Quaestio 3

¶ Sequitur tertia quaestio distin. 35. TErtio circa eandem distinctionem quaero Utrum deus formaliter intelligat distincte om nia singularia secundum actum vel po tentiam existentia

Quod non. super illud Abacuch. 1. Tacies homines quam / si pisces maris. et extra vbi hie iro. absurdum est ad hec deduce re dei maiestatem: vt sciat per momenta singula quot culices vel pulices nascantur: quot vero moriantur: quota muscarum multitudo: quosue pisces natent in aquis et similia: et ponitur 1 sen. distin. 30. capiter. 4.

¶ Con¬ firmatur Augustinus enchi. 18. in quibusdam non scienpreferendus est. scienti sunt enim quedam quae melius est non scire quam scire et hec consonant dicto philospi. 12. meta phisice quedam melius est non videre quam videre.

¶ Con tra quanto potentia cognitima est superior et perfectior tam to potest plura eodem actu vel simul distincte cognoscere patet de potentia sensitiua exteriori et interiori sicut etat cause quanto superiores et nobiliores tanto ad plu ra se extendunt: ergo virtus cognitima summe perfecta potest omnia vno actu vel simul distincte cognoscere. conclusio quod sic / probatur hebre. 4. omnia ¶ Primanuda et aperta sunt oculis eius et Eo cle. 23. omnia videt oculus eius.

¶ Confirmatur: quia intelligit actus humanos distincte: ergo et alia: antecedens probatur. per illud. psalmus. qui intelligit omnia opera eorum: et iterum dominus scit cogitationes hominum etc. et prouerb. 15. in omni loco oculi dei contemplantur bonos et malos.

¶ Contra hec sunt multa quae ponuntur in sequentibus in materia de contingentia futurorum. sed quo ad praesens arguitur: quia sequitur variatio circa intelligere diuinum eo quod prius cogno scet et volet .a. fore postea cognoscet et volet .a. esse postea fuisse: probo quia incipit alio incipiente et desinit alio desinente indiget illo vel exigit illud. sed deum cognoscere iudicare et velle a esse incipit incipientes est se desinit et desinente .a. esse sicut enim enunciatio formata incipit et desinit esse vera. sic deus incipit et desinit iudicare illam esse veram: et si desinit homo esse bonus deus desinit eum acceptare.

¶ Secundo. deus non cognoscit mala. probo: quia in deo esset similitudo et exemplar mali cie et idea et mala essent in deo et in diuino intellecti sicut bona et consequeter deus esset causa malorum: quia scientia dei est causa rerum / et quia deus potest esse principium eorum quorum habet yvdeam: et exemplar et artem.

¶ Ad primum negatur consequentia. ad probationem minor est distinguenda secundum compositionem et diuisionem in sensu diuisionis falsa est. in sensu compositionis discursus peccat per fallaciam dictionis mutando incipere simpliciter in incipe re esse iudicans .a. esse nunc actu.

¶ Ad secundum negatur assumptum ad probationem accipiendo generaliter exempla et vdeam pro representatione et exhibitione obieciua conceditur quod in deo sit exemplar mali. negatur tamen mala esse in deo sicut bona: quia deus non est causa mali vt malum nec proprie et simpliciter vult mala vt bona: nec potest esse ab eo maum culpe vt malum. vocando autem ydeam et exemplar per modum artis illud quod existens in mente artificis natum est esse principium representati et ad mutationem illius natum est fieri: negatur mali esse ydeam in deo.

Secunda conclusio inquirenda an hoc pos set sufficiet per rationem naturalem probari / et quid tanquam probabilius est sentiendum in lumine naturali. Et primo ex probabilibus et apparentibus in lumine naturali arguitur quod deus formaliter et distincte intelligit omnem rem singularem primo sic esse intellectiuum attribuendum est deo quia est perfectionis: igitur esse intellectiuum omnium formaliter et distincte. consequentia probatur: quia si intelligere it conditio perfectionis videtur quod maioris perfectionis sit in telligere plura quam pauciora et distincte quam indistincte et con fuse et in vniversali vt cognoscere aliqua conceptu specifico quam conceptu gnis. quae autem proportio specifice no mine ad generalem eadem est indiuidualis ad specis causa: probatur interum: quia intellectus cognoscens aliqua / communi et confuse et indistincte naturaliter appetit et in clinatur et tendit ad cognoscendum distinctius eo quo cognoscere distinctius est perfectior modus cognoscendi: quia deus perfectius cognoscit se ex eo quod co¬ gnoscit seipsum distincte quam si cognosceret se tantum indistincte.

¶ Secundo deus intelligit formaliter et distin cte aliquod singulare immo aliqua singularia extre se: igitur omnia. consequentia probatur: quia rationes que improbant de aliquo improbant de omnibus: quia omnia sunt inferiora et ignobiliora eo. antecedens probatur: quia deus est causa alicuius immediate et per consequens causa totalis / et praecisa scilicet entis secundi perfectissimi et illud est similimum et propinquissimum primo et perct participat et imitatur ipsum: et perfctsm amat ipsum: et immediate ordinatur ad ipsum non videtur autem conueniens quod deus non cogno scat tale distincte et distinctius quam alia.

¶ Item primum ens est primus motor secundum Aristotelem et commentatorem primum enim motorem immobilem quem probat phisicus per viam motus ponit Aristoteles. 12. metaphisice esse pri mam subamm de qua ibidem determinat sed primus mo tor cognoscit distincte mobile quod immediate et solum mouet.

