Quaestio 4

¶ Sequitur. 4. questio distinctionis. 45. COnsequenter quero vtrum innitendo precise ratio nibus naturalibus et experientiis sit probabilius ponere voluntatem humanam agere libertate contingentie quam naturali necessitate

Quod non: quia illud in lumine naturali magis est ponendum quod magis consonat pulchritudini et ordinationi vniuer si: sed omnia euenire de necessitate est huiusmodi: quia si omnia eueniant cursu et ordine necessario: sequitur quod nichil inordinatum eueniret.

¶ Contra: quia vt recitat Augusti nus. 5. ci. 9. cicero maluit negare in deo praescientiam futu rorum vel diuinationem quamcunque futurorum possibile: quam negare libertatem arbitrii humani.

¶ Notandum voluntatem nostram necessitari antecedenter in actionibus suis posset intelligi prouenire ex duplici causa. Primo ex prescientia et preordinatione diuina respectu vniuscuiusque futuri distincte a deo praecogniti / et praeuoliti et de hoc specialiter inquiretur in sequentibus: quia in limine naturali non est ponendum quod deus sic distincte precognoscat et praeordinet singula futura. Alio mo ex causis superioribus vel ex propria natura humanitatis sicut brutum ex propria natura agit necessario non libere. respondeo quod probabi Et sic ad questione ius et rationabilius in lumine naturali est ponere liber tatem indifferentie ad opposita diuisim pro eodem tempore futuro in voluntate no stra. licet pars ista non euidenter demonstratur tamen opposita non videtur ab hominibus tenenda etiam nulla lege speciali data supernaturaliter a deo. sicut enim non est pre sumptuose et temere asserendum quod non est sufficien ter ostensum. ita nec omne illud est proterue negandum quod non est euidenter et efficaciter demonstratum: sed pars probabilior est concedenda et simpliciter ponenda.

¶ Arguitur igitur pro responsione. primo: quia aliter sequere tur quod secundum dictamen recte rationis nullus homo es set reus pene nec demereretur puniri. consequens est improbabi le et est in subuersionem iusticie publice / et iuris cluilis et humane policie ymo dicens hoc ore ostendit facto se assentire oppositum: quia sibi iniuriantem accusat et punien dum iudicat. Probatur consequentia: quia iudicio sapientis: et secundum dictamen rationis nullus demeretur puniri propter actionem quam non potuit antecedenter vitare nec contraxit culpabiliter hanc impotentiam nec hec impo tentia est sequela peccati cuiuscunque in se vel in alio: patet: quia iudicio sapientis secundum rectam rationem homo iudicatur excusandus si aliquo necessitante ipsum ageret aliquid quam necessitatem non poterat antecedenter vitare nec ex culpa quacumque sequitur huiusmodi necessitas. si igitur vbi manifestum est talem necessitatem praecedere iudica mus non demereri punitionem vbi secundum veritatem erit huiusmodi necessitas non erit secundum veritatem demeritum pene.

¶ Potest igitur sic argui. nullus secundum rectam rationem demeretur puniri / propter actionem respectu cuius habet veram et legitimam et rationabilem excusationem quilibet homo esset huiusmodi: ergo. patet minor: quia legi tima excusatio est quod non potuit vitare nec in se stetit sed fecit quicquid potuit: et quantum potuit facere ad vi tandum nec in potentia huiusmodi est sequela peccati. quilibet enim iudex sapiens et iustus reciperet hanc excusatio nem et negans illud vellet huiusmodi excusationem per ip sum factam recipi. Dices homo in casu verberat et verbe randum iudicat brutum suum vel puerum vel dementem.

¶ Contra. licet homo verberet / et verberandum iudicet pro commodo futuro et vt aliter agat pro futuro tamen si sit sapiens vtens ratione: non iudicabit ipsum verberandum eo quod demeruerit pro culpa preterita et vt fuetur ordo iusticie puniendo demeritum et reatum praeteritum igitur pari ratione in homine: quia homo tanta necessitate naturali et tam ineuitabili agit et agitur sicut brutum vel demens vel dormiens.

¶ Secundo arguitur ex ratione culpe pre cedens enim ratio procedit ex ratione pene sequeretur quod non potest esse peccatum seu malum culpe vel moris et quod omnis homo est impeccabilis. consequens est falsum: quia hoc est subuertere politiam humanam et concedere furta et adulte ria: et homicidia. Perit etiam philosopria moralis et scientia vtriusque iuris nec esset consequeter bonitas virtuosa moralis nesera probatur Marci primo. nullus peccat agendo id ad quod agendum inducitur / et determinatur et ineuitabiliter neces sitatur praecise ex naturali cursu: et ordine causarum conuenienter instituto. sic esset: igitur. maior probatur. tum: quia illud non est malum culpe quod non est contra ymo secundum ordinem naturalem conuenien ter et debite institutum. tum: quia secundo Ethi. c. 5. non efficimur boni vel mali naturaliter. tum. quia. 8. Ethi. c. 3. nihil est in ordinatum eorum que naturaliter / et secundum naturam fi unt. natura enim omnis ordinationis causa est. tum secundo de co lo et mun. c. 5 nam semper facit quod melius est vt sibi possibile est Minor patet: quia omnis actio humana proueniret necest sario secundum cursum et ordinem causarum prius institu tum conuenienter et debite: ymo actio vitiosa non mi nus esset secundum ordinem institutum: quam actio virtuosa.

¶ Item. nullus peccat agendo id ad quod agendum ordinatur ex ordinatione / et determinatione illarum causarum quibus subest / et secundum quas debet regi / et agi. nullus etiam male viuit viuendo taliter / et ad talem finem qualiter et ad qualem finem viuere conditus est et a primaris sui constitutione ordinatus sic esset de omni homini quia ordo naturalis causarum quibus agitur a principio vitea vsque ad finem ordinauit / et determinauit ipsum ad illas actiones precise quas agit.

¶ Item. Illud non est pec catum quod non est difforme et contrarium: ymo consonum et conforme diuine ordinationi et regule recte et legibus re ctissimis et ordinatissimis quibus debet conformari: omnis actio humana esset huiusmodi: quia proueniret ex naturali ordine / et institutione causarum vniuersi et legibus superio ribus ab eterno praeordinatis a prima causa / et primo prin cipe: et in illis causis superioribus nulla est inordinatio et secundum illas debet regi et agi homo: igitur si sortes nunc faciat .a. omne dictamen dicens quod sortes prius debebat facere oppositum: erat falsum: quia contrarium ordinatio ni causarum superiorum et contrarium legibus eternis ordinatissimis. Nullo igitur iure / nulla etiam lege iust: tenebatur facere oppositum: si dicitur quod ille regule / et leges sunt ordinatissime: tamen defectus interdum est in inferioribus ex parte passi materialis vel agentis secundui

¶ Contra: aut hec indispositio vel imperfectio in passo vel in causa secunda: sequitur necessario ex illis legibus et regulis ordinatissimis: aut non Si secundum. igitur principale propositum. Si primum / igitur non est culpa nec indispositio culpabilis in tali priuatione. Probo: quia sicut illud non est falsum quod necessario sequitur ex veris: ita illud non est inordinatum et vitiosum quod ne cessario sequitur ex legibus / et regulis ordinatissimis Ordinans enim recte aliquas leges antecedentes et cau sales ordinat implicite / et consequentur quicquid necessario sequitur ad illas leges: et ita sequitur quod omnis homo est impeccabilis.

¶ Dices. ymo est peccabilis et male viuit quia latet eum ista necessitas.

¶ Contra. brutum tunc vel demens / vel dorminens male viuerent: quia latet eos ista necessitas.

¶ Item. Ignorantia huiusmodi videtur magis excusare quam accusare vel aggrauare.

¶ Item. Alle qui est huiusmodi opinionis esset impeccabilis: ergo expeditquod ad hanc opinionem omnes publice inducantur non so lum quia vera est: sed etiam quia non erunt homines in statu peccabili. consequens est subuersio generis humani.

¶ Dices ideo homo peccat / et est dignus punitione: quia ita com placenter agit: tanquam si contingenter ageret: ymo sic com placet in actione: quod si in libertate sua esset data optio ne non omitteret / nec omittere vellet huiusmodi actionem et hec causa etiam assignatur: quia interdum agens necessario bonum dicitur agere libere / et laudabiliter

¶ Contra. Si explicite / et formaliter haberet complacentiam reflexam / et approbationem sue actionis non pec taret in tali actu reflexo: igitur nec peccat ex eo quod habet implicite / et interpretatiue talem complacentiam et ap probationem reflexam. Antecedens probatur: quia huiusmodi actum reflexum haberet mere naturali necessitate: non culpabilite contracta: sed proueniente ex ordine conuenienter et recti sime instituto in causis superioribus: nec magis vide tur vituperandus homo propter huiusmodi actum reflexum: quam si deus imprimeret talem actum in homine.

