Quaestio 3

VIso de necessitate vel libertate contingentie regimui nis vniuersi ex respectu ad vo luntatem primi entis videndum est de eodem in respectu ad voluntatem humanam et circa hoc. Primo quero vtrum ratione naturali possit euidenter probari voluntatem humanam habere libertatem indifferentie in actibus suis

quod sic quia euidenter notum est quod aliqui male agunt et sunt vituperabiles vel possunt esse et econtra quod ali qui sunt laudabiles igitur.

¶ Contra non probatur euidenter de voluntate primi entis patet ex precedenti qui stione: igitur nec de voluntate humana. probatio consequentie: quia si libere agere sit conditio perfectionis simpliciter: igitur magis attribuenda est voluntati prime causae si vero sit conditio imperfectionis: igitur non magis attribuenda est huiusmodi quam brut hic non quaeritur qua pars sit in luine nan Potanduni tamquam probabilior et ratioabilior ponenda: quia de hoc in quastione sequenti: sed quaeritur an ex no tis per experientiam vel per se notis / vel ex euidenter sequen tibus ad per se nota: aut ad nota per experientiam possit eui denter et efficaciter probari voluntatem nostram respectu actionum suarum habere libertatem contradictionis et indiffe rentie. ita quod positis omnibus causis sufficientibus ad .b. actum volendi voluntas prius posset non producere .b. et primo arguetur ad vtramque partem postea respondebitur.

¶ Arguitur igitur pro parte affirmatina. Primo: quia hoc videtur euidenter notum per experientiam propositis enim duobus omnino consimilibus et nulla differentia percepta quae sit ratio motiua ad pres ligendum hoc vt duobus granis vel ouis possum indifferen ter vt mihi placet eligere et accipere hoc sine illo vel econtra et iuxta hanc experientiam formetur ratio sic: potentia actiua ex se indifferens ad aliqua duo non determina tur ad alterum nisi per aliquod naturaliter determinatum ad alterum vel nisi per aliquod libere determinans sed po potentia humana est ex se indifferens secundum posse ad acci pere .a. vel .b. seu ad velle. .a. vel .b. quia nulla est ratio vel differentia ex parte rei / quare possit hoc magisquam il lud: igitur.

¶ Secundo ab eisdem vel omnino consimilibus causais et consimiliter approximatis respectu eiusdem passi vel omnino consimilis naturali necessitate agentibus proueniunt similes effectus et consimiliter sed non est sic de volunta te nostra: quia ego nunc volo accipere .a. quod. a a dextris re liquendo .b. et postea statinm econtra vel proposita multitudine abscondita in manu tua nunc dicam quod est par et statin quod est in par vel presentibus omnino consimilibus causais mihi et tibi ego tligam .a. quod est a dextris et tu eliges .b. quod est a sinistris: et ad hoc est experientia quam ponit Augu. 12. ci. c. 9. si duo equaliter corpeore et animo affecti videant vnius corpis pulchritudinem vnus ad illicite fruendum mouetur alter voluntate pudica stabilis perseuerat vtro que est equeliter tentatione pulsato vel neutro pulsato supe gestione diabolica: et huius non est causa nisi voluntatis libertas.

¶ Tertio presentibus eidem passiuo causis mere naturali necessitate motiuis et inclinatiuis ad opposita fortius motiuum / vel inclinatiuum vincit in agendo: sic autem non est in actione humana: quia contingit aliquem habere vehementem inclinationem et tren tationem fortiter motiuam ad agendum .b. et magis inci tatiuam quam sit incitatiuum prius ad respuendum .b. et ta men non agere .b. sed resistere tentationi: licet cum dificultate contingit etiam aliquem maiorem tentationem et minora impulsiua habentem agere. b. nec tamen haben tem minora retractiua quam alterum non agentem .b.

¶ Quarto nullus esset laudandus vel vituperandus nec consequenter premiandus vel puniendus ex aliqua actione vel actionis omissione nec vnus magisquam alter. consequens est contra communem perseque notam ani mi conceptionem apud omnes gentes immo negans hoc ostem dit facto se sentire oppositum: quia si quis illi iniuri tur facto vel verbo iudicat illum esse reprehensibilem et iudicandum et puniendum et se defendit. consequentia probatur: quia de his que mere naturali neces sitate contingunt non est quis laudandus vel vituperandus vel puniendus secundum Aristotelem secundo Ethicorum. c. 5. et tertio Ethi. c. 2. nullus impropera bit ceco a natura: sed magis miserebitur et generali ter nullus videtur peccare vel esse puniendus propter id quod non erat antecedenter in eius potestate nec huiusmodi impotentiam incurrit culpabiliter / nec huiusmod impotentia est pena vel sequela culpe proprie vel alteri us: sed solum naturali necessitate proueniens patet: quia in tali casu omnis homo iudicat seipsum vel alterum excusa bilem.

¶ Quinto non essent leges statuende nec danda praecepta. consequentia patet: quia frustra fierent leges de hiis quie naturali necessitate fiunt / vel naturali impossibilitate non fiunt sicut nec brutis / nec dementibus sunt leges condende vel iura. consequens est ceuidenter falsum et contra omnem animi conceptionem et est subuersio to tius humane policie immo dicens sic ore couincitur set tire orpositum in corde: quia filiis vel seruis vel discipu lis sibi commissis dat praecepta vel motiua.