¶ Tertio. secunda intelligentia intelligit distin cte multas res est ignobiliores ipsa: igitur et prima: quia ra tiones Aristotelis et commentatoris ad oppositum eque essent de ceteri intelligentiis: antecedens probatur quia non videtur conueniens quod intelligentia non cognoscat distincte caelum et plane tam cui appropatur et virtutes eius et motum eius et oppositiones et aspectus amicitie vel inimicitie alio quin intelligentie minus scirent de planetis et stellis et celis quam multi astrologi homines.

¶ Quarto. deus in telligit distincte entia successiua: igitur et permanentia quia non minoris perfectionis est intelligere permanentia quam successiua. antecedens probatur: quia intelligit motum et tem pus et differeas temporis. probo. ium: quia aliter nullum verum cognosceret nec iudicaret: quia omne verum et omne iudicium consignificat tempus. omnis enim apprehensio significans quod .a. est. b. consignificat tempus. tum: quia deus scit se esse presentialiter et semper fuisse et semper fore: igitur cogno scit differeas teporis. tum: quia dicit Aristoteles libello de bona fortuna circa finem deus inquit bene videt et futurum et praesens et quorum periit ratio. et videtur Aristoteles ibidem assignare hec pro principio et ratione diuinationis in quibusdam hominibus.

¶ Quina to. agens a proposito per artem cognoscit distincte effectum quem per se producit et quanto perfectius agit et secundum perfectiorem actum seu artem tanto perfectius et distinctius cognoscit effectum quem sic producit: quia cognitio est regula et mensura secundum quam distincte operatur sed deus est causa agens secundum artem et par modum artificis secundum commentatorem. 12. metaphisice commento. 19. et. 51. vt supra allegatur. actio autem est pri mo respectu singularium 1 meta. et est ratio Augu. stini. 1. ci. 10 in deo inquit sunt rationes omnis rerum deus enim non aliquid nesciens facit. quia nec hoc de homine artifice dici potest.

¶ Confirmatur. intellectus cognoscens per noticiam quae imitatur res cognoscibiles et que ab illis rebus est causabilis et per illas mensurabi lis cognoscit illas res distincte: igitur multo magis in tellectus habens noticiam quam res cognoscibiles imitantur et per quam sunt causabiles et mensurabiles cogscit il las res distincte. sed deus est huiusmodi: quia secundum commentato rem. 12. metaphisice commento. 51. hec est differa scientie nostre et diuine quoniam nostra causatur ab ente cognito et imitatur illud et est mensurabilis per illud econtra de sci entia dei.

¶ Confirmatur. auicenna libro. 4o. de anima. cap. 2o. omnia quae in mundo sunt praestrita praesentia et futura habent esse in sapientia creatoris.

¶ Confirmatur. per commentatorem de somno et vigilia longe vltra medium vbi ponit differenam inter subamm et accidentia dicens sic omnia indiuidua suben sunt causa rerum agentium terminatarum cum nullum indiuiduum suben inueniatur a casu: et cum illa indi uidua habeant determinatum esse necesse est vt nam eor sit intellecta apud formam abstractam cuius proporti est ad illam: vt proportio artificii ad artificiatum

¶ Sexto deus determinat hoc agens naturale ad pro ducendum nunc determinate hoc singulare et non illud et ad producendum hoc prius quam illud et ad producendam hanc partem effectus priusque illam: igitur distincte intelligit hoc singulare: et illud antecedens probatur. cau sa naturalis non cognoscens: et quantum est ex se indseruns ad infinita vel plura aut omnia causat / aut neutrum nisi per aliquod aliud determinetur ad alterum singulariter patet: quia qua ratione vnum produceret et aliud sed a. acte uum naturale praesente .b. passiuo est ex se indferens ad pro ducendum hunc effectum singularem vel alium omnino similem et equalem: quia ex se continet virtualiter hoc / et illud: quia in diuersis temporibus producet in eodem passo ho et illud est etiam ex se indifferens ad producendum hoc indiuiduum ante illud vel econtra vel ad producendum hanc partem forme ante illam vel econtra: quia post pro ductionem huius non accipit aliquid nouiter per quod fiat poten producere aliud: vt sensibili praesente visu si primo causat .a. visionem et postea clausione oculi interposita causet .b. visionem tunc prius erat indserenter potens ad producendum .a. vel. b. et eque potens ad producendum .b. quia continebat virtualiter .b. visionem cum esset principium sufficienter productiuum in suo ordine nec maior / nec alia virtus requireretur in obiecto ad causam dum .b. quam .a. et quia per clausionem oculi nichil acquiritur obiecto: quod sit ei principium productiuum non autem de terminatur per se et ex se cum non cognoscat nec deter minatur per passum: quia passum quantum est ex se est eque vel magis naturaliter indferens ad recipiendum hoc vel illud vel ad recipiendum hoc ante illud vel post illud nec est aliquid in passo propter quod hec pars effectus prius producatur quam illa vel quare hec pars effectus in hac parte passi. et illa in illa magis quam econtra: quia passum est vniforme et est ex se in potentia passiua ad omnia eiusdem rationis nec determinatio fit a celo et a cais superio ribus naturalibus: quia ille sunt eque natutales et eque vel magis indferentes quam cause particulares: quia sunt ma gis vniversales et illimitate: ergo hec deterinatio fit ab aliqua cau sa precognoscente distincte huiusmodi indiuidua: et illa es set deus: quia si ponitur intelligentia secunda pari vel maiori ratione de prima / nec valet dicere quod ex natura effectuum producibilium est quod hic prius producitur qua ille.

