilectionis et compla centie et delectationis. et sic deus habetur a beatis.

¶ Quarta distinctio. finis generationis aut est terminus per se primus et immediatus illius motus vt calor calefactionis. aut est terminus mediatus: vt ambulatio est propter sanitatem. licet vbi vel locus sit per se terminus immediatior. finis vero rei ge nite distinguitur. Quidam enim dicitur finis quo: quidam finis cuius. patet ex. 2. de anima. finis cuius rei genite est illud propi quod et gratia cuius res est et ordinatur per se ad illud sic quod ordi natur ad seruiendum illi vel ad imitandum illud vel ad attin gendum et participandum illud / vel ad vniendum se illi prout potest et sue nature conuenit et per seruire illi vel imitari illud vel attingere et participare illud perficitur. finis autem quo rei ge nite: est illud mediante quo res attingit finem gratia cuius et per quod vnitur illi et participat ipsum vt potest et per quod completur ordo rei genite in finem gratia cuius est sicut habitatio et defen sio a frigore et calore est finis quo ipsius domus et vsus instrumenti artificialis vel organi nalis est finis quae illius et vniuersaliter propria operatio rei est finis quo illius. quia est illud medium per quod et est copula mediante qua res vnitur sini et attingit suum finem secundum quod naturae illius rei conuenit per suam etiam operationem assimilatur fini vltimo: et imitatur pslm. vt patet. 2 de anima. et. 2. de ce. et mum. Ominis res cui est operatio fit propter operationem illam Sinis autem rei geinte qui dicitur gratia cuius distinguitur tripliciter.

¶ Prima distinctio quidam est finis gratia cuius alterum est ex natura sua. aut natum est esse per se propter illud et ordinari ad illud. quidam vel ro tantum ex voluntaria institutione alicuius agentis a proposito.

¶ Secunda distinctio. aut est sic finis gratia cuius est al terum quod illud alterum ordinatur ad aliquam perfectionem acqu rendam vel conseruandam illi fini siue perfectionem essentialem et primariam siue accidentalem et secundariam Et propter illius finis aliqualem imperfectionem et indigentiam subleuandam et vniuersaliter ad aliquan vtilitatem et ad aliquod bonum illius finis. et sic nos sumus finis artificiabilium et multorum ex terra nascen tium que sunt propter vitam hominis conseruandam et perficiendam. vt habetur ex. 2. phisi. et ex. 2. de anima Sic etiam materia et forma sunt propter compositum Sed alius est finis rei genite propter quem illa res genita est non quidem propter aliquam perfectionem. illi fini acquirendam vel conseruandam. aut propter illius finis aliquam imperfectionem vel indigentiam subleuandam. sed magis propter illius finis perfectionem comincandam et participandam vel ab altero imitandam vel manifestandam. et res genita sic ad illum finem ordinatur quod vltimate perficiatur in attingendo / et consequedo illum finem / vel imitando et assimilan do. et sic deus est finis omnium. vt patet ex. 2. de anima. et. 12. me. Et hoc modo ens ad finem fuit fini non vt adiu uetur finis. sed potius ess ad finem.

¶ Tertia distinctio quidam est finis rei genite ad quem restotaliter vel principaliter ordina tur sic quod nisi ille finis foret res illa n esset vel frustra esset vt cyrotheca ordinatur ad manum et sotular ad pedem Alio modo. non sit totaliter neque sic principaliter. immo quamuis ille finis non foret. nihilominus illa res non fru stra esset hoc modo luminaria celi et aliqua animalia sunt propter hominem. licet non omnino frustra essent si homo non esset. Sic etiam sensus nostri ordinantur ad sustentationem et conseruationem vite humane. qui tamen propter seipsos diliguntur id e metha. Nec essent in ho mine frustra quamuis homo esset incorruptibilis. sic etiam natura specifica superior est finis imperfectioris. quia inferior ordinatur ad superiorem vt eam imitetur et et assimiletur. Quanto enim fit illi propinquior et similior tanto est in sua specie perfectior. et sue vltime perfectioni formali propinquior et consequenter enti primo et perfectissimo. quia natura specifica superior est men sura inferioris secundum mensuram perfectionis ex. 10. metha. Hoc igitur modo omnes species vniuersi sunt ordinate. secundum Arist. 12. metha. Entia enim non solum ad aliquod vnum: sed etiam inuicem sunt ordinata. dicunt aliqui / quod ratio cause fiQuo ad secundum i nalis est mouere efficiens ad agendum vt sicut efficientis vel agentis secundum quod huiusmodi est mouere passum vel producere effectum. ita ipsius finis. sic mouere efficies ad efficiendum. quia propter finem agens agit. sed iste modus mouendi est alterius ra tionis a modo mouendi effectiue. Mouere enim proprie est cause efficientis. quia diffinitur quod est principium vnde motus. Sed mouere attribuitur fini per modum inclinantis et attrahentis et allicientis vt amatum et appeti bile mouet non motum. 3 de anima. et hoc est mouere me thaforice. vnde primo de generatione. Gratia cuius id est causa finalis non est factiua nisi secundum methaforam. probatur hec opinio. quia finis habet per se causalitatem respectu illius respectu cuius dicit per se propter quid. quia propter quid et causa. idem. 2o. phisi. Sed hoc est respectu efficientis vt efficiens. quia conuenienter. rep detur ad questionem qua queritur quare .a. agit vel es ficit.

¶ Item per commentatorem. 12. metha. comento. 36. In nobis differunt illud quod nos mouet in loco secundum quod est agens et quod mouet nos secundum quod est fia nis. Habet enim duplex esse in anima et extra animam. quod autem est in anima est agens motum. Secundum vero quod est extra animam est mouens secundum finem.

¶ Item. commentator. in de substantia orbis. Tinis significat agens significatione necessaria. igitur ratio cause finalis dicit respectum ad agens. non autem nisi tanquam ad illud quod ipse finis mouet a proposito et circa actiones.

¶ Item eadem est ratio cause finalis in communi circa actoes a proposito et circa actiones alias. sed in actionibus a proposito ratio cause finalis est mouere efficiens per modum amati et desiderati. quod enim est vltimum in executione est primum in intentione. et hoc est finis igitur proportionabiliter in aliis actionibus. ideo finis erit mouere agens per modum termini intenti ex notioribus enim iudicandum proportionaliter in aliis.

¶ Contra. sequitur quod omne efficiens secundum quod efficiens moueretur et haberet causam: et esset causatum et dependens a causalitate finali. consequens est falsum patet de primo efficiente. scilicet deo: et quia homo interdum est causa efficiens et finalis respectu eiusdem actionis.

¶ Item. nulla per se ratio cause vt causa dicit primo respectum et habitudinem ad efficiens. vt causa efficiens. quia ratio cause vt causa dicit primo respectum ad causatum vt causatum.

¶ Confirmatur. causa finalis dicitur per se causa respectu eius dem effectus respectu cuius dicitur causa efficiens idem enim est per se effectus vtriusque cause. immo quattuor causarum quando concurrunt eiusdem enim queritur vtraque causa.

¶ Item. illud non est conueniens assigna tio rationis cause finalis. quod non conuenit cause fi nali nisi improprie et methaforice.

¶ Item. in agente a proposito non videtur vniuersaliter verum quod esse causam rinalem sit esse illud propter quod amatum vel desidera tum et intentum ab agente agens agit. quia agat voluntas .b. effectum propter finem amatum. quero de isto amo re oportet quod habeat agens. igitur habet causam finalem. igi tur causatus est ex alio amore priore. quia propter finem pramatum. et queritur de illo amore in infinitum. potest igi tur dici quod ratio cause finalis est esse propter quid aliquid seu gratia cuius aliquid seu ad quod aliquid or dinatur vel natum est ordinari. ita quod si sit causa fina lis ipsius fieri. tunc est propter quid aliquid fit. si autem rei facte sic est propter quid res facta est. Sic enim assi gnat Arist. 2. phifi. dicens. Alio modo / dicitur causa vt finis. hoc autem propter quid est Et. 5. metha. amplius causa dicitur vt finis. hoc autem est cuius causa.

¶ Con firmatur. illud videtur ratio cause finalis. quod queritur in quaerendo causam finalem: quaerendo autem causam finalem quaerimus propter quid et gratia cuius hoc est vel fit. et ad quid ordinatur. Et re spondentes propter quid hoc est reddimus causam fi nalem.

¶ Ad primum. in oppositum negatur minor. ad probationem. cum dicimus propter quid hoc efficiens efficit. vel quod hoc agens agit .b. propter. c non est accipien dum quod .c. sit per se causa agentis: sed quod est per se cau sa ipsius. b ita quod non notatur causalitas finalis respe ctu cause efficientis. sed notatur causalitas cause efficientis et cause finalis respectu eiusdem. Ad aliud non probat illud esse per se et conuenientem rationem cau salitatis finalis. sed quod finali cause attribuitur sic mouere methaforice. Ad aliud intendit solum quod causa litas finalis infert causalitatem effectiuam et econ tra. Causa tamen finalis non est per se causa cause effe ctiue sed effectus causati ab efficiente sicut causalitas materialis et causalitas formalis se exigunt. et tamen vna non est respectu alterius vt causati. Sed eiusdem scilicet compositi. et alia est ratio huius et illius. quia ratio cause ma terialis est ex quo inexistente fit vel est aliquid. ratio ve ro cause formalis est esse illud per quod aliquid est hoc et tale ens essentialiter. Sed ratio cause effectine est esse a quo aliquid aliud. Ratio autem cause fina lis est esse propter quid aliud. Ad aliud negatur minor. licet interdum illud conueniat cause finali. dicedum quo Quo ad tertium artitulu ens nobi lissimum quod est deus est causa finalis vltima omnium aliorum entium. probatur. quia ratio causalitatis finalis secundum actum vel potentiam est ratio perfectionis simpliciter. alioquin nulla ratio causalitatis erit ratio perfectionis simpliciter.