¶ Sexto vt arguitur primo peryarmenias non oporteret consiliri sed frustra et vane consiliaretur quis super futuris consequentia patet: quia consilium non est de necessariis vel impossibilibus: sed contingentibus aliter se habere eque sunt in potestate nostra: vt sic vel non sic fiant. 3. Ethi. c. 7. consequens est manifeste falsum: quia sapientis et rudentis est consulere et prouidere et deliberare supe futuris immo negans hoc presumitur sentire oppositi quia in dubiis consulit alterum vel alteri et sibi prouidet et deliberat nec iudicat equaliter consulendum bruto vel dementi et homini sano.

¶ Dices non sequitur quin sit consulendum: quia talis necessitas ignoratur

¶ Contra ignorantia necessitatis non tollit quin fru stra fiant consilia quia si tu consulas super aliquo quod ignoras esse necessarium: sed credis esse contingens et ego scio illud esse necessarium vel impossibile vel preteritum. tunc dico veraciter et certus sum quod frustra consulis. vt si consulas an cras erit eclipsis et credas hoc esse contingens.

¶ Item ille qui est huius opinionis non habet consulere aliquem vel alicui.

¶ Dices non se quitur quod non oportet consiliari immo sequitur oppositum quod necesse est consiliari si omnia necessario eueniunt.

¶ Cuo tra non infero quod non erit necessarium consiliari: sed quod frustra et vane fiunt consilia nec est oportunum nec expediennec vtile sicut nec consiliari an cras erit flurus mari¬

¶ Septimo pars rationalis non esset magis liber. quam pars irrationalis vel quam potentie vegetatiue tam in no bis quam in brutis vel plantis. consequentia patet: quia non erit contigentia nec libertas a necessitate: si autem sit sermo de libertate a violentia et coactione talis est in potentia appe titiua bruti. falsitas consequenntis. probatur / magis enim sumus liberi quam bestie vel plante: et secundum Aristotelem 9. meta. potentie rationales sunt ad oppositum non irrat tionales: si intelligatur quod irrationales non sint ad opposita supposito eodem passiuo et ceteris causis consimilibus habetur propositum de potentiis rationalibus si vero intelligatur ceteris concurrentibus non consimili bus vel non similiter se habentibus.

¶ Contra quia po tentie irrationales vel est inanimate sunt isto modo ad oppositum. patet de bruto et quia sol indurat lutum et liquafacit b. plumbum et dealbat telam et nigrefacit faciem. primo sic cne am oppositum arguitur non est cuidenter notum illam actionem esse liberam de / qua non est nec potest esse euidenter notum in lumine naturali eam posse non esse positis antecedenter sine impedimento omnibus causis requisitis et sufficientibus ad illam: sed quelibet actio humane voluntatis est huiusmodi: igitur. maior patet: quia illud requiritur ad actionis libertatem talem dequali est sermo. minor probatur: quia non est nec potest esse naturaliter nobis euidens que et quot cause perse concurrant ad actus voluntatis: tam de causis supe rioribus et vniuersalibus / quam de causis inferioribus et par ticularibus. nec est euidens quin semper concurrat aliqua in fluentia celestis cum multi philosophi hoc senserint vnde potest sic argui illud non est euidenter certum ad quod requiritur cognosci aliquid quod est dubium et incertum: sed actiones humanas elici libere et contingenter est hu iusmodi. ad hoc enim requiritur cognosci quod omnibus cau sis antecedenter requisitis vniformiter sine impedimen to approximatis possit non poni talis effectus. non potest autem naturaliter esse euidens quae et quot sint cause per se concurrentes ad actus voluntatis maxime de causis superioribus immo nec de inferioribus: quia vnde causen tur est diuersitas opinionum.

¶ Dices licet non sit naturaliter certum quae et quot cause et qualiter se habentes concurrant ad actus voluntatis nostre et an omnino eedem et consimiliter se habentes concurrant modo quando sic volo et alias quando non sic volo tamen notum est vel potest esse quod ille cause qua modo concurrunt cum voluntate mea: concurrunt nunc cum voluntate tua: et tamen non similiter volumus idem iuxta dictum Aug. 12. ci. c. 9. vt supra.

¶ Contra resumatur ratio prior sic non est euidens illa actionem elici libere a suis causis de qua non est nec potest esse euidens quod possit difformiter elici / aut simplici ter non elici positis antecedenter eisdem vel consimilibus causis actiuis et passiuis consimiliter dispositis et approximatis et essentialiter non impeditis et toto ordine causarum suarum antecedenter se habente vniformiter. sic est de actionibus humanis igitur. maior probatur quia ad solam variationem seu dissimilitudinem vel in equalitatem alicuius circunstantie in causa aliqua actiua vel passiua sequitur in actionibus naturalibus interdum variatio effectus secundum speciem immo contrarietas effectuum vt propter aliquam variationem dispositionis in potentia cognitima vel in eius ordine secundum magis et minus autem in quantitate obiecti autem in distantia et situatione et aspectu ant immedio fiunt diuerse apparentie et diuersa iudicia tam in homine quam in brutis Consimiliter propter differentiam nobis in perceptibilem actiui vel passiui generatur interdum in hac parte terre hec herba: et in hac parte terre propinqua generatur herbi dissimilis specie vel numero. minor probatur: quia non est euidens quod eedem cause superiores in eadem appro ximatione et in eodem aspectu concurrant ad me et ad te nec est etiam euidenter notum. an in me et in te concurrant antecedenter non solum cause eiusdem rationis: sed eodom modo et equaliter disposite tam ex parte corporis quae anime sicut nec de duobus catulis dissimiliter operanti bus.

