Quaestio 7

POstquam visum est de ordine voluntatis create et vo luntatis divine in causando idem stando in productione libera actu um voluntatis in generali. Nunc querendum est in speciali de huusmodi ordine respectu actuum bonorum et malorum. Et primo que ro vtrum ad actus bonos voluntatis create potentia dinina prius naturaliter agat: quam voluntas creata.

Quod non. quia in malis actibus non prius agit: igitur nec in bo nis. consequentia probatur. quia interdum sunt actus eiusdem rationis imo idem nunero magis vel minus intensus vel continuatus. etc. Contra. quod facit voluntatem creatam agere actus bonos et nouet et excitat eam ad bene agendum / prius agit ad bonum actum quam voluntas creata /

¶ Confirmatur. secundum Aristote. in predicamentis. Eorum que conuertuntur / quod est causa alteri digne prius natura dicitur. Sed deum adiuuare et velle voluntatem bene agere est causa quare voluntas bene agit. igitur. Primo videbitur de quesito scilicet de prioritate. Secundo / que istarum causalium sit vera. ideo voluntas creata agit actum bonum. quia diuina voluntas agit: vel econtra.

¶ Ad vtramque partem arguetur primo. secundo respondebitur. quia aliquae rationes pro conclusione vera videntur applicabiles ad coclusionem in sensu falso. Arguitur igitur quod voluntas diuina prius agit pri mo per Augusti. 13. de ciuitate: cap. 15. Sic ad malum quippe anime prior est voluntas eius: ad bonum vero eius prior est voluntas creatoris eius. Item Augu. ypronosticom responsione. 3. In omni opere sancto pri prest voluntas dei: posterior liberi arbitrii id est operatur deus: cooperatur homo. Sequitur contra pelagium. quod si dicis vt dice re consueuisti / quia ego prior volui / ideo deus voluit. iam meritum ex operibus facis: et reprehendit te apostolus dicens. si contra / igitur non ex operibus. Item Augustinus incheridium. 23. deus nolentem preuenit vt velit: vo lentem sequitur ne frustra velit. Item Augu. de prede stinatione sanctorum: ad Prosperum et Hylarium: non lodeo ge a principio contra pelagianos: reprehendit opini onem que ponit primam fidem informationem esse ab homine et secundam fidem esse a deo. hec reprobat Augu. quia talis primam partem sibi tollit: sequentem autem dat deo. Et in eo quod dicit esse amborum priorem se facit poteriorem deum. Multe alie autctoritates possunt addue ci que tanguntur .2. senten. distin. 26. et. 27. sed pro nant solum quod gratia precedit actionem bonam merito riam. Preterea si voluntas creata esset prior in agen do bonum: igitur esset principalis et predunans et regens et ducens et trahens et superior. voluntas autem diuina esset causa secundaria et subfuiens et inferior et regere tur et duceretur et sequeretur vt pedissequa et ancilla illa preeligeret: hec consequeter consentiret. consequens est falsum et inconueniens. Tum / quia hec sunt maioris dignitatis Unde 1 methaphi. Sapientie est preordinare: quia prin cipalior est. Tum / quia contra illud Dins regit me. Et Ro. 8. Qui spiritu dei aguntur. etc. Tum / quia voluntas creata esset liberior. Tum / quia laus bene agendi magis esset ascribenda voluntati create: quam deo. Preterea deus mouet et facit voluntatem agere bonum: vt ostem detur articulo sequenti. igitur prius agit: quia mouens est prius moto in eo secundum quod est motum. ideo magis esset dicendum quod voluntas creata faceret deum agere bo num quam econtra. quia causa prior et preueniens in causan do potius facit causam secundam causare quam econtra Preterea voluntas nostra facit potentias alias recte operari: et prius agit quam ille. igitur et deus respectu vo luntatis nostre. Preterea voluntas creata suscitaret et excitaret diuinam ad bonos actus et inclinaret po tius quam econtra. consequens est falsum. quia deus suggerit ef inspirat bene agere. et dicitur inclinare corda nostra et hec petimus vt inclinet et excitet corda et mentes nostras. Preterea homo in resurgendo a peccato. et in actu conuertendi et conterendi et penitendi preuenitur a deo: igitur pari ratione in aliis actibus meritoriis. Antecedens probatur. quia oppositum videtur error pelagii. Dominus enim gratiose preuenit peccantem. Iob. 10. Nemo potest venire ad me: nisi pater meus tra xerit eum. Preterea. quod etiam speciali aurilio et influentia preuenit in actibus bonis. Probo. quia alioquin sequeretur quod deus non aliter concurreret ad actus bonos quam malos: et quam ad effectus causarum naturalii consequens est falsum. quia non magis esset deo attribuendum et ascribendum bonum quam malum. quia non aliter esset causa huius quam illius. et quia homo posset ex puris natura libus vere agere. sicut ignis calefacere. et quia talem pre uentionem ad bene agendum petimus in orationibus dicentes Actiones nostras quesumus domine aspirando preueni. Et iterum. Gratia tua domine semper nos pre ueniat. etc. Frustra autem oraremus pro influentia gene rali: vt pro ortu solis crastino. Preterea. potest preueni re / igitur preuenit. quia non apparet ratio differentie nunc et tunc. Preterea. preueniebat voluntatem christi in agendo. igitur et aliorum iustorum. quia voluntas aliorum non est potentior et liberior ad bonum quam voluntas anime christi antecedens probatur. Tum / quia aliter christus posset peccare. Tum quia Ioh. 12. Ex meipso non sum locutus: sed qui misit etc. Et Ioh. 5. Non possum a meipso facere quicquam sed sicut audio iudico. In oppositum arguitur. Primo per Criso. super epistolam ad Hebreos: sermodoe. 12. vt allegatur questione precedenti. Iterum super illud Ie ham i. Uidens eos sequentes se. Omel. 18. Hinc erud mur quia non preuenit voluntates nostras deus donis sed cum nos inceperimus et cum ipsi velle tribuerimus tunc ipse multas dat nobis salutis actiones. Item super illud Mar. 19. Qui potest capere capiat. Cri sosto. omel. 24. Quod autem volentibus gratia non deno gatur dominus in euangelio ostendit di. Lu. 11. Petite / et dabi tur: querite / etc. Debet autem voluntas precedere et si sequitur gratia. Et similem sententiam omel. 10. super il lud Matth. 7. Petite et dabitur vobis. Secunde principaliter in actibus malis non prius agit deus igitur nec in bonis. consequentia probatur. quia sunt eiusdem ratio ni s interdum quo ad omnem realitatem per se causabilem: vel etiam interdum idem numero magis continuatus 2 ertio sequitur quod deus prius non ageret quam voluntas no n ageret respectu actus boni. consequens est falsum quia omissio actus boni debiti esset prius et magis im pu tanda et ascribenda deo. quia deus prius desereret ho mi nem: quam homo deum. consequentia probatur. quia priuatio et abse ntia prioris est prior priuatione posterioris. Sicut enim positio causalitatis huius ad positionem illius sic priuatio ad priuationem. Quarto per illud psalmi. Preueni in maturitate et clamaui. Et iterum. Ora tio mea preueniet te. Et iterum. Preuenerunt oculf mei ad te dilu culo. et iterum. Preoccupemus faciem eius etc.

¶ Responsio.

¶ Septem modis potest intelligi deum prius causare et voluntatem creatam naturaliter preuenire in causando actus bonos: quorum duo sunt falsi: et quinque sunt veri. Primo igitur modo per huiusmodi priori tatem et preuentionem causalem potest intelligi aliqua specialis causalitas diuina effectiua: cuius per se et immediatus terminus per modum causati correspondentis sit aliquo motio passiua voluntatis secundum aliquam formam aliam ab habitu gratie et ab actu volendi: qui est effectus commnis deo et voluntati. et sic non vniversaliter in actibus bonis et meritoriis deus prius agit et preuenit. vt probatur questione precedenti: et probabitur vlterius in articulo sequenti.

¶ Secundo modo. quod in aliquo signo nature tamquam in quadam mensura ordinis naturalis deus agit et vo luntas non agit: et in quodam alio signo nature poste riori tanquam in quadam mensura extrinseca: actuali / vel potentiali / vel ymaginaria / voluntas et deus simul agant proportionabiliter sicut de priori et posteriori secundum durati onem. et sic negatur quod deus prius agat aut in agendo praeueniat. quia hec prioritas non est ymaginanda per habitudinem ad huiusmodi mensuras. sicut nec prioritas perfectionis sed aliis quinque modis verum est deum prius causare et preuenire. Primus modus est vt per huiusmodt prioritatem intelligatur independentia et sufficientia causandi: et ex parte voluntatis dependentia et insuf ficientia et indigentia seu necessaria exigentia. Secun do modo quod antecedenter dedit voluntatem ad vsum et ex ercitium bonorumactuum: et ad hoc eanordinauit. et antecedenter dedit praecepta incitatiua: et antecedenter quantum est ex se est paratus et expositus agere ad illos. quasi antecedenr of ferens et incitans vel inuitans. Tertio modo. deus prius agit ad actus bonos: quia prius se solo dedit nonsolum voluntatem que est principium agendi: nec solum conset uat eam in esse continue per causalitatem effectiuam permanentem: sed etiam prius se solo dedit charitatem quae est prin cipium supernaturale actus boni: vt boni: et tam bonitatem quam charitatem dedit et ordinauit antecedenter ad bonorum actuum vsum.