¶ Contra. effectus producendus non determinat causam suam ad producendum determinate: quia effect est posterior suis causais: oportet igitur quod ordo effectuum et determinatio passiua eorum habeant aliquod prius propter quid non apparet est ex parte effectus esse aliquid quod sit causa et ratio istius differe et prioritatis magis quam posterioritatis: quia effectus sunt similes.

¶ Septimo principaliter cura et regimen totius vniuersi conue nit deo vt principi secundum rationem ordinati et dispositi: igitur itelligit distincte singularia: consequentia probatur: quia per solam cognitionem vniversalem non sufficienter regun tur particularia: vnde primo methaphisice expertos magis proficere videmus sine experientia rationem haben tibus. actus enim circa singularia sunt: si ergo sine expe rimento quis rationem habeat: et vniversale quidem cogno scat in hoc autem singulare ignoret multotiens curati ne peccabit: antecedens probatur per Arist. libello de mundo quem misit Alexandro: vt patet ex primo libro naturalium capum. illius libri. Sic ait vniversaliter quod in naui nanta / in curru vero auriga / in coreis autem coraula: in ciuitate vero lex. in agmine vero bux / hec deus in mundo: nisi quod illis quidem principatus laboriosius mobilis nimis et ceriosus huic vero leuis ac illaboriosus et semotus a corporali infirmitate nam inuisus immobiliter cuncta / mouet et circumfert quo vult et vt vult. Et consequeter ibi declarat diffuse quod omnia in mundo procedunt parentia et obedientia divis decretis sicut in ciuitate vel curia regali varie procedunt diuersa secundum decreta legum immo dilium.

¶ Confirmatur. commentator. 12. metaphi. commen to. 52. quidam dicunt quod nichil est de quo deus non habe at sollicitudinem: alii vero dicunt quod nulla est ei sollici tudo omnino quoniam inueniuntur multa mala. Et respondet commentator dicens / et veritas in hoc est quod sollicitudo est: et si aliqua sint sine sollicitudine proueniunt ex necessitate materie non ex diminutione agentis hec commentator: igitur secundum commentatorem licet mala et de fectuosa quae proueniunt ex necessitate nunc nonsint desollicitudine dei. tamen ea que per se et ordinate fiunt sunt de eius sollicitudine.

¶ Ad idem facit quod supra alle gatur per commentatorem de sodono et vigilia.

¶ Ad idem ent facit illud quod dicit commentator. 12. metaphi. commento. 30. nam licet non cognoscat tamen agit aliquid determinate et ordinate quasi remota a causais nobilibus / que sunt intelligentie.

¶ Octauo. principaliter deus intelligit distincte homines singulares et eorum actus: igitur pari ra tione de aliis: antecedens probatur multipliciter: primo aliter sequitur / quod stando in lumine naturali et viuendo secundum dictamen rationis naturalis deus non esset colendus et adorandus / nec inuocandus vel rogandus nec diligendus nec timendus / nec ei esset immolandum: quae videntur contra communes animi conceptiones apud omnes gentes: quia omnes nationes deum colunt / et adorant et timent et ei immolant. Et Aristoteles libro primo de mundo cap. 12. tota inquit vita nostra testatur locum supernum conuenire deo et omnes homines extendimus manus ad ce lum: dum oramus. Et. 5. politicorum cap. 7. dicit quod prin ceps debet habere curam de cultum dmino est magis quam alii quia subditi minus timent pati aliquid iniquum ab illo quoniam homo deicola non debet nec solet iniurias inferre.

¶ Secun do non esset iurandum per deum vel in nomine dei: quia frustra adducitur in testimonium ille qui nichil intelligit nec intelligere potest de eo super quo agitur: et consequeter non vi deretur curandum de non seruando iuramentum factu in nomine dei consequens est contra communem anim conceptionem apud omnes sectas. confirmant enim contractus et pacte et federa per sacramentum iuramenti in nomine dei. Ius est ciuile quod fundatur in ratione naturali ordinat iuramentum in dei nomine in certis casibus.

¶ Tertio. deus est vltor malorum et remunerator bonorum. probatio Aristote les libro de mundo cap. vltimo dicit deum semper comitatur vltio et iusticia puniens. et secundo reihorice ponit quod audacia consurgit in hiis qui bene se habent ad deos et qui iniusta agunt timent: arbitrantur enim quoddam di uinum auxiliari iniusta patientibus. Et. 5. poli. 7. cap. vnam causam assignat quare prinnceps debet esse deice la et magis curare de cultu dio quoniam subditi minus ma chinantur contra ipsum. credunt enim quod habeat deum quem coit pro defensore et propugnatore.

¶ Quod etiam sit re munerator post mortem hominis videtur sentire commentator super illud 1 ethicorum cap. 16 felix se habet vt te tragonus. ibidem dicit ommentator vt dicitur de iob cui sit salus.

¶ Quarto deus distincte et differenter secundum dilectionem et acceptationem: secundum complacentiam et bens ficentiam se habet ad virtuosos et viciosos: ad dignos et indignos ad sapientes et insapientes ratione ista rum differentiarum: igitur illos distincte cognoscit: antecedens probatur primo per Aristotelem libello de bona fortuma prope principium: vbi opinionem dicentem quod bona fortuna est nima dei reprobat per hoc quoniam deum dignificamus dominum exsten tem talium vt dignius distribuat bona et est mala: que autem a fortuna sunt. vt contingit fiunt.