¶ Confirmatur. quia secundum Ansel. de veritate .c. 12 omnis voluntas nostra habet cur / et propter quid: igitur non est euidens quod possit difformiter operari positis omnino eisdem causis et consimiliter omnino se habentibus non enim oporteret assignare propter quid modo vult taliter magisquam alias: quia non oportet antecedenter esse aliam differentiam causalem.

¶ Secundo. principaliter non est euidenter notum quin voluntas a causis naturali bus determinetur naturaliter ad causandum hunc effe ctum numero magisquam alium: igitur nec quin determine tur a causis naturalibus ad agendum simpliciter. conse quentia probatur: quia non est nec potest esse euidens quin ab eodem ordine causarum determinetur ad agere simpli citer vel in tali et tanto gradu a quo ordiue determ natur agere hunc effectum determinate. antecedens probatur quia cum anima non cognoscat distincte hunc effectum futi rum possibile magisquam alium consimilem possibilem vo luntas non potest antecedenter se determinare ad primo producendum nunc effectum istum et secundo. postea illum aut ad producendum hanc partem ante illam. non est igitur euidens quin determinetur ab aliis causis superioribi naturalibus: quia non est euidens quod determinetur libe re a prima causa cognoscente omnia singularia distincte im mo in lumine naturali est potius dicendum oppositum

¶ Tertio non est homini euidens illam actionem esse abipso libere et contingenter de qua non est certum quin respectu illius actionis homo praeueniatur et moueatur a causa priore cui non potest resistere et cuius preuentionem et mo tionem non potest non sequi: sic est probo: quia multi de hoc hodie dubitant et aliqui ponunt. ita esse de facto probatur iterum: quia secundum Augu. de gratia et. li. ar bi. prope finem deus sic dominatur voluntatibus homi num: et sic habet eas in sua potestate vt eas inclinet et conuertat ad id ad quod voluerit et sicut voluerit nec homo possit contraire: patet iterum: quia homo sic interdum praeue nitur passionibus vel tentationibus quod dubium est sibi et aliis in potuerit non sequi talem inclinationem et impulsum et in terdum praeuenitur a naturali inclinatiuo necessitant et credit se libere agere vt de frenetico vel ebrio vel irato vel somniante aliqua etiam dispositio in tanto gra dum non tollit libertatem et in gradu imperceptibiliter intensiori tollit libertatem vt cum aliquis procedit in dispo sitione frenesis vel ebrietatis a minori gradu ad maiorem: igitur homo preuenitur a causa naturaliter necessi tante ad volendum et hoc latet ipsum.

¶ Quarto non est certum quin in omni actu volendi voluntas sequa maiorem et fortiorem inclinationem et fortius motiuum: igitur non est certum eam agere libere. antecedens probatur: quia non est certum quin apparentia alicuius boni delectabilis vel vtilis vel honesti vel aliqua noticia actualis vel pabitualis: vel aliqua dispositio et affectio volunta tis vel corporis magis inclinet ad sic volendum sicut vult quam inclinatiua ad oppositum vel quin habeat m ius retractiuum et impeditiuum ab opposito quam ab isto. mul te enim noticie actuales vel habituales: et multe a s fectiones et dispositiones actuales vel habituales ippetitus rationalis vel sensitiui inclinant ad volendum qua sunt nobis tunc imperceptibiles cum etiam quis resistit ten tationi ipse inclinatur ad resistendum ex dictamine ra: tionis et amore dei vel iusticie / vel ex timore: vel ef aliqua alia habituali et actuali dispositione: et de huis non est certum quod non magis inclinent ad resistendum quam tem tatio ad consentiendum.

¶ Quinto non est euidenter cer tum an omissio actionis sit in nostra libertate secundum contingentiam: igitur nec de actione. consequenta patet: quia eque libera vel naturalis est priuatio actionis sicut actio antecedens probatur: quia non est tibi euidens quod quando non egisti b. omnes cause requisite essent presentes sufficiente sine impedimento non enim est tibi euidens quod si deus noluerit coagere et influere tibi tunc et an defuerit ali qua causa vel circumstantia requisita in superioribus vel in inferioribus.

¶ Sexto non est homini certum euidem ter illum actum esse libere ab ipso quem possibile est inesse homini et latebit hominem an sit ab ipso immo interdum existimabit illum esse ab ipso et non erit ab ipso. patet: quia esse libere ab ipso supponit esse ab ipso sic est de actu humano. probo: quia a deo posset supernaturaliter dari alicui actus volitionis vel cogitationis: et latebit hominem an a seipso habeat huiusmodi actum. de quibusdam enim actibus cogitandi vel volendi dubium est an immittentur a dyabolo vel inspirentur a deo et an prima conuersio peccatoris ad deum sit a naturalibus viribus hominis vel supernaturaliter a deo. Consimiliter de quibusdam reuelationibus factis in sotonio vel vigilia: eodem est modo de actibus exterioribus vt de homine obsessoa demo ne vel si habens manum infirmam et aliqualiter paraliticam velit prercutere aliquem et angelus moueat manum eius pu tabit homo ille mouere seipsum.