¶ Item. sicut potentia ad causalitatem effectiuam sic bonitas ad cau alitatem finalem. igitur sicut deus ratione summe potentie est primum effectiuum. Sic ratione summe bonita tis est finis vltimus secundum resolutionem.

¶ Item. prouer 6. Uniuersa propter semetipsum operatus est dominus.

¶ Item Apoc. primo et vltimo. Ego sum alpha et oo principium et finis.

¶ Item. 2. de anima. Omnia naturalia agunt vt participent esse diuino et immortali secundum quod possunt. omnia enim illud appetunt. Et. 12. metha. In vniue so omnia enim illud appetunt et omnia ordinata sunt inuicem et ad aliquod vnum. et in hoc ordine consistit bonum to tius vniuersi. Sicut in exercitu dux et princeps est finis propter quem tuendum ordinatur exercitus cum alius vult principari. sicut membra exponunt se ad tuendum caput vel cor.

¶ Item. commentato 2 met ha. commento. 6. et. 25. et 36. et. 37. primo vt in principio questionis ali Conttra. cuius actionis humane. finis vltimus est creatura. vt cum voluntas fruitur creatura et ex intem tione agit aliquid contra deum. Secundo. finis vltimus non habet causam finalem. sed aliquid aliud a deo est finis vltimus alicuius causati. probatur ex primo ethi. et. 9o. metha. Quedam operationes sunt vltimus finis potentie vt visio est vltimum visus.

¶ Tertio. quod est appetibile propter se non propter alterum non habet per se causam finalem. quia ordinatum ad aliquid propter quod est gratia cuius est appetibile propter illud. sed aliquid aliud a deo est huiusmodi. patet de bono honesto. primo ethicorum. et de sci re speculatiuo quod est propter se non gratia alterius. primo metha.

¶ Quarto. causalitas finalis non est perfectio simpliciter. probo. quia omnis perfectio simpliciter est esse vel praesupponit esse. cum esse sit prima rat tio per fectionis simpliciter. Sed causalitas finalis non supponit esse eius cui conuenit sed accidit illi existere in re sufficit quod sit in intentione.

¶ Quinto. causa finalis vltima creationis mundi est propria vtilitas creature et proprium bonum et perfectio creature. igitur non deus. antecedens pro patur. illud quod vltimate finaliter est non vt bonitas vel perfectio divina sit: sed vt coincetur creature et participetur a creatura est vltimate finaliter propter bonum et vtilitatem creature. quia hoc est bonum et vtile creature et non est ipse deus. quia sic participare est nouum et est formaliter per fectio creature.

¶ Sexto. deus est primum effectiuum mnium vt in sequentibus probabitur. igitur non est vltimus finis omnis probatio consequentie multipliciter. primo ex. 2. phi. videtur haberi quod quamuis efficiens coincidat aliquando in idem specie cum fine. non tamen in idem numero sicut forma et finis in idem numero coincidunt.

¶ Secundo. causalitates intrinsece. scilicet materialis et formalis non coincidunt in idem igitur nec extrinsece. scilicet efficiens et finis. consequentia probatur quia non minorem vnionem et connexionem exigunt intrinsece quam extrinsece.

¶ Tertio. nihil est causa sui. igitur nihil agit propter se. igitur primum efficiens non est vltimus finis omnium. prima consequentia probatur. quia ly propter dicit causam

¶ Confirmatur. omnis cause efficientis est altera. causa. sed vltimi finis non est causa. igitur. maior probatur. quia omne efficiens causat effectiue propter finem. et gratia alicuius finis. vnde sicut causalitas materialis est prop formalem et ad illam ordinatur: sic effectiua ad fina lem.

¶ Confirmatur. omnis actionis est aliqua causa primum effectiuum in causando effectiue est sua actio. igitur primi efficientis vt est efficiens est aliqua causa: non autem vltimi finis.

¶ Quarto. nihil est dignius seipso. sed causalitas finalis est dignior quam effe ctiua in eadem actione. probo. quia finis est melior et dignior his que sunt ad finem. quia propter quod vnumquod que tale et illud magis. Sed alie cause causant propter causam finalem. efficiens enim causat propter finem et inten dit finem. tanquam illud propter quod et gratia cuius. agit. probatur: iterum per Arist. 2. phisi. et 5. metha. cuius est causa po tissima: et optimum: et finis: et bonum aliorum vult esse.

¶ Quinto. sequitur quod causalitas effectiua haberet in deo mperfectionem annexa. probo. comincans bonum et perfectionem alteri propter seipsum non dat liberaliter. quia in sic dando est reciprocatio ad dantem.

¶ Confirmatur 1 corinth. 13. Ca ritas non quarit qua sua sunt. licet primum efficiens agit ex ca ritate et gratia.

¶ Sexto. nulla esset actio probo. habito fine propter quem principaliter est actio cessat actio et fru stra fit vlterior actio. Sed principalis finis primi efficien tis semper erit habitus a primo efficiente. semper enim est praesens sibi ipsi. nec propter actionem haberetur iste finis modo perfecti ori. quia deus propter positionem creature non perfectius habet seipsum vel imitatur vel intelligit vel amat seipsum.

¶ Septimo causalitas primi effectiui et causalitas vltimi finis habent rationes repugnantes et incompossibiles. igitur non con cidunt in idem. antecedens probatur. quia habent rationem primi et vltimi prioris et posterioris praesuppositi et praesuppponentis de pendentis et independentis. probo. causalitas enim fina lis est prior. Tum: quia finis mouet efficiens ad agendum finis autem mouet immobiliter. vnde. 3o. de anima. Appetibile est primum mouens non motum. Tum. quia inter causalitates simul concurrentes est per se ordo. non enim actua liter sine ordine concurrunt.

¶ Confirmatur antecedens. quia causali tas finalis est mere naturalis. Prima ratio contigentie et libertatis conuenit causalitati effectiue. igitur habent causare modis oppositis. scilicet libere et naturaliter. negatur antecedens. Ad probationem. licet Ad primum creatura sit vltimus finis illius actus quantum est ex parte voluntatis quae in illa sistit. tamen deus est causa finalis tam illius actus quam illius creature quae est obiectum illius. quia voluntas et sapinia diuina refert omnia ordinate ad seipsum. et omnibus beae vtitur. et etiam omnia mala ordinati ad aliquid melius.

¶ Ad confirmationem positam in prin cipio questionis. negatur consequentia. quia licet deus sit causa finalis illius actus. tamen voluntas secundum illum actum non re fert creaturam in deum. nec deum constituit finem sui actus. sed quantum est ex se sistit in creatura. et quia talis actus habet aliquam circunstantiam prohibitam. vel caret aliqua prece pta.

¶ Ad secundum negatur minor. Ad probationem non sunt simpliciter finis vltimus. sed dicuntur finis vltimus per priuatio nem operis et effectus vlterioris et exterioris. per huiusmodi enim operationes / non producitur aliqua res exterior propter quam vt terminum sit illa actio. sicut per edificationem produ citur domus.

¶ Ad tertium negatur minor. Ad probatio nem. bonum honestum creatum non est appetendum pro ter se simpliciter per exclusionem relationis actualis et habitualis ad alterum. scilicet deum. sed non propter alterum bonum creatum. nec propter aliquod opus hominis. nec propter aliud bonum formaliter inexistens homini acquisibile in via sic etiam propter se. quia si iuxta apparentia in luine natura li non esset aliud bonum hominis quam in vita praesenti non esset aliud magis bonum. ad quod hoc esset referibile / adhud noc esset appetibile propter se id est absque relatione ad bonum alterius generis.

¶ Ad quartum. negatur antecedens specialiter de causalitate finali. que est esse illud propter quod principaliter et vltmate a tingendum et participandum vel imitandum aliquid est non accipiendo finem propter quem generandum vel perficiendum aliquid agit. hec enim ratio finis includit poten tiam et imperfectionem. et de tali procedit probatio antis.

¶ Ad quintum. proceditur de fine quo qui est formalis parfectio creature per quam creatura attingit finem vltiorem gratia cuius est. ideo illa vtilitas non est vltima causalitas fina simpliciter nisi in ordine causae finalis quo potest est dici quod deus est summa vtilitas et summum bonum creature

¶ Ad sextum negatur consequentia. ad primam probationem. licet Arist. non dicat ef ficiens et finem coincidere sicunt dicit de forma et fine. non tamen hoc negat. Item. loquitur de fine generationis et actionis qui est terminus ad quem et talis numquam coincidit in idem nunecro. cum efficiente. Ad secundam probationem consequentie. negatur consequentia. idem enim non potest informare seipsum. idem autem non potest agere gratia sui. Ad tertiam. negatur consequentia. cum enim dicitur .a. agere propter se non notatur causalitas in. a respcum ipsius a vt causibilis. set notatur in .a. quasi duplex causalitas respectu eiusdem cau sati .a. enim agere propter se est .a. esse causam fina lem illius causati cuius est causa effectiua. ita quod lp propter repetet idem pro causa finali respectu cuius no tatur esse causa efficiens.

¶ Ad primam confirmationem. patet ex dictis. efficiens enim efficere propter finem non est finem esse causam efficientis. sed est finem esse cau sam eius quod efficiens efficit.