¶ Item. Non videtur ratio quare brutum / vel demens / vel dormiens vel puer non peccarent: quia isti agunt non minus com placenter et delectabiliter: nec maiori necessitate naturali. Dices. homo sanus et dispositus habet rationem et voluntatem quae sunt principia talium actionum: non autem priuatus vsu rationis.

¶ Contra. tanta / et tam ineuitabili necessitate agit et agitur homo in actibus partis ra tionalis: sicut partis irratonalis et sicut brutum: igitur non magis sumus domini actuum partis rationalis / quam partis irrationalis: nec magis sunt in potestate nostra: igitur non magis imputabiles ad culpam: nec minus excusabilis homo respectu illorum. Si obiicitur de peccato originali non valet. tum / quia loquimur de peccato ac tuali / et de actione viciosa. tum / quia illud est sequela peccati voluntarii non ex primaria ordinatione: nec ex naturali institutione humane nature secundum causas su periores quibus debet homo regi et agi. tum / quia loquimur stando praecise in lumine naturali quid probabilius ponendumsequeretur quod maior vel Textio principaliter mior dificutas agendi quod praeceptum est vel vitandi quod prohibitum est non esset circunstantia faciens ad maiorem vel mi norem aggrauationem vel excusationem: quia sem per esset ineuitabilis necessitas opposita impossibi litati simpliciter. Consequens est falsum. quia quilibet iudex sa piens et iustus huiusmodi circunstantiam attenderet / et accusans / vel accusatus hanc circunstantiam allegaret.

¶ Quarto. Non magis malus et reus et culpabilis fo ret homo ex opere per deliberationem facto: et a propo sito quam ex surreptione praeueniente / vel impellente subreticie: quia equaliter ineuitabilis necessitas.

¶ Quinto. non erit electio in humanis actionibus. nec erit optio danda homini super altero duorum disiunctim. Con sequens est contra Aristotelem. 3o. Ethi. capite. 5. et contra communem animi conceptionem. Consequentia patet: quia nulla est electio / vel optio: nisi vana / et stulta et putatiua super altero duorum quorum vnum est sim pliciter impossibile: et alterum est simpliciter necessarium

¶ Sexto. Opposita opinio non est publice dogma tisanda: igitur non est vera: nec animo tenenda. Consequentia probatur: quia si foret animo tenenda tamquam vera ex eius publica dogmatisatione multa bona sequerentur: quia tolleretur error a vulgo: et tantus error vt ex illo fere to tum regimen humane vite dependeat / et publice dogmatisare hanc veritatem est conforme regulis eternis ordinatissimis. quia veritas est conformis diuinis / et celestibus ordinationibus potius quam error / et falsitas Antecedens probatur: quia esset subuersio humane politie: et esset concedere furta et adulteria. etc. Unte sicut dicit Auicenna primo methaph. cap. 6. quod negantes prinum principium sunt vapulandi / et exponendi igni quousque concedant quod non est idem comburi et non com buri: percuti / et non prercuti ita dicens ab homine nichil agi libertate contingentie est vapulandus et concre mandus donec concedat meipsum libere prercutere: nec habet de me conqueri: quia non poteram eum non affligere.

¶ Abi cienda igitur videtur opposita opinio tanquam dissona expe rientiis et principiis moralibus et communibus animi con ceptionibus apud omnes gentes: et qua praeiudicat bono regi mini vite humane.

¶ Septimo. Hec videtur esse opinio Aristotelis in morali philosophia. Sumus enim domini operationum nostrarum a principio vsque ad finem. 3o ethi corum. cap. 12. et ibi ponit quod in potestate nostra est non acqui rere habitum a principio licet cum iam acquisitus est non sit in potestate nostra tollere statim: et cap. praecedenti dicit quod in potestate nostra est sic vel sic assuefieri et habituari: sed puos habituationem non est sic in potestate nostra esse iustum vel iniustum: sicut a principio in potestate nostra est egrota re et non egrotare. post autem inobedientiam et continem tiam non in potestate nostra non egrotare. Sic etiam in po testate nostra est lapidem proiicere et mittere vel non mit tere: sed post emissionem non est in potestate nostra resume re: vel retinere: et ibi dicit Arist. et probat. 96. metha. quod aliquid est contingens ad vtrunlibet: et quod quedam non gonerantur: nec per consequens corrumpuntur: quorum tamen erant principia et cause vt possent generari et consequenter corrumpi: et probat deducendo ad hoc inconueniens: quia aliter omnia ex necessitate essent: et cuiuslibet futuri iam esset posita in praesenti / et in praeterito aliqua causa ex qua necessario sequeretur illud futurum.

¶ Item. 9. meth. cap. 5. potentie ra tionales sunt contrariorum. Impossibile est autem simul face re contraria. necesse est ergo alterum esse quod proprium est id est quod determinat. Dico autem hoc appetitum quod enim desiderabit principaliter hoc faciet. et caps 10. vult quod potentie secundum rationem sunt contradictionis: sed potentie irrationales non sunt contradictionis: nu si per adesse et abesse actiua passiuis. Item 1 peryarme. postquam distinguendo processerat inquirendo an altera pars contradictionis de futuro sit determinate vera: et arguendo intulerat omnia euenire de necesse tate. tandem determinando negat omnia euenire de necessitate: ymo dicit quod quodam sunt contingentia ad vtrumlibet quorum principium est ab eo quod consiliamur et quodam conti git fieri: licet non fiant: et contingit quoadam non fieri licet fi ant. vt hanc vestem possibile est incidi et non inciditur: sed par vsum consumitur: possibile est etiam hanc non incidi et tantu inciditur.

¶ Octauo. differentiarum causae et principii si ignobili or est in rerum nam sequitur quod et nobilior ponenda sit: sed ifferentie causandi et principiandi sunt cause libere et naturaliter contingenter et necessario. Canre autem libere libertate contra dictionis alterum effectum distinctum essentialiter videtur nobilior modus et differentia causandi. probatio. quia hec conditio non repugnat principio actiuo: nec videtur dicere impe fectionem: quia homo reputatur praestantior bestiis in hoc quod habet liberum dominium actuum suorum:. et quanto hominis complexio et dispositio magis recedit ab indifferentia respectu op positorum qua non sunt bonum et malum: et quanto magis accedit ad limitationem et artationem respectu vnius par tis contradictionis tanto iudicatur ignobilior et imper fectior et magis appropinquans ad bestialitatem: vt de demente vel ebrio.

¶ Nono. in dubiis quae tangunt bonum / et malum regimen vite humane tenenda est pars securior et minus periculosa: sed hoc est ponere in no bis huiusmodi liber tatem. Probo: quia nullum peri culum apparet in tenendo hanc partem nisi periculum errore opinionis: sed equaliter isti periculo probabiliter exponitur pars opposita: et vltra opinio opposita inducit ad negligentiam et contemptum praeceptorum: et ad excusationem et desensionem peccatorum: et ad impeeritentiam et ad peruipensionem virtutum et vitio rum et ad licentiam putatiuam quorumlibet concupitorum: et ita multiplici periculo exponit homines probabiliter.

¶ Decimo. Si actiones hbumane proueniunt ex tali necessitate antecedente ineuitabili. aut agitur hec necessitas pro uenit causaliter ex eternitate et immutabilitate divine precientie et praeordinationis. aut ex influentia corporum celestium et constellationum. non primum vt ostendetur in sequentibus. Et quia in lumine naturali non foret illud ponendum. Si secundum vt communitur ymaginantur homines in lumine no turali ponentes huiusmodi necessitatem actionum nostrarum

¶ Contra multipliciter primo: quia sequeretur quod in actionibus humanis nichil est inordinatum nec vituperabi le vel repraehensibile. aut quod in celestibus sit maxima inordinatio / et maxime secundum rectam rationem ab homine reprobanda. consequens est irrationabile quo ad pri¬ mam partem: qui enim hoc ponit torquendus est: donec ocedat quod non recte agitur erga eum.

¶ Secunda eti am pars consequentis est falsa secundum philosophos / et secundum fidem Consequentia probatur: quia si in celis nulla est inordinatio: magister actiones humane sunt elicite conformiter regulis determinationibus rectissimis / et ordinatissimis Si vero in homnibus sit deordinatio vituperalis: igitur primo et maxime est de ordinatio in illis causis: et in dispositione illarum causarum a quibus necessario prouenit talis inordinatio / et que preordinant et predeterminant: et necessario incitant ad omnem inordinationem huma ni generis.

¶ Confirmatur. Si ex influentia constellationum celestium necessitatur homo ad agendum omnia quae secundum voluntatem agit: sequitur quod nulla politia regni vel ciui tatis tam male et inordinate regitur a principe humano uam inordinate / et turpiter regitur et agitur vniuersitas humani generis a causis superioribus. Probo: quia princeps terrenus prohibet homicidia fieri. etc. Cause autem superiores inclinant / et inducunt: ymo ineuitabiliter necessitant homines ad furta et homicidia / et ad transgressio nes legum iustissimarum a sapiente secundum dictamen recte ra tionis compositarum. Inducunt etiam naturali necessitate homines ad fidem / et sectanfalsissimorum errorum et ad vanissimos ritus / et stultissimos cultus ydolorum. Patet in diuersis sectis sub celo. Si autem homo scienter induceret populum ad huiusmodi errores: merito foret ex tirpandus ab humano genere. Ex quo vltra sequitur quod cause superiores magis inordinate se habent erga hominem quam circa bruta: quia inducunt ineuitabiliter humanum genus in errores et ritus stultissimos / et discon uenientes et derisibiles.