¶ Septimo non est eu dens quod in tali libertate et potestate hominis sit intensio et remissio volitionis: igitur et simpliciter ipse et non esse volitionis. consequenta patet: quia si minor libertas non est eui denter nota: igitur nec inaior: sed maior libertas est pos se indifferenter agere ceteris paribus hoc vel non agere simpliciter vel agere contrarie per libertatem indifferentie ad opposita contradictorie vel contra rie quam posse agere magis et minus perfecte. antecedens pro batur: quia non est tibi certum immo experientia magis consonat opposito quod tu libere nulla noua causa ad ueniente possis ita feruenter et intense diligere hoc turpe et fedum et minime pulchrum et bonum vel hanc festucam sicut diligis quoddam aliud. vel quod tam per fectam et intenso odio possit odire hoc pulchrum et bonum sicut aliud turpe: et malum nulla noua causa in terueniente.

¶ Confirmatur. quia secundum Aug. 1 4. tri. c. 23. et. 8 super gene. 12. animus facilius imperat corpori quam sibi ipsi: et corpus magis obedit. et patet per experientiam quod homo facilius posset claudere oculum vel mouere digitum quam deponere amorem vel odium vel desiderium.

¶ Octauo non est euidenter certum hu iusmodi libertatem esse in brutis: igitur nec quod sit in hoc mine vel sic libertas non est ponenda in brutis: igitur non est euidens iam inesse homini consequentia pro batur: quia experientie et apparentie propter quas magis videretur inferri huiusmodi liber tatem esse in homine possent applicari ad bruta et responsiones que darentur ad huiusmodi rationes factas de brutis possent dari ad consimiles rationes factas de homine. adduco ratioAd quod declaramdumnes ad proban dum libertatem esse in brutis: non quod intendam per illas concludere simpliciter libertatem esse in brutis: sed / vt ostendatur quod si libertas non est in brutis apparentie et experientie propter quas inagis videtur argui libertas in homine non ostendunt eui denter huiusmodi libertatem. Arguo igitur primo sic. quod est ance cedenter indifferens actiue et passiue ad aliqua duo non potest ad alterum determinari nisi per aliquod naturaliter determinatum et limitatum ad alterum tantum vel per aliam potentiam liberam: et si determinat seipsum habet forma liter libertatem. brutum est huiusmodi: igitur. maior patet: quia sic an guitur de homine: si enim sit causa mere naturalis aut vtrum que aut neutrum aget: quia non erit ratio magis de isto quam de illo. minor probatur: quia si cumulus granorum: vel si duo grana omnino equaelia et similia sint aui equaliter presentia auis per appetitum et sensum accipiet hoc primo et illud. Se cundo licet non appareat antecedenter / alia ratio vel difi ferentia magis motiua ad appetendum vel accipiendum hoc primo et illud secundo quam econtra. Similiter cani si pro ponuntur. 2. boli omnino equales et similes et eque propiqui curret ad alterum determinate nec permittet se mori fame. Similiter auis vel mus reponit hoc granum in hac parte loci determinate: et postea secundum granum in alia parte loci determinando se ad hoc pro nunc: et ad illud pro tunc. Similiter hyrunmdo videt plures partes huius lo ci omnino consimilis dispositionis et eque conuenientes ad faciendum nidum: et tamen seipsam determinat ad faciendum hic nidum et alia hyrumdo in alia parte loci. similiter catulus existens in aliquae planicie eque potest discurrere secundum hanc lineam vel illam et tamen seipsum determinat ad incedendum determinate nunc per istam. Eodem modo de aquila volante per aerem et de pisce natam te in aqe.

¶ Si respondetur quod non est indterens secundum potentias actiuas interiores praecedentes actum appetendi ad huiusmodi oppositos actus vel quod determinetur ad alterum a causis superioribus vel inferioribus vel per aliam causam naturalem latentem nos ita diceretur de homine nec erit nec esse poterit euidem ter notum non esse ita de homine.

¶ Secundo illa poten tia non agit naturali necessitate sed libere qua circa ideo passum eodem modo dispositum agit difformiter et contrarios motus et actus pro diuersis temporibus nulla causa alterius rationis concurrente nunc magisquam prius et nulla differentia seu difformitate ex parte causarum antecedente propter quam difformiter agat: sed potentia appetitiua brut est huiusmodi: igitur. maior patet: quia hec est via vnde argui tur libertas in nobis scilicet: quia non semper vniformiter agi mus circa idem sicut ignis. patet etiam. 8. meta. si agens est idem et passum idem effectus erit idem. vnde licet agens naturale propter sui illimitationem possit simul in eodem passo inducere effectus alterius rationis / vt sol causat lumen et calorem: licet etiam possit in variis passiuis et fectus difformes et contrarios producere: tamen si circa aliquod passum producit nunc aliquod vel aliqua non pro ducet cras in eodem vel consimili passiuo effectus contra rios: sed tantum similes prioribus nullo alterius rationis concurrente nouiter adueniente vel recedente. minor probatur: quia brutum circa eandem materiam vel obiectum nunc sic agit nunc contrarie: nunc mouetur / nunc quiescit: vt de miluo volante per aerem serenum et quietum nunc mouetur sursum: nunc deorsum / nunc ad dextram nunc ad sinistram: et tamen omnia obiecta exteriora ponum tur eadem vel similia: et per consequens nunc et prius co gnitiones eiusdem rationis: igitur illa diuersitas motuum exteriorum vel actuum in appetitu prouenit ex libet tate appetitus: quia scilicet sibi placet nunc moueri: sic nunc aliter. Similiter de verme repestate super sedem cum peruenerit ad extremitatem extendit caput extra sedem querens si aliquod solidum inueniat et nunc extendit ad vnam differentiam positionis nunc ad aliam. queritur igitur prius ad istam: postea ad aliam aere vniformiter dispo sito. quicquid respondebitur ad ista non erit euidens quin similiter possit dici de actibus humanis.