¶ Confirmatur. 10. ethicorum cap. 14. secundum intellectum operans et hunc cu rans et dispositus optine dei amantissimus videtur esse. si efi quedam cura humanorum a diis sit quemadmodum vt esset vtique rationabile gaudere ipso optimo et cogna tissimo quod est intellectus et honorantes banenficiare vt de amicis ipsis curantibus quoniam autem hec omnia maximi sapienti existunt manifestum igitur deo amantissimum Et commentator auerrois ibidem si cura sit deo: de ho minibus vt creditur: et vt est debitum gaudet de melior ri et dignius est vt benefaciat eis qui amant eum plus: et honorificet eos: et visitet eos sicut est dispositio amici cum amico.

¶ Quinto. aliqui homines in suis actio nibus mouentur a deo speciali influentia et speciali auxilio et instinctu: igitur intelligit distincte homines: antecedens probatur. per Aristotelem libello de bona fortuna vbi inquirit vnde sit quis bene fortunatus et a quo principio mouetur ad cogit andum et concupiscendum et adipis cendum quae bona sunt: et ponit quod duobus modis contingit esse bonam fortunam. quorum vnus est per instinctum et mo tionem a principio quod est deus: vnde circa principium libri sic ait bene fortunatus est sine ratione habens im petum ad bona: et si quis interroget sic habentem propter quid placet tibi hec operari dicet nescio sed placet mihi simile paciens his quae a deo aguntur et enim a deo vecti sine ratione impetum habent ad operari aliquid: et circa finem libri ponit quod principium mouens bene fortunatum ad cogitandum et concupiscendum est quoddam diuinum. rationis enim principium non est ratio sed aliquid melis quid autem esset melius scientia et intellectu nisi deus: Sequitur istis non expedit consiliari: habent enim princi pium tale quod est melius intellectu et consilio qui autem hoc principium non habent nec diuinos instinctus non sic possunt bene fortunate cogitare et concupiscere et agere licet rationem habeant

¶ Sexto. deus speciali reuelatione docet aliquos homines de occultis et futuris: igitur et ipsos et illa distincte intelligit: antecedens probatur. primo per Aristotelem circa finem libri de bona fortuna vbi po nit quod illud principium diuinum quod est mouens banfortunatum ad cogitandum et concupiscendum et agendum est et principium per quod habent aliqui velociter diuinationem

¶ Item Aristoteles de secretis secretorum parte secunda cap 1 sic ait: deus excelsus multa medicinalia et alia plurima reuelauit sanctis prophetis et quisbusdam aliis quos preelegit et illustrauit spum diuine sapientie et de corauit eos dotibus scientie.

¶ Item commentator de somno et vigilantia vltra medium ponit quod principium quorumdam sonniorum et prophetiarum attribuitur deo et an gelis ex perfecta sollicitudine circa homines. Et infra querit propter quid sunt somnia. Et respondet quod propter sollicitudinem circa hominem. homo enim indiget cognitione qua cognoscat res futuras vtiles et nocentes vt sit paratus contra illas: et ideo virtus eius ymagina tiua et cognitiua est substentata hac cognitione compre hensione nobili et spirituali. Et ideo dicitur quod est vna pars prophetie et hoc manifestum est in somno pharaonis de quo interrogauit Ioseph. hec commentator oeunt adduci rationes qui¬

¶ In oppositum bus in precedentibus arguitur deum extra se nichil intelligere.

¶ Preterea hoc poneretur: quia cognoscere res distincte et indiuidualiter est perfectiori modo cognoscere quam vniuer¬ saliter et indistincte sed hoc est falsum. probo: quia noticie singu lares et proprie indiuiduorum in nobis essent nobiliores quam scientie vniverales speculatiue. consequentia patet: quia magis asse milarentur diuine noticie et ipsam magis imitarentur: consequens est falsum. Tum: quia sensus cognosceret modo nobiliorim quam intellectus. Tum: quia primo metaphisice scientie vniversales sunt nobiliores et magis similes sapientie. Tum: quia ma gis felicitarent. contra Aristotelem. 10. thicorum. Feli citas enim hominis magis consistit in speculatione secundum scientiam vel sapientiam.

¶ Preterea noticia diuina po nenda est magis speculatiua quam practica: quia speculatiuum est nobilior conditio et differenta noticie quam practicum 1 meta. igitur noticia dei ponenda est magis vniversalis vel proportionaliter se habens scientie nostre vniversali quam distincta et singularis: noticia enim propria et distincta rerum singularium producibilium per artem est magis practica quam speculatiua.

¶ Preterea. si diuina noticia sit distincta cognitio omnium singularium sequitur quod non est vere scientia et sapientia: consequens est falsum: quia scientia dicitur proprie de deo secundum commentatorem. 10. meta. commento 9. et quia sapientia est nobilissimum et supremum genus noticie. 6. ethicorum. et quia sapiens in eo quod sapiens est deo cognat issimus et simiulimus. consequentia probatur. quia noticia distinctiua singularium vt singularia sunt non est scientifica secundum Aristotelem primo posteriorum. et. 7. me taphisice: quia per scientiam scitur vniversaliter quod omnis triangu lus secundum quod triangulus habet. 3. etc. et eadem autem noticia non est indiuidualis et vniversalis propria et commis: distin cta et indistincta.

¶ Preterea. illud non est deo attri buendum propter perfectionem intellectus quod est praeter necessa rium ad perfectam scientiam seu sapientiam: sed cognitio distincta singularium est preter necessaria ymo imparti nens ad perfectionem sapientis. probatur id e metaphisi. itaque primum existimamus sapientem omnia maxime scire: vt contingit. accipimus autem non singularem eorum scientiam habentem: patet etiam: quia ad perfectam arismeti causa vel geometriam impertinens est cognoscere hunc singularem triangulum vel binarium equorum istorum. Et quia singularia relinquenda et abiicienda sunt ab arte: igitur multo magis a scientia superiori et nobiliori in supremo gradu.