¶ Ad aliam confimationem. Si deus sit actio secundum quam formal ter deus est agens. negatur maior. Sed actionis secundum quam formaliter aliquid agitur est aliqua causa si effectus sit actio secundum quam formaliter effecturs agitur. Si autem actio sit effectus vel in effectu a qua denominatio sumitur secundum quam deus denotatur age re et effectus agi. negatur minor.

¶ Ad quartam ne gatur minor si intelligitur vniuersar. Ad primam proba tionem. patet ex dictis. Ad secundam intelligitur vbi est distin ctio cause finalis principalis ab efficiente.

¶ Ad quin tam. negatur consequentia. ad probationem. dicendum quod qui alte ri dat propter seipsum principaliter sic reciproce vt aliquod con modum affuturum sibi proueniat non dat liberaliter. sed si das mere liberaliter. ille cui das est finis vltimus per pri uationem finis vlterioris cuius commodum queratur. tamen dans mere liberaliter potest esse finis vltimus sui doni. non quod si finis reciprocus vt det propter commodum sibi affuturum sed vt bonum sibi communicetur et participetur et relu ceat in aliis. et vt sit et manifestetur esse talis quale conuenit esse bonum perfectum.

¶ Ad confirmationem. secus est in nobis / et in deo. quia in nobis non est idem bonum proprium et bonum commune. homo etiam est finis sub fine. et finis ad finem. et finis regulabilis per alterum. non autem deus. ideo quod facimus ex caritate non re ferimus ad nos. nec in caritate querimus proprium. deus autem quia est bonum commune et finis vltimus et generali et regula aliorum. ideo agit mere gratis et caritatiue et tamen propter se.

¶ Ad sextam. negatur consequentia. ad pro bationem. habito fine propter quem vt terminum gene randum praecise erat actio / cessat actio nisi ille termini sit continue in causari a sua causa productiua. sed habito fine sub illa ratione et conditione sub qua dicitur causa non cessat actio. immo dum finis causat in suo ordine. tunc est causatio effectiua. Si etiam actio sit ad finem con tinue et perseueranter attingendum et participandum ha bito fine non cessat actio ex quo finis non haberetur. sed desineret haberi si cessaret actio. Sic autem est in proposito.

¶ Ad septimam. negatur antecedens. ad probationem negatur assumptum. si intelligitur vniuersaliter nec es verum quod efficiens moueatur a fine. licet in agente a propos sito. interdum notitia et amor finis moueat animam ad agen dum aliquid. ideo transsumptiue dicitur in aliis finis moue re efficiens. nec oportet vniuersaliter ordinem per se esse ini causalitatem effectiuam et finalem. quia interdum idem est

¶ Ad confirmationem. negatur quod causalitas finalis diuina sit mere naturalis. deus enim non causat finaliter de necessitate nature. quia causaret necessario et fectiue tamen secundum quid et ex suppositione et quasi ex necessi tate consequentie causat finaliter naturaliter. quia posita cre atura deus ex sua natura habet quod sit eius causa fi nalis. ita etiam et quod sit eius causa efficiens. tamen cau salitates alie dicuntur naturales. et effectiua dicitur libera. quia vbi causalitas finalis separatur ab effecti ua non habet liber tatem. sed econtra. vbi effectiua separaretur a finali. Si enim essent due substantie rationales et libere quarum vna. scilicet .a. haberet causalitatem effectiuam non finalem. et alia .b. haberet causa litatem finalem non effectiuam .a. in causando effectiue causaret libere. non autem .b. in causando finalite voluntas etiantua licet sit causa libera eius. cuius est causa effectiua. tamen non causat finaliter libere illud quod fit propter illam. et gratia illius non ab illa.

¶ Quantum ad quartum articulum

¶ An causalitas fina Primum dubium. lis sit vera causali tas realis. Quod sic. 2. phisi. et. 5. metha. ponitur vna de quattuor causis per se: Et probatur ibidem esse cau sa quia terminat questionem propter quid. immo dicitur esse potissima causarum

¶ Contra. quod non est vere res aliqua non est vere et simpliciter causa realis sed contingit aliquid esse vel fieri propter finem qui non sit vere res aliqua. igitur. secunda pars antecedentis patet. tum / de fine genera tionis. Sanitas enim non est propter quam fit deambulatio vel medicine preparatio et domus nondum est dum edificatio est. Tum: de fine quo rei genite. quia res ge nita est dum eius propriaoperatio non est. Tum / de fine cuius. quia domus fit propter filium qui nondum est natus. et instrumentum fit propter archam que nondum est et semen est propter arborem et fructum que nondum sunt. immo contingit illud ad quod effectus ordinatur esse impossib ile. voluntas enim potest velle et agere propter falsum et impossibile finem sibi prestitutum. Sed prima pars antecedentis probatur multipliciter. Primo. per locum a toto in modo. quod enim non vere et realiter est non est vere realis causa.

¶ Secundo quia causa et causatum sunt correlatiua que posita se po nunt et perempta se perimunt. Et. 2o. phisi. Causa in actu et effectus simul sunt et non sunt. impossibile enim est quod aliquid vere et realiter causetur. et quod nihil sit ipsum causans.

¶ Tertio. impossibile est quod .a. nichil sit et quod sit vere et realiter effectus cuiusdam entis. igitur magis impossibile est quod .a. nihil sit et quod sit vere et realiter causa cuiusdam entis.

¶ Quarto. respectu omnis per se causa est per se dependentia in causato. sed ad a non ente nulla est per se dependentia.

¶ Quinto. causare finaliter: est conditio perfectionis simpliciter. quia attribuitur deo. igitur supponit esse. quia esse est pri ma ratio perfectionis simpliciter

¶ Sexto. causa est ad cui esse sequitur aliud igitur oportet esse cause precedere. si di citur licet non sit in actu in se formaliter. est tamen in intentione agentis et hoc sufficit ad hoc quod sit causa propter quam agens agit.

¶ Contra. primo quod simpliciter et absolute nihil est non est vere et simpliciter causa realis sed quod est tantum in intentione simpliciter et ab solute nihil est. quia esse tantum in intentione est esse se cundum quid et conuenit ei quod est creandum igitur. maior probatur. per media predicta. et ita stant rationes priores.

¶ Confirmatur. quod non habet esse magis quam figmenta et impossibilia non per se et vere cau sat. sed quod est tantum in intentione ex eo quod est in intentione non est magis ens quam figmenta et impossi dilia. quia impossibili non repugnat habere esse in intentio ne sicut de fine intento ab infideli.

¶ Secundo. contra responsionem sequitur quod causalitas finalis non sit alterius rationis a causalitate effectiua probo. quia finis vt in intentione agentis non habet aliquam causalitatem aliam a causalitate effectiua sicut nec aliud esse habet quam esse agentis intendentis. patet specialiter in actiuo naturali in quo intentio finis non est aliquid additum actiuo. patet et per commentatorem. 12. metha. commento. 36. Balneum duplicem habet formam in anima et extra animam forma autem balnei secundum quod est in anima est agens desiderium et motum. secundum vero quod est extra animam est finis motus non ages.

¶ Tertio. sequitur quod causalitas effe ctiua erit prior et dignior et principalior quam finalis. consequens est contra philosophum. 2. phi. consequentia probatur. quia quod non habet esse nec causare nisi vt in alio praesupponit illud et est posterior illo et causat virtute illius in quo sic continetur eius causalitas.

¶ Quarto contra responsionem. finis non est causa sub illo esse seu secundum illud esse quod non desiderat haberi et acquiri. nec conuenienter respondetur ad questionem factam propter quid nec ad ipsum ordinatur effectus. sed finis non appetitur haberi et acquiri in intentione sed haberi realiter in actu: nec conuenienter respondetur quod ideo talis actio est vt habeatur finis in intentione: nec ad hoc ordinatur. patet per commentatorem vbi supra. igitur

¶ Confirmatur. finis sub illo esse. et secundum illud esse est causa finalis secundum quod habet rationem vltimi et optimi. ex. 2. phisi. Sed hoc est secundum esse reale et actuale in se formaliter non vt habet tantum esse in intentione.

¶ Quinto finis non est per se causa finalis sub illo esse secundum quod habetur a principio actionis. immo ante actionem. probatur. quia a principio cessaret actio. habito enim fine se cundum illud esse propter quod nata est esse actio frustra amplius agitur noua actione. Sed esse in intentione est esse secundum quod finis habetur a principio actionis vel ante actionem. igitur.

¶ Sexto. nihil sub esse ignobilio ri et imperfectiori est per se causa finalis alicuius sub esse ierfectiori et digniori. quod enim est propter alterum et gratia alterius vt cause finalis est secundum quod huiusmodi imperfectius et inferius illo. Sed rem esse in actu reali intrinse co est ipsam esse modo perfectiori quam esse tantum in intem tione agentis. quia hoc est esse secundum quid. et conuenit et impossibilibus. immo in hoc esse conueniunt finis perfectior et finis imperfectior. igitur res vt habet esse in intentio ne non est causa finalis propter quam aliqua res actua liter est. Ex isto potest argui quod finis generationis et moius scilicet terminus ad quem totalis vel formalis non sit causa finalis propter quam causaliter sit actio vel quare agens agit. quia aut esset causa antequam agens agat aut postquam egit / aut dum egit et mouet. Non primum nec secundum. quia causalitas finalis esset sine causalitate effectiua / et econtra. et ita non requiritur ad actionem. Si tertium / contra. quia idem non est causa sui et specialiter idem secundum esse ignobilius non est causa sui vt sub esse perfectiori Nobilius enim non per se ordinatur ad ignobilius. Sed res vt in actu completo habet esse perfectius quam vt in fieri et in actu permixto potentie. igitur.

