¶ Sequitur distinctio. 45 CIrca distinctionem 45. in qua magister tractat qua liter deus per suam scientiam et voluntatem est causa omnii et quo modo voluntas dei regit omnia precipiendo / prohibendo disponendo / permittendo inquirendum est de rerum prodi cibilium necessitate vel contingentia secundum esse et fieri et de necessitate vel libertate causalitatis diu ne. Et primo in generali de vniuersitate entium secundorum. Secundo specialiter concernendo diffi rentias essendi secundum presens preteritum et futurum.

¶ Item quia contingentia non reperitur in entibus nisi in respectu ad voluntatem liberam increatam vel creatam. Primo inquiretur de necessitate vel contingentia entium secundorum in respectu ad voluntatem diuinam. Secundo in respectu ad voluntatem creatam.

¶ Quo ad primum quero vtrum ratione naturali possit a nobis sufficienter demonstrari vniuersum a primo principe regi libere libertate contingentie

Quod sic. quia sufficienter demon strari potest quod non regitur naturali necessitate: quia omnia necessitate ineuitabili euenirent: et ita perit laus et vituperium quod est contra communem animi conceptionem apud omnes gentes.

¶ Contra verum non necessarium sed contingens non potest sufficienter demonstrari: sed mundum regi libere a deo est verum contingens: quia si necessarium. igitur necessarium est ipsum regi a deo. igitur non potest non regi. igitur non libere regitur. quod questio intelligitur non

¶ Potandun i deubertate opposita violentie et coactioni: sed necessitati et ineuitabilitati: sci licet pro libertate contradictionis et indifferentie ad opposita.

¶ Item in hac questione: aut nullus / aut rarus fiet descensus specialis ad humanam naturam et ad ea que spectant ad vitam et ad regimeu vite humane: quia de hoc erit infra specialis quaestio.

¶ Item questio potest dupliciter intelligi. vno modo an ratione naturali possit efficaciter et euidenter sic demonstrari pars affirmatiua quod in lumine naturali non possit ad huiusmodi probationes responderi probabiliter nec oppositum sufficienti probabilitate sustineri et defendi. et de hoc in presenti questione. alio modo supposito quod non possit sic euidenter de monstrari: sed vtraque pars possit in lumine naturali probabiliter sustineri et ostendi. queri potest que pars magis sit ponenda tanquam probabilior innitendo rationibus naturalibus et hiis que nobis dota sunt secundum communem cursum nature et communem ordinem causarum nobis apparentem et quemagis consonant experientiis communiter habitis in humano genere et que magis consonant principiis per se notis.

¶ Primo. igitur arguitur quod non: quia Aristoteles precipuus phi osophorum. vi detur sensisse et ex intentione probasse partem negatiuam. Nam. 8. phisicorum: probat eternitatem et necessitatem motus circularis et temporis quod non esset si deus extra se libere ageret. et ratio qua pro bat necessitatem motus eterni videtur supponere deum non esse libere agentem extra se: arguit enim sic: si motus incepit cum motus presupponat mobi le tanquam prius naturaliter. aut igitur mobile fuit eteranum aut factum nouiter. si secundum. igitur per motum vel mutationem priorem: primo motu et per consequens presupponendo aliud subiectum mobile vel mutabis e. Si primum: hoc videtur dictum irrationabile et ab inscientibus: vt dicit Aristoteles. et quia sequeretur aliam mutationem precedere motum primum oportuit enim quod esset alia causa et ratio illius quietis eterne que causa et ratio tolleretur ad nouam po sitionem motus. hec ratio videtur negare libertatem in prima causa. si enim libere moueret et ageret non oporteret motum esse eternum licet mobile esset eternum. nec oporteret esse aliam causam noui motus nisi liber tatem prime voluntatis.

¶ Item commen tator ibidem commento. 15. videtur idem fentire. ar guit enim sic: si primus motor nouiter incepit moue re: aut igitur per volitionem nouam et ita est mutabi lis et ita non purus actus: aut per volitionem antiquam: et hoc reputat commentator impossibile. quia vel impeditur a sua actione quam vellet et desideraret et superabatur ab aliquo et oportebat prius tolli illud impedimentum per priorein mutationem. aut expe¬ ctabat certum tempus futurum in quo conueniens et rationabilius moueret: et ita expectabat transitum temporis fluentis. igitur iam erat tempus et motus. clo et probatio videntur contra liberta¬

¶ Ie tem prime cause in mouendo. Si enim foret libera non oporteret quod impediretur a fortiore nec quod expectaret transitum temporis: sed per solam liber tatem sue voluntatis que esset rectissima inciperet et desineret mouere prout vellet.

¶ Preterea in lumine naturali non probatur sufficienter deum intelligere distincte singularia generalia. patet supra distinctio. xxxv.

¶ Preterea. sufficienter probaretur esse infinite virtutis quia posset non conseruare sed destruere celum et intelligentias: quod improba tur supra distinctione. xlii.

¶ Preterea. hoc maxime videretur probari quia libertas videtur nobilior conditio causandi quam necessitas: et ita ex perfecta et summa nobilitate prime cause inferretur quod ei repu gnat necessitas causandi: sed hoc non valet: primo quia non repugnat nobilitati et libertati alicuius cau se si ex plentudine perfectionis in ea: sequitur necessario communicatio et participatio sue bonitati in effectu procedente ab ea. sicut nec perfectioni prime persone derogat quod necessario producit secundam et tertiam communicando divinitatem. Secundo: quod maioris nobilitatis est ordo causalitatis in celestibi quam in inferioribus causis et tamen ibi magis est nece sitas ineuitabilis et non impedibilis causalitatis quam in inferioribus. Tertio quia intellectus non mino ris nobilitatis est in se et in operando quam voluntas et tamen agit quantum est ex se naturali necessitate arguitur quadruplici

¶ In oppositumi via. quarum prima si mitur ex dispositione et situ corporum elementarium ex qua arguitur primo sic. nullum corpus phisicum manet extra locum et situm suum proprium et naturalem in quo natum est naturaliter quiescere nisi prohibeatur et impediatur naturaliter ab aliqua causa phisica cuius resistentiam non potest videre vel nisi libere detineatur ab aliqua causa libera superante naturalem inclinationem illius: sed elementum terre et elementum aque manent extra situm et locum eis proprium naturalem et conuenientem in quo nata sunt naturaliter quiescere et non prohibetur vel impeditur ab aliqua causa phisica. cuius resistentiam vincere non possint. igitur: maior patet. quia tale cor pus existens extra suum locum naturalem tendit et mouetur in ipsum nisi prohibeatur impedimento si bi imuincibili / minor probatur quo ad primam partem: quia naturalis et proprius situs terre est esse sphe rice circa centrum seu medium mundi: tamen secundum Aristotelem primo et quarto celi et mundi: quia ter ra est grauissimum corporum elementarium. sicut naturalis situs ignis est spherice sursum. tum quia i terra esset totaliter extra centrum mundi non impedita descenderet quousque centrum eius esset cen trum mundi. proprius igitur et naturalis situs terre est esse spherice in centro et medio mundi: et con sequenter spherice locari et circundari ab elemento aque / sicut aerlocatur et continetur ab igne. Nunc autem non est ita: immo tota terra discooperta non locatur ab aqua: sed ab aere immediate et siue sit altior quam aqua siue bassior: videtur innaturale siue violentum et quasi tractus a vacuo. Similiter aqua pro magna sui parte locatur non ab aere sed a terra: quia est sub terra quasi violenter tracta ne sit vacuum: im mo omnia flumina terre sunt inferiora secundum situm quam terra. alioquin effunderentur super terram: circa littora. et tamen secundum situationem naturauter eis conuenientem. sicut se habet ignis ad aerem sic aer ad aquam et aqua ad terram. patet igitur prima pars minoris.

¶ Secunda pars probatur: quia lam causa naturaliter impediens aquam et terram a suis situationibus naturalibus non est aer: cum aet cedat eis. nec est celum: quia influentia celestis cum sit maxime naturalis et ordinata magis influeret ad hoc quod inferiora elementa essent in suis propriis et naturalibus locis quam ad hoc vt essent extra sua loca violenter. nec potest dici quod aqua impediat terram descendere donec eius centrum sit medium mundi. Tum: quia aqua naturaliter cedit terre descendenti ad locum suum. patet. Si pars terre proiicitur in aqua. igitur. multo magis cederet toti terre sicut aer non impedit aquam: sed ei cedit. tum quia aqua im pediret seipsam a suo naturali et conuenienti situ. si enim terra non est in suo situ naturali. igitur. nec aqte tum quia si aqua impedit terram. igitur virtus aque superat et excedit resistentiam et potentiam terre et eius inclinationem. igitur. aqua non habet vnde impediatur a suo naturali et conuenienti situ ad quem naturaliter inclinatur qui est locare et circundare ten ram et locari et ambiri ab aere.

¶ Nec valet dicere quod elementum aque sit ita paruum vt non sufficiat cooperire totam terram: quia secundum naturales in eadem proportione excedit sphera ignis / spheram aeris / et sphera aeris spheram aque: et sphera aquesspheram terre: puta in proportione decupla.

¶ Confirmatur tota ratio: quia nullum violentum est perpetuum secundo celi et mundi / nisi a prima causa perpetua libere detinente: sed dispositio et situs ter re et aque videntur violenta et contra naturalem in clinationem eorum. patet etiam: quia ponimus post iudicium aquam circundare terram spherice et hoc est quia est naturalis situs eorum. igitur.

¶ Secundo principaliter ex eadem via arguitur specialiter de elemento aque sic. Aqua maris stat contra propriam et intrinsecam inclinationem et na turalem situationem et non prohibetur aliquo impedimento naturali. igitur detinetur ab aliquo libe ro. Prima pars antecedentis probatur: quia aqua in medio mari est altior quam aqua circa littora vbi est littus planum. patet sufficienter per experientiam medium enim maris est quasi mons et quasi tumor gilbosus respectu aque que est in littoribus. et ideo homo existens circa littus videt naues in medio ma ris. non autem illas que sunt in littore opposito. qui autem est in medio mari videt naues vtriusque littoris: sicut existens in monte videt valles exlateribus oppositis. patet iterum: quia existens in terra et volens nauigare mare dicitur ascendere in mare et de mari progrediens ad terram dicitur descendere. poatio. Et inuitauerunt ascendentes in mare etc. et Luce. v. PMiscatores autem descenderant et lauabant rethia. patet igitur cum aqua in medio mari sit altior quam aque circa littora. igitur descenderet naturaliter ad aquan circa littus nisi impediatur ab aliquo non autem impeditur ab aere: quia aercedit aque descendenti. nec impeditur ab aqua inter littus et medium maris: quia aqua inferior non impedit aquam superiorem descendere super ipsam. videtur igitur quod mare sic detineatur a deo libere ne cooperiat tota terram propter salutem animarum viuentium in terra. deus etiam sic dsposuit vt multe partes aque fluerent sub terra ne terra propter defectum humoris redigeretur in puluerem pre siccitate. et istis consonat illud Genesis primo. dixit vero deus congregentur aque que sub celo sunt in locum vnum et appareat arida. et Prouerbiorum viii. quando certa lege et gyro vallabat abyssos. Se quitur quando circundabat mari terminum suum et legem ponebat aquis. ne transirent fines scilicet: et Iob. xxx viii. quis conclusit hostiis mare / sequitur circundedi illud terminis meis et posui vectem et hostia et dixi vsque huc venies et non procedes amplius et hec tuc confringes timentes fluctus tuos.

¶ Con firmatur hec ratio. aut aqua maris est superior et altior et magis sursum quam terra discooperta et habitata: aut est inferior et bassior et magis deorsum. Si primum. igitur naturaliter descendet et cooperiet illam terram: quasi foueam bassiorem. Si secundum. igitur tam terra quam aqua sunt in dispositione et situ naturaliter eis disconueniente. et contrario situationi ad quam naturaliter tendunt et inclinantur. igitur. non sic stant nisi ab altero detineantur libere: ea enim que aguntur mere naturaliter aguntur / sicut apta nata sunt agi et econtra. secundo Phisi. sed aqua et terra nata sunt situari sic vt hec locet et ambiat illud vt ignis aerem. igitur.

¶ Tertio principaliter et ad confirmationem precedentium arguitur sic stando in lumine naturali aut elementum terre natum est: et potest simpliciter locari ab aqua spherice circa me dium mundi sicut aer locatur ab igne aut simpliciter nec est natum nec potest sic situari: sed hoc est sim pliciter impossibile et hoc simpliciter sibi repugnat. Si primum. igitur. cum omni potentie passiue correspondeat potentia actiua quia contradictio est quod possibile sit .b. fieri vel pati quin possibile sit aliquid facere .b. vel agere .b. quia si potest fieri vel pati. igitur ab aliquo. igitur est dare causam que potest terram sic locare sed non facit hoc. igitur est libera. si secundum. contra. tum quia vnumquodque corpus phisicum habet aptitudinem et inclinationem naturalem ad situm magis conuenientem sue nature in quo melius potest sua natura saluari. igitur. hoc sibi non repugnat sed aptum natum est habere illud. Tum quia si tota terra esset extra centrum circunscripto impedimento descenderet donec centrum eius esset: centrum mundi: quia non esset ratio quare prius staret in hoc puncto quam in illo. igitur habet aptitudinem et potentiam naturalem ad illud. tum quia idem est naturalis locus glebe. et totius terre. tertio phisico. sed aliqua pars terre habet aptitudinem per se naturalem ad hoc vt centrum eius sit centrum mundi puta tota pars terre cuius medium est medium mun di et illa magis videtur esse in situ conuenienti et naturali quam quecumque alia pars terre: quia ibi melius saluatur in esse suo sine corruptione. igitur. similiter de toto.