¶ Preterea. hoc maxime videretur quia est causa aliorum et non nisi per itellectum et secundum artem sed hoc non vet: quia ars vniversalis sufficit ad singularia producenda. edificator enim per artem qua facit .a. domum potest facere .b. c. etc. similia / ymo non habet distinctam noticiam singularis producendi donec post productio nem cognoscat illud intuitiue per sensum exteriorem ergo multo magis deus per artem vniversalem poterit essen prima causa et mediata simul singularium inferiorum mediante varia influentia et dispositione celestium deus enim nichil immediate agit hic inferius: et hec videtur sententia Aristotelis in libello de mundo cap. 11. vbi dicit sic non est bonum nec honestum operari deum per se ea quae sunt in terra quia nec hoc conuenit ducibus hominum ciuilibus scilicet insistere operi: et si opus sit suplectuemn sarcinare vel aliquod vilius facere.

¶ Confirmatur per commentatorem. 12. meta. commento. 37. deum ef se sollicitum circa vnumquodque indiuiduum est aliqualiter verum et aliqualiter non verum est etiam quidem secundum quod indiuiduum non habet dispositionem propriam in qua non fiat communicatio illius speciei / solicitudo vero circa i diuiduum tali modo quod non habeat communicationem cum aliquo hoc non est fas bonitati divine.

¶ Preterea sequi tur quod diuinus intellectus esset formaliter infinite perfectio nis et virtutis et scientie quia eius scientia equiualeret infinitis noticiis propriis distinctis et perfectis consequens licet sit simpliciter verum: tamen stando precise in lumi ne rationum naturalium non est hoc ponendum vt in sequen tibus ostendetur.

¶ Preterea dei noticia esset mutabi lis. probo: quia singularia sunt mutabilia et nunc iudicaret et vellet petrum esse album: et in hoc loco po stea vero esse nigrum et in alio loco. Et hunc hominem malum et insipientem non diligeret vel minus diligeret et postea eundem bonum et sapientem magis diligeret: igitur aliter et aliter vellet et iudicaret nunc et prius. Di ces per eandem noticiam et volitionem simplicem et immuta bilem cognoscit et iudicat et vult a. fore primo postea esse: postea fuisse. et primo esse album: et postea esse nigrum: et primo diligit. et postea odit. Contra. licet hoc sit verum simpliciter tamen hoc non videtur ponendum stando in lumine naturali praecise: quia tunc philosophuns haberet fe re omnes difficultates de diuina praescientia et prouidentia et preordinatione futurorum praesentium et preteritorum quas habet catholicus et tanta difficultas esset ad philosophum in lumine naturali saluare diuinam simplicitate et immutabilitatem: sicut apud catholicum in lu mine fidei.

¶ Preterea. aut deus ponitur cognosce re iudicare velle / et agere / mere necessitate naturali aut libertate contingentie. si primum igitur cognitio distincta singularium impertinens est ad regimen vniuer si: quia deus necessario se habet qualitercunque homo viuat. Si secundum igitur cum sit infinite potentise potest omnia statim in nichilum redigere et celos iterum reparare. potest etiam nunquam sciuisse et voluisse ea quae semper voluit et sci uit et sequitur quod in lumine naturali ponenda sunt queque difficilia sicut ponit fides. icet siando in lumine rationis Respondeonaturalis posset dici probabiliter pars affirmatiua quam et tenent fere omnes nationes / et secte sub celo et maxime adiuuatur hec pars ex quibusdam factis mirabilibus quae contingunt tam singularibus personis: quam communitati que sunt in scripturis redacta: et approbata celebri fama. hoc etiam tenent indiHester. id Sed dei quoque cuncta cernentis arbitrantur se fugere posse sententiam. sustinere autem hanc partem in lumine naturali et negando infinitam in deo videtur facilius sustinendo opinionem platonis ponentis omnis aliquando reuerti eadem numero vel similia: tamen imitando ra tionibus naturalibus sumptis ex hiis quae communi et regulari cursu nature apparent vel qua hiis magis consonant ietur pars negatiua probabilior specialiter propter duas rationes vltimo positas. Ideo sustinendo partem negati uam in per sona philosophorum. ad primum in oppositum negatur consequentia diceretur enim quod intelligere distincte singularia corruptibilia arguit in deo mutabilitatem et potenti itatem intelligere etiam distincte infinita indiuidua dicere tur conditio impossibilis respectu cuiuscunque vnius intellectus: et cum dicitur quod intelligere pauca et in communi muni est imperfectionis conceditur sic intelligere pauca quod non omnia intelligantur in suis principiis et quidditati bus specificis. sed quedam sunt omnino nescita et in se et in suis principiis et in equiualenti: imperfectionis est etiam intelligere sic confuse et indistincte per talem conce ptum communem qualem habemus qui est limitate et adequa te respectu huius quidditatis specifice tantum: et qui est sic imperfectus quod nec formaliter / nec virtualiter et distin ctiuus huiusmodi quidditatis specifice ab omni alia quiddi tate que etiam nec formaliter / nec virtualiter est scientia verorum scibilium de tali quidditate: sic autem non est de noticia dei. conceditur etiam quod cognoscere quidditatem specificam conceptu generis vt ius cognoscimus est imperfecto cognoscere quam cognoscere conceptu specifico. sed co¬ gnoscere eam specifice distinctiue vna cum omnibus aliis si ue eiusdem generis siue alterius est perfectius et nobi lius quam cognoscere eam conceptum specifico limitato respectu illius tantum. vlterius etiam quamuis cognoscere distincte sit conditio perfectionis intelligendo non tamen in telligere qualitercumque distincte. puta intelligere singu laria mutabilia et corruptibilia distincte. hec autem cir cunstantia implicat imperfectionem: quia mutabilitatem et po tentialitatem vel fallibilitatem apud philosophos: sed perfectionis est intelligere quidditates distincte et vniveralia per se sci dilia deus igitur intelligit distincte quantum requirit ymo quantum patitur summa perfectio intellectus sine imperfe ctione.