¶ Secundo principaliter arguitur sic. Ominis vera et per se causa: est naturaliter prior causato. sed finis non est huiusmodi: quia non habet rationem prioris sed posterioris et vltimi: respectu eius cuius est finis Patet ex quid nomins. hoc enim sonat nomen finis. probatur iterum. quia. 5o. methaphi. prius natura dicitur quod potest esse sine alio: non econtra. Sed. 2 posteriorum dicitur. Si finis est ea quae sunt ad finem sunt: non econtra. gitur. Tertio. illud non est per se causa a quo non dependet per se effectus: sed a fine gratia cuius est effectus non dependet per se effectus. igitur. maior patet. quia effectus sufficienter dependet ex suis per se causis. aliter idlibet posset dici causa cuiusibet. minor primo probatur. quia vt probatum est contingit talem finem non esse: dum effectus fit vel est. Sed ens non dependet a non ente: nec entis terminat dependentiam: illud quod nichil est. Secun do. quia effectus non minus ponitur in esse quando frustratur et priuatur suo fine: quam si assequatur finem. igitur eius esse non dependet a fine.

¶ Confirmatur. quia non minus habet et ca pit esse: si agens nullum finem intendat: quam si idem agens intenderet finem respectu eiusdem vel consimilis effectus vt fricatio barbe et eleuatio festuce potest fieri sine de liberatione et sine fine intento: et effectus casualis et fortuitus: non minus sequitur ex suis causis quam alii. Ter tio. ab illo magis dependet effectus: quod magis requiri tur ad eius positione. et per consequens habet magis poni cau sa illius effectus. Sed locus et tempus magis requiruntur ad positionem effectus: quam finis gratia cuius et ad quem ordinatur effectus. quia sine existentia et presentia illorum non potest poni. igitur. Quarto. nullus effectus dependet per se ab illo quod respicit contingenter et per accidens. et ad quod vel eius oppositum se habet indifferenter effectus. Sic est de eo gratia cuius fit et est effectus. Probo. quia idem effectus qui ordinatur ad hunc finem: poterat e sse a voluntate ad alium finem oppositum vel dispara tum: vel propter nullum finem alterum: sed tantum propter se gitur.

¶ Quarto principaliter. si finis est simpliciter et per se causa: maxime esset causa illius respectu cu ius dicit propter quid et quod est gratia ipsius. Sed hoc non probo. quia finis dicit propter quid / respectu efficientis vt efficiens est et efficiens est efficiensgraa finis. Et si queritur propter quid agens agit. conuenienter respondetur propter talem finem. et gratia talis finis. sed finis non est per se causa efficientis vt efficiens. Primo. quia causa non est per se causa cause vt cause. sed est respectu causati. causa enim et causatum sunt corre atiua vt pter respectu filii vt filii. et quia causa vt caue sa est terminans dependentiam et est respectu dependentis igitur. Secundo. quia idem esset causa suiipsius. quia idem potest esse agens et esse finis. gratia cuius agit vt de deo qui agit propter seipsum. Tertio. hoc esset. quia ly propter dicit cau salitatem. sed hoc non valet. quia deus diligit se propter seipsum tet fruitur seipso. et tamtum ibi nulla est causalitas. b diceretur primo. quod causali Ad istud dubiu tas finalis non conuenit proprie et per se fini et termino generationis. tum quia nondum est dum actio est vt supra. Tum / quia terminus motus magis est effectus cause finalis quam causa finalis. idem enim est ef fectus cause efficientis et cause finalis. quia ad eundem ef fectum vtraque causalitas requiritur. Tum / quia ille terminus ad quem / aut esset causa finalis ipsius actionis. et hoc non quia idem esset causa suiipsius. etiam secundum esse imperfectius esset causa sui secundum esse perfectius / aut causa agetis. et hoc non quia est effectus eius. cum igitur dicitur agens agere propter .b. terminum vt propter finem non accipitur finis proprie pro causa fi nali: sed pro terinno et effectu vltimo.

¶ Secundo. diceretur quod finis quo rei genite 1 operatio propria rei non est per se et proprie causa finalis illius rei. Tum / quia res permanet in esse facto. siue illa operatio sit siue no. Tum quia res genila magis videtur esse causa finalis illius operationis quam econ tra. quia operatio videtur magis esse propter rem quam econtra. quia est vt res perficiatur et finem suum attingat et ei vniatur. Tum quia operatio est ignobilior et inferior cum sit entitas acci dentalis. et res genita sit substantia.

¶ Tertio. diceretur quod causalitas finalis per se et proprie et principaliter conuenit n ni rei genite gratia cuius perficiedi vel attingendi et assequen li vel imitandi res est totaliter et principaliter. et hic finis est actu prius naturaliter quam effectus fiat. et sic deus est causa finalis in omni actione. et etiam ipsum agens. nam omnia naturalia igunt vt participent esse diuinum secundum quod possunt specialiter in hac conditione quae est habere esse immortale. deus igitur est causa sinalis huiusmodi actionum. quia est illud propter quod participandum / et imitandum fiunt actiones. agens autem participare dicitur causa finalis eiusdem. quia agit vt in hoc participet esse diuinum. et ipsum imitetur quo ad habere esse immortale secundum quod potest quia et si in se non maneat. manet tamen in suo simili vel in suo opere oparatio igitur non est finis nisi secundum quid et in ordine ad huc finem. quia est medium quo attingitur verus finis. vnde sor titur denominationem cause finalis ab extremo. et termino ui copulat.

¶ Contra hanc responsionem primo quod finis genera tionis sit causa finalis patet. 2. phisicorum. Sanitas est causa finalis deambulationis sic ambulatio est causa effectina sanitatis.

¶ Confirmatur. quia illud habet rationem causae quo conuenient respondetur ad quaestionem factam propter quid. per hoc enim probat Arist. 2. phis. quod finis sit causa. sed si queritur quare iste ambulat: dicitur vt sanetur. Et per idem arguitur de fine quo rei genite: quia conuenienter respondetur. et dicitur quod domus facta est propter inhabitationem: vel propter talem vsum Item. propter non existentiam istorum non est neganda causalitas finalis. quia etiam finis cuius potest non esse dum res est vel fit. potest enim fieri domus propter filium qui nondum est: et securis propter archam: et semen pro pter arborem et fructum. Aliter potest dici quod causalitatem finalem esse causalitatem realem potest intelligi dupliciter vno modo quod sit causalitas formaliter intrinsece habens actualem realitatem: et quod sit formaliter aliqua res vera. et sic causalitas finalis aliquando est realis: ali quando non. Alio modo. quia non tantum ficte vel methaforice nec tantum in existimatione et per opus intellectus non tantum secundum quid: sed veraciter et simpliciter et realiter hoc est causa finalis. et sic conceditur quod causalitas finalis est causalitas realis. quia veraciter et realiter et simpliciter. ita est quod a fit: et est propter talem finem. et ordinatur vel natum est ordinari ex sua natura ad illum. siue ille finis sit sim pliciter / siue non. Sic etiam dicitur quod mors et destructio hu ius rei est realis: et quod potentia qua .a. potest esse / est po tentia realis.

¶ Ad primum. in oppositum conceditur maior de causa a quae res fit: et de causa ex quae res fit per quam / et se cundum quam formalter effectus est tale ens essentia liter tamen quod non est actu potest esse causa propter quam et gratia cuius aliquid realiter fit vel est. Si enim forma posset informare: stante quod ipsa non esset tunc ipsa posset vere esse causa: licet non esset. Et consimili ter cum esse causam finalem sit esse propter quod alterum est vel fit: et aliquid posset esse vel fieri propter illud quod non est: et ad ipsum ordinari. ideo aliquid potest esse causa finalis / licet non existat: tamen nullum causatum secundum causalitatem finalem est actu / quin sibi correspondeat in actuali existentia aliqua vera causalitas finalis quia tam ipse deus quam agens particulare.

¶ Ad primam probationem oppositi dicendum quod quamuis hec propositio a / est causa finalis vt est mere cathegorica: et de re cto inferat. igitur a / est quantum foret de virtute sermi nis: et ex sensu quem facit antecedens ex formali significatione. tamen accipiendo illam in sensu in quo fit. et vt est implicite et equiualenter ex obliquis et de futuro: vel conditionalis. puta ad a / assequendum vel aliqualiter ha bendum b / fit vel est. sic non valet illa consequentia.

¶ Ad secundam probationem. illud dictum / causa et causatum simul sunt et non sunt: aut intelligitur secundum causare et causari actu aliter. vt si a / est non tantum in potentia / sed actualiter cau sans b. igitur b / actualiter causatur ab a / et econtra. Et non intelligitur de esse actualis existentie: aut illud in telligitur de causa a qua / vel ex qua / vel per quam: non de causa gratia cuius vel intelligitur de causa et can sato in communi et indeterminate. et sic est verum quod si a / cau satur. igitur aliquid actualiter ens est causans: et econtri

¶ Ad tertiam negatur consequentia. si enim a / est effectus: igitur ef ficitur. igitur est actu aliquid. si autem b / sit causa finalis: sufficit quod ad ipsum assequendum et gratia eius fiat vel sit aliquid.

¶ Ad quartam dicendum quod sicut causa non dicitur vniuoce de quattuor causis. ita dependere et dependentiam terminare non dicitur vniuo ce de omni causa vel causato a fine. igitur sic dependet effectus: quia fit propter illum: et ordinatur ad attingendum illum. et non fo ret ille effectus: nisi ab aliquo agente ordinaretur ad talem vel alium equalem finem: et nisi ab agente intendi retur finis huius. et hoc modo dependentie potest ens a non ente dependere: non tanquam ab illlo a quo vel ex quo vel per quod sit sed gratia euius assequendi.