¶ Quarto modo. quia preter charitatem preexistentem frequenter prius mouet / in clinati / et incitat causando prius in anima vel corpore aliquod dispositiuum et inclinatiuum et excitatiuum ad bonum: vel aliquam occasionem bene agendi: administram do extrinsecus vel intrinsecus. Sicut malignus spi ritus dicitur interdum tentare incitando / inclinando / allici endo ad malum: et administrando aliquam occasionem mali.

¶ Quinto dicitur deus prius agere ad nostras acti ones bonas: quia voluntas nostra bene agit per praesup positionem divine causalitatis et motionis non solum in se / sed est in aliqua antecedente noticia / et dilectione / et ordinatione imperatoria. Ad bonum enim actum praesupponitur non solum causalitas diuina in se formaliter ed etiam presupponitur actualis vel habitualis noti cia dei et mandatorum eius: et actualis vel habitualis dilectio vel timor dei. Si igitur dominus imperans vel amicus cuius amore aliquid agimns / dicitur primus motor ad hu iusmodi actiones: ita de deo. maxime quia deus non solum in huiusmodi noticia vel dilectione vel praeordinatione mouet et agit: sed etiam in se formaliter est prius in causando per se in dependenter. Item. in hoc etiam mouet primo vt finis qui est primus et principalis in intentione actuali vel ha bituali. In hoc igitur multiplici intellectu conceditur quod deus prius causat et preuenit voluntatem nostram in actibus bonis.

¶ Ad primum igitur in oppositum Crisosto. intendit quod deus comni lege non dat adultis grati am iustificantem et gratum facientem: nisi in illis precesserit aliqua actio libera aliquo modo bona moraliter per modum dispositionis meritorie de congruo: et quod talis adultus per modum liberi arbitrii bene vtatur naturalibus: faciendo quod in se est secundum influentiam generalem. Intendit etiam quod deus non preuenit per modum cause totalis aut cogentis aut necessitantis volutatem respectu actuum bonorum.

¶ Ad secundum. licet antecedens in quodam sensu sit falsum: negatur tamen conequentia. Ad proba tionem. Le illi actus interdum sunt eiusdem rationis secundum re alitates phisicas: non tamen probatur consequentia. quia multe / circumstantie et differentie concurrunt antecedenter et cocomitantur in actione bona: que non in mala. pro pter quas non sic preuenit deus in malis / sicut in bo nis. vt declarabitur questione sequenti.

¶ Ad tertium negatur consequentia specialiter in causis liberis. quando ex parte prioris non stat quin ponatur habitus. sed ipsum pr us quantum est ex se paratum est ad ponendum habitum sed ex parte posterioris stat ratione sue libertatis quod non ponatur habitus oppositus. De hoc magis articulo sequenti.

¶ Ad quartum. Psalmista non diciut se preuenire deum et dei causalitatem et auxilium simpliciter: sed preue nit horam communem: et prius accedit quam soleant communiter homines ad deum accedere. vel intelligitur preuentio orationis respectu aliorum negociorum et operum terrenorum. Prius enim seruiebat deo in orationibus: quam vacaret temporalibus. Illa etiam preoccupatio inteligitur respectu punitionis: vt scilicet confiteamur et veniam postulemus priusquam puniat.

¶ An ideo voluntas Secuudus aritulub. agit b / actum bo num / quia deus agit ad illum: vel econtra.

¶ Primo a guitur ad vtramque partem. Secundo respondebitur.

¶ Quo ad primum arguitur quod ideo voluntas creata agit actum bonum: quia deus agit non econtra. Et ad hec possunt adduci multa tacta in hac conclusione et questione precedenti. Sed ad presens arguitur primo Ita est de bono perseuerantie: igitur pari ratione de bono actionis. Antecedens probatur per Ansel. de casu dia boli: ca. 3. Ideo angelus bonus perseuerantiam accepit et habuit / quia deus dedit: non econtra. Preterea Augu. de perfectione iusticie. et ponitur. 2. senten. dis26. ca 1. Non ideo miseretur deus alicuius quia voluit et concurrit: sed ideo voluit et concurrit: quia misertus est deus. Paratur enim voluntas hoinis a deo et a domino gressus hominis diriguntur. Preterea non ideo deus ab eterno voluit hunc bane victurum et saluandum / quia iste erat ben victurus et saluandus: sed econtra. quia similiter de praesenti. Antecedens pabtet. quia merita futura non erant ratio: et propter quid pre destinationis. Preterea. quod agitur et ducitur a deo ad bene agendum: immo nec agit recte nisi agatur et du catur et moueatur a deo ad recte agendum: ideo banen agit quia deus agit. Sic est non enim minus regitur et ducitur voluntas nostra a deo ad bene operandum: quam potentie exteriores a voluntate. Et Rom. 8. Qui spum deui aguntur. etc. Preterea. illa voluntas ideo recte agit / quia deus mouet et agit: quam voluntatem deus mouet et facit recte agere: et que voluntas non recte agit nisi deus faciat eam recte agere. Sed voluntas nostra est huiusmodi. igitur. Maior patet. quia facere / notat causalitatem aliquam. igitur si facit recte agere / sequitur quod habet ali quam causalitatem. et propter quid respectu huius quod est voluntatem recte agere. Patet iterum. quia si quis faciat mefacere b. et queritur a me quare ago b. re spondeo: quia ille facit me agere vel facere. Minor probatur multipliciter. Primo / quia vt supra voluntas facit alias potentias sibi subiectas et obedientes Iterum deus vult voluntatem recte agere. igitur facit vo luntatem recte agere. quia idem est aliquid esse deo volente quod deo agente: secundum Augu. Iterum voluntas nouiter haberet aliquam conditionem perfectionis et lau dabilem quam non acciperet a deo causaliter. Iterum peti mus in oratione quod faciat nobis bene velle et banen age re: et excitet nos ad bene agendum. Iterum Augustinus de predestinatione sanctorum: circa medium sic ait. Bo na opera ideo nobis praecipiuntur / et dona dei esse modostrantur vt intelligatur quod et nos ea facimus et deo facit / vt illa faciamus. Sicut per Ezechielem prophetam apertissime dicit. Ego faciam: vt faciatis. Sequitur Ostendit deus se reddere hominibus bona pro malis: cum ipse facit vt faciant diuina mandata. Iterum in eodem libro. Et si homines faciant ea quae pertinent ad colendum deum: ipse facit vt illi faciant que precepit: non illi faciunt vt ipse faciat que promisit. Iterum Augu. de vera innocentia. Quotiens bona agimus deus in nobis et nobiscum: vt operemur / operatur. Et in eodem libro. Multa facit deus in homine bona: quae non facit homo. Nulla autem homo facit / que deus non facit: vt faciat homo. Iterum Augu. de gram. et libe. arbi. vltra me dium. Ille facit vt velimus bonum: de quo dictum est Deus est qui operatur in nobis velle et perficere. Certum est enim nos facere cum facimus. Sed ille facit vt faciamus prebendo vires efficacissimas voluntati: quia dicit / Faciam: vt in iustificationibus meis ambuletis. Iterum super illud Rom. 8. Spositus postulat pronobis gentibus. etc. Slo. Postulare et gemere nos fa cit. et multa huiusmodi inueniuntur dicta a sanctins: et ex his conclu ditur quod voluntatem bne causare est effectus dei prior et di stinctus ab actu volendi elicito. Probo. quia talis actus volendi elicitur a voluntate et deo: siue sit malus / siue bonus: siue indifferens. Sed deus non facit voluntatem facere nisi respectu actus boni. Iterum. Quic quid deus facit causat effectiue: quia facere est efficere. Iterum. propter quid et causa sunt idem: igitur illud est causa quod respondetur ad questionem propter quid voluntas agit. In oppositum.

¶ Sequitur quod ideo volun tas non agit b / actum rectum et debitum: quia deus non agit. consequentia probatur. quia. 1 posteriorum. Si affirmatio est causa affirmationis / et negatio negationis. Falsitas consequentis probatur. primo: quia si ideo voluntas non bene agit / quia deus non influit nec vult influere et coagere. igitur voluntas non peccat omittendo actum precepti. Probatur. voluntas respectu illius omissionis est sufficienter excusata: respectu cuius habet cui seu propter quid verum et iustum et rationabile sic erit. quia si queritur quare non agit b / conuenienter respondetur quia deus non influit nec voluit coagere. Secundo. omis sio seu priuatio illius actus non imputatur deo ad cul pam: igitur nec voluntati create. consequentia probatur. quia illa pri uatio magis attribuenda et ascribenda esset deo cau saliter et prius et principalius quam voluntati create: et magis referenda in deum vt in causam.

¶ Tertio. quia influentia dei parata et exposita erat: quia non subtra hit influentiam ad bene agendum ante culpam hominis Pone autem quod sit primum peccatum alicuius preexistem tis in gratia. igitur non ideo sortes omittit: quia deus prius non vellet influere.

¶ Quarto. homo prius desere retur a deo: quam desereret deum.

¶ Quinto. per Anselmum de casu diaboli: ca. 3. Non ideo primus angelus non habuit perseuerantiam quia deus non dedit cum deus offerret eam: et exponeret influentiam generalem.