¶ Confirmatur actiua naturalia similia circa passa similia agunt si militer et vniformiter: sed. 2. bruta eiusdem rationis bene eque sana eque famescentia vel saturata circa ma terias vel obiecta eiusdem rationis omnino similia agunt dissimiliter. patet de catulis simul ludentibus quorum vnus mouet se secundum vnam differentiam positionis: alius secundum aliam et contrariam differentiam: igitur hoc non est nisi quia placet isti sic moueri et alteri aliter moueri. Et ex hoc videtur quod experientia quam adducit Augu. 12. ci. c. 6 non infert euidenter libertatem huiusmodi.

¶ Tertio causa agens non libere sed naturali necessitate agit toto conatum quantum potest. solius enim potentie libere est vti suo conatum secundum magis et minus: brutum autem non semper agit toto conatum vt auis non semper volat toto conatum / nec canis semper currit eque velociter sicut posset sicut potentia vegeratiua vel visiua presente ob iecto: et sicut virtutes inanimate semper agunt toto cona tu secundum vltimum sue potentie.

¶ Confirmatur potentia naturaliter actiua licet concurrat cum causa libera semper tamen vtitur tota virtute et quantum potest / quantum est ex parte sui patet de noticia vel ha bitu concurrente cum voluntate: igitur multo magis causa naturalis non concurrens cum causa libera cuiusmodi erit de potentia bruti secundum te.

¶ Dices brutum agit quantum potest secundum potentiam appeti tiuam vt existentem sub tali actu appetendi sed posset perfectius agere mediante perfectiori actu appetitus.

¶ Contra arguitur enim de actu appetendi quod semper eliciet illum toto conatum: aut si non igitur habet libertatem: et iterum ita dicetur de homine: et ita non erit euidens liber tatem in nobis esse.

¶ Quarto quod naturali necessitate tendit / et mouetur ad aliquem terminum quiescit et tenet se naturali necessita te in illo tollendo omne impedimentum non excedens suam potentiam in qua mouebatur et tendebat in illum sed oppositum est de bruto quia canis currit huc et statim inde recedit nulla causa apparente quae excedat potentiam priorem.

¶ Confirmatur quod non libere sed naturali necessitate manet et quiescit sub aliqua forma / vel aliquo termino nec recedit ab illo nisi per vit tutem fortiorem illa virtute qua manebat et quiescebat in illo termino. non autem est sic de bruto: quia auis stat super hunc ramum: et postea recedit nulla causa fortiori superueniente que excedat potentiam qua stabat illic vel qua eliciebat actum appetendi esse illic.

¶ Similiter / canis meus respicit me attente et tamen nullo impedimento superueniente auercit vel deprimit oculos et non aliunde remouetur a priori visione quam a seipso.

¶ Dices aliquis actus cognoscendi vel ap petendi interior variatur ad cuius variationem sequitur naturali necessitate auersio oculorum.

¶ Contra probatur quod prior actus cognoscendi vel appetendi non variabitur: quia si mere naturali necessitate mouetur ad illum actum et stabat in eo: igitur eadem necessitate stabit continue in illo actu non superueni ente nouiter impedimento excedente potentiam qua eliciebat huiusmodi actus

¶ Quinto actiuum mere naturali necessitate agens et tendens in certum finem / et terminum agit per conuenientiora / et breuiora media quibus potest at tingi talis terminus a tali virtute circunscripto impe dimento: sed non est sic de bruto: igitur. maior pa tet: quia natura semper agit quod melius est: et tan cito peruenit ad terminum quantum possibile est sue virtuti circunscripto impedimento patet de descensu grauis ad centrum vel de ascensu leuis. minor probatur: quod spacio medio existente vniformis dispositionis auis tendens in nidum suum volaret secundum lineam rectissimam. ci sit medium breuius et conuenientius ad perueniendum ad terminum intentum nec sibi repugnat moueri secundum lineam rectam breuissimam magisquam secundum aliam longiorem nec est impedimentum ex partibus aeris. Similiter de cane tem dente ad aliquem terminum.

¶ Confirmatur quod naturali necessitate tendit et mouetur in aliquem terminum tollitr si potest omne impedimentum medium vincibile: et non ex cedens potentiam eius. brutum non est huiusmodi: quia canis intendens aliquem terminum interdum in via inuenit ali quod impedimentum non inuincibile: et tamen non tollit nec transit sed reuertitur vel declinat ad dexteram vel sinistram vt sibi placuerit.

¶ Sexto virtus non libera: sed me re naturali necessitate actiua non est disciplinabilis nec domesticabilis. vt agat aliter vel oppositum illius cuius erat naturaliter actiua: sed brutum est disciplina bile per experientiam. patet i. meta. quedam animalia addi scunt et sunt disciplinabilia: immo magisquam homo demen igitur. maior probatur. secundo Ethi.c id est nullum natura existentium aliter assuescit vt lapis non assuesceret fer ri sursum et si decies milies feratur sursum ab aliquo patet etiam de potentiis vegetatiuis in nobis et de potentia vt siua vel auditiua. nullum enim istorum assuescit ad oppositum eius ad quod habet ex se antecedenter naturalem neces sitatem et determinationem.