¶ Item. sequitur vlterius quod quanto aliqua politia inferior magis permitteret / et con cederet furta. etc. ymo induceret ad ista: tanto esset magis ordinata et recta. et econtra: quanto aliquis rector magis prohiberet furta. etc. et preciperet virtutes: et leges datas: tanto inordinatius regeret. Probatio consequentie: quia politia inferior: tanto est magis ordinata quanto magis conformatur politie celesti et rector infe rior: tanto rectius se habet in regendo quanto magis conformiter imitatur prmum rectorem vniuersi: et or dinem celestium causarum. Influentia autem et dispo sitio corporum celestium praedeterminat / et praeordinat ho micidia fieri: et inducit homines ad hoc faciendum. et ita rectores prohibendo fieri homicidia / et praecipiendo bona fieri contrariantur / et difformantur ordinationibus celestibus: et prohibent fieri ea que cause su periores decreuerunt necessario fieri: et praecpiunt fieri ea quae cause superiores determinauerunt non posse fieri.

¶ Istas rationes tangit Augustinus. 5. ciui. capi. pri mo dicens. Qui dicunt ex stellarum positione decerni: qualis quisque sit: et quid ei boni proueniat / velaccidat mali: et easdem stellas putant habere hanc potesta tem sibi traditam a summa dei poestate magnam ce lo faciunt iniuriam in cuius velut clarissimo sonatur e splendidissima curia opinantur scelera facienda de cerni: qualia si aliqua terrena ciuitas decreuisset genere humano decernente fuerat euertenda. et Chru sostomus super illud Matthei. 2. Uidimus stellam eius in oriente. si homines adulteri sunt et homicide per stel las: magna est illarum iniquitas. Maior autem illius qui ad hoc condidit illas: et cum tanta iniquitas futura esset per stellas si noluit deus emendare non est bo nus si voluerit et non potuit: impotens est.

¶ Secun do. que fiunt a natura maxime ab ordine causarum superiorum fiunt eodem modo / et eodem ordine et ad eundem finem: sicut si fierent ab arte vel ab homine sa plente secundum prudentiam. 2o. phisicorum: igitur si humanum genus regitur / et agitur a causis celestibus sequitur quod re gitur et agitur quantum est ex parte illarum sicut regeretur a sapiente vtente recta ratione: sed nullus sapiens prae ordinaret et predeterminaret mala fieri: nec necessita ret homines ad huiusmodi: nec impossibilitaret ad bona ante omnem culpam: igitur nec ordo celestium sic necest sitat.

¶ Tertio. sequitur quod deus ab homine non solum non est colendus / et adorandus / et diligendus / et honoramdus et timendus cum mere naturali necessitate agat sicut sol: ymo quod sit a nobis summe odiendus / et reprobandus / inhonorandus / maledicendus et blasphe mandus: et magis quam homo. Probo: quia si homo est odien dus et vituperandus propter adulteria / et homicidia multo magis ille a quo primo et principaliter homo deter minatur et necessario incitatur et ducitur ad agenda ho micidia. etc. Si etiam homo inducat alium ad hec per petranda est vituperabilis: igitur et deus qui est prima causa totius ordinationis / et dispositionus celestis. Hoc tangit Augustinus. 5. ciu. capite primo dicens. hec opinio quid aliud agit: nisi vt nullus omnino colatur: aut rogetur deus.

¶ Quarto. sequitur quod astra sunt ab homine adoranda / et veneranda tanquam dii: et quod non sunt honoranda / sed reprobanda / et detestanda: ita quod hec opinio inducit ad ydolatriam: et destruit seipsam. Pri ma pars probatur: quia eorum potestati totaliter sub lacemus: et illorum preordinationibus regimur / et agimur: nec est aliquod aliud ens adorandum in cele stibus: quoniam pari ratione sydera. Secunda pars probatur non solum quia non cognoscunt actus no stros: nec solum quia homo videtur dignior illis cum intelligat illa / et illa non intelligunt: et cum sit finis illorum ex secundo phisicorum / et secundo de anima. Sed etiam quia mere naturali necessitate agunt in hec inferiora: et quia nos inducunt / et necessitant ad facien dum contra leges iustas et vnde confusibiliter vitupe ramur / condemnamur / et punimur.

¶ Quinto. contra huiusmodi opinionem solet sic argui ad identita tem constellationis non sequitur in homnibus simlitudo et conuenientia vite / et fortune. igitur vita humana non necessario agitur secundum determinationem constella tionum. Anteceedens probatur: quia simul tempore et in eadem domo nascitur ille qui est futurus pauper / et miser: et ille qui erit diues et felix. duo etiam gemini habent multam differentiam in corporibus et moribus: et in fortuna: et maiorem interdum quam duo geniti a diuersis parentibus in diuersis locis / et temporibus. Abi autem foret maior diuersitas constelationum: ibi foret maior diuersitas vite. Et vbi maior conuenientia constellationis ibi foret maior conuenien tia vite: quod videmus esse falsum. hec tangit Augustinus quinto ciui. capite tertio. et recitat responsionem cu iusdam astronomi dicentis quod duorum geminorum sunt diuersa fata: quia vnus nascitur prior altero: et in illo mo dico tempore variatur constellatio: ita vt maxima pars celi oriatur et ascendat in hemispherio. nostro: et maxima lars occidat ex parte opposita. ponebat exemplum de rota figuli velociter mota in qua bis signauit de at ramento maxima celeritate tamquam in eodem loco. Rota vero quiescente inuenta sunt illa signa plurimum di stare.

¶ Contra istud ex dictis Augustini cap. quinto potest argui. vita et fatum hominis non pendet ex constellattone conceptionis. igitur nec ex constellatio ne natiuitatis. Consequentia patet: quia illa videtur prior et radix fortune hominis. Antecedens probatur de Iacob / et Esau: qui simul concepti sunt. et de Pha res / et Aram. Senes. trigesimooctauo. tamen fuerunt multum differentes in vite moribus et fatis. Et ob hoc August. 5. ciui. cap. 2. et. 5. prefert responsionem et iudicium cuiusdam medici responsioni cuiusdam astrologi. Duorum enim geminorum cum vnus egrotabat: et al ter. cuius causam assignabat astrologus identitatem constellationis. Medicus autem pro causa assignabat vniformitatem complexionis cum vniformitate nutri nenti. Augustinus autem prefert responsionem medici. si enim propter identitatem constellationis simul egrotabant quare non similiter in aliis geminis / vel in aliis / qui si mul tempre in eadem domo nascuntur. quare est propter identitatem constellationis non simul vigilabant: et simul dormiebant / ambulabant / et comedebant: et de huiusmodi actibus qui pendent ex voluntate.

¶ Sed ra tiones Augustini non videntur sufficientes: quia in brutis coniter plures fetus simul concipiuntur: et tamen sunt diuerse vite illorum: et causa huius diuersitatis non est libertas: sed ordo causarum naturalium. Similiter homo producit in terram multa semina que sunt similia in apparentia / et tamen varii sunt euentus herbarum / inde nascentium ex causis mere naturalibus. Similiter constat multam esse differentiam in corporibus duorum geminorum: quae non pro uenit ex causa libera: sed ex ordine causarum naturali um: igitur diuersitas vite et fortune in duobus geminis non videtur prouenire ex libertate voluntatis: sed di cetur prouenire ex causais naturalibus. idcirco non directe contra responsionem illius astrologi: sed ex huiusmodi responsio ne contra ipsos astrologos arguitur ex dictis Augustini 5 ciui. ca. 3o sic. si responsio illius astrologi sit vera sequi tur quod impossibile est astrologum ex constellatione con ceptions vel natiuitatis scire / et iudicare vitam / et fa ta hominis. Consequens est contra astrologos: qui ad hoc singulariter applicant suam scinam: consequentia probatur: quia si breuissimo tempore nobis imperceptibili fit maxima varia tio in celo: et talis variatio celi nobis imperceptibilis variat constellationem et consequentr fatum hominis: ergo impossibile est scire punctualiter propriam constellellationem hominis: nec consequenter fata eius.