¶ Sexto: quia cum nulla res creata sit causa et propter quid respectu causalitatis vel volitionis diuine: igitur multominus priuatio.

¶ Respondeo. Si per istam causalem ideo voluntas agit bene vel bonum: quia deus agit: notetur per se ordo dei et voluntatis secundum pri us et posterius in causando actum bonum: et ex par te dei notetur in causando prioritas et independentia et sufficientia: et ex parte voluntatis notetur insufficien tia / posterioritas / et dependentia / et indigentia. conceditur. et quod talis propositio causalis notet interdum non solum ordinem et habitudinem cause ad causatum: sed ef causarum inter se in causando. vt declaratum est que stione precedenti. Et interdum quia talis dispositio notat ordinem effectuum in causari: vt ideo talis forma introducitur / quia talis dispositio precedit. Et ideo sor tes habebit gloriam: quia habet gratiam. Item. Si per huiusmodi causalem notetur diuina preordinatio antecedenter obligans et excitans: quomodo dicunt subditi / ideo facimus hoc / quia rex vult et ordinat hoc fieri conceditur. Item. Si notetur antecedens causalitas alicuius principii motiui vel inclinatiui vel dispositiui tanquam auxilit diuini specialis et supernaturalis: sic conceditur quod charitas precedit: et frequenter aliquod speciale au xilium. Item. si notetur causalitas diuina antecedens non solum in se formaliter sed etiam in sui noticia et dile ctione vel timore: sic adhuc conceditur. Causalitas enim sufficiens et conueniens noticie vel amori vel timo ri alicuius obiecti: interdum attribuitur illi obiecto: vt obiectum dicatur facere illud quod eius amor facit. Si vero per huiusmodi causalitatem notetur aliqua causa litas diuina effectiua: cuius per se et immediatus terminus per modum causati sit voluntatem agere tamquam effe ctus noui distincti ab habitu gratie et actu volendi: sic negatur. vt probatum est questione precedenti. Et confiramatur. quia illud causatum non esset habitus. quia sufficit habitus gratie nec actus. quia non necesse est voluntatem habere semper duos actus: cum bene vult. Si dica tur quod illud causatum est res relatiua de genere actionis.

¶ Contra. Sequitur quod talis preuentio secundum quam deus preuenit in bonis: et secundum quam deus facit volun tatem agere bonum non erit specialis influentia effectiua: nec speciale auxilium. et sequitur quod equaliter pre uenit deus in malis et in actionibus naturalibus: et facit facere sicut in bonis. consequens est falsum. quia talis cau salitas preueniens que explicatur per hoc quod dicimus ideo voluntas agit: quia deus agit. et dicendo deus fa cit voluntatem agere / non est nisi respectu bonorum: non malorum. consequentia probatur. quia talis res relatiua aut non necessario ponitur / aut ponenda est in omni effectu respectu sue cause. Rationes enim quibus arguitur non sufficere res absolutas / eque concludunt in effe ctu malo vel naturali.

¶ Confirmatur. Preuenire vo luntatem et facere eam agere magis conueniret cause secunde quam prime. quia si preter res absolutas necesse sit ponere rem relatiuam mediatam: maxime necesse erit ponere illam in agente creato: vel in effectu vel passo relato ad agens creatum. Probatio. quia potius moti uum ponendi huiusmodi relatiuum actionis preter absoluta est. quia idem vel omnino similis effectus qui est ab hoc actu uo creato in hoc passo posset et iam a solo deo esse presente actiuo creato. et ita potest esse et non esse abactiuo creato presente. non autem potest esse quin a deo sit. Item. respectus secundum quem deus facit voluntatem face re et secundum quem preuenit in causando voluntatem est respectus et ordo causarum effectiuarum inter se in cau ando. Sed illa res relatiua que est actio non est re spectus causarum effectiuarum secundum ordinem causandi ef fectum: sed est per se respectus actiui ad terminum qui igitur vel ad passum in quod agitur. Item. siue tale can satum precedens naturaliter actum volendi sit res relatiua siue forma absoluta dicatur a / aut igitur est a / totaliter a solo deo: aut a deo et voluntate. Si primum igitur voluntas necessitatur ad bene agendum: nec erit libera in agendo: et secundum quod agens. quia voluntas non se habet libere in eo respectu cuius se habet pure pas siue. Et quia voluntatem agere erit per se effectus praeueniens causalitatem voluntatis. sed effectus non habet formaliter libertatem: licet ab alio libere producatur. videtur etiam oppositio in adiecto quod voluntas sit agens a solo deo: et quod voluntas secundum quod agens se habeat pure passiue. Si secundum / aut igitur ideo voluntas agit et causat a / quia deus preagit per causalitatem effecti uam preuenientem qua faciat voluntatem agere: et erit processus in infinitum in causalitatibus. Aut non / igitur pa ri ratione ideo voluntas agit b / actum volendi / quia deus agit. et tamen non oportet ponere causalitatem diuinam effectiuam priorem: cuius terminus sit voluntatem agere b. Et iterum. Si detur secundum / aut igitur deus concur rit ad a / generali influentia: aut speciali. Si primum igitur sine preuentione que sit specialis influentia et spe cialis causalitas effectiua noua / producitur actus vo lendi a deo et voluntate. Si secundum / igitur voluntas ad causandum a / preuenitur speciali causalitate et auxilio per quod deus facit voluntatem facere a. igitur erit alius effectus prior ipso a / in infinitum. Item. aut huiusmodi preuentio que sit specialis causalitas effectima terminata ad voluntatem agere requiritur ad substantiam actus volen di ponendam in esse. Aut ad hoc quod actus sit bonus. Non primum / quia etiam sine gratia possit produci simil actus secundum entitatem naturalem et phisicam. Nec secundum quia deus sine tali speciali causalitate effectiua potest ictum productum a voluntate habente causalitatem acceptare ad praemium. Dico igitur quod hec causalis / ideo vo luntas agit bonum quia deus agit vel coagit: non est vo ra in hoc vltimo intellectu. Nec etiam in simili intellectu verum est quod deus faciat voluntatem facere: sed hoc dictum est intelligendum primo quod deus facit nos facere bona / quia dat potentias ad hunc finem: et gratia huius finis scilicet ad vsum et exercitium bonorum actuum et hoc modo facit etiam agentia naturalia agere effectus suos: quia ordinat ea ad huiusmodi exercicia. Sed hoc modo non facit facere mala: immo facit non facere: quia non ad hoc dedit potentias. Secundo. quia antecedem ter statuit / mandat / et ordinat nos facere bona ordi natione / et lege preceptoria / et obligatoria / vel consultoria / vel promissoria / vel comminatoria. Iuxta hunc modum dicunt serui / nos facimus hoc: quia dominus facis nos facere hoc. Isto modo non facit facere: sed non facere mala: quia prohibet fieri. Hoc etiam modo non facit causas naturales vel irratioales agere effectus suos: quia non sunt capaces talium legum et ordinationum. Iuxta illud 1. Corin. 9. Nunquam deo cura est de bobus.

¶ Tertio modo. quia se solo speciali causalitate dedit donum su pernaturale inclinatiuum voluntatis ad bene agendum scilicet charitatem. Et ad hoc dedit scilicet vt homo bene vtatur illa tanquam talento multiplicando.

¶ Quarto modo. quia preter charitatem et gratiam gratum facientem deus frequenter causat in homi ne ad bene agendum aliquod accidens inclinatiuum antecedens et dispositiuum et occasionale incitatiuum / aut efficacius coagit voluntati quasi supplendo vicem ma ioris habitus inclinatiui iuxta dictum Augustini de gratia et libero arbitrio. vt supra. deus facit vt facia mus prebendo vires efficacissimas voluntati. iuxta hunc modum solet dici quod dyabolus facit homines operari iniquitatem.

¶ Quinto. quia mouet per modum finis principa lis in intentione actuali vel virtuali.

¶ Sexto. quia actualis / vel habitualis noticia mandatorum eius / et dilectio etimor mouet hominem ad agendum bonum. Illud autem cuius memo ria vel dilectio / vel timor mouet nos ad agendum dicitur facere nos illud agere. Conceditur igitur predicta causalis affirmatiua. quia habet plures causas vel plures sensus veritatis.

¶ Ad rationem in op positum. aliqui concedunt consequentiam et consequens dicentes quod illa regula est vniuersaliter vera: si affiimatio est ausa propter quid affirmationis et nega tio negationis. Consequens aatem probant multipliciter

¶ Primo in his que sunt causabilia a causis na turalibus illud quod non est ideo non est quia deus non ponit nec vult ponere illud in esse: vt in sequentibus probabitur. Ideo enim hoc indiuiduum producitur et non illud cinno simile eque possibile: quia deus determinat et vult illud produci. non illud et ab eterno determinauit hoc esse futurum non illud igitur. Similiter in ef fectibus voluntatis: quia non minus dependent a prima causa / et ab eius determinatione.

¶ Secundo. quia in mouentibus per se ordinatis secundum prius / et posterius: quorum secundum non potest mo uere nisi per primum. Ideo secundum non mouet quia primum non mouet. Patet de voluntate imperante / et brachio et baculo / et pila / et aere

¶ Tertio per philosophum secundo phisicorum cu ius positio et praesentia est causa habitus. eius remotio est causa priuations. vt de praesentia et absentia naute respe ctu nauis. et de presentia et absentia solis repectu lu minis et tenebre. et specialiter hoc videtur verum deeo cuius presentia et positio est primo et principaliter causa positionis habitus: sed deus est huiusmodi respectu actus boni.