¶ Ex predictis potest sic argui totus ille ordo causarum non causat mere necessitate naturali quin pretermittit a suo effectu aliquid quod natum est sim pliciter et naturaliter conuenire suo effectui. et quod simpliciter non repugnat suo effectui: sed totus ordo causarum ex quo dependet situs et dispositio ele menti terre et aque est huiusmodi. igitur. maior patet. quia si pretermittatur aliquid quod simpliciter non repugnat effectui: et ad quod effectus est in potentia passiua. igitur pretermittitur aliquid quod continetur virtualiter in toto illo ordine causarum vel in aliquo illius ordinis. id enim non est in potentia passiua quod nulla causa actiua potest facere: quia posse causare et posse causari se inferunt mutuo et referuntur.

¶ Quarto principaliter ex eadem via arguitur sic. nullum corpus phisicum per se cor ruptibile et habens per se et ex se potentiam passiuam naturalem ad corruptionem manet perpetuo in esse nisi detineatur libere a deo in esse: sed elementum terre et ignis sunt huiusmodi secundum totum vel aliquas partes et tamen nunquam corrumpentur. igitur. maior patet per Aristotelem primo celi et mundi. omne corruptibile de necessitate corrumpetur. et probatur: quia aut totus ordo causarum habentium respectum ad illud corruptibile potest simpliciter et absolute corrumpere aliquando illud aut non. si primum. igitur aliquando corrumpet ex quo totus ille ordo agit et agitur mere necessitate naturali. si enim est impedimentum inuincibile. igitur. non potest sim pliciter corrumpere. si autem vincibile. igitur tolletur. si secundum. igitur simpliciter et absolute illud non est corruptibile / nec habet absolute potentiam passi uam ad corruptionem. Probo: quia omni potentie passiue correspondet vel correspondere potest po tentia actiua aliqua. quod enim est possibile corrum pi est possibile corrumpi ab aliquo. igitur aliquid po test simpliciter illud corrumpere. Illa etiam potentia est simpliciter impossibilis que est ad actum simpliciter impossibilem actus autem est simpliciter im possibilis ad quem cause requisite et sufficientes sunt simpliciter impossibiles. minor probatur: quia elemen tum terre vel ignis nunquam corrumpetur secundum totum vel secundum partes terre circa centrum vel secundum partes ignis contiguas celo. patet: quia non corrumpentur in idem elementum nec in aliud. et quia si par tes terre circa medium mundi possibile sit corrumpi. igitur et totam terram quia difficilius est illas corrumpere quia essent remotiores a corrumpente: sed elementa huiusmodi sunt per se et ex se corruptibilia et habentia quantum est ex se potentiam passiuam ad corruptionem: secundum totum et quodlibet sui. probo: Primo quia componitur ex materia et forma et hec est causa corruptionis. vii. Methaphi. Se cundo: quia hec pars elementi est per se generabilis et corruptibilis: et habet per se potentiam passiuam naturalem ad corruptionem. igitur et totum elemen tum et quelibet pars eius: consequentia p:obatur / tum quia eiusdem rationis sunt. igitur habent aptitudines et potentias passiuas naturales eiusdem rationis. tum quia corruptibile et incorruptibile differunt plusquam genere. xii. Methaphi. tum quia non erit dare maximam partem terre vsque ad quam precise exclusiue vel inclusiue terra sit corruptibilis nisisit sen mo ad placitum. non enim erit ratio de isto puncto magis quam de illo. et quia duorum indiuiduorum eiusdem rationis quorum vnum esset imperceptibiliter maius alio vnum esset corruptibile / et aliud incorru ptibile esset. via sumitur ex dispositione et mo¬

¶ Secunddtu corporum celestium ex quaar guitur. primo sic. mobile ex se indifferens et equaliter in potentia passiua ad motus contrarios presente notiuo sufficiente ad mouendum illud indifferenter hoc motu vel illo non mouetur determinate altero illorum motuum nisi per aliquod libere determinans: sed celum est ex se indifferens et in potentia passiua ad reuolui sic vel reuolui contrarie et motor praesens scilicet itelligentia est sufficiens ad reuoluendum celum sic vel contrarie. igitur. maior patet. quia illa determinatio non erit ex mobili cum sit indifferens passiue nec ex motiuo illo. si sit pure na turaliter mouens. prima pars minoris probatur. primo: quia nulla ratio vel proprietas celi ostendit quare celum determinat sibi reuolui sic magis quam reuolui contrarie: aut quod vnus motus magis destrueret vel saluaret et perficeret vel imperficeret et ignobilitaret naturam celi magis quam alius quia celum eadem loca et vbi et eodem situs ha beret et in eadem distantia esset a superioribus et infe rioribus.

¶ Secundo quia in inferioribus omne corpus sphericum licet ratione grauitatis vel levitatis sit magis inclinatum et determinatum ad moueri sur sum quam deorsum vel econtra: tamen ex se est eque indifferens ad reuolui sic vel contrarie et circunscripta grauitate et levitate erit omnino indlifferens ad con trarias reuolutiones. igitur pari ratione de celo.

¶ Tertio probatur. Si aliquod corpus mobile naturaliter inclinatur et determinatur ad vnum motu um contrariorum per aliam dispositionem. naturalem intrinsecum quanto magis habilitatur et dispo nitur et facilitatur per illam dispositionem ad vnum motum tanto magis per illam inhabilitatur et indisponitur / et difficultatur ad motum contrarium sed corpus naturale per dispositionem habilitantem et disponentem ipsum ad sic reuolui non inhabilitatur: nec difficultatur ad contrarie reuolui. igitur per dis positionem habilitantem et disponentem ipsum ad sic reuolui non inclinatur nec determinatur natura liter ad sic reuolui: maior patet inducendo vt quia gra uitas est dispositio naturaliter inclinans et determinans ad motum deorsum ideo quanto magis facili tat ad istum tanto magis difficultat ad motum contrarium. et consimiliter de levitate et conformiter de habitum anime. minor probatur quia quocumque corpore dato siue graui siue leui siue medio siue mixto / si quamcunque dispositionem siue causam disponatur ad reuolui sic non tanto minus: immo tanto magis habilitatur et facilitatur ad reuolui contrarie. et quecunque dispositio aptat et facilitat ad sic reuolui non indisponit ad contrarie reuolui.

¶ Quarto. quod per dispositionem propriam et intrinsecam naturaliter inclinantem et determinantem mouetur ad aliquod vbi recedit violenter ab illo et mouetur violenter mo tu expellente ipsum ab eodem termino et motu qui est ab illo vt termino a quo. igitur celum semper recederet violenter ab vbi et situm acquisito: sol etiam qui proprio motu mouetur ab occidente in oriens moueretur violenter motu diurno ab oriente in occidens et super alios polos. igitur non perpetuo. Antecedens probatur: quia dispositio naturaliter inclinans et determinans ad requirendum et habendum aliquid resistit naturaliter expellenti illud sol etiam motu diurno moueretur contra propriam inclinationem naturalem intrinsecam.

¶ Quinto sit .b. dispositio naturaliter inclinans et determinans corpus celeste ad sic tantum reuolui: aut. igitur in rerum na tura est dispositio contraria ipsi .b. aut non. si primum igitur celi sunt corruptibiles: quia in eis sunt qualitates habentes contrarium: immo in eodem celo erit mixtio dispositionum contrariarum: quia caelum mouetur duplici motu. tale autem infert celum esse cor ruptibile ex primo celi et mundi: si secundum contra: quia secundo de celo et mundo si vnum contrariorum est in natura et reliquum est vel saltem potest esse: si igitur non sit actu sequitur quod vniuersum agitur libere patet igitur Prima pars minoris / scilicet quod celum est ex se indifferens et in potentia passiua ad reuolui sic vel contrarie.

¶ Secunda pars minoris scili cet quod intelligentia motrix potest sufficienter moue re celum sic vel contrarie probatur. primo: quia si ce lum est ex se indifferens ad sic / vel contrarie reuolui igitur eque facile est ipsum reuoluere sic vel aliter. igitur. virtus motiua sufficiens ad hoc sufficit ad illud. Secundo: quia si potest ex se contrarie reuolui. igitur. ab aliquo reuolui. igitur aliqua potentia motiua potest ipsum reuoluere possibilitas enim ad moueri cum impossibilitate ad mouere repugnant: quod confimatur: quia potentia passiua presupponit potentiam actiuam et est posterior ea sicut actus est prior potentia nec ideo aliquid est potens moue re vel facere quia possibile est aliquid moueri vel sic ri: sed potius econtra secundum Anselmum de casu dyaboli. ca. xii.

¶ Ex eisdem potest argui quod celum potest moueri vel posset moueri super alios po los quam moueatur: quia videtur ex se habere potentiam: immo indifferentiam ad mouere super istos polos vel illos. cum etiam moueatur sub diuersis polis motu proprio et motu diurno / videtur etiam quod omnes celi sint possibiles moueri sub eisdem polis secundum motus proprios. et sub eisdem polis mouentur quoddam motu scilicet diurno.

¶ Secundo. Principaliter ex eadem via arguitur sic: quia sequeretur celum moueri in instanti. probo / aut celum resistit intelligentie motrici / aut non: si primum igitur habet inclinationem naturalem ad motum contrarium vel ad quietem oppositam et magis aptum natum esset contrarie reuolui vel quiescere. igi tur sic moueri est violentum celo et contra naturam eius: si secundum. igitur eum secundum te totus ordo causarum mouentium moueret naturali necessitate. sequitur: quod celum mouetur in instanti: quia sine resistentia nec est gradus velocitatis quin possit moueri maiori. vt probatur per rationes Aristotelis. iiii. phisicorum / capitulo de vacuo. ad subduplationem enim resistentie et ad subduplationem proportionis potentie motiue super potentiam mobilis. sequitur duplatio velocitatis: si dicitur quod quamuis non sit resistentia tamen erit motus in tempore pro pter limitationem potentie motiue et potentie mobilis et propter distantiam terminorum.

¶ Contra si hec limitatio et finitas potentie motiue est ratio certe velocitatis circunscripta omni resistentia. sequitur quod demonstrationes Aristotelis. 4 phisicorum et regule ipsius posite. 7. phisicorum: et omnes demonstrationes et regule auctoris de proportionibus motuum secundum velocitatem false sunt: quia nec velocitas sequitur proportionem potentie motiue ad resistentiam mobilis / nec excessum potentie motiue: quia quantumcumque in infinitum diminuatur resistentia nunquam crescet velocitas vltra: immo vsque ad illum gradum qui sequitur limitationem potentie motiue: luminosum etiam non ageret in instanti propter carentiam resistentie.

¶ Item si nulla est resistentia. aut igitur nulla est difficultas et in infinitum minor difficultas vel maior facilitas quam in actu quo mobile aliqualiter resistit motori. igitur. quecum que virtus quantumcunque parua potest ex se mouere celum si applicaretur celo. et vltra si nulla difficultas. igitur non difficilius esset mouere celum gra dum velocitatis duplo quam subduplo.

¶ Item si non resistit: aut igitur est in potentia passiua indifferenti ad re¬ uolui sic et contrarie aut habet inclinationem natu ralem ad determinate: sic reuolui. si primum igitur eque faciliter posset ab intelligentia reuolui contra rie et propositum. si secundum contra. tum quia frustra po nitur talis dispositio inclinans quia sine ea facillim moueretur ex quo est sine omni resistentia. tum quia si mobile existens in potentia passiua omnino neutra et indiferenti si ne resistentia vel inclinatione moueretur vel tra omnem velocitatem vel facilitatem a quacumque virtute secundum quamcunque velocitatem. igitur. multo magis si inclinatur ad vnum motum sine resistentia: immo cum impossibilitate ad motum oppositum.

¶ Tertio principaliter ex eadem via caelum posset moueri velocius vel tardius quam moueatur. igitur non mouetur mere necessitate naturali. antecedens probatur. primo per Aristotelem. 5. phisi. c. 4. omne quod mouetur contin git velocius et tardius moueri in omni enim tempore erit velocius moueri et tardius. Secundo entia eiusdem rationis nata sunt moueri equali velocitate et ad hoc habent ex se potentiam passiuam sed celi sunt eiusdem rationis quicquid sit de stellis nulla enim apparet differentia inter secundos celos magisquam inter duas medietates eiusdem celi. saltem partes eiusdem celi sunt eiusdem rationis. igitur quocunque gradum velocitatis mouetur vna / potest ex se moueri alia. et tamen non mouetur equali velocitate. patet. de partibus propinquioribus polo vel concauo.

¶ Item cum vnus planeta et eius deferens moueatur motu proprio ve locius quam alter. quero vnde hoc sit. si ex libera determinatione et ordinatione prime cause. vel alicuius secunde intelligentie propter conuenientem dispositionem et gubernationem inferioris habetur propositum. si hoc est ex maiori vel minori proportione potentie motiue ad potentiam mobilis naturaliter determinata. contra. quia potentia intelligentie superioris non minus excedit resistentiam et potentiam sui mobilis quam intelli gentia inferior potentiam sui mobilis. intelligentia enim superior est nobilior secundum quod suum mobile est mi ius et superius secundum commentatorem. xii. methaphisi commento. xi. et quia propter diuersitatem proportionis inter corpora celestia et eorum animas diuersificantur in velocitate et tarditate secundum commentatorem. igitur intelligentia mouens orbem saturni. eque vel magis excedit potentiam sui mobilis sicut intelligen tia mouens lunam vel solem excedit resistentiam vel potentiam sui mobilis / et tamen saturnus mouetur tan dius.

¶ Si dicas quod planeta superior mouetur equi vel magis velociter motu proprio sicut planeta infi rior: sed maiori tempore perficit circulum suum quia multo maior est.