¶ Confirmatur. actiuum naturali necessitate sufficiens et totale non est obedibile alicualteri libero imperanti respectu cuius est principium totale nec perse dependens ab illo libero imperanti par de igne et potentia visiua presente visibili vel de poten tia auditiua presente sono: sed brutum est obedibile patet: quia presente cibo abstinet ab eo ad quod natura liter inclinatur immo magis obedit contra propriam in clinationem et appetitum quam aliqui homines vel mulieres

¶ Confirmatur animal cohercens et refrenans seipsum effectiue ab eo ad quod habet naturalem inclinationem et appetitum et potentiam est liberum. per hoc enim arguitur li pertas in nobis brutum est huiusmodi ex memoria enim noci menti preteriti abstinet nunc a delectabili presente nullo etiam exteriori prohibente.

¶ Dices brutum ha bet cognitionem et memoriam vel passionem timoris vel aliquam dispositionem habitualem que inclinant ipsum ad actum oppositum et que impediunt priora principia naturalia agere secundum suam inclinationem: quia huiusmodi impedi mentum vel inclinatiuum superadditum. vicit priora prin cipia ideo naturali necessitate sic agit nunc et quando non vincunt tunc agit secundum inclinationem priorum natu ralium licet remissius propter impedimentum coniunctum .l dis autem per hoc quod fertur sursum nichil sibi acquirit Contra: quia ita dicetur de homine quod alique noticie actuales vel habituales presentium vel futurorum vel preteritorum impediunt: vel alique dispositiones siue ex parte anime / siue ex parte corporis: et ita non erit eui dens libertatem huiusmodi esse in homine nec probabitur in hoc mine esse duplex appetitus vnus naturalis et alius liber.

¶ Item quare demens non recipit disciplinam sicut brutum: si brutum agit non minus naturali necest sitate quam demens priuatus vsu rationis.

¶ Item non videtur verum quod memoria praeteriti vel quod habitus siue species in eo relicta sint maioris potentie ad opposi tum quam priora principia naturalia ad propositum: quia tunc brutum impossibilitaretur ad agendum ea que prius age pat quod est falsum: quia nunc agit vt prius nunc autem vt per disciplinam didiscit. Respondeo ad questionem. quadruplex est gra dus probationis euidentis seu efficacis ad aliquam veritatem. Primus est si euidenter infertur immediate vel mediate ex veritatibus vniuersa libus necessariis per se notis et euidentibus et ad tales veritates resoluit euidenter et sic non probatur euidentur libertas contradictionis esse in nobis.

¶ Secundus gradus est si experientiis et apparentiis experimenta libus non falsis nec deceptoriis non solum consonat ta lis veritas magisquam eius oppositum: sed etiam ex huiusmodi experienciis et apparenciis euidentur infertur talis veri tas / nec possunt probabiliter saluari huiusmodi experientie et apparentie cum opposito illius veritatis et huiusmodi gra dus est inferior priori: quia hic est euidentia phisica in priori autem est euidentia mathematica et tali ac tan to gradum non probatur libertas huiusmodi in nobis.

¶ Ten tius gradus est si experientiis veris consonat talis vel ritas magisquam oppositum et ex illis experientiis veris in fertur talis veritas probabilius quam probabile sit opposi tum stare cum illis experientiis et hic gradus reperitur in multis passibus philosophie naturalis tradite a variis philsis et actoribus et hoc gradum probatur sufficien ter libertas esse in nobis.

¶ Quartus gradus est: si talis veritas non solum consonat experientiis veris: sed etiam a posteriori probatur talis veritas ex quibusdam inconuenientibus quae sequuntur ad oppositum illius vel ritatis quae inconuenientia probabilius est sequi quam non sequi et qua esse inconuenientia est magis apparens et probabile quam non esse inconuenientia et talis euidentia comniter repe ritur in moralibus doctrinis et talis probatio est in lumi ne naturali facit rationabiliter adhesionem simpliciter super tali veritate: et sic probatur sufficienter in nobis esse libertas contradictionis vt magis probabitur in quaestione sequenti Tenendo igitur partem negatiuam quaestionis de primo et secundo gradu euidentis et efficacis probationis.

¶ Ad primum in op positum conceditur notum esse per experientiam quod tu accipis et ad cipere potes quodcumque volueri et quod tibi placuerit / et si magis placet tibi accipere illud accipies notum est et per experientiam quod tu potes magis velle et praeligere hoc illi et econtra pro alio et alio tempore sed ex hoc non est notum per experientiam te habere talem libertatem qualem quaerimus: quia non ex hoc est notum per experientiam quod prius poteras velle accipere oppositum pro eodem tempore: et quod poteras non habere illud velle. Sic etiam brutum accipiet alterum duorum sibi presentium prout sibi placuerit vt appetet: sed non est notum quod prius poterat accipere vel appetere al terum pro tunc.

¶ Ad rationem igitur. negatur minor de differentia ad opposita diuisim pro eodem tempore licet pro alio et alio tempore accipere hoc vel illud potest licet autem non appareat nobis ratio determinationis ad alterum diceretur tamen quod in toto ordine causarum nunc concurrentium est ratio determinatiua ad hoc singulare pro nunc sicut de bruto et sicut de differentia herbarum sibi proximarum.