¶ Quarto. Priuatio actus cum sit defectus non habet causam nisi defectiuam: igitur non habet pro causa nisi deficientiam causandi in causa superiore / et principaliore. Si vero habet pro causa deficientiam causandi in causa inferiore: multo magis in causa su periore et principaliore.

¶ Quint. si aliqua causa libera requiratur ad positionem alicuius effectus / possibile est illum effectum non poni: quia illa causa libera non causat. Probatio. quia ex quo talis causa libera requiritur: igitur sceteris causis positis / potest non poni effectus ex eo solum quod illa causa libera non vult agere. Sed deus est causa libera necessario requisita ad actum bonum: igitur.

¶ Sexto per aristotelem pri mo posteriorum. Si affirmatio est ratio propter quid respectu affirmationis et negatio negationis et hoc specialiter habet veritatem in causis precisis. sed deus est causa totalis / et precisa iusticie habitualis que est charitas. Si igitur ideo homo habet iustici am: et est iustus: quia deus dat: sequitur quod id o non habet iusticiam nec est iustus: quia deus non dat

¶ Rgula etiam Philosophi est vera in causa con uertibili cum causato sed deum dare gratiam vel perseuerantiam creature rationali: et creaturam ra tionalem accipere illam conuertibiliter se inferunt

¶ Ulterius. ista regula videtur etiam vera de cau sa non precisa: quia .b. actus malus sicut ideo est: quia voluntas causat illum. Ita quando non est et desinit esse ideo non est: quia voluntas non agit: neciconseruat: et tamen voluntas non est precisa causa. similiter de eclypsi lune et interpositione terre tum tamen deus possit esse causa eclypsis.

¶ Septimo. Ideo .b. actus bonus debitus non ionitur: quia voluntas non causat illum: igitur ideo voluntas non causat illum: quia deus non agit ad illum. Consequentia probatur: quia sicut ideo effectus ponitur: quia voluntas causat. Ita ideo voluntas causat: quia deus causat. et sicut effectus dependet a causalitate voluntatis. Et causalitas voluntatis est prior effectu. Ita de causalitate vo luntatis respectu diuine causalitatis.

¶ Octauo. Uoluntatem non agere .b. actum debi tum habet propter quid. Et huius conuenit quere re propter quid si contingit querere et assignare pro pter quid agit cum agit Sed illud propter quid non erit vltimate nisi quia deus non agit. Probatur quia si assignatur ratio quod ideo non agit: quia est lipera. igitur pari ratione hec ratio. Et istud assigna bitur conuenienter / et sufficienter pro causa quare voluntas agit. Nec oportebit assignare quod ideo agat quia deus agat.

¶ Nono. Aut ideo voluntas non agit: quia deus non agit: et propositum. aut econtra. Et hoc non: quia diuine voluntatis / vel causalitatis non est ali ud propter quid: sed magis econtra. Aut nec sic: nec sic. igitur nullus per se ordo et prioritas inter causam primam et secundam. Quod etiam non possit dici secundum probatur per Augustinum de correctione / et gratia vigesimoquinto. Si a me queritur tur eis perseuerantiam deus non dedit: quibus vt christiane viuerent dedit me ignorare

¶ Respon deo audiens oppositum dicens. O homo tu quis es qui respondeas deo. Nunc autem si ideo deus non dat: quia homo non accipit: facile erit Augustinon respondere ad illam questionem. Et Augustinus super Iohannem Omelia vigesimasexta. qua re hunc trahat: et illum non trahat: noli velle iudicare si non vis errare. Si vero causa esset: quia iste disposuit se: et ille non se disposuit facile erat iudicare sine periculo. Ex quo videtur dictum An selmi non esse verum quo dicit de casu dyaboli. 3o. capitulo. quod ideo deus non dedit primo Angelo perseuerantiam: quia Angelus non accipit.

¶ Confirmatur. Vel non accipere est non dandi causa positiua. Et patet quod non. Aut priuatiua quia priuat causam dandi sed non priuat per se nisi accipere igitur accipere esset causa dandi quod est contra ipsum Anselmum ibidem. Unde si absentia solis sit causa priuatiua tenebre hoc est quia priuat causam luminis.

¶ Item. Illud dictum Anselmi videtur repugna re alteri dicto eiusdem ibidem capitulo precedenti Dixerat enim quod ipsius non esse nulla est causa. Eti im nec ipse deus. sed quod non est habet ex se non esse secundum ipsum. Igitur quomodo ipsius non dationis causa erit non acceptio.

¶ Decimo principaliter. Ideo Petrus non habet scientie / vel philosophie donum quia deus non dedit: igitur pari ratione de causali tate vel perseuerantia vel aliis donis gratuitis. antecedens patet Si enim paulus habet scientiam phisicalem et petri non habet hoc non est nisi quia spiritus sanctus qui diuidit singulis gratiam prout vult: dedit isti et non illi nec reuelauit illi. Nec valet dicere quod isti non dat vel reuelat propter peccatum suum vel negligenti am et desidiam.

¶ Contra. quia malis hominibus posi set reuelare si vellet. ymo interdum reuelationes fa cit Si dicatur quod non est simile de huiusmodi donis requisitis ad salutem et de dono gratie vel perseue rantie quia deus gratis cuilibet offert gratiam et para tus est dare quantum est ex se. immo pulsat ad ostium cordis: dum tamen homo aperiat sinum cordis sui Qui ergo non accipit: non ideo non accipit quia deus non dat. et non offert sed econtra sicut si tibi offero et porigo aliquid et tu non accipis.

¶ Contra. Cum deus secundum te offert tali gratiam. aut intendit et vult quod ille recipiat. aut non. Si primum. igitur ille accipiet quod est contra casum. Si secundum. igitur cum sciat quod ille non recipiet nec velit nec intendat quod ille recipiat. igitur non offert. Aut vane et derisorie offert. Immo non solum videtur derisio siue delusio sed duplicitas et fictio.

¶ Confirmatur. ad hoc quod iste accipiat gratiam vel perseuerantiam necessarie sunt alique dispositiones preparatorie et meritorie de congruo necessum etiam est auxilium dei specia le et preseruatiuum. Tunc sic. Deus non vult nec intendit dare isti antecedentia necessaria ad hoc quod re cipiat et habeat gratiam et perseuerantiam. igitur non offert gratiam / et perseuerantiam nisi vane et ficte Consequentia probatur. quia si indigens elemosy na non potest habere antecedens requisitum sine mei auxilio speciali. vt si non possit extendere brachium nisi me adiuuante si offero et porrigo sibi illud quo indiget et non volo nec intendo sibi conferre ante cedentia sibi necessaria ad accipiendum. hec oblatio videtur delusoria / ymo videtur duplicitas et aggrauatio misarie illius. Si vero ad aliqua predictorum dicitur quod deus cuilibet offert gratiam: et paratus est set dare: sed quidam ponunt obicem vel non tollunt obicem: ideo non recipiunt sicut de clausione fenestre contra solem.

¶ Contra. Primo quia si angeli et primi parentes fuerunt creati sine culpa et sine gratia gratum faciente: que facit habentem dignum vi ta eterna: steterunt in huiusmodi dispositione par aliquod tempus in quo non erat in eis aliquis obex gratie. Igitur non ideo non acceperunt: quia pone rent obicem. nec deus eis offerebat gratiam. Sed ideo non habuerunt: quia deus non dedit nec dare tunc voluerit.

¶ Secundo duorum paruulorum omni no consimilium vnum vocat ad gratiam baptisma lem: et alium non vocat. igitur. non quia iste non po nat vel non tollat obicem magis quam ille.

¶ Simili ter duorum adultorum equalium deus vnum vocat speciali gratia et suscitat. et non alium. ymo interdum illum qui magis peccauerat vocati / et suscitat: quasi violenter trahens illum et dans illi perseueram tiam. vt de Paulo et Maria magdalena. Igitur non ideo confert isti et non illi: quia ille magis ponatis vel non tollat obicem.

¶ Confirmatur. Duorum equalium in gratia et pre sente equali tentatione vnum speciali auxilio pre seruat et alium cadere permittit: ymo interdum mi¬ nus bonum et presente maiori tentatione preseruat.

¶ Tertio. Homo vel angelus non habens tantam gratiam ideo non habet tantam quia deus non dedit tantam. Igitur pari ratione non habens simpliciter. Ideo non habet. quia deus non dat Ante. edens patet. Angeli enim in sua confirmatione / vel paruulus in baptismo ideo non recipit tantam vel maiorem: quia deus non dat nisi minorem precise. Quarto. ideo isl e non tollit obicem: quia deus non tollit illum obicem / nec vult tollere / vel specialiter adiuuare auxilio necessario ad tollendum igitur. Ideo iste non recipit gratiam: quia deus non dat nec dare vult. Antecedens probatur. quia cum deus facillime possit tollere hunc obicem si vellet nec potest tolli nisi per ipsum specialiter adiuuantem si non tollitur. igitur deus non vult illum tolli nec preuenit ad tollendum in illis in quibus tollit hoc est per preuentionem specialem auxilii. Unde Exodi trigesimotertio. Miserebor cui voluero / et clemens ero cui michi placuerit. Et ezechielis trigesimosexto. Auferam cor lapideum. etc. Glosa. Omnem duriciam et cor incredulum. Et vigesimo primo. Cuius vult miseretur: et quem vult indurat Quod tractans Augustinus de predestinatione di uina sic dicit. Indurare deus dicitur quem mollire noluerit. Sic etiam excecare dicitur: quem illuminare noluerit Sic etiam repellere dicitur eum quem vocare noluerit

¶ Et Augustinus super Senesim 11. capitulo sexto. Posset inquit deus ipsorum vo luntatem in bonum conuertere quoniam omperius est. posset plane. Cur ergo non fecit: quia noluit. Cur noluerit penes ipsum est. Debemus enim non plus sapere. quam oportet sapere. Et magister id est sententiarum distin ctione quarta capitulo primo. Reprobatio dei est nolle misereri. vt non a deo irrogetur aliquid quo fit homo deterior: sed tantum quo sit melior non ero: getur.

