Quaestio 6

Distinctionis prime questio sexta. SExto queritur de causa dilectionis et delectationis / et quomodo inter se habent:

⁋ Cir ca hoc respondetur binas ponendo conclusiones. Prior est obiectum dilectionis in ratione obiecti non est immediata causa productiua dilectionis. probatur. interdum diligimus non existens: modo nihil non existens facit ad productionem dilectionis. antecedens est certum. hoc patet per Commentatorem duo decimo metaphysice commento. xxxv. vbi vult quod sor ma halnei in anima existens est agens desiderium et motum: sed tale balneum extra animam est finis motus

⁋ Contra istam conclusionem arguitur sic. si obiectum non sit causa effectiua particularis volitionis: sequitur quod volitio non caperet distinctionem formalem ex obiectis: et tunc cum habitus generantur ex actibus naturaliter habitus diuersorum obiectorum non essent diuersi formaliter: quod est falsum.

⁋ Et confirmatur: tunc nec actus nec habitus vnius obiecti esset perfectior quam actus vel habitus alterius: et sic non erit maior beatitudo in deo quam in vna musca.

⁋ Ad primum dicitur distinguendo quod volitiones non capiant distinctionem formalem ex obiectis: vel quod non causentur ab obiectis immediate: et sic concedo. vel quod obiectorum specie distinctorum non habea tur volitiones distincte: et sic nego. Si deus suppleret causalitatem effectiuam duarum noticiarum puta homins et equi palam est quod ille due notitie sunt inequiualenter perfecte: sed tamen neutra causatur ab homine vel ab equo. In proposito voluntas et notitia causant actum voluntatis.

⁋ Ad confirmationem negatur assumptum: cum enim vnus actus vel habitus tendit in persec: ius obiectum quam alius ille est perfectior vt iam dictum est de duabus noticiis ho minis et equi: quarum vtraque causatur a deo.

⁋ Secunda conclusio probabilis (quam tenet Aureolus) omnis delectatio est actus voluntatis. probatur conclusio. quia nisi sic: aliuis posset esse beatus per fruitionem et visionem elaram dei nullo modo delectando. hoc videtur esse inconueniens. ergo fruitio beatifica est delectatio. consequentia patet vtrobique. quaendcunque enim sint due res realiter distincte: quarum nulla est pars alterius nec altera est deus quamcumque illarum rerum deus potest conseruare alia destructa: sed per te delectatio distinguitur a fruitione realiter. igitur. immo sic aliquis potest esse miser: et puniri pena sensus quantumlibet magna cum fruitione beatificam.

⁋ Istud non concludit. Ad hoc enim diceret aduersarius quod summa tri stitia de potentia dei absoluta potest stare cum fruitione bei clare visi: sed non erit beatifi ca: excludit enim omne disconueniens: bene autem erit fiuitio eiusdem speciei entitatiue cum fruitione beatifica: vel concedendo quod aliqua bea titas tristitiam de potentia dei compatiatur.

⁋ Secundo arguitur. si fruitio a delectatio distinguerentur: ergo cui daretur optio eligere fruitionem aut summam delectationem: delectatio foret eligibilior fruitione beatifica. sed hoc est inconueniens: ergo non distinguitur ab ea.

⁋ Item Aug. xiiii. de ciuitate dei capitulo. vii. dicit quod "amor fruens est letitia". et primo de trinitate capit. x "plenum gaudium est frui diuinitate". et primo ethicorum dicit Arisio. quod delectatio perficit operatione. ergo est finis ad quem fiunt operationes.

⁋ Ad secundum negatur. quod delecta tio esset eligibilior dilectione beatifica. btuns autem Au gust. vult dicere quod amor fruens causat leticiam. plenum gaudium est frui trinitate: fruitio trinitatis causat ple num gaudium.

⁋ Ad philosophum conceditur quod delectatio perficit operationem: et est finis quo beatitudinis forma lis: hoc est vltimum sequens in illa. Deus autem est finis gratia cuius.