¶ Con tra. b / a nullo dependet nisi ab efficiente et materia et forma. igitur non dependet nisi ab efficiente et materia et forma. consequentia tenet. sicut ista: b / a nullo dependet igitur non dependet. antecedens probatur. quia b / non ab aliquo dependet praeter efficiens et materiam et formam. igitur b / a nullo dependet praeter. etc. Antecedens vltimum probatur. quia si ab alquo dependet preter. etc. igitur illud a quo dependet est simpliciter aliquid. quod est falsum. quia simpliciter nichil est. Respondeo. si antecedens intelligitur b / a nullo enm te simpliciter in re dependet. etc. Negatur consequentia. si vero intelligitur quod b / a nullo intelligibili vel ente actuali vel potentiali dependet. etc. negatur antecedens.

¶ Ad probatio nem vtriusque non valet. quia ly dependet vt sumitur in generali et vt extenditur ad causatum respectu cuius cumque cause: habet virtutem ampliandi ly aliquid pro eo quod est simpliciter et actualiter aliquid vel quod potest esse vel existimatur esse aliquid.

¶ Ad quintam probationem. Si perfectio simpliciter dicatur perfectio in re cui nulla est imperfectio coniuncta: sic non omnis causalitas finalis est perfectio simpliciter sed tantum diuina. Si autem perfectio simpliciter dicatur conditio non inferens imperfectionem in eo de quo vere predica tur sed infert ipsum esse perfectius ceteris paribus quam si non haberet. Sic non omnis perfectio simplicie supponit esse in eo intelligibili cui attribuitur. Patet nec esse productiuum et esse obiectum per se intelligibile et diligibile. nisi intelligatur de illo cui attribuitur mere affirmatiue et cathegorice et de presenti et in recto.

¶ Ad sextam. sicut causa non dicitur vniuoce de quat: tuor causis: ita et illa descriptio cause. Secundum enim phphrum. 7. phisi. rationes quorumdam nominm sunt equiuoce: sicut et illa nomina. Potest igitur dici quod ad esse cause et fectiue tanquam prioris a quo sequitur effectus tamquam eli citum posterius et ad esse materie tanquam prioris ex quo subiectiue: et ad esse forme sicut prioris per quod et se cundum quod effectus est tale ens essentialiter: et ad esse finis intentum et attingendum sequitur aliud. nisi enim finis preintenderetur ad attingendum: non pone retur effectus. Responsio ibi posita. scilicet / quod finis est in intentione agentis: est vera in agente a proposito. In agentibus autem naturalibus non est proprie vera: sed potest sic verificari vt finem esse intentu ab agente na turali sit agens naturale dirigi et ordinari in talem finem ab aliquo actiuo essentialiter praeordinato et cognoscente. vel est hoc agens agere propter hoc et gratia huius: et actionem per se ordinari ad hoc vt talis res acquiratur. et hoc conuenit rebus ex naturis suis Ad primam igitur improbationem responsionis: negatur maior: nisi de causa a qua vel ex qua vel per quam for maliter est tale ens.

¶ Ad secundam negatur consequentia. ad proba tionem finis vt in intentione potest sumi dupliciter. vel pro esse ipsius intentionis in qua dicitur esse ille finis. et sic finis vt in intentione est idem realiter quod ipsum effectiuum. et sic intelligit commentator. Et alio modo pro fine qui intenditur: et ille non est causa effectiua se finalis vt intenditur: et vt propter ipsum aliqualiter asse quendum vel attingendum: fit vel est aliquid. Ad tertiam patebit infra in quodam dubio.

¶ Ad quartam. hec propositio a / quod non est actu / est causa finalis: secundum quod est in intentione agentis: seu secundum esse et sub esse quod habet in intentione agentis. potest intelligi tripliciter. vnus sensus est illud esse in quo et per quod a / habet esse cum est in intentione agentis est causa finalis: et sic negatur immo est causa effectiua. esse enim illius intentionis est esse principii per se productiui propter aliquid / sic in telligitur commentator: dicens / quod forma balnei secundum quod est in anima est mouens et agens: quia non est ibi nisi ipse cognitio. Sic etiam intelligitur dictum quorumdam: quod res habet nobilius esse in intentione vel in virtute agi tis: quam in se formaliter. Alius sensus est .a / quod intenditur ab agente: et dum intenditur et quatenus intenditur est causa finalis. et sic conceditur. Tertius sensus es a / esse in intentione agentis: et intendi ab agente es per se illud propter quod attingendum vel acquirendum agens agit. et sic negatur illa propositio quod a / sit causa finalis secundum quod est in intentione agentis: immo secundum esse reale extra. quia agens nonagit ad hoc vt intenda tur sed vt realiter attingatur: et vt esse reale habeatur siue a / modo sit actu in re: siue non. et sic intelligicommentator: quod forma balnei secundum quod est extra animi est mouens secundum finem. Ex his patet ad quartam et ad eius confirmationem. Ad quintam. conceditur conclusio secundum primum et tertiumsensum supradictum. licet enim illud quod est in intentione et dum est in intentione et quatenus est in intentione sit causa finalis: tamen non causat ad hoc quod habeatur in intentione. sed iuxta sensum secundum negatur minor. illud enim esse intentum ad quod et propter quia attingendum fit et est res: est esse reale et proprium illius finis. intenditur enim haberi et attingi realiter in se. Item. maior conceditur. quod finis non sit causa secundum in sud esse tanquam secundum esse et propter quod acquirendum vel attingendum sit vel fiat res: et sic negatur minor. si si maior intelligitur quod non sit causa secundum illud esse tan quam secundum esse per se cocomitans et per se partinens ad causalita tem finalem: negatur maior. Causalitas enim finalis et causalitas effectiua simul concurrunt: et a / est causa finalis quatenus gratia eius et ad ipsum attingendum fit actio. dum autem est actio: tunc a / est illud gratia cuius at tingendi agitur. et ita dum est actio tunc h abetur finis sub illa ratione sub qua est causa finalis. quia tunc comuenit sibi ratio cause finalis. Ad sextam. esse igno bilius non est esse causam finalem esse nobilioris seu aliquid sub ignobiliori non esse causam alicuius sub esse nobi liori / potest intelligi dupliciter. vno modo / quod esse ignobilius non est illud propter quod acquirendum et attingen dum per se et essentialiter ordinetur esse nobilius. et sic conceditur. et ideo esse reale et completum termini non ordinatur per se et essentialiter ad hoc vt habea tur esse diminutum et partiale fieri: nec vt ipsum habeatur in intentione: sed potius econtra. Alio modo illud quod pro aliquando non habet esse modo nobiliori et per fectiori non est causa finalis illius quod pro tunc habet esse modo perfectiori. et sic negatur. quia illud quod non habet tunc esse nobilius quam b / habeat nunc: potest esse il lud propter quod perfecte acquirendum vel attingendum fit vel est b sicut dum calor fit esse partis actuale et completum: ordinatur ad esse totius acquirendum: quod pro tunc est futurum: et pro tunc est non simpliciter sed secundum quid Similiter securis vel serra quae nunc est vel fit: potest on dinari ad esse domus acquirendum: quod nunc nec est in fieri: nec in facto esse. Dices .a / terminus motus secundum esse reale actuale completum est effectus quattuor cau sarum. ergo secundum illud esse non est causa finalis. cum ius oppositum dictum est. consequentia probatur. quia idem esset effectus et causa sui secundum ide esse. Dicendum. si consequens intelligitur quod esse reale completum non sit illud esse propter quod et ad quod attingendum ordinatur actio Negatur conequentia. Ad probationem negatur consequentia .a / enim secundum esse reale perfectum est causa finalis cuiusdam praeuii: motus vt sanitas ambulationis est etiam causa finalis generationis ipsius a / seu ipsius a / sub fieri et sub esse diminuto: id est partis eius. quia esse partis: ordinatur ad esse totius. sed esse completum termini non est causa finalis ipsius rei genite: et ita idem non est causa sui. Dices. in productione subita quomodo terminus ad quem est causa finalis productionis: Responsio Si ibi non sit actio media: falsum est quod terminus sit fi nalis causa productionis. tamen sic solet dici in proporti one ad productionem successiuam. quia omnis productio intel ligitur quasi via media inter principtum productiui et terminum.

¶ Ad secundum principale conceditur maior de causa a qua vel ex qua vel per quam effectus est tale ens: non de causa: gratia cuius et ad quam attin gendum aliquid est vel fit. vel potest dici quod quamuis sit posteri or in esse: tamen est prior in intentione agentis. id est ipsi positioni effectus praesupponitur quod propter talem finem tale actiuum agat vel sit natum agere. Ad tertium conceditur maior. si nullo modo seu genere dependentie causa lis dependeat: sed sicut causa: ita dependentia dicitur equiuoce de effectu respectu quatuor causarum. dependet em ab effectimo vt a quo est a materia vt ex quo subiectiue et passiue .a forma vero tanquam ab eo per quod et secundum quod est tale ens essentialiter. ideo sic dependet ab istis: quia nisi ista essent effectus non esset vel non fie ret. sed a fine sicut ab eo propter quod et gratia cuius est. et ad quod attingendum aliquo modo est: et sic de pendet: quod nisi propter alterum et gratia alterius esset: et nisi ad alterum ordinaretur: non esset nec fieret. In hoc igitur sensu negatur minor. Ad primam pro bationem patet ex dictis. Ad secundam negatur consequentia. Non enim sequitur quin illa actio esset propter finem licet non attin gatur. nec esset illa actio: nisi foret gratia alicuius ninis.