¶ Ad secundum per idem arguitur de bruto et de demente. diceretur: igitur quod non concurrunt omnino consimiles causae et consi militer approximate et equaliter disposite vel impedi te et se habentes omnino vniformiter secundum omnes circumstantias quarum differeta potest esse ratio differentie in actione aut sed dissimilitudinem effectuum / aut secundum ordinem specialiter de causis superioribus immo nec de inferioribus tam exterio ribus quam interioribus: quia continue sunt alterationes in animali sed Aristotelem. 8. phisicorum et Iob. 13. numquam in eodem statu permanet sola autem differentia secundum magis. et minus infert eandem speciem cause vel circunstantie causalis est interdum causa diuersitatis / et contrarietatis effectuum vitalium patet de apparentiis et noticiis et indiciis humanis et de affectionibus vo luntatis secundum predominationem complexionis vel humoris corporalis. Patet etiam de his quae sunt vtilia vel nociua complexioni habumane.

¶ Ad tertium negatur minor si resistit vehementi tentationi: aut hoc est amore et spe ab terius boni: vel ratione alicuius mali et virtute alicuius no ticie dictantis illud non esse agendum non est autem nec potest esse certum quin ista magis inclinent quam illa tentatio ad oppositum.

¶ Ad quartum negatur consequentia: quia anima beata vel confirmata agit bnen et laudabiliter et tamen necessario: similiter de anima christi que non potuit male velle.

¶ Item voluntas se habet passiue respectu charitatis: et tamen reddit etiam paruulum baptisatum laudabilem et bonum.

¶ Item dam nati et obstinati agunt vituperabiliter: et tanmen necessario. Similiter anima humana ab instanti sue creationis est sub peccato originali / et ita est vituperabilis et sub reatu damnationis: et tamen non habet nec prehabuit libertatem contir gentie respectu illius.

¶ Item naturalia quae non sunt ab ipso homine nec in eius libertate sunt circumstantie ad augmentum laudis et meriti et praemii vel vituperii et punitionis: quia mperfectiora naturalia et minor facultas interdum magis et minuus accusant vel excusant aliquod opus vt si pulcher fortis et potens cauet malum.

¶ Item propter naturalia laudamus et vituperamus / vt hominem pulchrum et boni inge nii et bonarum inclinationum et vdoneitatum cum igitur dicit Aristo. quod ex naturalibus non laudamur nec vituperamur verum est quod ex naturalibus id est quorum nam non ratio vel voluntas est principium non laudamur nec sumus laudandi nec vituperandi tamquam boni et virtuosi / vel tanquam mali et vitiosi / et culpabiles: sed alio genere laudis vel vitu perii / nec ceco improperandum est quod est cecus tamquam ex hoc sit culpabilis vel minus bonus nec etiam est improperandum ad eius contristationem: tamen minus laudandus est et cecitas est vituperabilis vel odibilis / et reprobabilis tam quam defectus. Sic est laudamus creaturas dei et earum pulchritudinem et econtra turpitudinem et inordinatio nem contempnimus et vituperamus quoddam genere vituperit

¶ Dices saltem / nullus erit bonus vel malus morali ter nec per consequens laudandus vel vituperandus tanquam vir tuosus vel vitiosus. moraliter diceretur negando consequentiam quia ille est malus moraliter qui secundum voluntatem agit difformiter regulis et legibus vniuersalibus dictamins et iuris naturalis.

¶ Sciendum enim quod vnumquodque animal sicut secundum corpus: et secundum singula corporis men bra habet propriam pulchritudinem sibi correspondentem in qua consistit suum bene esse et illi opponitur propria pulchri tudo et deformitas in qua consistit suum male esse et quelibet turpitudo habet / vel habere potest propriam rationem et pro prium nomen vt turpitudo nasi est simitas et oculorum est cecitas vel esse luscum. etc. sicut et ex parte anime ita quod pul chritudo et ordinatio intellectus est scire et iudicare vel rum. turpitudo autem est ignorare et errare / dubitare. et ex parte voluntatis pulchritudo est velle et eligere conformiter regulis et legibus iuris naturalis quod est ius diui num et hec pulchritudo et ordinatio dicitur bonitas mora lis. turpitudo autem et deformitas voluntatis est diffor nitas a regulis et legibus iuris et rationis naturalis et hec pr malicia moralis et sicut potentia voluntatis et eius pperatio est alterius rationis a ceteris et nobilior cetere ta et eius pulchritudo est eminentior et laudabilior: et habet laudem alterius rationis et turpitudo correspondens est vituperabilior et fugibilior et habet vituperabilitatem propriam corespondentem alterius rationis: et cum dicitur quod se cundum rationem naturalem quilibet iudicat seipsum vel alterum excusandum super eo quod non fuit in potestate sua nec in potentia fuit ex culpa verum est in his quorum intelle¬ ctus et voluntas non fuert principium mediate vel immedia te non autem in his quorum intellectus et voluntas imperan do sunt principium specialiter vbi non apparet particu lare et determinatum necessitans violentando.