¶ Confirmatur. Si iudicium de aliquo pendet ex pluribus vno illorum ignoto non potest recte iudicari maxime ex quo secundum va riationem illius ignorati esset varie iudicandum: sed iudicium de fato hominis pendebat ex multis quae impossibile est scire ab astronomo. Probatur. requiritur enim pri mo cognosci constellationem propriam et adequatam: et quasi punctualiter correspondentem natiuitati vel conceptioni quaemodo est naturaliter perceptibilis / et distinguibilis ab omni tempre distincto: requiritur etiam secundo noticia diuersitatis / et distantie locorum quantum / et qualiter facit ad differentiam fati. Talis autem / et tanta differentia: qualis / et quanta est huius anguli camere ad alterum angulum eiusdem came re esset secundum te ratio diuersorum fatorum. requiritur tertio noticia aspectus et oppositionis planetarum / et stellarum qui aspectus sunt quasi innumerabiles est tempore in. perceptibili variabiles. requiritur quarto noticia passiui / et materie: quia differentia istorum est causa diuerse actionis ab eisdem causais naturalibus. Impossibile est etiam astrologo adequate percipere omnes huiusmodi differentias / et circunstantias: et tamen differentia alterius istorum / etiam secundum magis / et minus: est secundu eos causa differentium fatorum. Frustra igitur attendunt et inst stunt circa huiusmodi. vnde Augustinuus. 5. ciui. ca. 3. sic ait Si tam multum in celo interest / quod constellationibus con prehendi non potest / vt gemins diuersa obueniant. cur audent in ceteris qui gemini non sunt cum inspexerint eorum constellationes talia pronunciare quae ad illud se cretum pertinent: quod nemo potest comprehendere. et Ambro. in Era. Omelia. 4. Inutilis est mathema ticorum persuasio. natiuitatem enim homins dicunt minu tis quibusdam / et ceteris momentis colligi oportere et nisi verius colligantur dicant summam esse distantiam breui enim at homo / exiguoque momento distare dicumt natiuitatem inopis / et potentis / innocentis / et noxii. longeui / et cito morituri. hec inquam quo modo pote runt mathematici colligere: pone igitur veram eorum esse opinionem de necessitatibus natiuitatum non potest fieri iam subtilium minuciarum temporis collectio Per puncti enim / momentique incomprehensibilis subtilitatem ponunt beneficii signi aspectum variari totum igitur negocium plenum est vanitatis. et subdit mathematici que sua sunt nesciunt: et quomodo alia noue runt: id est quid sibi ipsis immineat ignorant: quomodo possunt que aliis ventura sunt nunciare: si vtique possent sibi potius prouiderent.

¶ Secundo contra ipsos astrologos. Ex dictis eorum arguitur sic. Si actiones et fata hominum aguntur secundum naturalem / et necessariam determina tionem constellationum celestium sequitur quod ad nullam actionem humanam futuram inchoandam est attendenda constellatio celestis. Consequens est contra ipsos. at tendunt enim in conftellatione incipiendum est edificare / vel ad negocium agere. consequentia probatur: quia aut ex constellatione natiuitatis seu conceptionis hominis determinatur in cau sis celestibus totus processus vite futurus: et taliter agitur vel ta hominis qualiter exigit / et determinat vel significat constellatio sue natiuitatis vel conceptionis. aut non. si secundum / igitur conste latio natiuitatis non est obseruanda: igitur pari rationem nec alie. si primum: igitur ex quo homo natus est iam determinatum est in causis naturalibus necessario causalibus qui quid est ei futurum in vita: igitur frustra attendit constella lationem nouam et posteriorem pro incipiendo aliquo opere iam enim naturali necessitate determinatum est si et quando et vbi / et qualiter incipiet huiusmodi negocium: et quicquid inde continget

¶ Confirmatur. Aut posterior constellatio quam vult obfuare et attendere repugnat in significando et determinamdo constellationi priori natiuitatis seu conceptionis. aut non: sed consonat. Si primum / igitur constellatio natiuitatis et conceptionis non necessitat ad talia fata futura: e propositum. Si secundum. igitur constellatio iam praeterita non cessitat vel impossibilitat. determinate ad illud de cuius inchoatione vis dirigi per constellationem praesentem: igitur frustra attendis illam vt inchoes / vel non inchoes huiusmodi negocium vnde factum eorum videtur dissonare ab opi nione eorum: quia licet opinentur omnia euenire de necessita te / et omnia homini futura esse determinata ex constellatio ne sue natintatis vel conceptionis: tamen postea aspiciunt ad nouam constellationem posteriorem pro aliquo opere exercem do vt eligant tempus conueniens ad opus prospandum: et vt fu giant tempus constellationis disconuenientis: igitur ex facto eo rum interpretative praesumitur quod credunt in hominis potestate esse vt eligat tempus conueniens: et quod possit inchoare opus huiusmodi tempore conuenienti et tempore disconuenienti. hoc tangens Aug contra eos. 5. ci. ca. 7. sic ait. Mathematici in eligen do dies noua fata suis actibus moliuntur. Eligit enim ille horam qua vxorem cognoscat non erat inquiunt ita na tus vt haberet admirabilem filium: sed potius vt contemptibilem gigneret: et ideo eligit horam qua commiscere tur vxori. Tecit ergo fatum quod non habebat: et ex sud fato cepit esse fatale / quod in eius natiuitate non fuerat. O stulticiam singularem: eligitur dies vt ducatur vxor. Credo propterea / quia nisi eligatur poterat in dien non bonum et infeliciter duci. vbi est ergo quod nascenti lam sydera decernant: an potest homo quod iam ei con stitutum est diei electione vitare: et quod ipse in eli gendo dien constituerit non poterit ab alia potestate mutari. hec Augusti.

¶ Tertio. contra eosdem sic. Astronomi non possunt scire per constellationes euentus fu turos praecise a solis causis naturalibus superioribus: igitur mul to minus euentus futuros dependentes a causis liberis / et a voluntatibus hominem. Antecedens probatur. quis enim astronomus iudicaret ex constellatione celesti praesenti: qualis erit dispositio terre / et aeris in ciuitate ista per. 20. an nos quo ad ventos / et pluuias / et serenitatem. etc. quomod igitur ex constellatione temporis natiuitatis putant scire euentus futuros in vita hominis victuri. 60. annis Sic igitur argutum est contra opinionem / et contra ipsos opinantes. Et licet praedicta non euidenter demonstrent tamen persuadent hanc partem esse probabiliorem. Homines autem qui viuunt / et viuere intendunt iuxta sua desideria: non secundum dei praecepta inclinantur credere opinioni con trarie: vt sine remorsu conscientie accusantis / et sine timore dei peragant vitam huiusmodi: nec seipsos iudicent vt tuperabiles. Contra istam xesponsionem principalem ad quesitum arguitur primo sic. Homo non habet libertatem contingentie respectu illorum effectuum futurorum / qui sic dependent a causis supioribus naturalibus / et in causis celestibus sunt iam naturaliter predeterminati / et praeordinati et praefigurati / et presignati / vt certo tempore eueniant: sed effectus humani qui a voluntate humana cum de liberatione procedunt sunt huiusmodi: igitur. Maior probatur primo: quia non videtur quod homo possit mutare / vel im pedire vel frustrare / et cassare praedeterminationem / et praeordinationem naturalem causarum celestium / et earum si gnificationem naturalem falsificare. Si enim in cele stibus esset falsa significatio: magister inordinatio et defe ctus: et consequenter in prima causa.

¶ Secundo. quia si voluntas est virtualiter secundum suam potentiam actiuam indifferens ad producendum / vel non producendum .a. pro tempore .b. futuro: igitur .a. est indifferens / et indeter minatum secundum potentiam obiectiuam ad fore / vel non fore pro tali tempore: igitur omnis causa potens producere .a est indifferens ad causare / vel non causare .a. pro tali ten pore: igitur in nullis causis est determinatum .a. fore: quin possibile sit illas causas causare .a. et ita .a. producibile esse indifferens et indeterminatum ad fore vel non fore et causas suas esse determinatas ad producere a. repugnant: quia .a. fore: et suas causas esse produc turas .a. conuertuntur. Minor probatur: quia astrologi predicunt: et certe experientie hoc docuerunt ex certis constellationibus futuram esse commotionem populorum et guerrarum: et transtationem dominiorum et innouationem sectarum: et ita regulariter viderunt contingere: sicut in libris suis continetur: quod testatur Aristoteles li 1 de proprietatibus elementorum. 7. vbi ponit notabiles immutationes quae contigunt in mundo: accidunt ratione certarum constellationum: sicut enumerat quod regna va ria fctam sunt: propter variam coniunctionem Iouis / et Baturni. quod etiam effectus dependentes a voluntati bus humanis: sint praesignati in causis naturalibus celestibus determinate testantur multe hystorie. et Gregor. omelia de aduentu. Multa enim signa praecesserunt in celo / vel ex celo naturaliter significantia strages hominum futuras sed signa naturalia maxime celestia sunt vera: igitur. si dicitur quod non signant / et determinant hec simpliciter esse futura: sed naturaliter inclinant et disponunt homines ad huiusmodi: et significant homines sic inclinari et disponi. Et quia multitudo populi communiter consequitur passiones / et inclinationes naturales: et influen¬ tias celestes. Ideo communiter sic contingit.