⁋ Tertio arguitur a quodam doctore. omnis opatio voluntatis est dilectio vel odium: sed nulla delectatio est odium. ergo omnis delectatio est electio. consequenti patet quia omnis delectatio est actus voluntatis secundum Au gustinum. xiiii. de ciuitate capitulis. v. et. vi. delectatio a tristitia motus voluntatis. Prima pars asentis probatur: quia omnis actus voluntatis est nolle vel velle¬

⁋ Secundo ad idem sic. omnis complacentia est dilectio: delectatio est complacentia. igitur. adducit multas alias auctoritates quibus vnum verbum sufficit.

⁋ Ad pri mum concedo maiorem. et ad minorem nulla delecta tio est odium illa est falsa. sed do ei illam. et consequentia est nulla. beatus Augustinus vocat delectationem et tristitiam motus voluntatis. i. passiones que sequuntur ad actum voluntatis.

⁋ Ad aliud: capiendo complacentiam pro delectatione maior negaretur ab aliis.

⁋ Ad auctoritates dicerent actus voluntatis esse delectatio nes per causalitatem: et non per idemptitatem. Sed dici doctor hoc non posse stare cum August. xiiii. de ciuitate dei cap. v. vbi sic ait: "quid est cupiditas et letitia nisi voluntas in eorum consensione que volumus: Et quid metus atque tristicia nisi voluntas in dissensione ab his et nolumus / sed cum consentimus appetendo ea que volumus / cupiditas est: cum autem consentimus fruendo his que volumus / leticia vocatur": constat inquit quod "cupiditas est amor inhians": illa autem non est causalis: sed idemptica: ergo nec alia.

⁋ Dicerent aduersarii forte quod dictio ssi cut) non dicit frequanter oimodam similitudinem secundum aucto res.

⁋ Quarto arguitur. omne quod est in anima secundo ethicor est potentia / actus / vel habitus: delectatio et tristiti non sunt habitus nec potentia. ergo sunt actus.

⁋ Et confirmatur querendo obiecta istarum passionum. Sed dicerent passiones non debere habere obiecta: vel si habeant: ha bent eadem cum actu voluntatis.

⁋ Rursus omnia possunt saluari non ponendo istas passiones realiter distinctat ab actibus voluntatis et intellectus. sed res non sunt mu tiplicande gratis. ergo incassum ponuntur passiones distinct ab actibus voluntatis.

⁋ Sed contra istam conclusionen arguitur. demon maxime diligit se: et tamen non gaudet ergo aliqua dilectio non est delectatio: antecedens patet. xiiii de ciuitate dei capi. vltimo. "fecerunt duas ciuitates duo amores" etc.

⁋ Dicit iste doctor non omnis dilectio est delectatio: sed bene contra. Sed nihil dicit qun dilectio est delectatio a que non. caliginose illud per transit. Refellam argumentum in aduersarios querendo ab eis cum dilectio secundum eos causet delectationem quare illa dilectio non causat gaudium in demoneus respondebunt actus actiuorum sunt in patiente bene disposito: secundo de anima. modo autem habet anima tristitiam operpositam: sed excellens tristitia corrumpit omnem delecttionem. vii. ethicorum et hec responsio nobis sufficiet

⁋ Secundo arguitur. onis volitio vel nolitio est in po testate nostra secundum Augustinum primo retractationum capitulo nono. nihil est tam in potestate voluntatis immediate quam ipsa voluntas. aliqua delectatio non est in potestate nostra. ergo aliqua delectatio non est vo litio vel nolitio. consequentia est in baroco: et premisse videntum aperte.

⁋ Item. x. ethicorum cap. iiii. delectatio perficit operationem non vt habitus qui inest: sed sicut superue niens quidam finis sicut in iuuenibus pulchritudo.