¶ Patet igitur ex his quod ideo obex manet in aliquibus: quia deus est nolens et respuens illum tol lere.

¶ Confirmatur. Ambrosius super Lucam lipro quinto. Quos Iesus respicit plorant. Negauit primo Petrus et non fleuit: quia non respexit dominus. Negauit secundo et non fleuit: quia adhuc non respexit dominus. Negauit tertio et respexit ie sus: et ille amarissime fleuit

¶ Quinto. qui non cre dit: ideo non credit quia deus est nolens eum crede re et esse fidelem. Igitur pari ratione de aliis virtutibus et obice apposito: ideo obex non tollitur quia deus non tollit: nec vult illum tollere. Antecedenas probatur per Augustinum de predestinatione sanctorum capitulo decimo tractans illud Iohannis sexto. Omnis qui audiuit a patre meo et didicit venit ad me. Cur non omnes docet pater vt veniant ad Christum: nisi quia omnes quos docet misericordi a docet. Quos autem non docet: ideo non docet: quia cuius vult miseretur: et quem vult indurat. sequitur. Cum ergo predicatur: euangelium quidam credunt: quidam non credunt. Istis datur vt credant illis non datur: quia nemo venit ad me: nisi pater traxerit eum.

¶ Item quod huiusmodi incredulitatis diuinum velle lit causa. Isapre sexto. Exceca cor populi huius et aures eius aggraua: et oculos ei claude ne forte ocul suis videat: et auribus audiat: et corde intelligat et conuertatur et sanem eum. Et hec allegat Christus. Iohannis. .12. Cum tanta signa fecisset coram eis non credebant in eum: vt secunmumo Isa ve impleretur quem dixit. Domine quis cred dit auditui nostro: Propterea non poterant crede re: quia dicit iterum Isayas. Excecauit oculos eo rum: et indurauit cor eorum: vt non videant oculis etc.

¶ Item quod causa incredulitatis non stat primo et principaliter ex parte hominis: sed ex parte vell diuini Augustinus de bono perseueran. quarti. Ie perditionis massa relicti sunt Tyri / et Sidoni qui credere potuerunt: si mira Christi vidissent: Sed quoniam vt crederent non eis erat datum et vnde crederent est negatum.

¶ Ex quo apparet quosdam habere in ingenio diuinum munus intell gibile quo moueantur ad fidem: si congrua suis men tibus: vel audiant verba: vel conspiciant signa. E tamen si alto dei iudicio a perditionis massa non sunt gratia predestinationis discreti. Nec eis adhi bentur dicta: nec facta per que possent credere: si audirent / vel viderent. hec ille.

¶ Ex quibus vel bis potest sexto argui.

¶ Sic ideo isti vocantu ad fidem et reuocantur ab infidelitate et peccatis aliis. Et preseruantur et perseuerant et non illi: quia isti sunt predestinati et non illi. sed ideo isti sunt predestinati et non illi: quia diuina voluntas volu it hos eligere: et ad beatitudinem ordinare. et non il los. igitur ideo isti non vocantur nec perseuerant: quia deus non vult nec voluit. Secunda pars an tecedentis patet: quia diuina voluntas ei prima. et principalis causa et ratio predestinationis isto rum. Placuit enim sibi gratis non propter merita preeligere illos.

¶ Prima pars antecedentis patet ex autctoritate Augustini preallegata. Si enim Tyriis / et Sydo niis predicatum fuisset euangelium / et miracul Christi vidissent credidissent / et conuersi penitentiam egissent. Quibusdam autem ciuitatibus vt Capha naum / et Bethsayde non crediderunt: quibus pre dicatum est euangelium / et multe virtutes ostense vt hbetur Matthei. 11i.

¶ Huius autem causa est se cundum Augustinum: quia illi non erant predesti nati. Unde Augustinus vbi supra subdit. Sed nec illis profuit quod poterant credere: quia predest nati non erant ab illo cuius inscrutabilia sunt iudicia. Nec aliis obfuisset non posse credere: si pri destinati essent. Nec eos cecos deus illuminaret et induratis cor lapideum vellet auferre

¶ Item Augustinus ibidem capitulo quadragest moquarto vltra medium libri. Ideo nondum su rexistis: quia nondum vos adiutorium gratie mise rantis erexit.

¶ Sequitur. Si impredestinati estis: subtra hentur obediendi vires. vt etiam obedire cessetis:

¶ Item. quod non predestinari sit causa non perseue rantie. Ad hec Augustinus de bono perseuerat tie. 40. adducit / et exponit illud Prime epistol Iohannis secundo. Ex vobis proderunt quidam sed ex vobis non erant. Nam et si fuissent ex vobis permansissent vtique vobiscum:

¶ Confirmatur ratio. Deus est causa per se quare tantus / et non maior sit numerus electorum / et saluandorum et perseueraturorum: igitur est causa quaere alii non perseuerant nec saluantur. Consequent tia patet. quod enim est causa quare in celo sunt tot ste le precise ex libera preordinatione sua est causa qua re alie possibiles non sunt ibi. Causa etiam quare celum non est maius est deus qui fecit celum adequate et precise et tantum. Dicit igitur ista opi¬ nio quod ideo iste non accipit gratiam vel perseueran tiam sed induratur: quia deus non dat / nec vult dare. ymo est nolens dare. licet propter demerita hominis deus auferat gratiam et inferat penam. Quandoque etiam non dat gratiam propter culpam non recipientis.

¶ Contra istam opinionem. Sortes non ideo omittit illum actum: quia deus antecedenter non in fluat nec velit influere. ad quem actum producendum diuina causalitas et influentia quantum est ex se foret parata et exposita. sic est igitur. Maior pa tet: etiam ex communi conceptione hominum. Si enim paratus es quantum est ex te michi coagere et auxilium tuum michi offers et exponis. Nec stat: ex parte tui quin agam si dicerem ideo non ago. quia me non adiuuas: vel michi non coagis: nec coagere vis. Contradices michi et excusabis te. Minor probatur. quia dei causalitas et influentia non minus est parata et exposita et oblata sorti ad agendum actum precepti: quem sortes faciliter et libere ex se posset elicere quam platoni idem preceptum obseruan ti: vel ceteris causis naturalibus specialiter quia com tingit quod sortes preerat in gratia maiori quam plato: et quod primo cadat per obmissionem .b. actus preceptiPatet iterum minor: quia multi obmittunt actus de bitos: ad quos eliciendos deus inuitat et vocat et suggerit. Prouerbiorum primo.

¶ Conuertimi ni ad correctionem meam: en proferam vobis spir tum meum. Sequitur. Uocaui et renuistis. Extem di manum meam et non fuit qui aspiceret. Desper xistis omne consilium meum. Et apocalypsis tertio Ego sto ad ostium et pulso.

¶ Item hec ponit Anselmus de casu dyaboli tertio. Licet bonus angelus ideo acceperit et habuerit gratiam et perseueranti am: quia deus dedit: non tamen ideo malus non ha buit quia deus non dedit: et ponit exemplum de eo cui aliquid offertur et ille respuit. Et hec approbat dominus altissiodoren. libro secundo questione nona Muic etiam consonat quasi communis conceptio hominum. Si enim a me petis tibi dari. b. et ego renuo dare: conuenienter dicitur quod ideo non habee nec accipis: quia non do. Si vero illud tibi porrigoet offero: et tu libere posses illud accipere et non ad cipis. Non conuenienter refertur in me vel michi ascribitur causa non acceptionis.

¶ Item secundum aduersarium deus non agit: nec vult coagere nec dare gratiam propter culpam non recipientium. Igitur hominem aliqualiter sic se ha bere assignatur conuenienter propter quid et causa respectu huius quod est deum non conferre. Et hoc est propositum. quia per non accipere intelligitur que dam dispositio / vel dispositionis negatio ex parte hominis.

¶ Ad rationem igitur principalem neg tur consequentia et consequens. quia hec proposi tio ideo non agit .b. actum debitum: quia deus non agit nec influit. Aut ex sua formali significatione aut saltem secundum sensum quo communiter sic et accipitur importat non solum negationem abso lutam actualis causationis divine: sed notat antecedentem repulsam et refutationem ex parte dei: quamuis non stet vel non staret ex parte creature

¶ Ad probationem. Cum dicitur si affirmatio est causa affirmationis et negatio negationis. Aliqui putant Anselmum et aristotelem in hoc sibi discor dare: et Anselmum reuocare regulam Aristotelis Sed potest dici quod vtrunque dictum est verum in de¬ bito intellectu.