¶ Ad secundum negatur consequentia. secus enim est de singu laribus quidditatis specifice multiplicabilis numeraliter infinita indiuidua et de quidditate non multiplicabili sed quae totaliter est in vno indiuiduo vt quelibet intelligentia secundum philosophos.

¶ Ad confirmationem dicere tur quod quamuis deus sit primum mouens: non solum per mo dum finis sed etiam in ordine causalitatis effectiue tamen non mouet immediate aliquod caelum sed intelligentia quae est primum et immediate causatum solius prime cause est motor immediatus primi mobilis: deus igitur cognoscit distincte illam intelligentiam in hoc quod intelligit quidditatem quae non est nata esse nisi in hoc indiuiduo. cognoscit autem illud caelum secundum suam quidditatem speci ficam et si illa non sit numeraliter et indiuidualiter mul tiplicabilis cognoscit distincte illud caelum in hoc quod in telligitur quidditas quae non est nata esse nisi in hoc celo eodem modo si mouet immediate primum mobile.

¶ Ad tertium potest negari consequentia. non enim eque videtur necessarium lonere in lumine naturali quod quelibet secunda intelligentia est quecumque sua noticia substantialiter: sicut de pri ma. nec videtur inconueniens de secundis intelligentiis pone te quod habeant aliquas noticias accidentales et interlum nouas et non sint eque perfecte simplices / sicut prima: sed componibiles alicui magis quam prima. vel potest dici quod intelligentia secunda non cognoscit di stincte indiuidualiter aliquod singulare quidditatis spe cifice multiplicabilis numeraliter in indiuidua infi nitacorruptibilia. Sed cognoscit singulare incorruptibile cui appropriatur et multa vera. secundum quod con uenit nature sue et plura et perfectius cognoscit su perior et prime intelligentie propinquior / nec oportet quod intuitiue videat distincte quamliet partem motus: suffi cit enim quod habeat quandam noticiam talis motus eternideterminare autem qualis et quanta sit huiusmodi noticia non est nobis fas sicut commentator ait de prima.

¶ Ad quan tum conceditur antecedens et consequens de noticia quidditatis per se aut est de noticia totalis indiuidui applicati ad tale subiectum: si vero intelligitur consequens de noticia indiuiduali et distinctiua huius totalis indiuidui motus a quocunque eiusdem speciei et similimo vel distin ctiua cuiuslibet partis ab alia parte. negatur antecedens: quia nec oportet quod artifex voluens artificialiter rotam preco gnoscat distincte quamlet partem motus antequam fiat.

¶ Ad primam probationem antecedentis conceditur quod intelligit differentias temporis scilicet preteritum praesens et futurum. sed ad iudicandum non oportet distincte cognoscere hanc partem motus vel temporis formaliter: quia nec etiam nos sic indiuidualiter cognoscimus sed sufficit quod in qua dam communitate.

¶ Ad secundam per idem.

¶ Ad tertiam aut intelligitur iuxta modum dictum / vel Aristote es loquitur conformiter opinioni communi et legi secte vul taris.

¶ Ad quintum negatur maior: quia ars vniversalis sufincit ad producendum singularia inferiora et determinatio et differentia indiuidualis indiuiduorum fit per stellarum motum / et aspectum / et per materiam et per agentia particularia: quia est artifex faciens ymaginem non prius cognoscebat distincte hanc formam producendam magis quam aliam omnino similem. similiter intellectus vel voluntas producens libere aliquem actum non prius cogno scebat illum distincte magis quam alium. Si vero deus ali quas differentias sub eadem quidditate specifica cognoscat distincte et quas et quot non est nostrum determinare

¶ Ad confirmationem negatur consequentia: quia illud implica imperfectionem. Ad aliam confirmationem patet ex dictis

¶ Ad sextum illud probaret quod deus agit libere et con tingenter immediate ad quemlibet effectum quod non poneretur a philosophis. ratio etiam videtur posse reduci ad oppositum quia tunc prima causa determinaret voluntatem nostram ad actus turpes et viciosos. dicendum igitur quod quamuis ista determinatio sit primo causaliter a primo artifice a quo et cuius arte sunt omnia ordinate et differente non tamen sic determinat vt per intellectum et volunta tem preintelligat et preuelit hoc singulare distincte nunc et hic produci et illud alias: quia nec anima nostra sic precognoscit distincte actus est libere produ ctos. negatur igitur antecedens in sensu quo infert consequens. ad pro bationem diceretur quod ista determinatio ad hunc effe ctum non est precise ex vna causa sed ex omnibus causais nunc concurrentibus collectiue cum talibus circunstam tiis antecedentibus naturaliter effectum / ita quod quamuis natura talis actiui vel passiui secundum se absolute sumpta videatur indterns et indeterminata ad hunc effectu vel alium consimilem tamen sumendo aggregatum ex omnibus causais superioribus / et inferioribus / particularibus et vniversalibus: mediatis et immediatis essentialibus: et acciden talibus: non potest hoc et nunc in hoc passiuo ab hoc actiuo nisi hoc singulare produci ita quod hoc actiuum sumptum cum omnibus causis et circumstantiis nunc concurrent bus est naturaliter determinatum ad hoc indiuiduum

¶ Ista autem ratio videtur probabiliter arguere primum ens esse causam effectiuam omnium effectuum infe rius productorum: quia si agens particulare determinatur ad agendum hic singulare a causais superioribus: ergo ille essen tiali ordine presupponuntur in causando: igitur et prina causa quod enim non concausat nec determinat agens ad hanc actionem et sic ad quemlibet effectum inferiorem concurrunt alique cause celestes superiores vt essentialiter praeordinate.