¶ Contra: quia in causis naturalibus celestibus sunt predeterminati / et presignati multi effectus dependentes a voluntate hu mana non ex naturali inclinatione corporis circa illa: ymo in homine est indifferentia: vel magis inclinatio ad oppositum. probatur de quibusdam somniis quae sunt signa futurorum: que somnia causantur a causis naturalibus et interdum non est in homine naturalis inclinatio ad euen tum signatum: vt inuentio denarii in via a casu: et of fensio pedis in via / vel submersio in naui: et de euenti bus erga alteram personam quos somniat homo. Se cundo. quia per aliquas sortes et artes et regulas fundatas super manum et influentiam corporum celestium et quae reduplicande sunt in causas superiores praecognoscuntur deter minate de quibusdam dependentibus a voluntate huma na cum deliberatione ad quae videtur impertinens inclinatio naturalis vt an iste lucrabitur in ludo taxillorum. aut quis istorum duorum vincet in duello: et talis eligetur vel pro mouebitur vel prosperatur et lucratur vel impeditur vel si tali die negocium tale expedietur et de multis huiusmodi ista innuunt quod effectus humani sint iam prede terminati in quibusdam causis naturalibus quibus ducatur voluntas in actionibus suis: et tanquam sit quaedam connexio / et colligatio futurorum ad presentia et ad iam preterita. vt in motu horologii iuxta dedu ctionem quam recitat Aristoteles sexto methaphisice ad ostendendum quod quodlibet futurum habet causam iam positam in presenti: et medium ad illum effectum. vt interfectio huius hominis futura sic habet causam iam positam in presenti. Ideo enim iste occidetur: quia inci det in manus aduersarii. Ideo autem incidet: quia exibit ad fontem. ideo autem exibit: quia sitiet: ideo sitiet: quia iam comedit salsata

¶ Secundo principaliter. Po tentia actiua libera libertate contradictionis potest nouiter agere vel nouiter cessare ab actione omnibus causis vniformiter presentibus nunc et prius: sed voluntas non est huiusmodi. ergo. probatur octauo phisicorum. Aristoteles probat quod non fuit possibile mobilia fuisse ab eterno: et motum nouiter incepisse: quia oportuisset praecedere causam illius noue inceptionis: per quam tolletur causa prioris quietis: et per conse quens primum motum precessisset mutatio. Si vero in stetur quod non / quia animalia post quietem incipiunt de nouo moueri sine mutatione preuia. Respondet Arist. quod nunquam in animali incipit motus post quietem: nisi illum motum precedat alia mutatio noua: que sit causa illius noui motus. Et commentator ibidem commento xx. dicit hoc esse verum vniuersaliter in potentiis rationalibus et irrationalibus.

¶ Tertio. In cuius libera potestate te non est ordo effectuum producibilium / nec ordo par tium effectus producibilis in eius libera potestate non est positio illius effectus / vel illorum effectuum. sic est de voluntate: igitur. Maior patet. pari enim ratione non est in nostra potestate libera simpliciter potentia effectuum: si non prioritas nec posterioritas positionis. vt si in libera potestate mea sit eligere vel non eligere tam .a. quam .b. in potestate libera mea erit eligere .a. prius / et po sterius .b. vel econtra. Minor probatur. Sint .a. b. c. d. effe ctus similes futuri possibiles non est in potestate li bera anime quod .a. ponatur prius et b. posterius et econtra indifferenter: quia anima non potest habere cognitionem distincte huius vel illius ante eorum positionem Eodem modo de partibus eiusdem effectus successi ue producibilis

¶ Quarto. Potentia producens li bere aliquem effectum determinate praecognoscit illum det minate: sed anima non precognoscit de terminate hunc actum volendi magis quam alium similem: ymo nec in specie precognoscit interdum: vt habita precise cognitione de. b. obiecto exteriori ponitur volitio / vel nolitio.

¶ Quinto. Stando in lumine naturali talis liber tas non est ponenda in brutis: ergo nec in hominie. Consequentia probatur: quia potiores apparentie propter quas poneretur in homine reperiuntur de brutis: vt deducitur questione praecedenti.

¶ Sexto. Possibile esset vniuersum priuari etiam perpetuo specie no bilissima scilicet humana et speciebus nobilissimis aliorum brutorum. vt specie equi / et asini. Consequens videtur inconueniens stando in lumine naturali. Con sequentia probatur: quia possibile esset quod homines seinuicem interficerent: et mulieres vel abstinerent a generatione et consequenter possibile esset vniuersum perpe tuo priuari scientiis / et artibus que non habentur nisi per liberam acquisitionem.

¶ Septimo. Sequitur quod vo luntas semper posset statim se facere sine omni tristi cia pro libito quacunque miseria contingente. Consequens est contra experientiam. Consequentia probatur quia tristicia est ex his que nobis nolentibus accidunt secundum Augustinum decimoquarto ciui. capite. 15 sed voluntas posset libere tollere illum actum nolen di: et eligere oppositum actum volendi.

¶ Confirmatur. nam quilibet damnatus posset se statim libe rare ab omni pena: quia secundum Augustinum de conceptu virginali capite quarto. Nichil est aliter pena: nisi quod est contra voluntatem.

¶ Octauo. homo posset cessare ab omni actu voluntatis per septimanam / vel diem: quod videtur contra experientiam. Posset etiam abstinere a cognitione eque per horam vel per diem nullo exteriori. mouente. Consequens est falsum: quia pacto facto vt detur tibi equus si possis dicere pater noster integre: vel pertransire horam praesentem sine cogitatione equi non experieris te posse abstinere a cogitatione equi.

¶ Nono. Non est in libera voluntatis potestate intensio / et remissio actus: igitur nec positio actus. Antecedens probatur: quia experientia docet quod non possem ita intense / et feruenter diligere hanc fe stucam: vel illud turpe: sicut diligere patrem / vel filium meum: nec possem ita odire nunc filium meum: sicut nunc odio miseriam nulla noua causa extrinsece adue niente. Unde secundum Augustinum non possumus in via di ligere deum toto corde. libro de perfectione iusticie

¶ Confirmatur. Uoluntas non habet in libertate positio nem / et depositionem amoris / et odii: igitur nec aliorum actuum. Antecedens patet: quia multis displicet quod sic implicantur odio vel amore alicuius et ex iusticia vellent iusto praecio comparare liberationem ab huiusmodi.

¶ Decimo. Uoluntas respectu alicuius actus sui intrinseci dif ficultatur: et interdum necessitatur: igitur respectu nulli us habet libertatem indifferentie. Antecedens probatur. tum / quia non eque faciliter habet resilire ab amore pulchri et fedi / vel ab odio inimici / et alterius: et a vehementio ri tentatione / et leui. circunstantia enim maioris tenta tionis non foret circunstantia augens meritum: si eque faciliter posset resistere vehementiori tentationi / et mi nori.

¶ Item per Augustinum. 14 ciui. capite. 23. et super Gen. 12. in multis animus imperat facilius cor pori / quam sibiipsi: et corpus facilius obedit animo / quam animus sibiipsi. imperat enim palpebris claudi et claudun tur: imperat resilire ab amore / vel odio et non obedit. si autem per aliquod motiuum / et inclinatiuum difficultatur: igitur per aliquod potest necessitari: quia eius vi gor est finitus. Probatur consequentia: primo. nam proprius intrinsecus / et essentialis modus agendi vo¬ luntatis non potest tolli ab ea. quod enim essentialiter ex propria natura est libere actiuum non potest non esse huiusmodi

¶ Secundo. quia causa naturaliter actiua eque naturaliter agit respectu cuiuscumque: et quandocumque agit: igitur similiter de libera si aliqua sit libera. non. nim est minus essentiale / et intrinsecum principio libero esse liberum actiuum quam primcipio naturali esse naturaliter actiuum.

¶ Tertio. si in aliqua actione agit libere: et in alia necessario: aut hoc est ratione effectus: et hoc non: quia est posterior: et ita non immutat modum causandi: nec est ratio noui modoi causandi. aut ex propria natura voluntatis necessitatur: et tunc illa respectu omnis actionis mutabitur aut ratione cause concurrentis que est naturali nece sitate agens: et hoc non: quia modus agendi naturaliter in causa concurrente non impedit libertatem cause li bere cum qua concurrit. aliter voluntas respectu nul lius actus erit libera: quia respectu nullius actus sui est causa totalis: quin concurrat cognitio et eque natura li necessitate est actiua causa naturalis minor / sicut maior.

¶ Item si .a. inclinatiuum necessitat voluntatem ad .b. gradum actionis: igitur subduplum inclinatiuum necessitabit ad subduplum gradum actionis. Pro batur: quia proportionabiliter se habent. Et potest probari per locum a transmutata propositione.

¶ Item. voluntas causat sui noticiam naturaliter per modum obiecti.

¶ Item cum actu naturaliter / et necessario causat habitum tum / quia necessario vult beatitudinem et odit miseria secundum Augustinum decimotertio trini. capite tertio et quinto. tum / quia in actionibus subrepticiis naturalite et necessario preuenitur: non enim est in potestate nostra quibus visis tangamur secundum Augustinum tertio de libero arbitrio circa finem.