¶ Ad confirmationem negatur assumptum. licet enim fricatio barbe fiat interdum non propter finem delibes ratum vel premeditatum ab homine: tamen ille motus habet per se terminum ad quem finaliter et propter quem causaliter natus est esse terminus. etc. illius motus na tus est esse naturaliter gratia alterius: sicut et effectus agentis naturalis.

¶ Ad quartum negatur minor Ad primam probationem patet supra. Cum enim dicitur quod efficiens efficit propter talem finem: non importatur quod finis dicat propter quid et causalitatem respectu efficientis vt efficiens. quasi respectu causati: sed importatur duplex causalitas respectu eiusd est effe ctus: et quod efficiens et finis sibi conicant respectu eius dem. Sicut enim cause intrinsece habent inter se habitudinem informantis et informati: et tamen causalitas intrinseca non est primo respectuconcause: sed re spectu eiusdem tertii effectus. ita in proposito.

¶ Ad se cundam probationem negatur consequentia propter idem.

¶ Ad ten tiam negatur minor.

¶ Ad probationem. ly propter sumitur ibi non proprie et positiue: quasi deus diligen do se referat se ad seipsum quasi ordinabile et vt refe ribile in aliquid gratia cuius sit. Sed accipitur ne gatiue: quia diligit se non propter aliud actu vel habitur sed sistendo in seipso vltimate terminatiue. an causalitas finatur

¶ Secundum dubium. sit causalitas distin cta a causalitate effectiua. Arguitur quod sic. aliter non essent quattuor genera causarum. Item. quia finis ter minat questionem propter quid: aliter quam effectiuum. effi ciens enim sic determinat quoniam ab ipso est effectus: finis autem quoniam propter ipsum et gratia ipsius est effectus. Item aliquid est causa finalis alicuius: et non effectiuaet econtra. vt sanitas est causa finalis ambulationis et non econtra. et ambulatio est causa effectiua sa¬ nitatis: et non econtra. 2. phisi. Contra. finis non causat nisi vt habet esse in effectiuo et in intentione agen tis. igitur non habet causalitatem aliam a causalitate effectiua. antecedens patet. quia fini vt causanti accidit habere esse re ale aliud quam in intentione agentis. consequentia probatur. Primo quia quod non causat per realitatem propriam: sed tantum per quoddam alterum supplens vicem eius: non habet causalitatem aliam a causalitate illius supplentis. quia si aliam propriam: igitur non tantum causat per illud alterum supplens. Secundo. quod non habet esse nisi in opinione non habet aliud esse ab opinione. igitur quod non habet causalitatem nisi vt in quodam altero: non habet causalitatem propriam aliam ab illo altero. Tertio. per conmentatorem. 12. metaphi. commento. 36. finis vt in anima et in intentione agentis: mouet effectiue.

¶ Secun do principaliter. omnis causa effectiua alicuius est causa fi nalis illius. igitur non sunt causalitates distincte genere et vel specie. consequentia probatur. quia nulla causalitas praedicatur iversaliter de aliqua causalitate secundum genus. Non enim omnis causa materialis est causa formalis respectu eiusdem: nec econtra. Nec omnis causa effectiua alicuius est causa materialis vel formalis respectu illius: nec econtra. antecedens probatur. quia agens primum est causa finalis sui effectus. omne etiam agens secundum est causa finalis sui effectus. Probo. quia 2. de anima / omnia quae agunt secundum naturam ideo agunt vt participent esse diuinum et immortale: secundum quod possunt. igitur ipsa sunt causa ali qua finalis sue actionis.

¶ Probatur iterum. quia vnumquodque agens secundum magis appetit et intendit suam per fectionem et suum bonum: quam alterius.

¶ Tertio. principaliter omnis causalitas est causalitas effectiua. igitur ntecedens probatur. Primo. quia causatum et effectus conuertuntur. igitur causa et efficiens conuertuntur. Sicut enim causa ad causatum: sic efficiens ad effectum. patet iterum per locum a coniugatis. Si omne causatum est effectiuum omnis causa est efficiens. Secundo. quia causa diffinitur quod est ad cuius esse sequitur aliud: quero quomodo hic accipitur sequi: si pro inferre logice secundum consequentiam propositionum. Contra. quia effectus esset causa: sequitur enim effectus est. igitur causa est non minus quam econtra. si pro etum ci habetur propositum. quia omnis causa elicit esse sui causa ti. Quarto. probatur quod causalitas finalis non est cau salitas distincta ab aliis tribus causalitatibus. scilice materiali formali / et effectiua. quia causalitas quae formaliter et per se consistit in esse illud propter quod est effectus non distinguitur a causalitate materiali formali / et effectiua. Sed causalitas finalis est huiusmodi. igitur minor patet. quia. 2. phisi. sic diffinitur causa finalis: vnde ibi dicitur. Amplius causa dicitur finis. hoc autem propter quid est. maior probatur: quia Aristo. 2. posteriorum probat numerum causarum per numerum quaestionum. propter quid. et dicit quod tot sunt numero cause: quot propter quid: comprehendit propter quid enim et causa idem. sed omnis causa terminat vere quaestionem propter quid. vt ibi ponit Aritoteles. Primo de efficiente vt propter quid istipugnant quia furati sunt aliqua. et quia sunt irati. de formali vero vt propter quid ysocheles habet tres quia est triangulus. de materiali propter quid est hoc corruptibile uia habet materiam. et ita esse propter quid est effectus et ratio communis cause.

¶ Responsio. si queritur an forma is ratio causalitatis finalis et formalis ratio cansalitatis effectiue distinguantur. dicendum quod sic. causa enim efficiens dicitur a quo est aliud. causa autem finalis dicitur propter quod et gratia cuius est aliud. Si autem iritur de distinctione materiali extra animam / sic dicen dum quod aliqua causalitas finalis est realiter causali tas effectiua. et omnis per se et proprie causalitas effe ctiua est realiter causalitas finalis: licet non econtra. Potest ergo dici quod sunt rationes causales forma iter distincte: licet materialiter et subiectiue inter dum concurrant in idemtitatem realem.

¶ Ad primum in oppositum. si antecedens intelligitur quod finis non causat nisi pro esse in quo dicitur esse: et secundum quod dicitur esse cum dicitur esse in intentione agentis: ita quod causare non conueniat nisi illi esse. negatur antecedens quia illud esse est esse principii effectiui intendentis fi nem. Causare autem finaliter conuenit ei quod intenditur: quamuis ipsum tunc non existat. Si vero antecedens intelligitur quod finis non causat nisi dum intenditur et quatenus intenditur. id est est illud gratia cuius aliquid fit Negatur consequentia. quia sicut gratia eius quod non existit et ad attingendum et acquirendum illud quod non existit contin git interdum aliquid fieri: ita contingit illud quod non exitit esse causam finalem.

¶ Ad primam probationem no gatur minor. finis enim secundum suum modum causandi non causat formaliter per realitatem principii effectiui. sed per realitatem propriam: actualem vel potentialem.

¶ Ad secundam procedendo iuxta sensum secundum praedictum negatur consequentia. quia causalitas finalis potest conuenire non existenti. sed esse formaliter et intrinsece: non con uenit non existenti. Procedendo autem iuxta primum sensum praedictum: non valet argumentum. quia falsum est quod finis non causet nisi secundum esse et pro esse in alio. im mo pro esse proprio formali et intrinseco: habito vel ha bendo.

¶ Ad tertiam. commentator accipit finem vt in anima pro ipsa cognitione et desiderio: et sic est causa efficiens. Sed finis in intentione id est qui intenditur causat finaliter

¶ Ad secundum principale negatur consequentia. sumendo consequens vt est contra responsionem dictam. Ad probationem sufficit quod habeat diuersas rationes formales causandi et in eo quod sunt cause: et quod non con uertibiliter concurrant in eodem subiectiue.

¶ Ad ter tium negatur antecedens. Ad probationem primam nega tur consequentia. nomina enim significant ad placitum: et quia ideo omne causatum est effectus: quia omne causatum habet cau sam efficientem. Sed ex hoc non sequitur quod omnis eius causa sit efficiens. nec etiam est ibi locus a coniugatis quoniam inter comuniugata est alia differentia significationis: quam ecundum modum significandi abstractive et concretive.

¶ Ad secum lam probationem patet supra: respondendo ad primum in recedenti dubio. Ad quartum. ly propter potest sumi large. et sic conuertitur cum causa. alio modo proprie et stricte pro esse cuius gratia et ad quod aliud ordinatur et sic conuenit tantum esse cause finali. et sic negatur maior qua an causalitas finalis sit

¶ Textium dubiu. dignior et nobilior aliis. quod sic. quia est causalitas melior. 2. phisi. non esse vltimum finis: sed optimum. et infra. Tinis est bonum aliorum: et potissima causa. et ibidem: et. 5. methaphi. Cu ius causa optimum: et finis aliorum vult esse.

¶ Confimatur. illa causalitas est dignior cuius bonitas reddit alias causas bonas et effectum bonum: et cuius ma licia vitiat actionem. Sic est. quia bonum actionis et affe ctus est ex ordinatione et respectu ad finem. et quia cuius finis bonus est: ipsum quoque bonum est. etc.

¶ Secundo. illa causa est potior: propter cuius solius carentiam icitur res fieri et esse omnino vane: et frustra finis est huiu smodi. 2. phi. igitur.

¶ Tertio. finis dignior est hiis quaem sunt ad finem: et gratia ipsius finis. sed alie causalita tes ordinantur ad finalem. Alie enim cause causant propter finem. vnde. 2. phisi. et. 5. metha. Cuius causa opti mum est: et finis aliorum vult esse.

¶ Confirmatur. pro pter quod vnumquodque tale: et illud magis. sed alie cause causant propter finem. igitur finis maxime causat. igitur in ratione causandi est potior.