⁋ Ad primum nego maiorem. alique sunt volitiones et nolitiones naturaliter causabiles ex apprehensionibus primis: et hoc alibi patebit de motibus primo pri mis. Si alicui esset prohibitum mouere manus vel super cilium: et inopinate caderet grauis petra a tecto non est situm in facultate viri quin supecilia claudat vel ma nus apponat ad caput ante completam deliberationem sicut aliquis actus voluntatis est in potestate nostra: aliquis vero non: sic aliqua tristitia et aliqua delecta tio in potestate nostra: aliqua vero non. Nam dicitur nolo peccam preterita fuisse propter deum: illud nolle est tristitia spotestance causata.

⁋ Ad aliud: quis habet compla centiam reflexam super operationem eius: et illa parfici

⁋ Tertio arguitur sic. possibile est augeri dilectionem in aliquo respectu alicuius obiecti: et delectationem di minui respectu eiusdem obiecti. igitur non sunt eadem res realiter. Antecedens probatur posito quod ratio recta alicuius beati aut iusti viatoris dictet sibi quod actus diligendi deum sit intendendus pro aliquo tempore: et eliciat ta lem dilectionem intensius quam paius: et ponatur cum hoc quod deus reuelet ipsi quod ipse damnabitur eras. Isto posito cer tum est quod delectatio postea minuetur: et dilectio inten ditur respectu eiusdem obiecti.

⁋ Et confirmatur. si aliqua dilectio esset delectatio in voluntate viatoris illa maxime esset charitatiua dilectio qua voluntas viatoris fruitur deo per fidem: quia sperat consequi illum. constat autem quod talis est delectabilis: et si aliqua esset delectatio illa esset. Sed hec non est: primo quia stante actu fruendi vt prius pono quod deus reuelet sibi suam damnationem ita quod assentiat huic: ego damnabor. hoc posito com stat quod talis non delectatur. igitur. non est delectatio vt pris tamen est eadem fruitio vt pius. igitur illa fruitio non fuit delectatio.

⁋ Ad tertium respondet quidam doctor dicem do quod argumentum non probat aliquam delectationem non esse dilectionem: bene autem contra. Sed dato casu dicit quod non minuetur delectatio: sed simul augebitur cum dilectione

⁋ Ad confirmationem dicit consequentiam non valere: non sequitur: talis dilectio est delectabilis. igitur est delectatio.

⁋ Secundo dicit facta tali reuelatione: et accedente assensu desinit spes illa qua sperabat se deum habiturum: et quia spes causa erat dilectionis talis gaudiose cessauit delectatio: et dilectio illa fruitiua quod si adhuc diligit noua dilectione diliget: et alterius rationis a priore erit. Istud non sufficit. quia stat quod ille actus continueturo augeatur: et tamen non sit delectatio talis.

⁋ Propterea ad omnia ista melius est dicere quod omnis delectatio est actus voluntatis. similiter et tristitia. sed iste terminus delectatio est dictio connotatiua supponens pro actu voluntatis connotando quod voluntas circa obiectum letetur. modo propter indispositionem subiecti letitiam non ha bet. sicut secundum eos qui dicunt: quod delectatio a tristitia sunt passiones naturaliter sequentes velle vel nolle. sed non omne velle causat delectationem: nec omne nolle tristitiam. nolle peccatorum in beatis non causat tristitiam propter excellens gaudium: licet sint de diuersis obiectis. hoc patet septimo ethicorum: excellens delectatio nullam compatitur tristitiam circa nullum obiectum. Sed sicut isti dicunt quod talis passio quae est delectatio letificant passum: et ipsum bene disponit: tristitia constringit cor et indisponit subiectum secundum illud prouer. septimodecimo: spiritus tristis exiccat ossa. sic dicetur ista qualitas quae est voli tio non semper est delectatio.

⁋ Contra istud arguitur. ex isto sequitur quod vna et eadem res prius erat delectatio: et postea non delectatio: eodem modo de tristitia. patet in casu tertii argumenti et eius confirmationis. Sed hoc est inconueniens. calor enim mere naturaliter calefacit: siliter cognitio actualis vitalitur et actua liter immutat potentia. ergo delectatio vel quelibet qualitas eiusdem speciei secum eodem modo disponit subiectum: quia ex natura qualitatis est disponere vel indisponere subiectum.