¶ Notandum quod affirmatio causalis que assignat propter quid respectu alterius affirmationis potest esse assignatio cause: et propter quid dupliciter. Uno modo accipiendo / et assignando illud absolutum: quod est per se et imme diate causa et principium alicuius causati: vt dicen do ideo asinus respirat quia habet pulmonem Et ideo luna eclypsatur: quia terra interponitur.

¶ Alio modo accipiendo / et assignando illud prin cipium sub respectu et ratione actualis causatio nis. vt dicendo Ideo .b. fit et producitur: quia. a. producit vel causat. vel ideo .b. capit esse: quia deus dat esse. Et hoc modo omnis causa vniuersaliter infert positionem effectus. et negatio effectus infert negationem talis cause. Loquendo igitur de affirmatione et acceptione cause primo modo. Sit hec propositio. Si affirmatio est causa affirmatio nis: et negatio est causa negationis: non est vera in causa libera siue totali / siue partiali.

¶ Si enim affirmatio seu positio et praesentia ipsius .a. sit causa et propter quid sufficiens ipsius .b. non oportet quod nega tionis et priuationis .b. causa et propter quid sit re motio et absentia vel non positio ipsius. a.

¶ Ite rum dicta propositio non vniuersaliter est vera de cau sa non requisita licet sufficiente. vt si tam .a. quam .b. di uisim foret per sui presentiam sufficiens causa ad ponendum .b. non oportet quod negatio et priuatio ip sius .a. sit causa et propter quid sufficiens priuatio nis .b. quia cum negatione ipsius .a. potest poni .b.

¶ Iterum dicta propositio non vniuersaliter est vera de causa non sufficiente nec totali siue intelligendo de non totali in determinato genere causali tatis siue de non totali propter requisitionem alte rius causalitatis secundum genus. Uerbi gratia quamuis luminosum in genere cause effectiue foret suf ficiens causa generationis luminis. tamen propter pensitatem medii non causabitur lumen ad presen tiam luminosi.

¶ Similiter. quamuis lumen in medio et color presens essent in genere cause effectiue cau sa sufficiens speciei generande in oculo. Tamen potest illis presentibus non generari huiusmodi spe cies propter indispositionem organi. et propter ab sentiam dispositionis que est circunstantia causalis secundum causalitatem materialem. Et iuxta hunc modum non sequitur. Si ideo sortes agit .b quia deus agit. quod ideo sortes non agit: quia deus non agit: quia ipsius .b. sunt due cause partiales. Et contingit quod negatio effectus non est propter absenti am et negationem huius cause: quin ipsa sit presens et ex se parata et exposita ad agendum: sed quia alb tera causa est absens vel respuit agere. iuxta etiam hunc modum non sequitur. Petrus habet et accipit gratiam et perseuerantiam: quia deus dat. igir tur sortes non habet nec accipit: quia deus non dat

¶ Preexigitur enim ex parte cause per modum cir cunstantie causalls dispositio vel negatio contrari indispositionis et voluntatem creatam facere quod in se est vel non ponere obicem vel remouere / nec habere.

¶ Sicut enim colore et lumins presentibus oculo ceco. non ideomon generatur visio: quia assit obiectum / et lumen: sed quia ex parte passi est indispositio.

¶ Licet ideo oculus sanus recipiat speciem: quia color / et lumen sunt presentia. ideo non ita sortes non habet perseuerantiam et gratiam quia diuina voluntas non sit presens / et parata influere quantum esset ex se: sed ex parte peccatoris est indispositio. ita quod diuina voluntas est causalitas oblata et parata influere proportionabiliter pre sentie luminis et obiecti. Sed indispositio pecca torum proportionatur oculo ceco vel clauso. Dicere autem quod ideo sortes non habet quia deus non dat denotatur quod ideo non habet: quia antecedenter deus non est paratus dare. immo antecedenter respuit et refutat siue stet ex parte creature siue none Et hoc est intentio Anselmi. quod cum in affirmatione assignante propter quid alicuius causati continentur quasi plura partialia propter quid vel quasi circunstantie causales non oportet quod negationes causate causa / et propter quid sit cuiuslibet cause vel circunstantie causalis negatio. Sed sufficit in terdum quod negatio solius vnius circunstantie causalis / siue principalis siue secundarie incluse in to tali propter quid / sit causa et propter quid negatio nis causati. Sicut cum offero tibi. b. et tm accipis huiusmodi acceptionis causa integra est voluntas mea offerens et parata et causa. etiam aliquo modo ex parte tui est volitio accipiendi et extensio manus vel negatio refutationis ex parte tui. Con tingit igitur quod non ponitur acceptio: non quin ha beam voluntatem paratam. Sed quia non facis quod in te est de accipiendo.

¶ Aristoteles autem intelligit de causa naturali et sufficiente et conue tibiliter necessario inferente causatum. Sumendo causam etiam pro absoluto non solum sub ratio ne actualis causationis

¶ Notandum enim quod causa suf ficiens vno modo dicitur causa que est totalis in suo genere causandi vt totalis effectiua. Alio modo causa sic accipitur quod eius affirmatiua ta lis acceptio infert vniuersaliter et conuertibiliter positionem effectus. Primo modo lumen / et color et potentia visiua sunt sufficiens causa speciei in visu. Non secundo modo: quia potest interuenire impedimentum.

¶ Secundo autem modo ideo a liquid est risibile: quia habet animam rationalem et sic intelligit philosophus.

¶ Si igitur in hac propositione. Ideo sortes non accipit. quia deus non dat: non denotaretur nisi quod negatio actualis datio nis est aliquo modo causa non receptionis posset con cedi: quia negatio illius actualis est circunstantia causalis. Sed talis propositio causalis esset assignatio insufficiens cause et diminuta: nec sufficienter termi nans questionem propter quid iste non accipit: im mo istud partiale propter quid esset resoluendum in aliud propter quid ex parte passi. Ideo enim non dat atualiter: quia in passo est impedimentum. Illa autem propositio plus importat in communi ac ceptione: quam puram negationem actualis causatio nis vt dictum est: ideo non est concedenda

¶ Respondendum est igitur ad ea quibus proba tur consequens illius rationis principalis esse ve rum scilicet quod ideo homo non agit .b. actum debi tum: quia deus non agit nec agere vult. Et quod ideo homo non habet gratiam et perseuerantiam: quia deus non dat

¶ Ad primum. Negatur consequentia. Si enim presentibus causis naturalibus perducitur .b. et non c. Deus non preordinauerat antecedenter .c. produci ex illis causis: sed .b. loquendo de ordinationem dispositoria / qua deus predisposuit ordinem causarum naturalium

¶ Sed si sortes tenetur producere .b. / et non producit: deus antecedenter preordinauerat ordina tione preceptoria / et obligatoria produci .b. vel consimile a talibus causis.

¶ Si etiam ex imperfectione causarum naturalium sequitur. c. effectus imperfectior: et non. d. effi ctus perfectior.

¶ Adhuc potest dici quod ideo non producitur .d. quia deus non agit nec vult agere ad d. quia licet non stet ex parte diuine causalitatis: quin ponatur .d. quantum est ex potentia sufficientia dei: sed ex insufficientia cause secunde. tamen stat ex parte dei: sic quod deus antecedenter ordinauit / et disposuit talem / et tantum effectum sequi ex tali proportione causarum.

¶ Ad secundum / dictum est supra. Talsum enim est quando mouens primum est quantum est ex se paratum mouere: sed stat ex parte mouentis secundi / ratione sue libertatis./ exemplum etiam quod posuit: procedit de mouente secundo recipiente a primo aliquam dispositionem nouiter necessitantem ad effectum vlteriorem.

¶ Ad tertium. Illud intelligitur de causa naturali: vel si de libera intelligitur de libera absente secundum illud quod est vel antecedenter respuente / et inud luntaria agere: vel insufficiente ad agendum

¶ Ad quartum. Non oportet quod defectus in effi ctu referatur ad quamlibet causam: vel ascribatur et imputetur cuilibet cause. Sufficit enim quod alicu cause etiam instrumentali.

¶ Ad quintum. Proceditur de possibili: et conceditur conclusio de possibili vt duarum creaturarum rationalium in puris naturalibus conditarum si si in ne aliqua differentia antecedente in illis: deus dat gratiam: vel aliud donum vni / et non alteri: ideo al tera non habet: quia deus non dat.

¶ Non sic autem est secundum legem communem ordinatam.

¶ Ad sextum. Causa precisa potest accipi pro causa sufficiente / et totali in tali genere cause ad positionem effectus: et sic non vniuersaliter est illa propositio vera: quia non de causa libera / vel includente causam liberam / vel etiam de causa naturali: vt si sit impedimentum ex parte alterius cause: vt de luminoso respectu luminis praesente opaco den so.