¶ Confirmatur. causa quatenus causa est potior effectu. sed causa finalis est causa aliarum causalitatum: quia alie causant propter ipsum et ipsa dicit propter quid respectu aliarum causalita tum. Et secundum Auicemnnam finis / est causa causarum. Quarto. illa causalitas est dignior cui rempugnat coin cidere in minorem vel equalem perfectionem specificam: cum ef fectu: quam illa quae potest coincidere in eandem vel minorem perfectionem specificam cum effectu. sic est: quia causa efficiens potest esse eiusdem speciei vel inferioris ipso effectu cause etiam intrinsece essentiales sunt perfectionis specifice inferiori ipso toto. Sed non sic de fine: quia nihil per se et essentialiter ex natura sua ordinatur ad aliud eiusdem speciei vel inferioris.

¶ Preterea. ad confirmationem istorum quia fini per anthonomasiam appropriatur nomen cause. vocatur enim secundum Aristote. cuius causa. Et quia cum quaeritur quae sit causa alicuius et qua ex causa sit: intelligitur specialiter de fi nali. Patet iterum. quia propter quid et causa idem. 2. phisi. Sed propter quid specialiter conuenit cause finali. vt cum quaeritur propter quid est vel fit talis effectus.

¶ Con tra. idem non est nobilius seipso: sed causalitas finalis et effectiua sunt frequenter idem realiter. vt eum homo vel deus agit propter seipsum. Secundo. quia habet indignius et imperfectius fundamentum: quia potest conue nire non enti. Tertio. quod non causat nisi quatenus habet esse in causa effectiua non habet nobiliorem modum causandi: quam causa effectiua. quia eius causalitas continetur in causalitate effectiua: nec causat nisi in virtute cause effectiue. sed finis non causat: nisi vt in intentione agentis. aliud enim esse accidit sibi vt est causa finalis Quarto. illa est potior causa a qua effectus magis dependet. minus autem dependet a fine: quam ab aliis. quia eius praesentiam vel existentiam non exigit. Quinto. illa causalitas videtur dignior que non potest coincidere in idem realiter cum effectu: quam illa quae potest. sed finis coincidit in idem realiter cum ef fectu: quia terinus motus est causa finalis propter quem est motus vt sant tas est causa finalis deambulationis: et est effectus eius. 2. phis. Sexto. hoc esset: quia est propter quod et gratia cuius alie causae cau fant effectum: et ad quod ordinatur effectus. Sed hoc non valet: quia voluntas potest aliquid agere gratia deterioris vt finis. Dices. illud est melius in repraesentationem et appreciatione voluntatis. Contra: non tamen in veritate. igitur non in veritate est dignior causa: licet in re prasesentatione voluntatis errantis. Responsio. si quaeritur quae causalitas sit realiter et simpliciter nobilior. Dicendum primo quod aliqua causalitas finalis: et aliqua effecti ua respectu eiusdem effectus: inequalis vel non sunt eque lis nobilitatis. quia interdum idem realiter est efficiens et finis. Secundo. autem hec causalitates distinguuntur aliqua finalis est: quadam effectiua nobilior. vt cum homo agit aliquid propter deum. aliqua vero econtra. vt cum homo facit securim propter domum. Tertio. nulla causalitas effectiua est nobilior. omni finali. nulla etiam finalis est nobilior omni effectiua. Patet. quia suprema finalis et effe ctiua est idem realiter. Si vero quaeritur qua sit conditio nobilior vel causare effectiue / vel causare finaliter licet idem interdum causet effectiue et finaliter: et licet illud quod causat effectiue sit interdum eque vel minus nobile: sicut illud quod causat finaliter: sicut agere dicitur nobili or conditio quam pati: licet maturaliter et realiter concurrant interdum. sic et ponitur quod simplicitas est nobilior conditio: quam esse totum et compositum. et tamen interdum illud quod est totum est no bilius aliquo simplici. licet etiam omnes conditiones perfectionis simpliciter concurrant vnitiue in deo: vna tamen videtur nobilior quam altera: vbi distinguitur vt esse intellectiuum: quam esse productiuum. Eo igitur modo quo con tingit dicere alteram istarum causalitatum esse causalitatem nobilioris conditionis videtur. quod causare finaliter per se et ex natura rei non ex institutione voluntatis defectibilis sit nobilior conditio causandiquam causare effectiue. Probo. quia si he conditiones seorsum conuenirent aliquibus respectu eiusdem esse causam finalem inferret illud esse nobilius cui conueniret ciracumscribendo omnem aliam conditionem ex qua possit argui maior nobilitas in hoc: quam in illo. Probatur sit a. causa effectiuac / et sit b / causa finalis ipsius c: tunc sic. aut a / est causa vniuoca ipsius c / aut equiuoca. si vniuoca / igitur eiusdem perfectionis specifice cum c. sed b. est nobilioris speciei quamc / quia c / ordinatur per se et essentialiter ad b. et est propter b / et gratia ipsius. et habetur propositum. Si equiuoca / aut igitur est ens imperfectius quam e: et per consequens est imperfectius quam b. et ha petur propositum. aut a / est perfectius quam c. igitur c / ex sua natura natum est ordinari ad a / vt ad aliquem eius finem. igitur ipsi conuenit causalitas finalis respectu c / quod est contra casum.

¶ Preterea. conditio que necessario et per se est habitudo superioris ad infe rius videtur nobilior: quam illa cui conuenit esse habitudinem equalis ad equale: vel inferioris ad superius. sic est: quia quod per se et ex natura sua est finis al terius est nobilius eo: non sic de causalitate effectiua

¶ Preterea. conditio quae attenditur per se penes quantitatem bonitatis vel perfectionis quidditatiue et essen tialis videtur nobilior: quam illa quae attenditur per se penes quantitatem potentie et fortitudinis. quia bonitas vt detur nobilior conditio quam fortitudo. Sed causalitas finalis attenditur per se penes bonitatem et essentialem nobilitatem. Ideo enim hoc est gratia illius: quia illud est melius vel essentialiter superius. 2. phisi. Sinis est optimum et bonum aliorum. vnde et deo conuenit causalitas effectiua ratione potentie. causalitas au tem finalis ratione summe bonitatis.

¶ Ad primum in oppositum conceditur quod vbi sunt idem realiter: hoc non est simpliciter nobilius illo: tamen si iste conditiones accipiantur vt seorsum separabiles in aliquibus abstra hendo a ceteris conditionibus causare finaliter: videtur nobilior conditio. sicut de agere et pati.

¶ Ad secundum. verum est si indignius fundamentum vel quasi fundamentum sibi determinat. si vero contingit quod interdum conueniat indigniori fundamento: non sequi tur quin sit nobilior conditio. vt simplicitas quae est nobi lior conditio: quam compositio essentialis conuenit parti et non toti. Negatur et minor. immo illud est nobilius quoniam est.

¶ Ad tertium. Si intelligitur quod finis non causat nisi secundum illud esse per quod et secundum quod dicitur esse in effectiuo negatur minor. sed causat secundum propriam entitatem actualiter existentem: vel potentialiter attingibilem. Si vero intelligitur quod non causat nisi secundum quod habet esse in effectiuo id est secundum quod intenditur ab effectiuo. Negatur maior. cum enim a / dicitur esse in intentione vel in opinione aliud est esse in quo a dicitur poni: et aliud est illud quod dicitur poni in tali esse.

¶ Ad quartum / negatur maior. magis enim dependet a causis intrin secis: quam ab extrinseco effectiuo. minor etiam non videtur vera loquendo in generali. quia omnis effectus ne cessario et per se dependet ab aliqua causa finali. sed non omnis dependet a causis intrinsecis.

¶ Ad quintum vera esset maior: si talis causalitas determinaret si bi illud. Si vero in aliquibus interdum ita contingit: ne gatur maior: specialiter de fine generationis.

¶ Ad sextum. non est contra responsionem. non enim dictum est quod vniuersaliter causa finalis sit dignior: sed quod causa re finaliter per se et ex natura rei est nobilior conditi quam causare effectiue separando eas et abstrahendo q ceteris conditionibus. si autem voluntas agat gratia deter rioris: illud non est causa finalis per se ex natura rei sed ex institutione voluntatis inordinate sicut aute illud est causa finalis in reputatione voluntatis: ita est nobilius in reputatione et institutione voluntatis 3¶ An in ordine acti