¶ Undecimo prin cipaliter. si potentia libera hec est: quia positis requisitis / et sufficientibus causis ad producendum .b. potest voluntas producere / vel non producere .b. sed hoc noi valet: quia diceretur pari ratione quod cognitio sit causa libere actiua. posita enim voluntate / et cognitione potest cognitio causare et non causare sicut voluntas. vnde igitur habetur quod voluntas sit magis libera quam cogni tio et quod positio vel non positio actus libera sit magis ratione voluntatis quam cognitionis cum voluntas non possit causare actum videndi sine cognitione: si cut nec econtra.

¶ Duodecimo. Si agit libere libet tate contradictionis / aut igitur quando agit: aut prius quam agat: aut postquam egit. Non primum / quia primo pery armenias. omne quod est quando est necesse est esse ergo omne quod agit quando agit necesse est agere non secundum: quia sicut illud quod non est quando non est / non est ens necessarium / nec ens contingens ita quod non agit quando non agit: nec est agens neces sario: nec agens contingenter non tertium / quia respec tu praeteriti non est contingentia.

¶ Decimotertio. Uo luntas in modico tempore posset elicere infinitos act vel similem et equalem intensiue infinities repetere secundum infinita instantia / vel infinitas partes proportionales alicuius hore: et ita habere infinitum meritum: nec est dare tempus tam paruum: quin per duplo minus tenius possit elicere / vel conseruare talem actum: et quit ante medium illius temporis posset suspendere illum et ante finem illius temporis elicere alium. Probo. sit illud tempus .a .b. per quod necessario stat sub actu elicito: tunc si voluntas in .a. habens. d. actum nece sitatur conseruare illum vsque ad .b. igitur pari ratione in .b. neccessitatur conseruare illum per equale tempus: quia ve luntas et intellectus vniformiter se habent in .a. et .b. nec aliquid est voluntati additum / vel remotum.

¶ Decimoquarto. voluntas non libere suspendit actum igitur nec libere elicit illum. Antecedens probatur quia voluntas habens .b. actum si libere suspendit / et tollit .b. aut igitur mediante alio actu / aut non. Si pri mum / igitur non cessabit nisi habeat infinitos actus: quia non suspendet pari ratione illum alium actum: nisi per alterum actum. Si secundum / contra. si voluntas libere suspendit .b. actum: igitur vtitur sua libertate: sed vsus libertatis est aliquis actus: alioquin voluntas posset dici semper vti sua libertate: et quia voluntas non vtitur sua libertate nisi imperando / vel prohiben do: igitur mediante actu prohibitiuo vel imperatiuo

¶ Confirmatur. Uoluntas non potest libere suspen dere omnem cognitionem. Probo: quia non nisi mediante aliquo actu imperatiuo / vel prohibitiuo: sed nul lus talis actus potest esse causa priuationis omnis cognitionis: quia presupponit naturaliter aliam cogni tionem et dependet ab aliqua noticia / et conseruatur ab ea. Effectus autem non est causa destructionis cau se a qua conseruatur: quia esset causa sue proprie coruptionis.

¶ Quintodecimo. Cuidam dictamini intellectus non implicantis contradictionem: volun tas non potest se conformare volendo / vel nolendo: vel non volendo: igitur non habet liber tatem indifferentie. Antecedens probatur. Dictet intellectus alicuius quod nulli iudicio intellectus sit nunc assentiendum seu quod nulli dictamini intellectus conformetur nunc vo luntas: et sit .a. hoc dictamen: tunc sequitur si conformatur quod non conformatur. Probo: voluntas confor matur ipsi. .a. igitur se habet sicut dictatur per .a. sed per a. dictatur quod nulli dictamini conformetur: igitur volun tas nulli dictamin intellectus conformatur: igitur non conformatur ipsi. a

¶ Decimosexto. Dissimilitudo / et difformitas actu um volendi presupponit dissimilitudinem et dissormi tatem antecedenter in causis: igitur non causantur ab aliqua causa libera. Consequentia patet: quia causa libera potest aliter et aliter agere nulla difformitate praeexistente in causis. Antecedens probatur: quia secundum Anselmum de veritate capite duodecimo. Omnis voluntas habet cur seu propter quid: igitur si modo sic agit / et prius ali ter agebat: erit dare differentiam causalem antecedentem que est ratio et propter quid: modo agit sic / et non prius sic: sed aliter agebat. Illud autem propter quid non prius ponebatur: alioquin prius poterat vere assi gnari illud propter quid: igitur prius ponebatur effectus sicut modo. Confirmatur antecedens. Si dissi milis positio actuum voluntatis non preexigit differentiam antecedentem in causis. aut igitur hoc est verum de actibus subrepticiis sine deliberatione elici tis: et in quibus preuenitur voluntas. Aut de actiu bus sequentibus deliberationem: non primum / quia illi causantur naturaliter nec secundum / quia volens non est ex deliberatione nisi prius habeat aliquam regulam et rationem: puta causa pro causa sic volendum

¶ Confirmatur. Si nulla differentia causali presupposita potest elici vel non elici talis actus: sic et alii sequitur quod ex aliquo antecedente causali totali et suficienti nunc sequitur / et infertur aliquod antecedensesse alias non. Consequens est falsum: quia conuenienter quaeritur quare alias non sequatur: igitur est assignari propter quid conceditur maior: si dependent Ad primum. ab illis secundum causalitatem sufficien ter necessitantem: et si sint predeterminati / et praesigna ti determinatione et signatione necessario inferente: et ne gatur minor. si vero maior intelligatur de determinatione et signatione et causalitate secundum aliqualem dispositionem et in¬ clinationem negatur maior: sicut nec predestinatio vatis / vel somniatio alterius hominis necessitat mead agendum pro futuro. Ad probationem minoris videretur difficilius respondere in lumine naturali quam in li mine fidei: quia in lumine fidei diceretur quod omnia futura sunt a deo signata / et scripta in celo. Deus enim prescius futurorum scripsit illud in dispositione celesti: sed stando in lumine naturali et seruando libertatem nostre voluntatis potest dici quod si loquamur de praecognitione futuri per constellationem determinatam praecognitam sic non potest sufficienter sciri de effectibus de pendentibus a voluntate: nisi quod dispositio ex parte corporum celestium / et nostrorum quantum est ex se hoc pretendunt: sed non necessario inferunt licet plures effe ctus humani eueniant secundum influentiam / et signationem celestem: quia dispositio corporis humani ad quam plurimum operatur influentia celestis multum facit ad affectiones / et mores anime: et vt in pluribus homines sequuntur inclinationes complexionis corporalis / et motiua naturalia interiora: tamen anima potest hu iusmodi reprimere: quia secundum Ptolomeum sapiens do minatur astris: nec tamen signatio celestis erit falsa: quia non signauit simpliciter / et absolute .a. fore: sed qua si conditionaliter / et quantum est ex inclinatione / et dispo sitione causarum antecedentium: sicut predictio mortis Ezechie vel subuersionis niniue non fuit signatio falsa. si vero loquamur de praecognitione per quasdam sor tes vel regulas / et artes sortibus innitentes circa futura contingentia respectu huius hominis diceretur stan do in lumine naturali quod huiusmodi sortes et regule fundam tur super influentia et dispositione celesti comparate ad varias dispositiones non solum huius hominis / sed plurium rerum. et vt in pluribus et fere in omnibus voluntas in agendo sequitur huiusmodi influentiam vt copulatam talibus dispositionibus causarum actiuarum / et passiuarum inferiorum. Unde sciendum quod dispositiones in nobis inclinatiue sunt in duplici differentia: que dam sunt manifeste / et inclinatiue de propinquo: et corporales / et simplices et quasi naturaliter innate vel genite. vt de colera que inclinat ad iram: et de sangui ne qui inclinat ad leticiam: et secundum inclinationes talium dispositionum procedunt prenosticationes astrologorum ex constellationibus sibi notis. Alie vero sunt dispositiones inclinatiue ad effectus humanos que sunt immanifeste / et inclinatiue de longinquo / et mixte et non simplices sed collecte ex dispositionibus corpo ris / et anime acquisitis non solum naturaliter / sed per varias anime cognitiones / et volitiones. Et hu iusmodi dispositiones possunt etiam comparari / et copulari variis dispositionibus aliarum rerum aliquo modo pertinentium ad effectum de quo est pre nosticatio sortes. igitur innituntur celesti dispositioni relate ad huiusmodi dispositiones immanifestas nobis / et quasi semper euenerint secundum / quod signatur in celestibus ap plicatis ad omnia inferiora aliquo modo inclinatiua / pertinentia ad huiusmodi effectum: nec tamen proprie huiusmodi ef fectus preordinantur vel determinantur futuri in ce lestibus: quia in celestibus non ordinantur mala fieri sed solum signantur futuri: sicut somnium / vel dictum vatis est signum non praeordinatiuum: sicut est dicimus mala prae sciri a deo: non praeordinari. nec tamen dispositio celestis signat ita fore nisi dispositiue et inclinatiue quantum est ex toto ordine causarum superiorum applicatarum ad inferiores causas.