¶ Alio modo pro causa sufficiente et totali par exclusionem alterius cause vel causalis circunstan tie que non contineatur in illa causa precisa forma liter / vel implicite per illi nota. et sic diuina voluntas non est precisa causa actus meritorii / vel accep tionis gratie: quia secundum leges communes pre exigitur / quasi per modum circunstantie causalis marerialis dispositio aliqua in voluntate creata vel indispositionis remotio. Cum vero additur quod illa regula tenet in causis conuertibilibus cum causato

¶ Dicendum est quod causam conuertibiliter inferre causatum postest esse dupliciter. vno modo vt illud absolutum quod est per se / et immediate principium causati: et illud absolutum cui denominatiue attribuitur causari: concomitentur seinuicem conuert biliter. Et sic causa que importatur per diuinam do nationem / et gratia non se conuertibiliter inferunt: quia diuinum velle potest poni sine effectu exteriori Isto modo conuertuntur habere pulmonem / et re pirare. Alio modo vt illud quod est causa accepti sub ratione actualis causationis actiue. Et illud absolutum quod causatur vt acceptum sub ratione actualis causationis passiue conuertantur vt li minosum illuminare: et subiectum illuminari / vel deum dare / et creaturam accipere: et sic non vniuer saliter est vera: quod si affirmatio est causalis respectu affirmationis negatio sit causalis respectu negationis maxime quando illud absolutum quod na tum est causare est presens: nec stat in eo si non foret impedimentum ex parte alterius.

¶ Iterum potest dici quod dare potest accipi prooffer re antecedenter / et sufficienter. Alio modo pro actuali traditione / et transtatione dati in alterum vel pro vtroque simul. Aut sub aliis verbis aliquis dici tur dare vel simpliciter / et actualiter / vel quantum est ex se.

¶ Consimiliter non dare potest accipi vt pure / et precise neget actualem traditionem. et sic posset concedi: quod ideo sortes non accipit: quia deus non dat. sed etiam negat velle simpliciter. quia deus non vult formaliter / et simpliciter dare illud. quod nunquam dat. Alio modo vt neget non solum actualem traditionem: sed est antecedentem oblationem / seu neget dationem tam simpliciter quam quantum est ex parte dei: ita quod notet quasi repulsam et refutatio nem antecedenter / et simpliciter ex parte dei: quanuis non esset aliqua ratio ex parte creature. et sic negatur illa negatiua causalis. Et sic accipit Anselmus: quia sic etiam accipitur talis negatiua secum dum communem intellectum.

¶ Ad septimum negatur consequentia. Ad probationem. non infert propositum: quia non stat ex parte dei / quin voluntas agat: sicut stat ex parte vo luntatis quod actus non est: et non procedit ratio / et circunstantia causalis ex parte actus.

¶ Ad octauum huius quod voluntas non agat .b. non oportet assignare aliquod extrinsecum propter quid ipsam voluntatem licet causam agere posset reduci in aliud propter quid: quia defectus culpe vltima te refertur ad voluntatem causatam: non autem bene agere sic precise et vltimate sibi ascribitur.

¶ Ad nonum. Accipiendo proprie propter quid Et quia etiam vt potest proprie accipi in negatiuis neutra pars est dicenda: quia vna pars denotaret diuinam causalitatem dependere a creatura: et alte ra pars secundum communem acceptionem deno taret deum antecedenter respuere: siue sit ratio vel impedimentum ex per se creature / siue non. tamen sumendo propositiones causales large / et improprie potest dici quod ideo deus non influit nec agit ad b. quia voluntas creata non agit eo modo quo dicit Anselmus. Quod ideo deus non dedit angelo perseuerantiam: quia ille non accepita

¶ Ad improbationem. Dicendum est quod talis ypothetica causalis non denotat aliquam causalitatem in creatura respectu alicuius formaliter existentis in deo: sed solum denotatur quod ratio talis priuationis et defectus non est ex parte dei: sed volun tatis create. Et non est: quia deus antecedenter refutet voluntati facienti quod in se est: sed quia voluntas ex sua libertate omittit: et interpretatiue respuit.

¶ Ad dicta Augustini. Eque sunt contra alios quia si ideo voluntas non agit nec accipit: quia de us non dat nec agit: igitur poterat faciliter respon deri. Dicendum igitur quod Augustinus non vult determinate / et assertiue assignare causas quare duorum diu bene viuentium vnus cadit finaliter: et alius perseuerat: vel quare duorum diu male viuentium deus vnum specialiter vocat et suscitat et alie us manet finaliter impenitens. Asserere enim quod deus hoc non faciat nisi ex defectu antecedente in llis priusquam alter caderet vel priusquam alter inciperet.

¶ Asserere etiam quod hoc prouenit sine differen tia antecedente in illis que sit ratio illius casus vel conuersionis consequentis: et quod deus nunquam iuuat aliquem ex speciali gratia magis quam alium siue vocan do siue preseruando. Sic inquam asserere videtur pre sumptuosum. quia hec dei iudicia sunt nobis occul ta.

¶ Probabiliter tamen potest dici: quod quamuis duorum equalium / siue in bono / siue in malo deus speciali auxilio gratuito posset vltra communem vsum vnum preseruare a casu vel reuocare: tamen cuilet iusto paratus est assistere et influere generali influentia ad faciendum quod debet. et peccatori indulgere: si ante cedenter faciat quod in se est: vel non fuerit in causa impotentie.

¶ Ad primam improbationem. Dicta Anselmi loquendo de causa large / et improprie / et methaphorice Dicendum quod non accipere est causa pri uatiua non dationis. Et eum infertur igitur priuat causam dandi. Negatur sed priuat disposi tionem presuppositam ad dationem / vel ponit inpedimentum dationis et consequenter priuat actua lem causationem sicut densitas subiecti: Dicitur causa priuatiua non illuminationis: non tamen priuat per se et immediate causam illuminationis: quia contingit luminosum esse praesens. Similiter indispo sitio oculi est causa non habendi speciem non tamen priuat primo causam productiuam speciei in oculoscilicet lumen et obiectum priuat etiam dispositionem vel lonit impedimentum causationis.

¶ Notandum tamen quod cum ansel. dicit non acceptionem causam dationis Per non acceptionem intelligit ex parte voluntatis create refutationem expresse vel implicite et interpre tatiue. Et per non dare intelligit negationem actualis traditionis et causationis vel negationem volendi impliciter dare. Sed dicendo econtra quod ideo volun tas non anccipit: quia deus non dat: denotaretur non quod ne gatio dationis causalis et actiue sit causa negationis dati: sed notaretur quod antecedens repulsa et refutatio ex parte dei esset ratio non accipiendi.

¶ Ad secundam impro bationem. dicta anselmi non repugnant. Primum enim dictum eius sic intelligitur quod deus non facit creatu ram que non est non esse tanquam illa creatura non ha beret ex se non esse: nisi deus expelleret eam abesse vel impediret esse: quomodo diceres quod tu fal cis me cadere: quia ego ex meipso / vel aliundem stetissem nisi me impulisses.

¶ Secundum dictum est. quod aliquam rem non esse huiusmodi: puta non dare vel non accipere potest habere causam et propter quid. Ethec dicta non repugnant. De huiusmodi propositionibus causa libus improprie dicetur amplius in sequentibus distin. 38.

¶ Ad decimum. conceditur secunda re sponsio ibi posita.

¶ Ad improbationem. Dico quod vult et intendit quod ille recipiat: vult inquam et intendit non sim pliciter et efficaciter: quia non vult dare inuito nec indisposito et respuenti explicite vel implicite: tamen vult aliqualiter: quia quantum est ex se paratus est dare si voluntas vellet que potest libere velle. Et licet ta lis modus volendi non sit velle simpliciter et absolu te: est tamen velle formaliter et actualiter / seu quas conditionaliter et secundum quid: vt offero me tibi ad dandum sanitatem vel auferendum .b. sordem et non volo hoc simpliciter et efficaciter et vltima te: quia hoc perficerem / sed aliquem modum volendi formaliter habeo: tamen non faciam illud nisi lipere assentias: et ita nec vane offero. nec tamen seluitur receptio.

¶ Ad confirmationem per dem.

¶ Responsio ibidem adiuncta conceditur.

¶ Ad primam improbationem. Loquendo de tem ore paruo precedente lapsum concedo quod ideo non pabuerunt: nec receperunt: quia deus non dabat Non enim ex parte eorum erat indispositio / quam tenerentur auferre: et non habere. Sed loquendo de tempore quo quidem acceperunt illi quinon acce perunt: non ideo non acceperunt: quia deus non dedit: sed econtra.

¶ Deus enim preordinauerat vtsi starent vsque ad certum tempus: daret eis gratiam Similiter de primis parentibus.

¶ Si enim stetissent per aliquod tale tempus obseruantes preceptum / et resistentes diabolo accepissent gratiam

¶ Ad secundam. quamuis sint omnino similes: et ille qui vocatur ad baptismum ideo recipit gratiam: quia deus dat: non tamen ideo alter non vocatur et non recipit: quia deus non dat: quia in vtroque preerat obex reddens vtrunque indignum gratia et dignum pena scilicet peccatum originale: vt si quantum est ex me paratus sum dare .b. beneficium eque dignovel non contrarie indigno. Et Sortes / et Plato sint equaliter indigni: et dignifico sortem dando ei b. et non dignifico platonem. sed sic relinquo.

¶ Tunc quamuis ideo sortes accipiat / quia do: non ta men ideo plato non accipit: quia non do iuxta inteliectum supra expositum. Tamen est aliqua differentia inter huiusmodi paruulum non vocatum: et adultum propter quam differentiam hec propositio. Ideo deus non dat: quia ille non accipit pabet aliquam causam veritatis: et aliquem senum verum in respectu adulti / quem non habet respectu paruuli.