¶ Ad quintum negatur consequentia. siue consequens intelligatur quod non erit necest sarium dare leges: quia sic omnia ponuntur necessaria siue in telligatur quod non esset rationabile: quia ratio dictat statui et promulgari leges conformes dictamini iuris di uini et naturalis et ratio dictat puniri transgressores et difformiter viuentes siue sit talis libertas contingentie siue non: quia etiam inter bruta mater interdum punit fetum pro aliqua actione. fertur et quod ciconie puniunt adul terum. negatur etiam consequens. si intelligatur quod non esset expediens et vtile immo vtile est condere leges et puni re malefactores: quia licet omnia contingerent necessitate tali: tamen quedam sunt media ad certos fines et terminos et quedam sunt antecedentia ad quedam consequentia que antecedentia si non ponerentur non sequerentur illi fi nes: et si non ponerentur antecedenter leges et punitio nes sequerentur plura mala. sunt enim naturaliter repraessiue et impeditiue malorum: sicut puniendum et verberandum est brutum vt domesticetur et disciplinetur et refrenetur a quibusdam. et multo magis de homine in quo est memo ria et intelligentia maior: sic etiam naturali necessitate crescit hec herba hic et naturali necessitate pluit hic: et tanen pluuia fuit expediens et vtilis: quia si non fuisset pluuia non creuisset hec herba: sic etiam in generatione animalis est ordinatus processus et prius est antecedens expediens et vtile ad terminum posteriorem. ita diceretur quod ordo et series ex legibus et actionibus et punitionibus licet contineat necessitatem tamen continet talem connexionem quod primum confert ad secundum et nisi prius poneretur posterius non haberetur.

¶ Ad sextum per idem negatur consequentia. expedit enim consiliari: quia consilia sunt interdum vie et media taliter antecedentia ad terminum et effectum opta tum que nisi ponerentur non sequeretur ille effectus in tentus sicut de processu quem tangit Ari. 9. meta. vnde quamuis sit contingentia et libertas videtur stare idem argumentum scilicet quod frustra consiliamur: quia si determinate verum est quod habebis .a. licet possis non habere frustra con sulis an habebis .a. et si determinatum est de facto quod non habebis .a. nec aliter eueniet licet possit euenire fru stra consulis et procuras super opposito vt si sum determi natus et certus quod non dabo tibi .a. tu autem consulis et pro curas dari tibi. a. ille intellectus sciet et dicet te frustra laborare qui sciet vere esse debitum quod non dabitur tibi siue possit dari siue non. tum etiam in fine dices quod frustra laborasti quoniam non dedi licet possem dare vt si seruisti domino qui semper fuit determinatus non dare ti bi mercedem et in fine non dat. ita dicetur quod frustra ser uisti licet possit dare: sicut si non possit dare: et ita li bertas ad opposita non videtur ratio quare non fru stra consiliamur immo videtur ratio ad oppositum arguen do sic: quia illud videtur frustra et vane poni ad aliquenm terminum futurum consequendum quo posito eque con tingens et indeterminatum et indifferens est in poten tia ille terminus sicut prius ante positionem illius me dii: sed illud est magis medium expediens et vtile ad fi nem aliquem intentum ad cuius positionem sequitur determinate futuritio illius finis vt vane leuaretur fe tuca ad hoc vt cresceret herba: sed non vt vane esset pluuia ad hoc vt cresceret herba: sed ponendo libertatem indifferentie: et contradictionis tunc posito consilio adhuc manet eque contingens: et indeterminatum et indifferens a terminum consiliatum poni vel non poni: sed negando huiusmodi libertatem contin¬ gentie tunc positio consilii est antecedens. ad quod sequitur ter minus intentus et est dispositio / et medium determinans positionem futuram termini intenti qui non sequetur si con silium antecedenter non poneretur: igitur. quod autem dicit Ari stoteles non esse consiliandum quamuis non oporteat respon dere: quia non dico quod hoc sit verum nec quod hoc sit proba bilius quam oppositum: sed dico quod oppositum non est euidenter probatum potest tamen dici quod respectu eorum quorum prin cipium non est intellectus et voluntas non est consiliar quia respectu istorum consilium non est antecedens dispositiuum vel medium causale ad positionem illius consiliati.

¶ Ad se ptimum. negatur consequentia. licet non sit talis libertas contra dictionis in voluntate pro eodem tompore. diceretur enim in lumine naturali quod libertas proprie est in homini et non est in brutis nisi in quadam similitudine propiqua immo propiniquiori quam in quibusdam hominibus dementibus libertas igitur proprie diceretur consistere in hoc quod ostem sione oppositorum facta per rationem deliberatiuam et con siliatiuam et arbitratiuam et dictatiuam fit electio volunta ria vnius oppositi cum respuitione voluntaria alterius et sic non conuenit nisi creature habenti potentiam ratiocinandi deliberandi et arbitrandi super bono et eli gibili vel malo et fugibili quod non proprie conuenit bruto.

¶ Item diceretur pars rationalis in homine sic esse libera quod ceteris causis partialibus inferioribus nobis apparentibus existentibus eisdem vel consimilibus et consimiliter se habentibus est ad opposita pro alio / et alio tempore. non autem brutum / sed brutum semper a causis superioribus determinatur ad consimilem effe ctum / nisi sit aliqua differentia et dissimilitudo in cau sis inferioribus licet nobis non appareat.

¶ Item dice retur quod quamuis in nobis sint maiora naturaliter incli natiua ad hoc quam inclinatiua ad oppositum voluntas non semper sequitur fortius inclinatiuum particulare intrin secum immo interdum sequitur aut inclinationem minus for tem. sed hec determinatio voluntatis non erit a liber tate voluntatis secundum contradictionem sed ab influ entia superiori vel potius a toto ordine causarum nunc concurrentium. non sic autem in bruto vel demente vel puero: quia semper sequitur maiorem inclinationem motiui particularis intrinseci.

¶ Ad rationem in principio questionis patet supra