¶ Dices. videtur. quod in causis naturalibus sit scriptum / et determinatum simpliciter et absolute ita fo re: non solum dispositiue: quia talis ars dicit non solum quod sic inclinatur homo: sed quod sic eueniet absolute: et sic generaliter / et irregulariter reperiuntur vere huiusmodi artes et regule: si homo recte vtatur illis nihil omittendo de con tingentibus et de circumstantiis secundum artem obseruandis.

¶ Item. voluntas nostra posset falsificare frequen ter signationem celestem diceretur quod numquam de facto erit aliter quam sit signatum / et scriptum / et prefiguratum in ce lo: et nunquam erit signatio falsa: et tamen cum hoc stat li bertas contingentie in nobis: sicut omnia futura sunt scripta in intellectu diuino: et sic eueniet sicut ibi signa tur: et cum hoc stat contingentia in nobis. Dices. sal tem poterit esse falsitas in signo celesti. Dicendum quod sicut semper ante euentum rei contingentis possibi le est quod diuina intellectio significet simpliciter .a. fore: ita in proposito. vel dicendum quod quamuis voluntas fa ceret oppositum non esset falsitas in signo celesti: ni si secundum quid / et in similitudine: quia licet secundum hanc perticularem dispositionem significaretur .a. fore: tamen secundum legem vniuersalem significatur .a. fore contigen ter et posse non fore. et significabatur quod sic erat futu rum quantum erat ex ordine causarum concurrentium cum voluntate. vel dicendum quod et si oppositum sic esset scriptum fore erat scriptum / et significatum in aliqua alia dispositione / et figuratione celesti secretiori sicut in curia principis super eandem rem contigit teneri varia consilia / et consilium minus secretum decliat ad vnam partem contradictionis. Aliud autem secretius consilium magis delinat ad oppositum.

¶ Ad secundum principale. negatur minor. Ad probationem. dicendum quod non est sufficiens: quia concludit falsum scilicet eternam necessitatem motus et impossibilitatem nouitatis mun di a deo. stando etiam in lumine naturali dicendum quod ad risto. intendit motum corporis non incipere nouiter: qui supponatur aliqua nouitas prior. Si autem instetur de motum animalis post quietem: respondet Aristoteles quod non incipiunt moueri nisi precesserit aliqua mutatio noua siue ab extrinseco continente siue per aliam aliquan alterationem corporalem interiorem in homine: etiam saltem oportet fieri ante nouam mutationem secundum nouum actum in appetitu rationali. vel secundum impedimenti remotionem: et ex hoc intendit Aristoteles quod primus motor non potest incipere motum: nisi precesserit prior mutatio in se / vel in alio: et hic processus est apparens in lumine naturali.

¶ Ad tertium. negatur ma ior si intelligitur de quocumque ordine effectuum eiusdem rationis. Licet autem non quilibet ordo effectuum sit n libera potestate voluntatis: tamen aliquis quia voluntas potest producere talem actum secundum spe ciem: et postea .b. actum alterius speciei: vel econtra. Po test etiam producere primo intensiorem / postea remissiorem: vel econtra.

¶ Ad quartum negatur maior specia liter de actu interiori elicito: sufficit enim quod obiectum sit cognitum: secus est de opere exteriori imperato.

¶ Ad quintum. negatur consequentia. Ad probationem videtur inferre quod non euidenter demonstratur talis liber tas in nobis / nisi sit in brutis. potest tamen dici quod proba bilius positur in nobis quam in brutis: quia in nobis experimur talem libertatem: vt super aliquo agibili futuro habea mus consilium et deliberationem et discursum ratiocinatiuum respectu vtriusque partis contradictionis an .a. sit bonum vel licitum vel non: et an sit expediens et vtile vel non: et an magis quam .b. vel econtra. Et post consilium et deliberatio nem inquisitiuam eligimus hoc vel illud indferenter vt no bis placet. In brutis autem non apparet esse talis de liberatio et ratio consiliatiua et inquisitiua respectu oppositorum et post deliberationem esse in eis electionem verum secundum Aristotelem tertio Ethicorum capite tertio et quarto. Pueri / et animalia participant volunta ria electione. et idem dicit Damascenus lib. 2. capite vt gesimoquinto. Experimur etiam in nobis quod nullo maio tri inclinatiuo / vel motiuo apparente / vel percepto ad vnam partem quam aliam eligimus indifferenter hoc / vel illud: et interdum fortiori inclinatiuo existente ad vnum eligimus libere aliud non ob aliud nisi quia placet: et ista pro babiliter / et sufficienter nobis ostendunt quod omnibus causis praesentibus sufficienter sine impedimento possumus agere vel non agere: et sic / vel aliter agere. Sic autem esse in bru tis non est nobis notum: licet oppositum non sit euid ens a posteriori: tamen cognoscimus probabiliter sic non esse in brutis: quia non habent rationem consiliatiuam: et quia non merentur / nec habent scientias vel virtutes: ideo probabilius est ponere quod in brutis differentiam appetendi / et agen di praecedit differentia causalis in noticiis vel alia dispositione corporis / aut in aliquo antecedente / vel in opposito / vel in aliquo exteriori / vel in influente superiori: et si simul concurrant plula seinuicem impedientia. et ad contrarios effectus inclinantia: quod est fortius naturaliter vincit. potest tamen concedi quod in brutis est aliqua similitudo et propiquitas ad libertatem: quia nulla ifferentia nobis ante apparente brutum circa idem nunc agit sic: nunc aliter. et talis libertas apparet in pueris / ebriis et de mentibus.

¶ Ad sextum negatur consequentia. sicut. enim in lumine fidei ponimus hominem habere libertatem: et tamen non esse possibile quod omnes homines se interficiant: quia deus non permitteret ita in lumi ne naturali. diceretur quod quamuis libertas data sit huiusmodi: non tamen sic generaliter vt possibile sit homines omnes seipsos vel seinuicem interficere: ymo sunt in causis superioribus et in prima causa certe leges aeterne et necessarie: quas necessarium est obs uari / et secundum illas ordinem vniuersi perpetuari: sicut vrsus alligatus columne per cordam habet quasi liber tatem vel licentiam a domino eundi illuc / et huc. et sic vel aliter girandi et tamen hec libertas est limitata habens certos terminos vltra quos sibi impossibile est progredi. sic diceretur de legibus aeternis scriptis in prima causa / vel causis superioribus respectu cuiusiet speciei est humane.

¶ Ad septimum negatur consequentia siue intelligatur de tristicia quae est passio et dolor in parte corporali / siue de tristicia quae est passio in appetitu rationali. Licet enim voluntas habeat libertatem contingentie: non tamen equeliter respectu quarumcumque: sed facilius elicit / et continuat quas dam actiones quam alias: et a quibusdam facilius resilit quam ab aliis secundum differentia n nascentie / et impedimenti / vel adiumenti. in proposito voluntas non potest faciliter tollere nolitionem illius mali praesentis: et habere amorem illius: quia apparentia euidentr oestendens illud esse maxime disconueniens: et multe alie dispositidenes corporis et anime actuales vel habituales impediunt vehementer remotionem illius nolitionis: et positionem volitionis contrarie: et vehementer mouent vt habeatur explicite vel implicite huiusmodi nolle.

¶ Item huiusmodi tristicia non causatur totaliter / nec principaliter ab illo actu nolendi sed ex praesentia mali maxime disconuenientis: et ex variis disposionibus cor poris cui anima est alligata: et ex variis affectionibus anim actualibus / et habitualibus. probatur: quia interdum vbi est equatur vel maior nolitio mali contingentis: ibi est minor passio tristicie vt paeter minorem passionem tristicie habet super morate filii quam inater: licet sit equi / vel magis nolens mortem filit et forte vellet eum pluri redinere quam mater: ita remanente equeli nolitione recedit tristicia vt in processu temporis recedit tristi cia: et tantum pateter est eque nolens illud malum sicut prius: et tantundem vellet dare quantum prius ad euasionem illius mai

¶ Item. interdum habetur tristicia respectu mali: quod non est simpliciter et absolute nolitum. vt iustus tristatur su per morte filii: quamuis ex conscientia non audeat simpl citer nolle: nec difformetur voluntati dei: et sic forte fuit tristicia in christo super passione futura: quam tamen non erat simpliciter nolens. ait enim non sicut ego vo¬ lo: sed sicut tu. Quod autem dicit Augustinus tristiciam esse ex his quae nobis nolentibus accidunt: non est intel ligendum quod vniuersaliter / et necessario contingentia noliti causet tristiciam Patet de angelo custode hominis peccantis. vel quod vniversaliter / et necessario omnis tristicia sit respectu obiecti contingentis simpliciter noliti: sed intelligendum est quod tristicia communiter / et naturaliter generatur in nobis ex his quae nobis nolentibus accidunt siue sunt no lita simpliciter / vel secundum quid absolute / vel conditionaliter

¶ Ad octauum. negatur consequentia quia multe noticie / et mul te transmutationes oriuntur subieptice in nobis ad quas naturaliter sequitur aliquis actus in voluntate nisi me diante dcliberatione praehabita caueatur: et dum vacabit anima vni deliberationi superueniet subreptice alius actus. ideo non est possibile vt respectu singulorum habeat anima antecedentem deliberationem: sicut solet poni de vita tione omnis peccati. Eodem modo non potest suspen dere omnem cognitionem pro longo tempore: quia multe con gnitiones oriuntur naturaliter in nobis ex variis causis et modica actione habitus / vel species generaret cogni tionem eius cuius est.