¶ Quartum dubiuonum naturalium ab strahendo ab agente cognitiuo: concurrat per se cau salitas finalis. Quod non. quia actiuum eo modo agit propte finem quomodo intendit finem. quia agere propter finem est inten dere finem: sed agens naturale non per se et proprie in tendit finem: sed per accidens et improprie. quia intendere proprie est actus cognoscentis: sicut et appetere. Secundo. agere propter finem et gratia finis / est ordinare et referre actionem vel effectum ad certum et determinatum finem. sed solius cognoscentis est per se et proprie ordinare et referre aliquid in alterum: vt gratia cuius sit. quia h oc est distinguere inter bonum et melius. igitur. Tertio. sorla carentia cognitionis finis est causa non agendi propter finem. igitur omne agens per se et proprie propter fine et cognoscit finem. antecedens probatur. si ad actionem hominis contingat sequi aliquem finem non praecogitatum actu nec habitu tunc homo dicitur non intendisse illum finem. nec egisse praeprse illum finem Quarto. vel per se et ex se immediate dirigeret et ordinaret actionem et effectum in finem: aut mediante alio cognoscente. Non primum / quia cecum vt cecum non habet ex se dirigere et ordinare. Si secundum contra. tum quia secundum philosophos deus nichil intelligit extra se singulariter et distincte. tum / quia ex hoc non habetur quod agens naturale agat per se propter finem vel quod intendat: sed tantum primum agens. quia sagitta vel instrumentum motum non per se intendit fine: sed homo vtens illo ad illud quod volu erit. Quinto. aut intendit hunc finem seu affectum numero: aut indifferenter quemcumque eiusdem speciei similem. Non primum. tum / quia cum non cognoscat determinate hunc magis quam illum: indifferentur se habet ad quem libet quantum est ex se. tum / quia nunc et alitus similiter intendit et idem: quia per idem principium. Si secundum igitur cum agat determina te hunc non illum licet non intendit determinate hunc magis quae illum ita poterit agere talem effectum secundum speciem. licet no per se intendit talem secundum speciem. Sexto in actione illius agentis positioitur frustra exigi causalitas finaltis qua circumscripta / nichil minus illud agens ageret: et sufficienter poneretur effectus. agens naturale est hu iusmodi. Probatur. quia ex quo mere naturali necessita te agit: eque ageret presente passo: si ad nullum finem foret suus effectus. et quia effectus casualis vel fortuitus sequitur ad suas causas: non minus ageret: quam si foret intentus. Homo etiam multa agit sine intente one finis. vt de fricatione barbe. igitur causalitas fi nalis non per se exigitur ad positionem effectus. Contra si Arist. 2. phi. vbi ex intentione hoc probat et 2. de anima. Omina naturalia agunt vt participent esse diuinum. Item. non essent quattuor genera causarum: contra Aristoter. et alios philosophos. Et probatur. quia questio propter quid non solum terminatur per triplex genus cause.

¶ Responsio. licet non posset euidenter demonstrari naturalia agere per se propter finem: eo quod diceretur quod agunt talem effectum et ola necessitate et inclinatione nature: tamen probabi lius et rationabilius est ponere quod sic. Probatur iup ta dicta Aristo. 2. phi. sic a dispositione et ordinatio ne actionum et entium naturalium irrationabiliter negatur illa conditio cui consonat et conformis est processus nature: et maxime si huiusmodi conditio non derogat: sed attestatur bono et perfectioni nature. Sed esse vel agere propter finem est huiusmodi conditio. Patet in dispositionibus partium animalis vel arborum. Naturalia enim fiunt vel disponuntur vniformiter: sicut si fierent a sapiente intendente talem finem: et sapiens diceret quo ad talem finem conferunt et exiguntur talia et taliter dispo sita. hec autem conditio non derogat bono vniuersi: im mo consonat. quia maior ordinatio in vniuerso est si hoc per se ordinatur ad illud patet. 12. methaphisice. Intali enim ordine entium inter se consistit bonum vniuernim: et 1. metha. Sinis est bonum vniuscuiusque. finis autem totaliter est optimum in natura omnium. et. 2. phisic. Sinis bonum aliorum vult esse. immo econtra. Tollere causali tatem finalem derogat bono vniuersi. vnde. 2. metha. Auferentes causam finalem: auferunt boni naturam. Et. 3. metha. Ubi non est bonum: neque finis. Et. 12. metha. Tales faciunt inconnexam vniuersi substantiam.

¶ Preterea. naturalia vniuersaliter aut coniter si: aguntur et disponuntur sicut apta nata sunt agi et disponi ex natura sua: sed per se ex sua natura natum est hoc agi propter finem et ad talem finem. Probo. quia sapiens secundum rectam rationem iudicans dictaret quod ad talem finem attingendum conferunt et exiguntur talia et taliter se habentia: et quod talis finis natus est attingi per talia media: et quod talia media nata sunt ducere in talem finem. Patet in multis naturalibus: specialiter in etherogeneis et animatis.

¶ Preterea. aut voluntas ideo recte refert et ordinat b / ad a: et intellectus hoc dictans ideo recte dictat quod b / ex natura rei est ordi nabile ad a: et natum esse propter a et gratia ipsius: aut econ tra. Si primum / habetur propositum quod vna res ex natura sua est gratia alterius: et ordinatur ad alterum. et ita non oportet cognitionem esse in huiusmodi agente. Si secundum contra. quia intellectus noster et voluntas nostra essent prima regula rectitudinis: et ita non possent deficere in referendo hoc in illud. Ex quo in creaturis nichil est per se ex sua natura propter aliud magis quam econtra: sed tantum ex institutione voluntatis.

¶ Pretem ea. omnis per se causa requiritur vel concurrit in aliqua actione: sed finis est per se causa / quia per se terminat quastionem propter quid. igitur per se requiritur vel concurrit in aliqua actione. Si autem in actionibus humanis: igitur et in na turalibus. Probatio consequentiae. quia si actiones naturales sufficienter perficiuntur ex triplici genere causarum. pari ratione actiones humane quia actiuum naturale non magis est sufficiens ponere effectum cum sola causalitate effectiua et materiali: quam agens liberum. Patet eti am consequentia. quia si ea quae fiunt a natura fierent ab artifice in tendente finem: eodem modo fierent sicut nunc. immo ars imitatur naturam: et frequenter perficit qua natura incho auit: et sibiinuicem suffragantur. Patet in operatione artes medicine.

¶ Preterea / illa actiua sunt apta nata agere propter finem in quorum actionibus contigit interdum aliquid fieri frustra et vane. Actio enim non dici tur frustratoria: nisi quia non attingit finem ad quem na ta est esse .2. phisi. Sed sic est in actionibus natural um: quia dicimus frumentum frustra ortum: si ad maturi tatem non perueniat.

¶ Preterea. in actionibus naturalibus sicut in artificialibus contingit interdum eni ror / defectus / et inordinatio sicut in artificialibus patet in modo struosis. igitur illa actiua nata sunt agere propter finem. Si enim nullus finis intenditur et ad nullum finem agitur non est deuiatio quamlitercumque procedatur. Ideo em agens dicitur deficere vel inordinate procedere: quia de¬ ui at a fine debito.

¶ Preterea. si negaretur: hoc esset propter defectum cognitionis. sed hoc non valet quia non est negandum quin aranea faciat telam ad capien dum muscas vel predam: et quin yrundo faciat nidum propter oua et fetus: et multa huiusmodi. et tamen non cogno scunt talem finem. quia aranea statim nata texit telam: sic etiam viator actu agit viam propter finem de quo non cogitat actu.

¶ Ad primum in oppositum. intendere potest sumi stricte pro actu anime quae est intentio vitalis. Alio modo large: vt intendere finem sit intendere ad talem finem. et vterque modus habet suum per se: et suum per accidens. Concedo igitur quod eo modo agit propter finem. quomodo intendit finem: loquendo de differentiis quae sunt per se et per accidens. et sic negatur minor. loquendo vero de differentiis quae sunt stricte et large: negatur maior. sit etiam materia non proprie appetit formam: et tantum per se tendit et inclinatur in illam: et graue deorsum.

¶ Ad se cundum per idem.

¶ Ad tertium. negatur antecedens.

¶ Ad pro bationem non sufficit. quia actiuo rationali datum est aliter intendere finem: quam actiuo naturali. quia rationali datum est intendere per actum elicitum cognitionis et amors vel desiderii. naturali autem per principium incli natiuum equiualens virtualiter cognitioni et amori. Ita enim agit ac si amaret et cognosceret. actiuum etiam rationale non oportet actualiter cognoscere finem propter quem per se agit: vt citharisans agit ordinate pe cutiendo chordas ad consonantiam et armoniam facien dam: licet non intendat nec aduertat.

¶ Ad quartum vtraque pars vera est: etiam stando in lumine natural Actiuum enim naturale natum est per se et ex sua natura agere hoc et taliter propter finem talem: et hoc natum est fieri et esse gratia talis finis vlterioris. Hec etiam ordinatio est ab aliqua superiori intelligentia cognoscente quidditates specificas et actiones et totum ordinem vniuersi: saltem quae ad specificas rationes. Unde commentator. 12. meth aphi. commento. 19. natura agit recte et ordinat tamquam ordinata a superioribus intelligentiis. nec valet illud de sagitta vel instrumento artificiali. quia illud non est per se actiuum illius actionis quae est ab agente a proposito. ime violenter mouetur illo motu. Sed in naturalibus tamagens superius quam inferius agunt per se ad idem.

¶ Ad quintum. potest dici quod hoc agens naturale secundum se consideratum non habito respectu ad aliud determi natum coagens nec ad hoc passum quantum est ex se indifferens ad hunc vel alium finem seu effectum eiusdem rationis similem: et ab eo possibilem produci. sed hoc agens vt copulatum primo agenti et ceteris causis su perioribus concurrentibus et vt acceptum cum omnibus circumstantiis hic et nunc concurrentibus: intendit de terminate hunc effectum numero.

¶ Ad sextum. Negatur minor. auferre enim finem est auferre bonum actio nis. et ita est auferre actiones. Effectus etiam casualis non ponitur sine causalitate finali. quia talis effect est ex natura sua ad aliquem finem meliorem: sicut et omne aliud a deo agens etiam ad cuius action est sequitur effectus casualis agebat propter finem. alioquin non est set iste effectus casualis: magis quam ille: et si nulla fo ret causalitas finalis: non foret illa actio ad quam se quitur effectus casualis. ipsa etiam actualis acquisitio effectus casualis est propter finem. sicut via propter ten minum: et partes propter totum. Dicitur igitur casualis et non intentus per comparationem ad quandam aliam actionem et ad quendam alium effectum: cui per accidens et ra ro conlungitur et per comparationem ad aliquod agens absolute consideratum: non vt coniunctum et applicatum tali passiuo cum talibus circumstantiis.

¶ Ad argu mentum in principio questionis / patet in. 3. articulo. etc.