¶ Contra. primo non videtur probabile quod saturnus motu proprio quem perficit inxxx. annis moueatur eque velociter sicut luna que peragit in mense / Secundo: quia sphera solis multo maior est quam sphera mercurii: quia orbis veneris interponitur: et tamen sol et mercurius fere equali tem pore complent motum suum: luna etiam est immediata mercurio et tamen multa differentia temporis est in motibus propriis ipsorum: et ita non videtur simi is proportio velocitatis ad velocitatem que est ma gnitudinis superioris celi ad magnitudinem inferiorem. Tertio si sphera saturni mouetur velocius quam sphera inferior. scilicet quam sphera iouis vel martis quare non rapit eam cum sit maior et superior sicut rapitur ab octaua sphera et sicut octaua rapitur a nona.

¶ Quarto principaliter celum potest stare et quie scere: et habet ad hoc potentiam passiuam. igitur non mouetur mere naturali necessitate comparando ad totum ordinem causarum motiuarum ipsius. consequentia patet: quia repugnaret sibi ex natura rei quiescere et repugnaret causis non mouere. Antecedens probatur primo per commentatorem. xii. methaphisi commento. xli. omne corpus natum est quiescere / mo tus enim et requies que sunt priuatiue opposita habent fieri circa idem. Et ex hoc innititur probare quod virtus motiua celi non est corporea quia motus celi non esset necessario perpetuus.

¶ Secundo que sunt localiter et situaliter compossibilia pro instanti: immo pro infinitis instantibus sunt localiter et situaliter compossibilia permanere per aliquod tempus sed celum et hic situs sunt huiusmodi videlicet sunt compossibilia pro hoc instanti nec repugnant secun dum huiusmodi existentiam. ergo.

¶ Tertio illi na ture non repugnat quiescere pro aliquo indiuiduo que pro aliquo sui indiuiduo mouetur tanto gradu tarditatis et pro aliquo sui indiuiduo mouetur duplo tardius et pro aliquo mouetur quadruplo tardius et sic in infinitum vsque ad non gradum motus. pa tet: quia si talis natura non determinet sibi aliquem gradum motus quin in infinitum minori gradum pos sit moueri non videtur quod necessario determinet sibi moueri. sic est de natura celesti. patet. de partibus versus polos que sunt eiusdem rationis cum toto vel cum partibus velocius motis.

¶ Quinto principaliter quod est ex se indifferens et in potentia pas siua ad plures situs et positiones incompossibiles non fit determinate sub altera illarum nisi determinetur per aliam causam naturali necessitate vel voluntaria libertate: sed hec stella est ex se indifferens et in potentia passiua ad situationem et positionem in hac parte vel in illa sui orbis et non determinatur per aliam causam naturali necessitate determinantem. igi tur. Prima pars minoris probatur quia hec pars orbis et illa sunt eiusdem rationis et consequenter situs et positio in hac parte vel in illa est omnino eiusdem rationis. igitur isti non repugnat habere stellanm sicut nec illi vt si pes esset eiusdem rationis cum ca pite non repugnaret pedi habere oculum sicut nec capiti.

¶ Secunda pars minoris probatur: quia ex quo ille positiones forent omnino eiusdem rationis non esset ratio quare causa pure naturaliter actiua determinaret se ad ponendum prlanetam vel stellam in hac parte orbis inagisquam in illa quia esset in potentia actiua et virtuali respectu huius positionis sicut illius. eodem modo potest argui de diuersis partibus eiusdem cei vel eiusdem stelle. huic enim parti celi non repugnat ex propria natura esse propinquiorem polo vel connexo magis quam illi parti: quia demonstra ri possunt omnino equales et similes. igitur hec sunt sic disposita ab aliqua causa libere sic ordinante aut sic disponuntur casualiter vel equiualenter casui.

¶ Sexto non est simpliciter impossibile plures celos esse quam modo sint. igitur celorum esse et pluralitas dependet ab alia causa libera. Antecedens probatur: Quidditas specifica naturaliter plurificabilis in plura singularia eiusdem rationis essentialiter et totaliter distincta est ex se plurificabilis in infinita talia vel non in tot quin plura: natura celestis est huiusmodi. igitur. maior patet: quia ex quo est numeraliter et essentialiter plurificabilis in. 4. talia et in. viii. talia non ex se determinatur. ad hunc vel illum numerum quia non videtur ratio magis de hoc numero quam de illo. Minor probatur: quia plures partes celi sunt substantie eiusdem rationis vt due medietates vel. 4. quarte vnius ce li vel vnius stelle / et sunt substantie essentialiter et tota liter distincte in quarum qualibet reseruatur quidditas specifica / immo secundum Aristotelem secundo celi et mun di textu commenti. 41 et secundum commentatorem de sul stantia orbis tractatu secundo: stella vel planeta est eius dem rationis cum suo orbe seu sphera in qua figitur et non differunt nisi secundum plus et minus densum: quia habent eundem motum secundum speciem. scilicet circularem circa idem centrum.

¶ Nec valet dicere quod due medietates non sunt duo indiuidua completa taquam supposita eium dem nature. hoc inquam non valet. tum quia eque vere et perfecte recipit vtraque medietas quidditatiuam rationem specificam nature illius sicut si essent diuise et contigue vt de duabus aquis. tum quia non repugnat per se illis diuidi quia per se differentia vel passio quan ti est esse diuisibile.

¶ Septimo: celum est corruptibile et habet ex se potentiam passiuam ad non esse. igitur manutenetur ab aliqua potentia libera. conse quentia probatur quia sequitur est corruptibile: ig tur ab aliquo corruptibile. igitur aliqua potentia po test ipsum corrumpere et tamen non corrumpet. ate cedens probatur: quia est diuisibile. patet. per diffinitionem quanti. v. methaphi.

¶ Octauo et est con firmatio precedentis aliquod accidens celi est corruptibile quod numquam corrumpetur. igitur. manutenetur ab aliquo libere. consequentia patet. quia stando in ordine causarum mere naturali necessitate causantium nullum corruptibile manet perpetuo / antecedens probatur quia quantitas celi ex se et ex propria natura est corruptibilis quia est eiusdem rationis cum quantitate corporum inferiorum: quia omnis superficies est eiusdem rationis. si autem quantitas celi est ex se corruptibilis. igitur. et omnes qualitates quarum immediatum subiectum est quantitas. Consimiliter aliquod lumen cau satum a sole in partibus octaue sphere circa polos ma net perpetuo vel causatum a sole in quibusdam partibus sui vniformiter defferentis / et tamen illud lumen est ex se corruptibile quia aliquod lumen eiusdem ratio nis causatum a sole in aliis partibus intenditur et remittitur et corrumpitur secundum aliquos gradusvia sumitur ex determinatione vel inCextie determinatione agentium naturalium et ex qualitate et ordine actionum naturalium. Ex qua arguitur primo sic actiuum naturale ex se indifi ferens ad aliqua plura diuisim producenda non potest vnum illorum determinate producere nisi deter minetur ab aliqua causa naturaliter et necessario deteo terminata ad vnum illorum tantum vel a causalibi re determinante ipsum ad alterum illorum: patet. quam tum enim est ex se aut quodlibet producet aut nul lum: quia ex parte eius non erit ratio quare producat hoc non illud magisquam econtra. sed quodlibet a ctiuum naturale presens passiuo est e se indifferens ad producendum hunc effectum vel illum alium omnino consimile eque possibilem vt supra deducitur distinctione. xxxv. quest. 3.

¶ Confirmatur actiuu per se producens hunc effectum singularem deter minate et non alium consimilem intendit per se hunc effectum determinate magis quam illum effectum aliiaut determinatur ab aliqua causa intendente determinate hunc effectum magisquam alium: sed actiuum naturale vt sol nunc per se producit hunc radium determinate et non per se intendit hunc radium ma gisquam illum alium consimilem possibilem. igitur. de¬ terminatur ab alia causa intendente per se hunc effe ctum et non illum et per consequens distincte cognoscente et volente hunc magisquam illum. maior patet. quia effectus per se productus ab aliquibus causis per se in tenditur ab illis / aut ab aliqua illarum. si enim non magis intenditur quam alius. igitur per accidens et tanquam a ca su est quod producatur determinate hic magisquam ille. vni de ideo aliquis effectus dicitur fieri per accidens et a casu et a fortuna eo quod non per se intendebatur. minor probatur quo ad secundam partem quia agens liberum et a proposito non minus per se et determinate inten dit effectum quem perse et determinate producit / quam agens naturale et cecum quia intendere aliquid per mo dum effectus vel termini et finis magis per se et primo conuenit agenti a proposito immo nomen inten tionis videtur ex hoc esse transiatum ad alia agentia sed agens a proposito non intendit per se hunc effe ctum determinate et distincte producere: quia pater intendens generare filium non per se intendit geno rare determinate et distincte illum magisquam istum. Consimiliter de intellectu et voluntate respectu actuum suorum: quia ante productionem .b. actus anima nec in tuitiue nec abstractiue cognoscit .b. possibile distincte et determinate magis quam alium omnino consimilem possibile.

¶ Confirmatur intendens per se talem fi nem seu talem effectum in specie et non intendens perse hunc aut illum distincte numeraliter non per se pro ducit hunc magisquam illum nisi determinetur a seipso / vel ab aliquo alio ad hunc numero determinate. patet. quia non esset ratio quare hunc et non illum et per accidens et quasi actu produceret hunc et non illum: immo producet vtrumque vel neutrum: sed actiuum siue naturale siue liberum humanum intendit per se talem effectum et talem finem in specie secundo phisi. non autem hunc numero determinate et precise magisquam illum vt probatum est. igitur tur.

¶ Secundo principaliter ex eadem via arguitur sic quod ex se non habet essentialem seu necessariam et naturalem ordinationem prioritatis ad .b. quoddam alterum sed ex se indifferenter potest esse prius vel posterius illo non fit determinate prius nisi ab aliquo libere vel naturaliter determinante ad alterum tantum. patet. quia non esset ratio quare magis esset prius quam posterius: sed .b. effectus possibilis factus ab hoc actiuo in hoc passiuum sic se habet ad. c. effectum eiusdem rationis postea futurum ab eodem actiuo in idem pas siuum. probo. sit .b. visio que statim causabitur in vi su meo. ab .a. obiecto presente: et sic. c. visio omnino consimilis que postea causabitur ab eodem obiecto in visu meo clausione oculi interposita: tunc .b. et c. non habent essentialem seu necessarium et naturalem ordinem prioritatis et posterioritatis secundum esse et fieri vt probatur sed .b. visio ex se indifferenter poterat esse prior vel esse posterior quam. c. et non est determinatio a causis naturalibus / precise quia iam esset essentialis et necessarius: et naturalis ordo et ideo simpliciter impossibile et repugnans esset aliter esse: nec est determinatio a voluntate humana quia cessante operatione voluntatis causabuntur il le visiones vniformiter nec etiam anima intellectiua cognoscit illas distincte antequam producantur. igitur determinatio fit ab intelligentia libera superiori: Assumptum probatur multipliciter. Primo quia inter indiuidua eiusdem rationis non est per se ordo. 3. Methaphisi. Secundo. quia cum .b. et c. sint eiusdem rationis et similia non habent hoc ex natura sua quod hoc sit determinate prius. oporteret enim preintelligi aliam differentiam: que esset causa et ratio illius prioritatis nec per consequens determinatio potest esse in causis naturalibus praecise: quia si nulla est dispar differentia causarum prius producentium b. a causis producentibus postea c. igitur non habent ex naturasua quod producant primum hoc quam illud: quia oportet in ipsis preintelligi aliam differentiam: que sit causa et ratio huius differentis ordinis. Si vero sit differentia et dissimilitudo causarum nunc et prius. igitur non prodicetur omnino consimilis effectus: cuius oppositum supponitur.

¶ Tertio. sib. visio per quam statim videbo d. albedinem habeat essentialem: vel ex natura rei natu ralem et necessarium ordinem prioritatis ad c. visionem qua videbo cras eandem albedinem. sequitur quod si modo non aspicerem d. albedinem: sed clauderem oculos non causaretur cras c. visio in me quamuis apertis oculis esset d. albedo prius: quia posterius sic non potest poni nisi prius posito priori. Consequens est inconueniens quia omnes cause ponerentur cras: et eodem modo et ed dem instanti. quo ponerentur si modo respicerem d. al bedinem. Si vero dicas quod cras viderem d. per aliam visionem quam c. habetur propositum quod ille cause eodem instanti possunt causare c. vel aliam visionem et quod tam c. quam alia visio continentur virtualiter in omnino eisdem causis adequate pro eodem instanti. igitur: oportet determinationem fieri per aliquam causam libera.

¶ Quarto .b. visio non habet per se ordinem necessarium et na turalem secundum esse in visu meo ad visionem eiusdem vel alterius albedinis in visu tuo. igitur. nec ad aliam visionem albedinis in visu meo. Antecedens patet quia possunt simul esse et possunt simul non esse: quia nec vi dente tu potes claudere oculum vel aperire. Consequentia patet: quia eorum que sunt eiusdem rationis et similima quod non habet per se ordinem ad vnum nec ad aliud.

¶ Quinto. inter visiones alterius rationis non est ordo essentialis et necessarius ex natura rei: igitur multominus inter indiuidua eiusdem rationis. Ante cedens probatur: quia visiones albedinis non habent huiusmodi ordinem ad visiones nigredinis. Possunt: enim indifferenter simul esse vel hec precedere illam: vel econtra. Possum enim respicere hanc albedine et illam simul et siue presentata michi esset precise a bedo vel precise nigredo vniformiter videretur pro eodem tempore.