¶ Item volitio prohibitiua co gnitionis respectu .a. oppositi supponit cognitionem psius .a. quandiu est illa volitio et licet interdum cessan te illa volitione prohibitiua cesset cognitio illius obiecti. tamen ex aliis causis potest cito naturaliter redire.

¶ Ad nonum. si intelligatur quod nulla intensio / vel re missio actus sit in eius potestate negatur minor. si veto intelligatur quod non cuiuslibet actus quantacunque / et quaiscunque intensio sit in libera potestate voluntatis stam te qualicumque dispositione: et cum plena facilitate ne gatur maior. Ad confirmationem. dicendum quod homo anus et dispositus posset hoc simpliciter / et absolute: licet non faciliter. vnde Augustinus secundo de martyrum bus de diligendis inimicis nullus in veritate se poterit excusare: tamen interdum sunt vehementia impedimenta.

¶ Ad decimum. negatur conequentia. Ad primam pro bationem dico quod non est proprium / vel essentiale voluntati vt generaliter respectu cuiuscumque / et qualitercumque disposi ta vel indisposita habeat libertatem contradictionis secundum potentiam accidentalem et proximam: sed esse libere actiuam potentia essentiali remota. vel si potentia proxima intelligendum est respectu quorumdam / et supposita con uenienti dispositione eiusdem.

¶ Ad secundam negatur consequentia. Actiuum enim pure naturaliter / vt ignis non potest fieri actiuum rationale / et voluntarium. sed potentia rationalis / et voluntaria potest affici allquo forti na turaliter inclinatiuo ad vnum determinate / et consequen ter impediri et difficultari / vel impossibilitari respectu oppositi. tale etiam actiuum naturaliter est limitatum / et artatum secundum potentiam. Nec potest fieri actiuum eius cuius non erat actiuum: sed quod est illimitatum secundum potentiam ad plura potest in casu impediri / et adiuuari.

¶ Ad tertiam probationem dicendum quod hoc est ratione alterius taliter concurrentis per modum inclinatiui intrinseci. Ad probationem concedo quod non impeditur agere libere liberta te contradictionis: ex hoc praecise quod concurrit causa naturali necessitate actiua: sed quia trahitur per affectionem et dispositionem anime inclinantem tanto gradu.

¶ Ad quartam negatur consequentia. Ad probationem per idem argueretur quod quelibet po tentia potest mouere quod iet mobiule a quicumque gradum velocita tis vel tarditatis. dicendum igitur quod quamuis esset eadem proportio .a. incliatiui ad. b. actum / et subdupli ad. a. ad subdu plum ad .b. quae ad distantiam a non gradu sue speciei: quod non inferret propositum: tamen non est eadem proportio subdupli incliatiui ad totalem potentiam et conatum voluntatis que es psius. a. ad totalem potentiam voluntatis quod tamen exigere tur ad probationem propositi. Non est igitur eadem propotio secundum potentiam actiuam ex vna parte et potentiam resi¬ stiuam ex alia parte.

¶ Ad confirmationem negatur consequentia Idem enim potest esse naturaliter productiuum quorumdam et liberum respectu aliorum sicut pater naturaliter producit fili um et libere producit creaturam et esse sic productiuum istorum est aliter productiuum aliorum contingit eidem per se secundo modo.

¶ Ad vndecimum negatur minor. satis enim potest cognosci quod husmodi potentia ad agendum vel non agendum non est ratione libertatis in noticia: sed potius in voluntate. tum quia no ticia est quedam forma accidentalis: que non est cogno scens. Tum quia subest potestati voluntatis vt ponatur vel tollatur: vel intendatur: vel remittatur. Tum quia interdum stante illa noticia voluntas causat oppositum actum

¶ Ad duodecimum dico quod cum agit est agens libere et etiam cum non agit est actiua libere. Ad improbationem dico quod quamuis dum agit non possit tunc non agere pro tunc. tamen dicitur tunc libere agere: quia tunc simpliciter potest non agere et ab actione cessare manentibus causis vniformi ter: et quia poterat prius non agere proisto tempore: et etiam positis omnibus causis sufficientibus ad agendum. An autem pos sit tunc non agere pro tunc videbitur inferius.

¶ Ad. 13. negatur consequentia. non emim quantumcumque paruo tempore potest actu huiusmodi libere suspendere et alterum resumere. Ad iprobationem dico quod licet voluntas in principio illius temporis et in sine vniformiter se habeat quo ad acquisitionem vel deperditionem alicuius forme. tamen magis potest alium actum formare in fine illius temporis quam prope principium quia velocius posse mutare actus est maioris virtutis sicut et velocius posse mouere localiter.

¶ Ad quartundeci mum negatur antecedens. Ad probationem dico quod potest suspendere absque aliquo actu mouente: sed cessando ab omni actu Ad improbationem dico quod non vtitur tunc sua libertate proprie et positiue: sed improprie et priuatiue. Cessat enim ab operatione: quam posset habere. Potest etiam suspen dere .b. actum mediante aliquo actu: puta conuertendo se ad aliud: vel imperando illum actum cessare: et tunc simul cessabunt actus ille imperatiuus et actus prior per idem ad confirmationem.

¶ Ad quintumdecimum negatur antecedens nisi coniormari illi dictamini sit implicans contradictionem: aut sit supernaturale. Ad probationem illud dictamen .a. potest tripliciter intelligi. Uno modo quod voluntas nulli dictamini intellectus velit conformiter: et sic non valet discursus: quia si conformetur illi nullum actum habendo non sequitur quod non conformetur illi priuatiue: sed quod non vult conformiter illi. Alio modo quod nulli dictamini alteri ab .a. voluntas se habeat conformare secundum actum vel priuationem eius et sic non valet deductio: quia in illa propositione dictatiua terminus dictaminis non supponit pro .a. sed pro aliis dicta minibus. Alio modo quod nulli dictamini siue .a. sine alteri voluntas se habeat conformare siue positiue siue pri uatiue: et sic voluntas non potest conformari ipsi .a. non propter defectum libertatis: sed propter repugnantia in adimpletioe eius quod obiectiue dictatur: sicut si intellectus dictet quod vo luntas simul agat et non agat vel quod conformiter et non conformiter se habeat eidem dictamini.

¶ Ad. 18. negatur antecedens si intelligatur de praesuppositione necesserio et vniuersaliter. Ad probationem qualibet volitio habet cur non solum ex parte voluntatis secundum ipsam libertatem: sed etiam ex parte obiecti ostemsi seu ex parte cognitionis. semper enim est aliquae rati motiua ex parte noticie: et aliud est motiuum ad volendum a. et ad noledum. a. Nec ex hoc sequitur quod dissimilitudo actuum voluntatis praesupponit dissimilitudinem causarum antece dentium: quia possibile est quod sortes velit .a. et plato nolit .a et tamen heant omnino similes noticias et apparentias: sed sortes vult .a. ostensum sub apparentia taliter inclinatiua ad .a. volendum. Plato autem habens similem apparentiam rei non vult .a. sed odit .a. quia eius voluntati coagit aliquae appa rentia: quam etiam habet sortes. positis etiam in sorte omnibus cau sis sufficientibus ad .b. actum volendi potest voluntas elicere b. vel nullum actum elicere vel elicere intensiorem vel remiter siorem: nec oportet praecedere differens propter quid vel nouum propter quid ad volitionis nouitatem: aut differentiam alicuius: et illud cur seu propter quid praerat secundum illud quod est realiter: non tamen erat cur et propter quid respectu sic volendi: quia contingenter est propter quid.

¶ Ad confirmationem datur secunda pars. Ad improbationem licet habeat certum motiuum partiale pro causa volendi: tamen possibile est quod alius habens illud motiuum non velit similiter.

¶ Ad aliam confirmationem accipiendo antecedens pro propositione: ad quam et per quam vel cuius noticiam sequitur alia propositio negatur consequentia. Ad rationem in principio quaestionis negatur minor. Ad probationem ex illo sequitur vtraque pars contradictionis. aliquid enim est inordinatum quia peccatum. Accipiendo vero antecedens pro re vel pro rebus sufficientibus ad hoc vt ex illis causaliter sequatur aliquid per modum effectus conceditur consequens.