¶ Ad tertiam. licet antecedens sit negandum in casu quo deus antecedenter erat paratus dare tantam tratiam si iste produxisset talem et tantum actum qua lem et quantum poterat producere et preordinauerat deus dare tantam gratiam post talem actum tamen ne gatur consequentia: quia et si deus antecedenter paratus sit dare gratiam omni non indigno non tamen ex preordina tione antecedenti paratus est dare quantamlibet cuilibet non in digno contrarie.

¶ Ad quartam negatur antecedens equiualet enim isti ideo iste non se disponit faciendo quod in se est et quod preexigitur: quia deus non vult eum antecedenter iuuare ymo antecedenter re spueret quamuis ille faceret quod in se est nec staret ex parte eius.

¶ Ad probationem conceditur quod deus non vult simpliciter et absolute tollere illum obicen vel preuenire speciali auxilio ad tollendum non ta men ex hoc sequitur quod ideo iste non tollit: quia deus non vult eum adiuuare. et conceditur quod in quibus ollit hoc est speciali auxilio gratuito et quod in quipusdam non tollit hoc est iusto iudicio per culpam in eis existentem: quia sunt indignigratia et gratui to beneficio. Et eum dicitur quod secundum Augustinum ideo deus quorundam voluntatem non con uertit quia noluit.

¶ Potest dici quod posset eorum conuertere voluntatem speciali / et singulari modo / preter modum communem sicut conuertit pau lum: et tali modo non conuertit: quia non vult ta li modo conuertere.

¶ Sed Augustinus non actipit nolle pro antecedente respuitione auxilii com nunis si homo faceret quod in se est de tollendo obicem vel potest dici quod circa pecoatorem impenitentem est intellectiue quasi tria / secundum prius et posterius ordinata primo culpam peccatoris cum negatione faciendi quod in se est: et quod debet antecedenter Secundum est deum non velle: vel etiam nolle conuertere: et hoc nolle habet aliqualem mixtionem volun tarii. Tertium est negatio gratie: licet igitur secundum vt dicit solum negationem volendi vel causandi possit assignari ratio et propter quid respectu tertii. tamen talis assignatio est secundum quid et reducibilis in aliam assignationem significantem culpam et indispositionem in peccatore. Ideo enim non vult misereri: quia iste indignus est: nec facit quod faciendum exigitur ex parte sui. Ex hiis autem non sequitur quod ideo iste non agit nec se disposuit: quia deus antecedenter respuat ei coagere quod tamen importaret illa causalis quam negaui supra. vel potest dici quod Augustinus. Po nit illam causalem. ideo deus non conuertit. quia non vult conuertere vt negatio volitionis intelligatur quasi propter quid / respectu negationis executionis et actualis causationis diuine. Ex hoc autem non sequitur causalis illa que principaliter negatur.

¶ Ad illud Ambrosiis per illud non respicere non intendit Ambrosius. negationem et repulsam influentie / et auxilii diuini parati secundum communem vsum et modum peccatoribus volenti bus redire: sed intendit puram negationem singularis auxilii quod non est antecedenter paratum et ex positum omnibus peccatoribus: et conceditur quod ne gatio illius specialis auxilii poterat tunc assignari aliquale propter quid / respectu non stetus proillo tempore. quia deus disposuerat illud auxilium sin gulare conferre certo tempore. Ex hoc autem non sequitur / illa causalis in sensu quo negata est supra / que etiam intelligitur de repulsa auxilii secundum communem cursum preparatum peccatoribus vo lentibus facere quod in se est et quod debent ad reuertendum.

¶ Ad quintum / negatur antecedens vt deum non velle tales credere assignatur propter quid vltimum / et neget influentiam dei anteceden ter esse paratam: immo propter demerita / et indispositionem illorum non adiuuat illos / nec illi faciunt antecedenter quod in se est et quod possent secundum influentiam dei generalem. et etiam quod deberent secundum ordinationes diuinas.

¶ Ad probationem / non negatur / quin negatio volendi dare posset aliquo modo assignari / tanquam propter quid respectu negationis dationis actualis. et con sequenter negationis ipsius causati: sed non est pro pter quid vltimatum: sed reducitur quasi in propter quid in negationem dispositionis et faciendi quod in se est: et in affirmationem indignitatis circa peccatorem. Et hoc intendit Anselmus per negationem acceptionis. id est. non facere quod in se est ad accipiendum: sed habere indispositionem in dignificantem: et ita implicite et equiualenter repulsam acceptionis per non dare. etiam Anselmus non intelligit puram negationem dationis: sed antecedentem determinatam et absolutam refutationem ex parte dei / siue stet antecedenter ex per te creature siue non Intendit etiam Augustinus quod illi qui credunt per fidem formatam ideo credunt: quia deus speciali auxilio et gratia adiuuat eos / et illi qui non credunt non adiuuantur illo speciali auxilio: sed huiusmodi ratio. antecedens est in illis: quia non bene vtun tur generali dei influentia et auxilio sibi exposito.

¶ Ad aliud deus non exce cat nec indurat causa do in eis speciali influentia actus inordinatos: sed deserendo et non adiuuando speciali auxilio: quia illi non antecedenter faciunt quod deberent et possent ex generali auxilio. vt in sequenti questione de clarabitur.

¶ Ad aliud Tirii et Sidonii / non fecerunt antecedenter quod possent de querendo fidem et notitiam veritatis. Si enim fecissent / deus illis misisset: vnde ad notitiam veritatis peruenissent. Deus autem propter culpam eorum non misit: licet quidam credidissent si deus speciali gratia pre dicatores illis cum miraculis misisset.

¶ Ad sextum / loquendo de vocatione et preseruatione com muni que intelligitur secundum precepta et documenta antecedenter tradita / et secundum influentiam dei generalem expositam. et consequenter secundum dei influentiam specialem aliquam / supposito b ono vsu influentie generalis. negatur prima pars antecedentis. quia illa sunt atnecedenter expo sita predestinatis et non predestinatis. Loquendo vero de vocatione et preseruatione quadam singulari et rara preter modum communem quali vocatio ne deus ex speciali priuilegio / et cum speciali miraculo aliquos vocat et preseruat / vt paulum. Conceditur quod ideo quidam interdum sic vocantur vel preseruantur / et alii non vt iniuisti non sic vocantur vel preseruantur: quia isti sunt predestinati. et non illi: et consequenter potest concedi / quod ideo illi non sic vocantur. quia deus non vult eos tali singulari modo vocare licet etiam hoc posset reduci in aliud propter quid. quia illi sunt indigni tali gra tia et auxilio: et licet alii sint eque indigni non sequitur quod ideo de hoc non tribuat illis propter indigni tatem eorum. Sed hec non sunt contra principale propositum: quia et licet deus non offerat antecedenter illis talem modum auxilii. tamen antecedenter est paratus conferre auxilium influentie ge neralis / et consequenter influentie specialis. qua solet de communi lege adtuuare bene vtentes influentia generali faciendo antecedenter quod in se est secundum naturalia sibi data. Negatur etiam ille singularis modus auxilii / merito propter culpas hominum. Cum ergo dicit Augustinus quod ideo peccator non surrexit. quia nondum deus hunc ere xit. potest dici quod vel ly quia notat concomitantiam vel si sit assignatio propter quid / est assignatio imperfecta et diminuta tanquam propter quid secundum quid et conditionale / et in aliud propter quid redu cibile. Ideo enim hic non resurgit: quia indignus est releuari: et ex libertate / et malicia impeditur facere quod in se est: immo implicite et interpretative repellit auxilium. licet sibi paratum esset: et ob hoc deus eum non erigit auxilio speciali. Inde sequitur con tinuatio more: in priori statu et negatio effectus oppositi. Ad aliud. non videtur concedendum quod ideo iste non perseueret quia non est predestinatus. quia hec denotaret quod ratione non predestinationis deus iste substraheret influentiam et auxilium: propter quam substractionem iste caderet. vel quod non predestinato existenti in peccato deus non esset paratus influere sed respueret antecedenter influere ad penitendum et reuertendum: quamuis iste faceret non minus quod in se est: quam alius predestinatus: tamen interdum predestinatum adiuuat quodam singulari modo ratione predestinationis. Et cum arguitut quod deus est cau sa quare precise tantus et non maior sit numerus pre destinatorum. etc. Potest dici quod accipiendo non praedestinari pro mera negatione predestinationis abstrahendo a reprobatione et deputatione ad gehennam / et a cul pa / quamuis posset concedi quod deus est causa quare illi non sunt predestinati. Tamen accipiendo non pre destinari. prout implicat reprobationem et finalem impenitentiam et mansionem in peccatis. Negatur quod deus sit causa quare illi non sunt predestinati. et ne gatur antecedens. In hoc enim quod dicitur deus est causa quare tantus precise vt non maior. etc. Implicatur vni affirmatiua / scilicet quod deus sit causa quare isti sunt praede stinati: et implicatur vna negatiua: scilicet / quod deus sit cau sa quare alii non sunt predestinati: sed reprobati. Muius autem deus non est causa: saltem totalis vel vltimata. sed habet resolui in propter quid ex parte non predestinatorum: scilicet propter demerita. vt in sequentibus ostendetur. Ad argumentum in principio questionis patet questione sequenti. Et sic de ista presenti questione.