¶ Tertio principaliter si in toto or dine causarum ex quibus procedunt effectus naturales non sit aliqua causa libera. Sequitur quod in toto illo ordine et ex toto illo ordine nichil potest est se et fieri nisi quod est et fit actu: et dum est vel fit actu: Consequens est falsum: quia est opinio megaricorum: quam Aristo. 9. metha. reprobat multipliciter c. 2. Nullum enim ens phisicum esset actiuum vel passiuum seu receptiuum: nisi quod actu: et dum actu ageret vel pateretur et reciperet nec motiuum vel mobile: nisi dum actu moueret vel moueretur. nec sensitiuum vel gres sibile: nisi dum actu exerceret actus huiusmodi. Con sequentia principalis probatur. primo quia ex quo totus il le ordo agit et agitur mere necessitate naturali. igitur nichil ibi euenit nisi ex absoluta necessitate. igitur. ci esse vel agere non stat potentia ad oppositum: et cum non esse vel non agere non stat potentia ad oppositum

¶ Respondeo: quia causa mere naturali necessitate agens non potest agere nisi passo approximato et con currentibus omnibus causis ceteris requisitis absque impedimento: sed impossibile est ista sic poni: nisi dum causa agit actu. igitur. impossibile causam agere: nisi di agit. In toto enim illo ordine causarum non est potentia quin hoc impedimentum sit positum pro tali tempore: et quin sit remotum pro alio tali tempore. ex quo nulla causa libe ra est in illo ordine toto.

¶ Dices. si a. actiuum naturale non agit: nunc conceditur quod non potest agere nunc nec prius poterat agere. nunc tamen nunc est acti uum: et nuc est potens agere pro aliquo tempore futuro. Conceditur igitur: stando in lumine naturali quod nichil potest agere nisi quod agit actu: et dum agit actu refe rendo potentiam agendi et ipsum agere ad idem tempus. et si ly posse et ly agere concernant idem tempus. si vero referantur ad diuersa tempora negatur.

¶ Contra. opinio me garicorum: quam Aristoteles reprobat non videtur fuisse quod nichil potest agere: nisi quod agit: et dum agit actu in secundo sensu scilicet quod nichil potest vnquam esse vel agere etiam pro tempore futuro quod modo non agit vel non est actu. quia hoc est manifeste falsum et contra experientiam: et hoc esset non solum omnia euenire de ne cessitate: sed hoc esset nichil posse esse in futuro: nisi quod iam est actu. Uidetur ergo opinio megaricorum fuisse quod illud quod pro isto tempore non agit non habeat nunc: nec haberet prius potentiam ad agendum pro isto eo dem tempore. Hanc igitur opinionem aristoteles reprobat que tamen sequitur. si in toto ordine non ponitur aliqua cau sa libera.

¶ Preterea. quicquid fuerit de opinione megaricorum arguitur ad oppositum. Sequitur enim quod nulla res prius poterat esse vel fieri: nisi pro tempore quo fit vel est et quod quilibet effectus naturalis respicit et requirit determinatum instans in quo est producibilis et potest esse et non in aliquo priori vel posteriori. Con sequentia patet vt prius. ex quo totus ille ordo est necessarius: sed consequens est falsum: quia tunc si modicum tarda retur vel anticipatur approximatio huius cause ad hoc passiuum: sequeretur quod illa causa non egisset illud quod modo agit: non solum in naturalibus actionibus et causis: sed etiam in liberis et artificialibus: quia per te determinatio est a causis superioribus celestibus mere naturalibus. Consequen¬ videtur inconueniens vt quod si tardasses modicum applicare hoc lignum huic igni non causaretur idem calor. vel si tardasses modicum aperire oculum non vidisses eadem visione: et si tardasses accipe re hunc cibum vel potum fuisset conuersum in aliam substantiam. et si tardasses modicum incipere edificare fu isset alia domus et vltra. si etiam hoc conceditur habetur propositum. Probo. si .b. effectus erat producibilis in a. instanti: quia determinate exigebata. instans ad sui productionem: et tamen non est productus ina. instanti: quia ta rdauit approximatio nec per consequens vnquam producetur: ergo aliquis effectus contentus virtualiter in eo ordine causarum: et per consequens producibilis ab illis causis numquam producetur ab illis. igitur. non est mere necessitas na turalis in toto ordine illo causarum: sed est libertas contingentie in aliqua causa illius ordinis: quia vt proba tur supra nichil posset esse nisi quod aliquando esset. Item sequitur quod sub quacumque specie non est nec fuit nec erit possibile aliquod indiuiduum esse nisi precise indiuidua que de facto sunt vel fuerunt vel erunt et quod nulla actio vel passio simpliciter et absolute potuit vel poterit esse nisi ille qua de facto fuerunt vel erunt specialiter de effectibus qui non producuntur a voluntate humana: sed a causis naturalibus. Consequentia patet: quia oppositum consequentis repugnat antecedenti. falsitas consequentis probatur: quia tunc colores vel odores qui de facto nunquam videntur nec odoram tur essent inuisibiles et insensibiles: quia ex natura re esset simpliciter et absolute impossibile et repugnans ista sentiri. igitur nec sunt apta nata sentiri et ea quae de facto non fuerunt calida non fuerunt calefactibilia et graue quod nunquam motum est deorsum non erat mo bile deorsum. Hec autem sunt falsa: quia huiusmod praedicata sunt passiones demonstrabiles de tali natu ra specifica vel generali. igitur: conueniunt cuilibet indiuiduo: et vltra sequitur quod equus qui nunquam porta uit b. onus nunquam potuit portare b. onus nec habe bat potentiam ad portandum b. onus: igitur si fuisset ei appositum non portasset: cum tamen portauit equali vel maius: et asinus non potuit videre nisi que vidit igitur non fuit sensitiuus aliorum. et vltra. igitur si con fuisset sibi approximatum non potuisset videre illud. et si hoc lignum fuisset proiectum heri in b. ignem: non fuit set conmbustum nec calefactum: quia ex quo no calefecit. igitur tur non erat possibile nec continebatur virtualiter in illa causa. igitur. quamuis approximatum fuisset non egisset: tamen approximatio erat possibilis: quia poterat fieri ab homine. Si igitur huiusmodi calefactio conti nebatur in illis causis naturalibus virtualiter sequitur quod aliquid virtualiter continebatur in illis: vt causis totalibus et sufficientibus: quod tamen non ponitur. Si vero non continebatur virtualiter. igitur: si homo approxima set: illa non fuisset aliqua actio.

¶ Quarto principi liter ex eadem via arguitur: quia sequitur quod in entibus non contiget aliquod malum naturale: et specialiter in actio nibus naturalibus non contingeret aliquis defectus cuius oppositum patet per experientiam. et. 2. phisicorum Monstra sunt peccata et defectus in natura. consequentia probat primo: quia ex quo prima causa causat necessitate na turali et secundum vltimum sue potentie. sequitur quod causat effectus perfectissimos: quos potest causare: siue mediate siue immediate. igitur: causabit effectum perfectum sine defectu: vel est potentie insufficientis et imperfecte: et deficientis continentie virtualis.

¶ Secundo. totus ordo causarum naturalium causat in illo effectu omnem perfectionem producibile in isto effectu. igitur: omnem perfectionem receptibile in isto effectu et compossibilem isti effectui. Omnis enim perfectio receptibilis in iste effectu est causabilis in eo a suis causis. igitur. Iste effectus nulla perfectione caret causabili et receptibi li in ipso et compossibili sibi. igitur in eo non est peccatum sei defectus naturalis nec carentia illius perfectionis est ei mala: quia nichil dicitur defectuosum nec priuatio dicitur ei mala si caret perfectione sibi incompossibili et repugnante et cuius non est capax vt asinus non dicitur habere peccatum vel defectum nature si non intelligit vel non volat. sumitur explenitudine diuinaQuarta bia rum perfectionum ex qua argui tur. Primo sic. Nullum ens infinite perfectionis et virtutis est actiuum mere necessitate naturali: quia moueret in instanti: et produceret infinita simul vel effe ctum infinitum: sed prima causa est infinite perfectio nis et virtutis: vt probatur. 8. phisicorum. ergo.

¶ Se cundo. quod non indiget aliquo alio a se nec dependeab aliquo alio a se nec perficitur per aliquid aliud a si non est actiuum mere naturali necessitate: sed primum ens est huiusmodi. igitur. maior probatur. Primo. si primum ens immediate producit aliquid aliud natura ui necessitate: igitur habet habitudinem simplicite necessariam ad aliquid aliud a se et ex esse eius per consequentia necessariam infertur esse alterius. igitur ex non esse alteri infertur non esse ipsius. igitur: eius esse exigit necessario esse alterius. igitur: ad suum esse indiget esse alterius. igitur ab esse alterius dependet esse ipsius. ymo cum non minus necessario ex esse eius sequitur esse alterius quam econtra sequitur quod non minori necessitate exigit esse entis secundi quam econuerso. igitur: non minus indiget esse entis secundi quam ediuerso.

¶ Ex quo vltra sequitur quod aliquo modo perficitur per aliquid aliud a se. ex quo indiget illlo: et ab eo dependet.

¶ Confirmatur maior sic. domi nus seu finis quorundam ordinatorum ad ipsum sine quibus non potest manere in esse indiget illis et dependet ab il lis: et ita aliquo modoiperficitur per illa: sicut esset de deo respectu entium secundorum. igitur: maior patet: quia ex quo illa sunt ei necessaria ad eius esse. igitur in suo esse in diget illis: et quia si essent aliquid eius: et intrinseca sibi dependeret ab illis intrinsece ex eo quod non posset esse sine illis. igitur. si sunt sibi extrinseca et necessario exigit illa: sequitur quod extrinsece dependet ab illis: alio quin perit via arguendi dependentiam alicuius ab aliqo totaliter distincto. Probatur etiam per exempli inductionem. si enim homo sit finis et dominus vestimenti et cibi et huiusmodi: et non potest manere in esse sine illis. igitur: indiget illis: et aliquo modo persicitur per illa. Similite de sanitate. si non potest manere sine medicina. minor patet: quia primum ens et princeps et finis aliorum. 12. metaphi. Et per te ex non esse alterius sequitur non esse eius.

¶ Confirmatur. volens et diligens aliquem finem propter se et super omnia: nec potens cosequi et tenere illum finem nisi per aliqua media: et nisi mediantibus quibusdam necessariis ad habendum et tenendum illum finem: indiget illis et dependet ab illis ad consequendum et tenendum illum finem et suam sinalem et vltimatam perf ei ctionem. et per consequens perficitur aliqualiter per illa. pa tet inducendo: sed dominus est volens et diligens suum esse et suam bonitatem propter se et super omnia. Nec potest hunc finem habere nec tenere nisi per alia: et mediantibus aliis: et ens secundum est ei necessarium ad tenendum hunc finem secundum te. quia ex non esse alterius sequitur non esse eius. igitur.

¶ Tertio principaliter ex eadem via voluntarie et sapienter ordinans aliqua in suos fines se habet libere ad illa. deus est huiusmodi respectu entium secundorum. igtur. Maior patet: quia id non dici tur sa ienter et voluntarie operari quod agit mere necessitate naturali: non minori: quam ignis calefacit vel quam brutum agitur. Minor probatur: quia entia vniuersi ordinanum per se ad vnum finem et intrinsece ex. 12. metaphi. Non autem sic ordinantur a se. primo: quia michi cognoscunt: et ita non a se primo intendunt et praestituunt sibi certos fines: nec ordinant: nec dirigunt seipsa. primo in huiusmodi fines. igitur ab aliquo alio cognoscente et non nisi per voluntatem illius ordi nantis iuxta dictum commentatoris. 12. metaphi. commento. 19. Natura licet non cognoscat: tamen agit ordinate quasi rememorata a causis superioribus. Non potest sic euidenter probari: Respondeo. el sic efficaciter conuinci pars affirmatiua questionis quin in lumine naturali possiprobabiliter poni et sustineri pars opposita: et ad ratio esines in oppositum probabiliter responderi. Ad hoc sunt rationes posite pro hac parte: et rationes que ponentur in sequenti questione.

¶ Ad primum igitur in oppos tum ex prima via de situatione elementorum terre et aque potest dicit quod non solum in lumine naturali: ced etiam in lumine fidei non videtur dicendum quod elementum terre et aque sic locentur quod semper ab initio mundi stant violenter contra naturalem inclinationem vtriusque totalis elementi: et quod continue manuteneantur a deo mi raculose influentia supernaturali. Conuenientiue enim est deum sic ordinasse vtrumque elementum vt stent in huiusmodi dispositione sine continuo miraculo

¶ Respondetur igitur negando minorem. ymo simpli citer sunt in loco et situ naturali et naturaliter. et si secundum quid sint extra situm naturalem: hoc non est ex causa libera continue manutenente illa supernaturaliter et miraculose in tali dispositione sed ex causis natura libus cum influentia generali prime cause. Ad proba tionem minoris respondetur a quibusdam quod elementum terre et elementum aque non tendunt naturaliter situa ri sperice circa idem centrum: sed terra cum sit grauissi mum elementum tendit naturaliter esse in medio mun di quod est centrum totius mundi et primi et maximi celi: sed elementum aque tendit naturaliter situari speri ce circacentrum aliud: quod est centrum cuius celi ecem trici mundo et primo celo et respectu illius centri. aque maris se habet sperice: ideo non cooperit totam terram: quia si aqua que est iuxta littora flueret super terram: ipsa recederet et eleuaretur a centro suo: licet terra littoris sit simpliciter bassio respectu com tri mundi quam aqua.