¶ Ad septimum negatur consequentia nisi sumatur cum ra et regimen eo modo quo posionimus secundum fidem ad probationem consequentie verum est per illam solam immediate sed per noticiam vniversalem legum in principe potest vniuersitas regi mediantibus aliis que ducuntur illis legibus. sic autem est de deo et celo quod agitur secundum leges diuinas. si autem in inferioribus fiat aliquando deuiatio ab illis legi bus illud dicitur esse praeter intentionem primi agentia et prouenire ex accidentali defectu in actiuo vel pas siuo / particulari / vel aliqua circumstantia eorum / vt de irtifice faciente cutellos preter intentionem est quod non perueniat talis materia ad formam debitam cutelli sicut est de fetu interdum. Sumendo vero curam et re gimen secundum actionem immediatam et intelligentiam distin ctam negatur antecedens: ad probationem Aristoteles intelligit de cura et regimine secundum leges et ordines in vniversali Sic etiam leges imperiales sunt non de hoc singulari distincte / aut Aristoteles loquitur conformiter communi opi nioni et fidei vulgi de deo non secundum ea que ex rationibus naturalibus precise cognosci et probari possunt in huiusmodi enim libellis in quibus Aristoteles procedit ma gis narratiue quam demonstratiue specialiter in libellis missis Alexandro vel principi: magis loquitur secundum ea que sunt consona communi secte et fidei hominum quam secundum ea quae per euidentiam et efficaciam rationum naturalium sunt sentienda. sic etiam magis expedit vul go ista credere ad ordinationem vite communis et ad vi tandum mala multa / quam vulgus auerti a tali fide.

¶ Ad commentatorem intendit quod intentio intelligentie est quid ditatem specificam substantialem non continuare in suis indiuiduis mediante motu celesti sed eam continuare secundum talem differentam accidentalem indiuidualem et distin ctam in isto vel in illo hoc est extra formalem et explici tam intentionem intelligentie sed hec differe proueniunt ex va rio aspectu stellarum et planetarum et materie particularis tamen dispositiones per se requisite ad esse talis quidditatis substantialis sunt etiam formaliter de intentione intelligentie sed multe differentie accidentales quae sunt in fieri et in facto esse non habent esse formaliter intellectum et distincte in intelligentia sicut etiam de multis differenis rerum artificialium accidentalibus respectu hominis artificis

¶ Ad aliud dictum commentatoris intelligit quod ordo deter minatus et processus per media determinata et conueni entia ad determinatum finem est in actiuis naturalibus non cognitiuis ex prioribus et nobilioribus actiuis in tellectiuis in quirum intelligentia sunt formaliter huius: modi leges.

¶ Ad octauum negatur antecedens. licet aliquas et plures differentis hominem secundum animam et corpus distin cte cognoscat non tamen indiuiduatur.

¶ Ad primam probationem potest dici quod recta ratio dictat deum esse super omnia diligendum licet talem diligibilitatem non distin cte indiuidualiter cognoscat sicut principem qui iu stas leges condidit et eius virtute obseruantur iustum est diligi a me licet non hoc distincte sciat.

¶ Item recta ratio dictat deum esse colendum quibusda signis reuerentie quibus humana natura protestetur dominem diuinum sicut ratio dictat imperatorem esse honorandum honore etiam ab ipso non distincte prercepto. imperatores enim in ciuitatibus quedam ordinant fieri quae sunt signa reue rentie et protestationes vel confessiones subiectionis sub ipso ymo interdum fecerunt suas ymagines por tari: vt in sua absentia honorarentur. non quod honor exhiberetur ymagini inanimate sed imperatori absen ti. praesentia autem ymaginis significat illum cui exhibetur ille honor. Sic etiam ratio recta dictat deum coli et sibi immolari in recognitionem dominii: et super hoc sunt le ges et ordinationes eterne in mente diuina: vt scilicet ab humano genere intelligatur / diligatur / et honoretur qualiter autem et quibus cerimoniis non est sic determi nate nobis notum.

¶ Item non solum iustum: sed etiam expediens et conferens est homini colere et diligere et timere / et adorare deum: quia diceretur quod ex legibus eternis ab intellectu et voluntate diuina dictatis et approbatis: et in diuina mente constitutis. sic est quod ce lum quantum est ex se influit meliori influentia in hominem diligentem timentem et colentem deum et secundum eius leges viuentem que sunt leges iuris naturalis influentia inquam meliori praeseruatiua a malo et inductiua ad bonum tam secundum animam quam secundum corpus: quia ex legibus eternis: sic est quod homo taliter bene viuens ceteris paribus est passum magis dispositum ad meliores et excellentiores influentias celi recipiendas: et ita est de facto communiter licet per accidens ex impedimento extrin seco interdum aliter contingat: quia cetera non sunt paria sicut etiam terra bene culta parata: et seminata et concurrente etiam bona influentia celi interdum ex accidentali impedimento / peius fructuat / quam alia minus culta. Sic etiam in nobis nam operationes hominum relinquunt in anima et corpore di¬ spositiones habituales conuenientes et decoras vel di sconuenientes et turpes.