¶ Contra. sicut ignis se habet ad aerem: sic aqua ad terra: sed iguis naturaliter appetis et tendit situari sperice circa idem centrum cum aere: et aer tendit naturaliter locari sperice ab igne circa idem centrum. igitur. Item ignis et aer et terra tendunt natualiter situari sperice circa idem centrum: scilicet medium mundi: ergo inconuenienter ponitur oppositum de elemento aque singulariter Item si aqua et terra tendunt naturaliter situari sperice circa aliud et aliud cen trum: et non sic de aliis elementis. hoc est propter aliquam specialem differentiam et difformitatem grauitatis et levitatis inter terram et aquam: quia iste qualita tes videntur solum vel principaliter facere differentiam ad moueri vel locari superius vel inferius: sed hoc non valet: quia in eadem proportione qua aqua est leuior vel minus grauis quam terra: aer est magis leuis quam aquaet ignis quam aer: quia ponere oppositum videtur sermo ad placitum. igitur: aer appeteret situari sperice circa aliud centrum: et respectu alterius centri quam aqua: et ignis quam aer. Item aut totum elementum terre appetit naturaliter pro suo loco naturali et conuenienti ipsam aquan praecise: aut aerem praecise: aut vtrumque. si primum. igitur naturaliter tendunt et appetunt terra et aqua situari sperice respectu eiusdem centri: et terra naturaliter appetit ambiri et cooperiri aqua: et sic stat ratio princi palis quod tota terra discooperta est violenter extra lo cum suum. si secundum. igitur. Tota terra cooprta aquis est violenter extra locum suum: et stat etiam ratio princi palis: et quia duo elementa: scilicet aqua et terra appeterent naturaliter omnino eundem locum: scilicet aerem. si tertium. Contra: quia hoc non erit secundum eandem partem terre: quia nullum corpus phisicum secundum sui tendit et appetit naturaliter locari a duobus locis alterius rationis distan tibus et differentibus secundum magis et minus sursum: et locis contrariarum qualitatum. si enim optime saluatur in hoc loco et propter sui salutem appetit hunc locum gitur: non eque bene locatur et saluatur in alio loco alterius rationis et contrariarum qualitatum: et consequenter in vtroque naturaliter quiesceret et in neutro. nec illud potest esse secundum diuersas partes terre: quia vnius corporis phisici homogenei est per se vnus locus ad quem mouetur et in quo naturaliter qui scit: et quia idem est locus naturalis omnium corporum eiusdem rationis / et totius et partis: vt glebe et totius terre. 3. phisi. et patet: quia pars terre cooperta aere: et pars terre coo perta aqua mouerentur ad eundem locum.

¶ Preterea hec responsio non saluat quomodo insus equae circundantur mari non cooperiantur mari: vt de insula anglie vel hybernie qua sit a. et sit .b. centrum circa quod et respectu cuius sperice se habere tendit naturaliter aqu. aut igitur terra illius insule secundum superficiem supremam est pro dinquior ipsib. centro quam suprema superficies maris cucundantis illam insulam siue citra siue vltra: aut remo tior. si primum. igitur aqua maris naturaliter mouebi tur ad cooperiendum illam insulam: quia ex quo aqua maris est remotior a suo centro proprio quam illa insula. igitur si aqua maris flueret super illam insulam esset propinqui or suo centro .b. et magis sperice se haberet respectu illius patet ducendo circinum cuius pes immobilis et sit in b. centro: et alius pes ambiat supremam aque superficilem. si secundum. Contra: quia terra anglie et scocie esset simpliciter altior et propinquior celo et remotior a cen tro mundi quam terra aliorum climatum habitatorum: quod non est probabile: quia partes terre circa polum dicuntur inferiores partes terre. igitur. si ille sunt propinquiores celo quam suprema superficies maris: multo magis alie partes terre habitate erunt superiores et propinquid res celo quam aqua maris. igitur: frustra fingitur duplex cem trum ad saluandum quod mare non cooperiat terram. Con uenientius etiam ponerem de aliis climatibus: quod scilicet sint altiora et propinquiora celo: quia non oportebit ea ita ele uari: sicut eleuaretur terra anglie: quae est vltra centrum b. Ideo aliter respondetur ad instantiam principalem quod aqua naturaliter tendit et appentit se habere speri ce circa duplex centrum. vnum comune: et alterum proprium Centrum commune est centrum mundi circa quod se habe re sperice appetit quodlibet elementum. Centram autem proprium cuiuslibet aque: est medium intrinsecum aque: circa quod vnaquaque aqua tendit naturaliter seipsam formare et figurare. Omnis enim aqua tendit se ad spericitatem et orbicularitatem: vt sit quasi quedam sphe ra totalis et perfecta. patet de guttis pluuie: quae sunt spe rice figure. patet etiam de aqua exeunte de vase perfo tato: vel effusa de vase. parue enim partes ponunt se in modum sphere. igitur. Similiter de tota aqua: quia eadem est naturalis inclinatio et motio totius aque et partis: rea igitur aqua naturaliter mouetur et tendit ad duplex centrum ideo motus eius est quasi compositus vt partim tendat ad ituari sperice circa centrum mundi: et partim tendat situari sperice respectu centri proprii intrinseci: nec totaliter mouetur isto motu: nec totaliter illo motu et idon aqua non cooperit terram: licet terra sit bassior secundum super ficiem supremam: et sit propinquior centro mundi. Hec etiam est ratio quare aqua in mari se habet ad modum tunoris gilbosi circa medium.

¶ Contra: vt supra. sicut ignis ad aerem: et aer ad aquam: sic aqua ad terram: sed aer naturaliter tendit locari sperice ab igne respectu centri mundi: nec ignis vel aer tendit vel moue tur naturaliter ad situationem spericam circa duplex centrum: nec terra etiam. igitur frustra ponitur hoc singulariter de aqua.

¶ Preterea. nullum corpus phisicum simplex et homogeneum non mixtum ex contrariis nec etherogeneum mouetur vel tendit naturaliter ad duas situationes et dispositiones locales contrarias et repugnantes: sed aquam situari sperice respectu centrum mundi e¬t respectu medii intrinseci sunt. igitur: maior patet: quia tale corpus non habet contrarias inclinationes ad contrarios motus et situs: secundum idem sui: et quia resisteret sibi ipsi: et impediret seipssum secundum idem sui: et in vlla situari dispositione quiesceret naturaliter sed violenter. Item aqua non tendit naturaliter ad dispositionem situalem disconuenientem sue saluti et conseruationi: sed altera istarum situationum est huiusmodi. probo. Tum quia ille sunt repugnantes: etiam secundum vnam esset magis sursum quam secundum aliam et minus posset saluari in esse. tum quia aut magis conueniens aque ad sui salutem et permanentiam et conseruationem in esse et situari spherice re pectu centri mundi aut respectu centri proprii intrin leci aut eque. non tertium: quia frustra poneretur altera situatio: et quia sunt repugnantes et differentes secundum magis et minus sursum. si primum vel secundum. igitur altera est ei naturaliter disconueniens. Item aut hec inclina tio superat illam: et est fortior illa: et preordinatur illi: aut sunt equales. si secundum. igitur. nullus motus vel actio inde proueniet: quia tam potens erit vna ad resistendum et impediendum quam potens est alia ad inclinandum et mouendum. igitur. nulla dispositio vel situatio prouenit aque ex illis inclinationibus. igitur aqua se habet ac si non essent huiusmodi inclinationes. igitur frustra ponitur. si primum. igitur: aqua non stabit nec quiescet donec sit in situ ad quem tendit inclinatio predominans Cuius oppositum patet de aqua quiescente in fossato vel in mari sine vento. Item si aqua naturaliter tem dit ad sphericitatem respectu centri intrinseci: et ideo gutte pluuie sunt spherice. igitur aqua maris vel fluminis vel fossati vel vasis se habebit spherice secundum su ficiem superiorem exteriorem respectu centri proprii non minus quam gutta. Consequens est contra experientiam. etiam si concauum vasis foret sphericum. Consequentia probatur quia in maiori aqua fortis inclinatio ad huiusmodi / situationem non minus superabit inclinationem ad aliam situationem in parua aqua que enim erit proportio huius inclinationis ad illam in parua aqua et in ma gna. Ex quo patet quod illud exemplum de guttis non valet: quia idem esset de maiori quantitate aque: ideo igitur gutte sunt spherice: quia in sua generatione formantur magis secundum sphericam figura propter agens circumquaque influens et contrarium circumquaque in girum resistens. et quia etiam descendendo rotundantur: quia partes aeris diuisi resistunt illi circumquaque. Parua etiam pars aque effusa de vase fit spherica: quia aer circunstans re sistit illi parue aque ne i pergatur et ne se habeat spherice respectu centri mundi: sed potentia aeris circumstantis non potest sic impedire motum et inclinationem maioris aque. Item hec responsio non saluat quare insu la scotie circudata mari non cooperiatur aqua. probo: qui si terra illius insule sit superior et altior quam suprema su perficies maris. igitur. frustra ponitur pluralitas huius modi centrorum ad saluandum quomodo mare non descendit super terram. si vero sit inferior et bassior. igitur aqua descen det super illam. alioquin pari ratione quantumcunque talis insula descenderet et fieret bassior per corruptionem. partium exteriorum contiguarum aeri nunquam aqua maris illam cooperiret et pari ratione aqua existens a dextris et a sinistris non descenderet in foueam mediam bassiorem. Item sequitur quod vas non plus contineret de aqua in celario quam in solario. Consequens est contra natu rales. et consequentia probatur: quia semper erit eadem proportio inclinationis huius ad inclinationem illam in huiusmodi aqua. Item frustra fit per plura: quod potest fic ri per pauciora: sed a principio poterat dici quod ideo aqua sic situatur: non quia habeat plures illas inclinationes: et plures dispositiones locales: sed quia habet vnicam inclinationem secundum quam inclinatur ad esse taliter qua liter est modo de facto. dici aliter quod aquo maris et eleMotest igitur mentum terre stant nunc naturaliter sic quod non est continua manutenentia dei supernaturalis contra naturalem inclinationem terre et aqu: Dico etiam quod naturalis inclinatio terre et aque est esse spherice circa medium mundi sic vt terra sit inferior: et aqua superior spherice respectu eiusdem centri: et de facto ita est simpliciter: licet non ex toto et secundum to tum. sicut etiam partes terre discooperte non se hanent totaliter spherice respectu centri cuiuscumque: sed terra secundum diuersas partes exteriores est vallosa et modotuosa et plana: quia est corpus siccum et solidum termina bile terminis propriis et vna pars nata est sustentare alteram et sistere per alteram sub qualibet etiam figura.

¶ Potest igitur dici quod corpus phisicum esse extra suum locum et situm naturalem contingit dupliciter. vno mo do simpliciter et per se: puta quia secundum quodlibet sui vel send maiorem partem sui nec etiam sit pars alicuius totius existentis in loco suo naturali secundum se totum vel maiorem partem sui: et sic elementum terre non est extra locum suum naturalem. ymo multo maior pars terre quam medictas est sic in medio mundi quod centrum illius est medium mundi et circundatur aqua. Alio modo per accidens et secundum quid puta secundum partem aliquam et hoc non est inconueniens: quia sic habet quilibet dicere de partibus terre montuo sis et vallosis. Et de partibus aque in viuiis et flumini bus agitatis veto vel descendentibus ad partes vallosas et de fluxum maris ordinato et quotidiano. Ele mentum igitur terre est simpliciter in loco suo naturali quia si pes circini intelligatur poni in centro mundi im mobiliter: et alius pes intelligatur poni super extremas partes terre cooperte mari: et intelligatur reuolui et duci in girum tunc quicquid de elemento terreintelligitur comprehendi a circino est naturaliter in loco sic quod medium eius est medium mundi: et ista est multo maior pars terre quam medietas. et pars terre: quae intelligitur relinqui extra circinum: parua est respectu alterius. Si etiam intelligatur pes circini stare immobi iter in centro mundi: et alius pes intelligitur esse super vltimam superficiem aque maris qui intelligatur duci spherice in girum tunc describeret circunferentiam circularem vltime superficiei maris occeani a littore in littus: et sic tota illa aqua se habet spherice respectu centri mundi: sed cum pes circini veniet ad littus: tunc inueniet terram magis elevatam et secundum aliquas par tes et ille partes terre sunt parue quantitatis respectu cooperte mari. Sic igitur simpliciter elementum terre et aque situatur spherice respectu centri mundi vt ex aqua et terra sit quasi quoddam compositum fere sphericum: cuius centrum sit medium mundi: sed secundum quid et quo ad aliquas partes elementum terre non locatur sic naturaliter: sed est remotius a medio mundi et propinquius celo secundum illas partes quam aqua: et ita potest dici violentum secundum quid: sed proprie loquendo non est violentum: sed naturale terram sic situari etiam secundum partes illas: quod declaratur dupliciter Primo: quia elementum terre est ex sua natura siccum et solidum: ideo x natura sua habet quod vna pars sustentet per alteram: licet non spherice se habeant: sed si terra esset elementum fluidum et humidum statim poneret se spherice circa cem trum totaliter ex natura. igitur terre est aliquo mo do quod vna pars stet magis elevata quam alia: et non per aliud extrinsecum et violenter detinens.

¶ Secundo declaratur idem: quia elementum terre potest considerari: aut vt hoc ens singulare talium qualitatum et tante grauitatis: aut vt pars vniuersi habens ordinem ad totum vniuersum et ad partes principales eius et vt seruiens et conferens vniuerso et partibus eius. Primo modo elementum terre: licet secundum partem terre discooper tum videatur non naturaliter situatum: tamen secudo nodo situatur naturaliter etiam secundum illas partes. et perfectius et conuenientius ad bonum commune vniuersi. Nam si elementum terre locar etur totaliter ab aqua periret species humana et totum genus animalium terrestrium et auium et genus vegetabilium et multorum viuentium aliorum et multorum metallorum. ymo etiam ipsa terra fru straretur multa perfectione naturali sibi nata conue nire in ordine ad vninersum: quia ipsa nunc est mater et origo et conseruatio multorum viuentium aliorum ex qua generantur et nutriuntur et in quam resoluuntur et sic perfe ctio vniuersi perpetuatur. propter igitur bonum finem conferi tem ad perfectionem vniuersi terra et aqua situantur sicut v t alia portio terre sit superior et remotior a centro mundi et alia portio terre sit bassior et ad illam fluant aque et stando in lumine naturali diceretur hoc esse sic naturaliter dispositum a causis superioribus lege eter na quasi a rectore sapiente libere intendente finem sic ordinatum fuisset. Nam. 2. phisi. Natura agit propter finem et ita ordinate quasi cognosceret finem et media¬: vel quasi duceretur a tali sapiente libero. Ex his patet ad primum argumentum sumptum ex prima via.

¶ Ad confirmationem cum dicitur nullum violentum perpetuum con ceditur de violento proprie et simpliciter non autem de violento secundum quid et per accidens quod etiam est aliquo modo naturale habendo respectum ad bonum commune vniuersi: et considerando terre elementum: vt est pars vniuersi habens ordinem ad finem vniuersi. Item dice retur quod pars terre altior et discooperta non stabit sic perpetuo: sed in eternitate per varias transmutationes mediantibus corporibus celestibus mutabuntur montes et valles: et super omnem partem terre erit aliquando mare vt recitat Aristoteles libro de proprietatibus elementor capi. 7. hanc fuisse opinionem quorumdam quod significatur per dispositionem terre secundum valles et montes: et quia quidim fodiens puteum postquam venit ad terram argilosam id est tenacem et humidam reperit in ea gubernaculum nauis ex quo cognouit quod mare fuit in illo loco et in seculis mare circundat spheram terre successiue: sed propter bre uitatem vite hominis non percipitur. Aristoteles autem videtur ibi reprobare illam opinionem: sed non videtur eius reprobatio sufficiens nisi intendat quod tota terra nunquam sit aliquando simul totaliter cooperta mari. predicta arguitur quod medium mundi est me Contta dium terre totalis: aut quod terra manuteneretur ab aliquo libero. si vna eius medietas sit remotior a centro et propinquior centro quam altera. probo quia si terra tendit et inclinatur naturaliter sic situari vt medium eius sit medium mundi. igitur: mouebitur necessario ad hunc situm: nisi impediatur a fortiori virtute quam sit virts totalis terre.

¶ Confirmatur: quia pars terre ex vna parte centri erit maior quam residuum ex opposita parte centri igitur pellet illud: quia excedet resistentiam illius donec cem trum totius terre erit medium mundi.

¶ Confirmatur quia si tota terra esset extra centrum mundi totaliter et descenderet non quiesceret donec medium eius esset medium mundi: quia non esset ratio quare in aliquo pum cto alio. igitur et nunc ita mouebitur nisi sit impedimen tum vincens potentiam terre.

¶ Si dicatur quod illa pars terre que est circa centrum mundi ex parte discooperta licet sit maior extensiue: tamen est praecise equalis secundum grau tatem: quia pars opposita cooperta aqua est sub eadem quantitate densior et grauior: et ita medium mundi est medium terre diuidendo terram secundum medietates grauitatis equalis: licet non equales secundum dimensionem ex tensiuam.

¶ Contra. sequitur quod medietates terre secundu grauitatem se habent circa centrum vt equalia ponde ra in brachiis equilibre. igitur. quacunque diminutio¬ ne vel additione facta vel impulsiue circa alteram par tem mouebitur tota terra. igitur: tota terra semper erit in continuo motu nisi manuteneatur a deo fixe et immobiliter: iuxta illud psal. Qui fundasti terram super stabi litatem suam non inclinatur in seculum seculi.

¶ Responde tur negando quod due medietates terre diuise per ymagi nationem secundum lineam transeuntem per centrum se habeant sicut pondera in equilibra: et quod quelibet medietas pel lat medietatem sibi oppositam et quod equalis grauitas sit ex omni parte centri: nec tamen sequitur quod tota terra mo uebit seipsam donec medium eius sit medium mundi nec quod ad hoc tendat et nitatur tota terra. Sicut enim si centrum terre esset centrum mundi: et si tota terra etiam esset perfecte spherica: tunc totum elementum terre quie sce ret naturaliter et esset in suo loco naturali per modum perfectissimum possibile: et per consequens tota terra resisteret tunc cuicunque potentie finite pellenti terran. ita modo tota illa pars terre cuius centrum est medium mundi quiescit naturaliter et resistit omni potentie finite pellenti eam ab huiusmodi situ et positione. Illa autem pars terre est multo maior quam medietas terre tam secundum grauitatem quam secundum quantitatem. Et si alia pars terre resistit sibi pellendo ipsam illud pellens non est nisi residu um terre vltra et extra illam totalem partem: cuius centrum est centrum mundi. Hoc autem residuum est multo mino ris virtutis quam altera pars. Unde si pes circini ponatur in centro mundi: et alius pes in superficie terre inferioris cooperte aquis reuoluatur circinus: tunc quicquid circinus comprehendet erit naturaliter quiescens secundum totum: et resistet residuo quod est modicum terre habitate Stat igitur terram naturaliter fixe et immobiliter: cuius firmate etiam iuuat elementum aque cooperiens maio rem partem terre. Cum igitur arguitur quod tota terra tendiet nitatur se sic situare vt medium eius sit medium mundi negatur: quia si in ea est aliqua tendentia ad hoc non est nisi secundum paucas extremas partes vltra illud totum: cuius medium est medium mundi: et ad hoc non nititur illud totum cuius medium est medium mundi: quia naturaliter tem deret et coageret ad motum per quem remoueretur a suo situ conuenientissimo sibi: et per quem modum ascenderet et recederet a centro. Ad confirmationem patet per idem.

¶ Ad aliam confirmationem posita illa ypothest quamuis terra tunc moueretur donec medium eius fieret medium mundi post multas titubationes et accessus et re cessus citra et vltra medium mundi propter motum aeris vehementem. tandem autem staret in dispositione secundum quam medium eius esset medium mundi: quia nulla aliam dispositione magis resisteret pellenti eam. inde nega tur tamen consequentia quod ex hoc sequitur eam nunc se disponi: quia illa dispositio partim esset a grauitate terre partim ab aere vehementer moto. Si autem aliqua virtus tan do motu terram existentem totaliter extra centrum poneret continue circa centrum: tunc antequam medium terre esset medium mundi: terra quiesceret naturaliter et resi teret pellenti eam.

¶ Ulterius potest etiam dici quod si tota terra esset extra centrum adhuc quamuis quantum foret ex natura grauitatis eius tanquam ex causa particulari non quiesceret terra: donec medium eius esset centrum mundi. tamen ex causis superioribus vniuersalibus aliter esset propter salutem viuentium et bonum commune vniuersi vt dictum est.

¶ Ad secundum argumentum principaliter sumptum ex prima via negatur prima pars ante cedentis. Ad probationem negatur assumptum scilicet quod ad in medio mari secundum superiorem superficiem sit altior quad aqua circalittus vel quam etiam terra littoris vbi appa ret terra plana accipiendo proprie et realiter altius et bassius superius et inferius secundum bistantiam a centro mun di et a conuexo mundi seu primi celi circumscribendo agitationem maris secundum ventum vel fluxum quotidianum. Pro batur: quia aqua maris secundum superficiem exteriorem se habet naturaliter spherice respectu centri mundi: quod est centrum primi celi: igitur quelibet pars eius exterior equa liter distat a celo. igitur: equaliter distat a centro. igitur: est eque alta vel bassa. Item pars aque superior non impediretur descendere per aliam partem aque: quia aqua est corpus humidum et fluidum quod non sistit per seipsum sicut terra. Si enim partes terre motuose conuerterentur in aquam statim fluerent ad partes vallosas. Item vt supra terra insule vt sicilie est altior quam aqua maris i girum. alioquin ex alia parte flueret aqua super illam insulam. Patet: quia pone quod sit mons in medio maris vel fluminis altior quam aqua in circuitu: et pone quod illa ten ra continue diminuatur et deprimatur: vel quod aqua continue crescat et eleuetur donec cooperiat terram: tunc in certo instanti incipiet aqua naturaliter fluere super illam terram: non autem nisi dum terra incipiet esse bassior quam aqua: quia non erit alia ratio quare in vno instanti ma gis quam in alio. Item hoc videretur ex eo quod existens in vno littore videt medium maris: et ea quae sunt in medio. non autem ea quae sunt in opposito littore: sed existens in medio videt vtrumque littus: sed hoc non infert medium ma ris esse vere et proprie altius et propinquius celo. probo: quia si tota terra esset perfecte spherica et discooperta vel quod tota aqua esset perfecte spherica cooperiens totam ter ram adhuc homo existens in certa parte terre vel aque videret: non totam: sed certam et paruam quantitatem terre vel aque et si varia castra essent in terra vel varie naues in mari existens in aliquo medio videret extrema et ex istens in vno extremorum non videret aliud extremum non propter maiorem altitudinem medu vt supponitur nunc propter longitudinem distantie: quia oculus natus est videre in maiori distantia. eodem modo si sphera aliqua solida dia metri bipedalis esset in centro et quattuor musce essent in quattuor punctis diametrorum oppositi vna musce posset videre immediatam sibi et non mediatam. Item terra insule in medio maris est altior quam aqua vt ostensum est supra: et tamen homnibus existentibus in illa insula apparet ex omni differentia esse mare altius in illa distantia. causa igitur quare visus in littore videt medium et non extremum est: quia visus videt secundum lineam rectam protensibile a visu vsque ad obiectum sine medio opaco impediente protensionem rectam illius linee: nunc autem quantumcumque tota terra vel tota aqua esset perfecte spherica respectu centri mundi adhuc ab oculo existente in hac parte terre vel aque non posset protendi linea recta ad .b. castrum vel nauem in certa distantia quin tangeret superficiem terre vel aque mediam: licet ab oculo existente in illo medio posset ptendi linea visualis recta ad quodlibet extremum absque hoc quod incideret per contactum in partem terre vel aque mediam: ideo oculus in littore videt naues in medio: non autem in opposito littore sicut oculus existens in medio quamuis superficies suprema aque se habeat spherice respectu centri mundi et celi.

¶ Potest igitur sic di stingui quod aliquid esse altius et superius aliquo altero contingit vel vere realiter et proprie: scilicet secundum maiorem appropinquationem ad caelum et maiorem distantiam a centro vel secundum apparentiam et aspectum et secundum aliquam similitudinem ad veram altitudinem: et sic medium maris dicitur altius quam extrema. sicut enim existens in mari videt ea quae sunt in vallibus ex vtraque parte. existens autem in valle non videt ea quae sunt in opposita valle propter motem interpositum impedientem lineam visualem: sic existens in extre Quodo mitate maris non videt aliud extremum propter medium interpositum impediens lineam visualem: non quia aliud extre mum sit bassius medio quia etiam in occeano cum a litto re nauigauerit aliquis vsque ad punctum vltra quod nichil videbat de mari apparebit iterum sibi quod pars vlterior ad quam pergit sit altior. Ex huiusmodi igitur apparentiis non infertur illud: sic etiam sol hora tertia vel exta apparet nobis esse altior quam in oriente vel occidente: et tamtun realiter est eque altus et eque distans a centro mundi: sed apparet altior: quia oculus respiciens magis elenatur: et quia linea protensa a sole ad medium pupille ma gis eleuatur super emisperium nostrum et constituit angulum magis acutum cum linea recta protensa agenith capitis aspicientis ad pedes eius in diuersis apparentuiis quae oc casionaliter sunt causa falsi iudicii apud quosdam sunt diuorse cause.

¶ In proposito autem quare medium maris apparet altius dicunt aliqui quod aqua est corpus poli tum et planum et speculare a quo fit perfectio reflexio luminis vt sit quasi splendor circa superficiem supremam exteriorem sicut de corpore aureo vel argenteo: ideo for tificatur ibi species aque illa vt propter fortificationem splendoris et speciei aque appareat mare esse magis eleua tum respectu aspicientis quam sit realiter. sicut si esset ma re aureum vel argenteum: sicut etiam esset de modote argen eo: qui apparet maior et altior: sic etiam ymagines ex ta libus corporibus per reflexionem causate faciunt apparere rem maiorem quam sit.

¶ Dico igitur: quod secundum rem et veri tatem aqua maris se habet spherice respectu centri mundi circumscripto motu agitationis et terra littoris est altior vel non minus alta: et hoc sufficit ad hoc vt aqua non fluat super illam terram: quia si flueret. igitur: ascenderet et eleuaretur ad maiorem distantiam a centro suo quam prius. quod autem additur de scriptura quod procedentes de mari ad terram dicuntur descendere: potest dici quod etiam econtra in terdum dicuntur ascendere. Apoca. 13. Uidi bestiam ascen dentem de mari. Dicitur igitur descensus ad terran: quia respectu nauis est descensus. iuxta illud Marcii. 6 Descendit ad illos de naui. et iuxta illud. Luce. 5. Ascen pente iesu in nauiculam.

¶ Ad tertium principale ex prima via si intelligatur de situatione spherica secundum extensionem dimensiuam. quod medium eius secundum quantitatem extensiuam sit medium mundi: sic simpliciter et absolute est impossibile secundum philosophos: sicut simplicite mpossibile est secundum eos speciem humanam et aliorum animalium terrestrium totaliter perire. Si vero de situatione spherica secundum grauitatem. vt medium mundi sit medium terre secundum grauitatem: sic non apparet simpliciter im possibile. ymo de facto semper fere ita est vt quasi nul la sit differentia in comparatione totius grauitatis ter re: licet enim maior pars quantitatiua sit ex parte terre discooperte: tamen ibi est minor grauitas et densitas sub eadem quantitate terre. Ad probationes patet ex dictis.

¶ Ad quartum potest dici secundum philosophos quod in eter nitate quaelibet pars cuiuslibet elementi corrumperetur: et quod partes terre non solum exteriores: sed etiam in profun do per virtutes celestes transmutabuntur et agitabutur. Influentia enim celestis attingit vsque ad centrum generando ex terra aquam vel aliud mixtum graue aliquaond econtra. potest etiam quod ex motu celi et ex variis influentiis celestibus partes ignis contigue celo agitantu et alterantur sicut et partes aeris vel aque quae agitantur et transmutantur per varias actiones stellarum: et ita partes ignis aliquando contigue celo agitabuntur vsque ad sphe ram acris et corrumpentur.