¶ Item potest dici quod per ad cidens deus est colendus et timendus: quia homines comnunite non reuocantur a malo nec prouocantur ad bonum ex solo amore iusticie propter se et ex sola positione legum diuinarum i iuris naturalis ideo apud sapientem ratio dictat tan quam expediens et conferens bono publico generis huma ni et ad obseruantiam iuris diuini et naturalis vt homines deum timeant quo timore ducantur ad bonum de bitum.

¶ Ad secundam probationem antecedentis licet per se et antecedeter non sit iurandum tamen quia per accidens et consequeter est in casu iurandum propter falsitatem et mutabilitatem hominum diceretur quod conuenienteriuratur per deum. di enim fieri oportet sacramentum iuramenti fit conuenien ter per maiorem vt ait apostolus Hebreorum. 6. iurans igitur per deum et in dei nomine quantum est ex ratione iuramenti profitetur implicite et interpretatiue reuerentiam et dilectionem vel timorem respectu dei et profi tetur bonitatem et veritatem et potentiam in deo: et cum dici quod frustra adducitur in testimonium. etc. dicendum quod no iversaliter iurare per .a. est adducere .a. in testimonium. Scien dum enim quod cum iuratur per .a. vel in nomine .a. ly per vel ly in notant assimilationem et imitationem vt dicendom in veritate. dei ita est id est sicut deus est verax et fidelis firmiter et perfecte ita assero veritatem et fidelitatem seruare. Similiter cum dico per fidem vel dilectionem quam debeo ipsi. b. idem sicut habeo et habere volo et debeo verita tem firmam respectu .b. consimiliter assero seruare erga te isto igitur modo iurans per .a. profitetur implicite veri tatem et fidelitatem in .a. et se debere veritatem ipsi. a.

¶ Alio modo notant renunciationem vt iurando per celum vel deum: sensus est. renuncio quantum est ex me auxi lio eius vel dicendo per fidem meam vel in veritate meai. quantum ex me renuncio nostre et fame veri et fidelis hominis et volo reputari infidelis nisi ita sit. Et isto modo iurauns per .a. profitetur implicite bonitatem vel potentiam in. a.

¶ Alio modo notant imprecationem seu impraecatiuam inuo cationem vt iurare per deum vel caelum est quantum est ex me inuo co contra me virtutes superiores vt michi aduersentur et inuoco deum in aduersarium si non dico verum et sic adhuc notatur potentia in eo per quod iuratur.

¶ Ad hunc etiam modum potest reduci iuramentum per animam meam vel animam patris mei id e imprecor malum istis si non sit ita: et sic profiteor illud per quod iuro esse subiecntum cuis dem potentie que implicatur in hoc iuramento.

¶ Ad hunc etiam modum reducitur iuramentum quo adducitur in testimonium ille per quem iuratur nam opinio et hominum fides communis est quod nichil deum latet ideo iurans in noin dei inuocat implicite deum in testimonium vt quia nichi ipsum latet: et si dico verum me iustificet si dico falsum me puniat et condemnet. Ex his patet quod si in casu ex pedit iurare conuenientius iuratur per illum qui est sum mus et summe potens et verax et iustus a quo et in quo est omnis lex veritatis.

¶ Ad tertiam probationem negatur antecedens nisi intelligendo vt supra quod deus habet in men te tales leges aeternas et secundum illas sic ordinatur et procedit dispositio celestium quod quantum est ex se nisi per accidens aliunde sit impedimentum influit melius in ho minem bonum ceteris paribus quedam etiam alia habentia ord nem et respectum ad hominem bonum dispositio superior inclinat ad bonum pro eodem homine bono: econtra vero influit magis ad nocumentum hominis mali. et alia quae dam habentia respectum et ordinem ad hominem malum disponit magis ad aduer sandum illi homini licet aliter contingat interdum ex occasionibus accidentalibus licet et ludicio communi hominum quod interdum putatur ad malum hominis est ad eius bonum et econtra. Si vero antecedens intelligatur quod de us puniat vel remuneret ex distincta et indiuidualis condemnatione vel approbatione huius vel illius nega tur antecedens. ad probationem dicendum vt supra quod philosophi in terdum in libellis suis specialiter in illis quos mittunt ad specialem instructionem moralem hominis vel popul procedunt ex quibusdam probabilibus secundum famosam opinionem vulgi et qua sunt consona legi et secte popu li potius quam ex hiis quae forent probabiliora secundum api ces rationum naturalium talia autem consona fidei et legi vulgi docere et referre est expediens et conferens ad custo diam legum humanarum et iusticie publice et iuris naturalis quod est ius diuinum: et ad reprimendam maliciam ho minum qui nisi timent deum et puniri ab eo non obseruant legem iusticie diuine et hoc innuit philosophus. 12. meta. vltra medium. Ad alias probationes per idem. Ad rationem in principio questionis hieronymus intelligit quod deus non accipit nouiter nec variabiliter noticiam illarum rerum secundum varia tempora quibus ille res incipi unt et desinunt existere.

¶ Ad confirmationem sciens verum in eo quod sciens praeferendus est per se nescienti in eo quod nesciens sed interdum per accidens magis expedit homini nescire quadam quam scire in casu vbi scire foret oc casio mali: vt Augustinus ibi refert dese ipso: quod inten debat ire ad certum locum et ignorans viam deuiauit et sic declinauit insidias inimicorum latentium in via re cta per quam iuisset si eam nouisset.

¶ Item intelligit quod si iste homo sciat meliora et vtiliora et ille homo sciat multa alia noxia vel inutilia quae primus nesciebat iste nesciens praeferendus est illi scienti. et sic de quastione.