¶ Aliter potest dici quod aliquid dicitur corruptibile vno modo secundum potentiam propinquam et immediatam et completam: quae respicit: non solum rationem specificam talis quidditatis: et principia corru ptibilia in vniuersali secundum totum ordine causarum requisitarum et sufficientium ad corruptionem actualem illius cum dnibus circumstantiis in particulari: et sic negatur quod qualibe pars terre sit corruptibilis: quod tamen sit incorruptibilis hoc est per accidens. Alio modo secundum potentiam remotam et imperfectam quae respicit in generali quidditatem speci ficam illius quod dicitur corruptibile: et quo respicit quada prin cipia illius corruptiua: ita quod quantum esset ex tali quid ditate specifica non repugnat eius indiuiduo corrumpi quantum etiam esset ex parte quorumdam principiorum act uorum: et sic omnis terra est corruptibilis: quia quantum est ex quidditate terre: vt terra est non repugnat eius singularibus. corruptio tamen in respectu ad rationes proprias omnium causarum et circumstantiarum in particulari in toto vniuersi ordine vniuersi est aliqua terra simpliciter impossibilis corrumpi. sicut omne animal dicitur gressibile vel vo labile etc. tamen equus amputatis tibiis non est aliquid hu iusmodi secundum potentiam propinquam et perfectam. Home etiam dicitur animal rationale et risibile et liberum: et tamen conue nit quod homo ex frenesi vel morbo aliquo incurabili non potest habere actus huiusmodi et vsum liberi arbitrii simpliciter et absolute. primum eorum quae sunt ex secunda via Deinde Au negatur prima pars minoris. ad primam probationem: licet considerando caelum vt corpus in com muni: vel secundum rationem corporis spherici vel corporis incorruptibilis non apparet nobis aliquid quod sit causa quare detineretur ad sic reuolui vel contrarie tamen caelum secundum propriam rationem et secundum propriam naturam et dispositionem est determinatum ad sic reuolui: non comntrarie sicut animal quo ad motum progressiuum non est eque indifferens ad motum ambulationis procedendo ante rius et retrocedendo et incedendo a latere: siue a deper tris: siue a sinistris. sic etiam de celo in quo est dextrum et sinistrum secundum Aristotelem primo de celo et mundo. sicut igitur moueri a centro et moueri ad centrum appa rent esse quasi eadem via differens solum ratione: et tamsunt motus contra rii: ad quorum alterum determinatur corpus graue: et ad alterum corpus leue. sic de celo respe ctu huius reuolutionis contrarie. Ad secundam probatio nem negatur consequentia. Corpus enim graue vel leue non habet dispositiones intrinsecas naturales secundum quas deter minet sibi reuolui sic vel sic: sed tantum moueri motu re cto ad centrum vel a centro. Ad tertiam negatur minor de dispositione phisica per se habilitante et naturaliter inclinate. probatio autem procedit de dispositione habili tante: quae est accidentalis et extrinseca: nec per se inclina tiua ad motum: sed quasi solum remotiua impedimenti sicut est figura extrinseca: et specialiter etiam falsa: et de corpore non mobili naturaliter motu recto ad centrum vel a centro: sed tantum mobili circulariter circa centrum.

¶ Ad quartam probationem negatur maior de motu circa centrum: quia non mouetur ad illud vbi vel ad talem situm tam quamfigiens situm priorem sibi disconuenientem: et ipsum imperficientem: et tanquam tendens quiescere in situ in quo conuenientius saluetur: sed mouetur ad illud: vt inde exeat motu continuo: nec mouetur ad illud propter perfectionem sibi acqui rendam. cuius positio reddat ipsum perfectius: et cuius priua tio sit ei mala et imperficiat ipsum: sed ille motus magis est ex liberalitate ad communicandas perfectiones aliis inferioribus quam ex indigentia mobilis. Quod autem arguitur solem moueri violenter motu diurno dicendum quod non quia si aliquid naturaliter inclinatur et determinatur ad hunc motum. mouetur violenter motu contrario. si per se mouetur motu contrario tquam motu proprio. Potest tamen non violenter moueri motu quasi contrario: sed per accidens scilicet per modum vehitionis vel per modum contenti in conti nente: vt homo portatur in naui: et tale secundum talem motum non dicitur proprie moueri: sed circumscripto motu proprio ma gis dicitur quiescere: vt homo sedens in naui. motus etiam solis diurnus non est per se nec proprie contrarius motui proprio solis: quia sunt compossibilia: nec se impedientia: quia nec mi nus agit sol motum proprium. Item considerando solem vt est pars vniuersi et vt habet ordinem ad alias partes et ad bonum vniuersi naturale: est ei moueri illo alio motu coni praeter proprium: quia secundum hoc proueniunt plures effectus a sole et multiplicius influit.

¶ Ad quintam probationem illa dispositio non est nata habere per se contrarium: sicut nec forma substantialis celi. Ex his enim patet ad secundam partem minoris. Motor enim proprius est determinate po tentie ad reuoluendum sic caelum: quia commentator. 12. Mo taphi. Et in de substantia orbis ponit quod necessaria perpetuitas motus celi prouenit ex pura necessitate et actualitate motoris: sic etiam grauitas est determina te motiua ad descensum: non ad motum contrarium. Sic eti am anima non est indifferenter motiua animalis ad incemdendum progrediendo vel retrocedendo.

¶ Ad secundum principale ex secunda via negatur consequentia. ad probationem ibi est resistentia: non ex alia dispositione phisica intrin seca inclinante ipsum naturaliter ad motum contrarium quo modo grauitas resistit mouenti sursum: sed est resistem tia ex continente vel contento contiguo. sicut licet graue natu rali inclinatione tendat deorsum: tamen est successio ex re sistentia medii et in reuolutione corporis spherici in aere. Item potest dici esse resistentia ex alia dispositione intrinseca celo: quae licet non sit naturaliter inclinatiua ad mo ueri sic vel contrarie: tamen ipsa aliqualiter impedit et difificultat moueri sic vel contrarie et secundum maiorem et mino rem intensionem illius magis et minus impedit sicut densitas aeris respectu illuminationis: quia in corpore lune videmus huiusmodi dispositionem impedientem secundum magis et minus generationem luminis a sole in ea. Ad tertium negatur antecedens. Ad primam probationem Aristo. intendit quod quantum foret ex ratione motus et temporis et magnitudinis non apparet repugnantia quin omnem motum posset moueri velocius et tardius: sed ex toto ordine causarum spe ctantium ad hoc vt ex propriis rationibus et naturis et circumstantiis particularibus omnium requisitarum et sufficientium ad hoc adhuc simul sumptis est repugnantia. Unde commentator ibidem commento. 3. dicit quod propositio Aristotelis est impossibilis per accidens et possibilis i se id est ex quibusda rationibus generalibummotus et temporis et mobilis non arguitur repugnatia: sed ex propriis rationibus omnium causarum: quae sunt quasi accidentales rationibus conibus. nec est intelligendum quod hoc sit possibile ex vna ratione: et impossibile ex alia ratione. et quod vna causa sit possibiliter actiue vel passiue ad hoc: sed alia causa requisita non habeat potentiam ad hoc: quia sic poneretur simul sibi repugnantia: sed intelligitur quod ex tali ratione non arguitur nec appatet illa impossibilitas. Ad secundam probationem antecedentis: licet maior foret vera de his quae sunt per se mobilia tanquam per se supposita et indiuidua completa alicuius nature specifice. negatur tamen de mobili quod est pars necessario sufficit quod sint mobilia motibus eiu sdem rationis maxime quia cetere circumstan tie non sunt pares. Ad aliud datur secunda pars. ad impro bationem potest dici quod quamuis intelligentia mouens spheram maiorem et superiore sit nobilior et potentior quam intelligentia mouens spheram inferiorem et minorem: non tamen oportet quod in eadem proportione qua caelum superius excedit spheram inferioremm secundum quantitatem vel secundum resisten tiam seu potentiam passiuam: sed possibile est quod in maiori vel minori proportioe prout a natura et a prima intelligentia fuerit determinatum: vel potest dici quod non vniuersaliter in eadem proportione caelum superius excedit caelum inferius secundum quantitatem extensiuam et secundum resistentiam et difficul tatem.

¶ Ad quartum principale negatur antecedens. Ad primam probationem commentator intendit quod necessitas perpetuitatis in motu celesti non ita apparet nec ita argui potest ex ratione et natura mobilis sicut motoris: quia quantum nobis apparet ex mobilibus inferioribus mobile est in potentia passiua ad priuatiue opposita et stam do in communi ratione corporis mobilis non apparet repu gnantia ad quietem: sed determinatio et necessitas magis apparet prouenire ex rationibus et naturis potentiarum motiuarum: quia motiuum se habet ad mobile: vt actus ad potentiam: vel vt ens in actu virtuali ad ens in esse potentiali et receptiuo: et agens videtur determinatiuum actionis talis vel talis: et tante et causa exitus mobilis de potentia moueri ad actum moueri. Ad secundam probationem negatur minor. Si quis autem ponat instantia in tempore vt mensuras indiuisibiles actuales habet negare maiorem. Ad tertiam negatur maior si huiusmodi indiuidua non sunt mobilia per se per modum suppositi et conpleti indiuidui: nec possunt esse: sed tantum per accidens et per modum partis.

¶ Ad quintum negatur prima pars minoris. Ad probatione videtur posse reduci de partipus organicis in corpore animalis vel plante. Dicendum igitur quod quamuis stando praecise in ratione communi corporis talis ce lestis: quae ratio est communis omnibus eius partibus non appareat impossibilitas huius stelle ad illam aliam partem orbis: tamen ex natura rei est aliter ex toto ordine causarum spectantium ad hoc: et ex natura talis totius suppositi et ex propriis rationibus multarum causarum et causatorum sequi tur: et argui posset impossibilitas si proprie rationes et nature illorum nobis essent note. Ad sextum negatur antecedens ad probationem conceditur si sit plurificabilis in plura indiuidua essentialiter distincta se habentia per modum suppositorum et indiuiduorum completorum quod est plurificabilis in infinita huiusmodi. Si vero sit plurificabilis in plura indiuidua se habentia per modum partium eiusdem suppositi. conceditur quod sit plurificabilis in infinita per mo dum partium: sed si sit plurificabilis in plura secundo modo non oportet quod in infinita primo modo speciali ter in corporibus ingenerabilibus et incorruptibilibus quod autem additur stellam esse eiusdem rationis cum orbe et sphera in qua est non videtur verum. Planeta enim vel stella magis videtur differre et esse dissimilis a sphera quam vna stella ab alia: et tantum planete videntur alterius rationis cum habeant virtutes: et influentias: et actiones alterius rationis et contrarias: licet secundum sensum non appareat dissimilitudo: sic etiam multi lapides sunt alterius rationis inter quos minor apparet nobis differentia quam inter quadam eiusdem speciei. Si etiam oculus humanus esse elevatus vix perciperet differentiam et dissimilitudinem inter asinum et equum vel inter leporem et vulpem. non valet etiam argu mentum Aristotelis: scilicet quod mouentur motibus eiusdem rationis: scilicet circulariter circa centrum: quia per idem argu tur quod omnia grauia sunt eiusdem rationis: quia descendunt ad centrum. Peridem etiam arguitur quod equus et asinus sunt eiusi dem rationis: quia ambulant. similiter Aristoteles. igitur intendit quod sunt eiusdem rationis: non secundum speciem specialis simam: sed secundum speciem subalternam propinquam.

¶ Ad septimum negatur antecedens. ad probationem: caelum esse diuisibile potest intelligi secundum potentiam perfecta vel secundum potentiam simpliciter ad actualem separationem et discontinuationem partium: et sic negatur. Alio modo secundum realem et actu lem continentiam partium distinctarum et distincte per intel lectum acceptibilium: et sic conceditur: nec sequitur ipsum esse corruptibile.

¶ Ad octauum. si quantitas celi sit accidens totaliter distinctum a substantia et qualitatibus sic dicendum est: vt supra in. 2. responsione

¶ Ad quartum ex prima via. Posset etiam dicit quod secundum commentatorem. 12. Metaphi. commento. 41. Nulla substantia est ex se pos sibilis non esse et necessaria et eterna ab alio: sed motus celi: licet sit ex se possibilis non esse: tamen est necessarius et eternus ab alio: scilicet motore in quo non est potentia ad non mouere. Cuius causa: vt dicit commentator: quia motus habet esse ab alio: scilicet motore. ita diceretur de quantitate celi et aliquo lumine. primum ex tertia via. dicendum vt Deinde au supra. distin. 3. q 3. Contra. Ab illis non determimatur hoc actiuum particulare ad produ cendum nunc b. effectum singularem determinate a quibui non dependet in causandob. et quo sibi non coagunt re spectu b sic est de corporibus celestibus. probo: quia qualitercunque variata influentia celesti: semper hoc lumino sum causaret essentiale lumen in idem passum eque praesens et eque dispositum. Si autem influentia celestis coagat igitur illa variata et fortificata vel debilius influente fieret variatio effectus. secundo sumendo totum illum ordinem causarum secundum dispositionem et circumstantias sub quibus de terminat hoc actiuum particulare ad b. effectu pro nunc aut huiusmodi ordo causarum sub tali dispositioe ma net vniformiter per aliquod tempus: aut non est natus durare et manere per aliquod tempus. Si primum. igitur per idem tempus non poterit esse motus vel generatio forme suo tessiua ab aliquo actiuo particulari: quia totus ille ordo causarum vt in dispositione tali existens est determina tus ad vnicum singulare producibile. Ex quo vltra sequi tur quod rediret eadem pars motus numero: et si in prima parte illius temporis generaretur .a. visio et in secunda parte illius tparis corrumperetur illa visio per clansionem ocnli in tertia parte rediret natuliter eadem visio numero apartis ocu lis. Si secundum. contra. quia impossibile esset sub eadem specie reperiri duo indindua similia successiue producta quia totus ordo causarum agentium et determinantium fuit indifferens et dissimilis propter variationem influentiatum et aspectuum celestium. Confirmatur: quia sequitur quod effe ctus dependens a suo generante: vt lumen non posset manere idem numero per tempors probo. si luminosnm canset. lumen durans per horam in hoc medio tmnc sic si idem luminosum in medio hore fuisset primo applicatum huic medio non causasset .b. secundum te. igitur: nec modo conseruabit b. Probo: quia eadem causalitas est nunero: qui causatur et conseruatur: et est eadem omnino dependentia continnata negatur minor. Ad probationem Ad primum non infert propositum: quia ille effe ctus dependet ab illis causis secundum generalem influentiam quo modo ponimus generalem dei influentiam respectu omnium: non aut secundum specialem influentiam quomodo causa par tcularis dependet ab alia causa particulari concausan te: sicut ignis et sol simul calefaciunt idem: et sicut volun tas et noticia ad actum voluntatis.

¶ Ad secundum da tur secunda pars. Ad improbatione negatur consequentia. Difi formitas enim in causis superioribus et vniuersalibus et praordinatis essentialiter in causando: quae sufficit ad di stinctionem numeralem effectuum in producendo non sufsicit ad dissimilitudinem ceteris paribus ex parte causa rum inferiorum particularium specialiter in effectibus ho mogeneis et de dissimilitudine perceptibili. Falsitas tamen consequentis non est euidens specialiter loquendo de pluribus indiuiduis completis. Sicut enim non repe¬ riuntur duo homines omnino similes: etiam in aliquo men bro corporis: ita diceretur de duobus pomis vel ouis et consequenter in aliis. Ad confirmationem negatur consequentia Ad probationem diceretur quod aliquis ordo causarum sufficit ad conseruationem eiusdem effectus iam producti qui non sufficeret ad eundem numero producendum pro qualibet parte temporis quo conseruatur.

¶ Ad secundum principale ex tertia via negatur minor. Ad probationem dicendum quod .b. habet necessarium et naturalem ordinem priori tatis respectu. c. attendendo totum per se ordinem causarum et circunstantiarum causalium a quibus dependet: licet non ap pareat talis ordo ex ratione et natura causarum particularium. Ad primam probationem aristoles ibi intendit quo indiuiduorum euisdem speciei totaliter distinctorum ho non est prius et illud posterius. sicut vnus numerus est pr or alio: et sicut vna figura est prior et alia posterior: quia hic est prioritas vniuersalis: et consequens ex per se rationibus specificis. Ad secundam: licet sit alia difformitas et varietas in causis vniuersalibus quae sufficiat ad diuersitatem nu meralem: non tamen sufficit ad dissimilitudinem effectuum specialiter omnino homogeneorum et specialiter de similitudine perceptibili.

¶ Ad tertiam circumscribendo liber tatem et actionem voluntatis humane diceretur quod antecedens illi us conditionalis est impossibile: et per consequens infert op positum: sed ponendo libertatem voluntatis nostre in ape riendo et claudendo oculos et ponendo necessitatem in omnibus aliis causis negatur illa conditionalis. Non enim est talis per se ordo inter .b. et c. quin .c. possit esse: licet b. non fuerit ratione impedimenti positi libere: sed circum scripto illo impedimento .b. prius fuisset.

100

¶ Ad quatum negatur antecedens. loquendo de visionibus que habent ordinem durationis in generatione.

101

¶ Ad quintum per idem

102

¶ Ad tertium principale ex tertia via dicendum nichiposse esse vel agere nisi quod est et agit: et dum est et agit potest intelligi tripliciter. Uno modosi aliquid puta .a. non est vel non agit nec in presenti sequitur quod .a non habet potentiam ad essendum vel ad agendum nunc in praesentiet sic concederetur consequens: quia etiam nunc in lumine fidei multi concedunt. consequens in actionibus etiam voluntatis. Secundo modo quod nichil habet potentiam ad fore vel ad agere pro aliquo tempore futuro: nisi praecise ad fore pro tempore quo erit vel ad agere pro tempore quo aget actu: et hoc con cederetur stando in aliis actionibus quae non spectant ad voluntatem humanam nec ista est opinio megaricorum quam reprobat Aristoteles: nisi referatur vniuersaliter ad actiones etiam voluntatis create. Alio modus quod de vno quoque tunc solum verum est quod potest esse aut quod potest agere quando de eo verum est quod sit actu et quod agit actu: et dum non actu agit: falsum est dicere quod potest agere: licet verum esset dicere quod poterit agere et hec erat opinio megaricorum qui non ponebant potentiam ad aliquem actum nisi simul cum illlo actu et contra hoc proce dunt argumenta aristotelis. De illo enim quod modo non fit vel non agit: verum est simpliciter et absolute quod po test fieri vel agere: quia id quod impossibile est fieri: im possibile est vnquam factum esse. ista et pro opinione megaricorum probatur Contru stando in ordine actionum et causarum non spectantium ad voluntatem creatam quod demonstrato ten pore praesenti in quo .a. non agit non est simpliciter et absolute hec vera .a. potest agere. Primo sic. si impossibi le sit .a. esse / hodie: sed tantum sit possibile ipsum fore pro die crastina non est modo absolute verum quod .a. potest esse: sed tantum quod potest fore vel quod poterit esse. igitur similiter de agere vel aliis predicatis. Antecedens probatur quia quamuis li fore concernat tempus futurum: tamen li esse concernit tempus praesens et non tempus futurum nec potest stare pro tempore futuro. Probo: quia aliter esset simpliciter verum quod scis et credis antichristum esse et currere: sicut verum est quod scis et credis fore et cur surum. Hec etiam consequentia esset bona. Deus vult .a. fore et go vult .a. esse. Confirmatur quodipotest tantum fuisse pro preterito non ex hoc vere dicitur quod potest esse igitur nec ex hoc quod potest fore pro futuro. Pro bo consequentiam: quia esse se habet quasi medium inter fu isse et fore. Secundo quod impeditur agere. b. impe dimento sibi inuincibili. ymo inuincibilia toto ordine causarum requisitarum ad .b. non potest absolute age re .b. sed .a. est husmiusmodi. si modo non agat actu. igitur tur. minor patet: quia illud impedimentum est necessrium necessitate naturali: et in toto illo ordine nichil est quin necessitate naturali sit. igitur: oppositum est na turaliter impossibile. maior probatur. Primo. quia si quis sit impeditus ambulare: quia ligatus vel incarceratus vel infirmus. Si queritur quare non ambulas: Respondet quia non possum: et si sibi preciperetur excusaretur per impotentiam. Secundo. quia quod non est potens nisi subquadam conditione et prapothesi. si conditio non sten non est simpliciter et absolute potens: sed nulla cau sa potest agere nisi remoto impedimento. igitur. si non sit impedimentum remotum non est absolute verum quod possit agere. Tertio. per aristotelem. 9. Metaphi. c. 3. Desiderans aliquid facere et potens facere necesse est facere id cuius habet potentiam: et vt habet potentiam. Habet autem potentiam presente passiuoet sic se habente. Si autem non facere non poterit: ideo non oportet apponere quod faceret ilud nullo impediente vel prohibente. Habet enim potentiam eodem modo quo facere potest. Non autem potest facere impedimento et prohibente posito. ideo in posse facere excludetur prohibens. Tertio princi paliter pro opinione megaricornm hec propositio est modo impossibilis .a. agit. ergo hec est modo falsa .a. potest agere. Consequentia patet: quia sic esse et orationem vel ram esse conuertuntur. Antecedens probatur: quia infert impossibile scilicet quod nullum impedimentum est appositum et quod omne prohibens est remotum sed oppositum huius est necessarium naturali necessitate ex toto ordinem causarum suarum secundum te.

103

¶ Confirmatur possibili posito in esse nullum sequitur impossibile secundum Aristotelem idem arguendo contra megaricos hoc inquit est possibile cui in extiterit actus cuius di citur habere potentiam nichil erit impossibile sed nunc posito quod .a. agat .b. sequitur impossibile: quia sequitur nullum impedimentum esse positum cuius op positum est modo necessarium. Quarto inichil vane et ociose ponendum est in natura: sed potentia presens ad actum pro futuro precise est vana et ociosa pro tempore quo non est actus nec potest esse proil lo sicut si nunquam poneretur actus esset semper ociosa. igitur sufficit ponere potentiam pro tempore tam tum quo ponitur actus. ¬ istorum negatur antecedens Ad primum Ad probationem quanando ly est se postponitur verbo significanti per modum non actus sed potentie ampliatur vt possit referri ad ten pus futurum: quia potentia que opponitur actui excludit actum nec est simile de aliis verbis que significant per modum actus. Ad confirmationem negatur consequentia propter idem.

104

¶ Ad secundum si sit impedimentum quod amouebitur licet non possit amoueri nunc negatur maior: licet enim impedimentum non possit vinci nunc secundum dispositionem causarum presentem tamen nunc simpliciter potest vinci aliquando: ly nunc enim potest determinare verbum potentie: vel verbum actus. Ad primam probationem maioris. sermones sunt accipiendi secundum materiam de qua est sermo: et secundum sensum in quo solet communit vsus accipere. Cum autem dicit infirmus vel inclu sus. non possum ambulare. intelligitur quod non potest ambulare simul stante tali impedimento: et quod in potestate eius non est statim auferre impedimenti ideo vtrumque est verum et quod potest et quod non potest: sed in alio et alio sensu. Potest enim pro futuro et coagente sibi alia potentia speciali. Non au tem potest ex se ambulare nunc secundum dispositionem in qua est. Ad secundam probationem maioris negatur minor: que foret debite accipienda sub maiore: quia absolute sine additione conditionis hoc est verum .a. potest esse: licet modo sit impedimentum posi tum ex quo illud potest amoueri per alias causas. et cum dicitur quod non potest agere nisi impedimente remoto. hec propositio habet duplicem sensum. Unuest quod non est possibile hoc simul stare scilicet quod agat quod impedimentum sit positum: et sic conceditur. nec probatur propositum. Alius sensus est. quod non est ve rum quod sit potens agere nisi simul sit verum quod impendimet tum est amotum: et sic negatur. Sicut etiam falsum est in eodem sensu quod sortes non potest ambulare nisi ipso non sedente. Ad aliam probationem Aristote les loquitur de potentia proxima et immediata secundu quam res non solum est modo potens: sed etiam send quam est potens agere modo.

105

¶ Ad tertium argu mentum negatur antecedens. Ad probationem illud non est simpliciter et absolute impossibile: sed tantum vt nunc: non quia nunc sit impossibile illud esse: sed quia impossibile est illud esse nunc: nec oppositum est absolute dicendum necessarium: sed vt nu. Ad com firmationem verum est posito illo in esse pro illo tem pore pro quo ipsum esse est possibile. non dico pro ten pore quo est possibile seu quo est potentia ad illud aliquando esse.

106

¶ Ad quartum negatur minor. non enim vane preparantur media ad finem et terminum: nec vana est via. Si enim statim habetur finis et terminus. Potentia autem se habet per modum medii preparatiui et tollere potentiam est tollere principi um productiuum.

107

¶ Ad quartum principale ex tertia via negatur coulequentia. ad primam probatio nem. licet prima causa causet quantum potest: et sit ta men effectus imperfectus non est ex defectu poten tie in prima causa: sed ex defectu causarum partici larium vel ex circunstantiis causalibus accipiendom proprie defectum potentie pro carentia gradus po tenti e possibilis enti. Ad secundam probationem aliquid in naturalibus dicitur imperfectum et defo ctuosum: quia caret perfectione sibi nata conueni re secundum quantitatem specificam: licet simpliciter sit im possibile talem perfectionem isti indiuiduo conuen re ex causis particularibus requisitis ad hoc vt de ceco primum ex quarta via supponitur Deinde ad esse infinite perfectionis et poten tie: quod non conceditur in lumine naturali.

108

¶ Ad secundum negatur maior. ad primam probationem non sequitur ex non esse .b. entis secundi sequitur non sse .a. ens primum. igitur .a. dependet ab ipso. b. patet de intelligentia vel celo et de motu celi vel de motu pa ciali corporis spherici et de motu circulari totius: et de esse forme et compositi et per consequens nec se¬ quitur quod indigeat ipso .b. quia hoc notat dependen tiam in .a. et causalitatem et prioritatem in .b. respe ctu .a. Cum autem dicitur quod .a. exigit .b. accipiendo proprie et stricte exigere pro indigentia vel dependentia negatur. Si vero dicat solum necessitatem con comitantie vel sequele conceditur. Diceretur igitur quod ex .a. esse sequitur .b. esse: non propter depen dentiam vel indigentiam: vel imperfectionem. vel po sterioritatem in a. nec propter causalitatem vel prio ritatem in. b. respectu .a. sed ex plenitudine perfectiu nis in .a. que necessario seipsam communicat per ca salitatem. Interdum vero sequitur propter insufi cientiam et imperfectionem vtriusque: vel eius quod est prius: vt de materia et forma et composito. Inter dum autem propter connexionem necessariam ad aliquod tertium: vt de partibus motus circularis secundum partes mobilis.

109

¶ Ad confirmationem per idem.

110

¶ Ad tertium principale loquendo de ordinatione act ua in vniuersali: et loquendo de libertate indifferentie ad opposita. negatur maior. Loquendo autem di ordinatione singularium discretiua: que supponu noticiam propriam et distinctiuam singularium uega tur minor. Ad probationem ordinatur primo a ca sis superioribus incertos fines specificos secundum natu ras specificas inferiores: sed ordinatio huius actio nis singularis in hunc finem et terminum singularem est ex toto ordine omnium causarum modo sic se habentiu et nunc simul taliter concurrentium neec est inconueni ens dicere quod agens naturale intendit finem: quia intendere est in aliquid tendere: vt in finem et termini Naturale autem tendit in aliquid et ad aliquid vt graue ad quietem in loco deorsum.

111

¶ Ad argumentum in principio questionis non procedit nisi de actionibis humanis

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 1