⁋ Respondetur concedendo sequelam: sicut secundum aduersarios dabuntur duo actus voluntatis in duabus voluntatibus eiusdem specien specialissime et vnus causabit gaudium tanquam suum ef ectum: alius vero non. non est naturale huic qualitati disponere vel indisponere subiectum: sed quando taliter se habet: sicut dicerent ipsi in tali passo producerent suum effectum: immo gaudium e tristitiam in equali gradu: vel saltem taliter applicata quod actiuitas vnius non exu perat resistentiam alterius nec contra: nec cor dilatant: nec ipsum restringunt. Analogie in aliis materiis possunt dari: motus enim localis est calefactiuus et productione: frigoris in hoc subiecto impedit: et tamen motus localis est ipsum mobile: quod absolute consideratum a motu non cale facit. similiter similitudo a albedo coincidunt tenen do relationem idemptificatam cum re relata: et tamen crebro albedo que est similitudo intenditur: et remittitur similitu do secundum multos. contrarietas non est a tota specie. ali qua accidentis sunt essentialiter talia: vt calor frigus. notitia non est essentialiter notitia. varia accidentia va rium modum causandi habent: et propterea concedo quod de lectatio intendetur: et intendetur hec dilectio: sed remittitur hec delectatio vtrobique demonstrando eandem qualitatem per idem pronomen in casu argumenti. si sortes nunc diligat deum vt quattuor qui sperat habere beatitudinem: eius dilectio est gaudium: si precipiatur ei quod au geat dilectionem: et cum hoc ei reueletur reuelatione inte riori quod damnabitur: cooperetur tamen deus specialiter actui vo luntatis vt intendatur: tunc augebitur dilectio: et remittetur delectatio. Sed contra hoc arguitur. in ipso non generabitur tristicia: ergo subiectum non erit indispositum: semper autem maior dilectio maiorem delectationem causabit / passo vniformiter se habente.

⁋ Pro solutione argumenti supponatur modus generadi tristicie ve delectationis. hoc autem potest esse interdum quod aliqua cogni tio obiecti disconuenientis statim sine medio producit in voluntatem nolle: et illud est trissicia: nonnunquam est apprehensio alicuius obiecti conuenientis: et illa appre hensio protinus producit vnum velle quod est gaudium.

⁋ Et istud patet per commentatorem duodecimo metaphysice commento. xxxix. delectatio sequitur appre hensionem sicut vmbra corpus.

⁋ Duplex est delecta tio: quedam enim carnalis seu sensitiua consequens operationem sensitiue virtutis interioris vel exterioris: qua attingitur obiectum potentie conueniens: et huic delectatio ni dolor sensitiuus opponitur. Alia est delectatio intel lectiua seu spiritualis et est delectatio consequens operationem intellectivam.

⁋ Ad argumentum negatur quod hic cui facta est reuelatio de sua eterna damnatione non trista bitur: sed si pacatus in se maneat tunc fateor quod ad augmi tum dilectionis augebitur delectatio: et si dilectio non est per se delectatio: oportet quod remoueantur impedimenta. cui quadrat dictum Aristotelis. ii. ethicorum inquientis signum acquisiti habitus est posse delectari: tunc non est impedimentum in oppositum.

⁋ Quarto arguitur secundum philosophum quinto metaphysice: omne triste est inuoluntarium.

⁋ Preterea ponatur quod aliquis ex co gitatione alicuius illecebre delectetur: non tamen velit illa:¬ sicut ponit August. xii. de trinitate cap. xv. et postevelit illam et amet: tunc si iste amor sit illa delectatio que paius fuit: sequitur quod aliquis primo non peccat mor taliter a postea peccat absque mutatione alicuius in ipso.

⁋ Ad quartum dicitur quod ratio tantum est contra arguentes sicut contra conclusionem prefatam: peccator sua sponte causat inse tristitiam de peccatis: et vult tristitiam: vult nolle productiuum illius tristitie. Sed dicis non sequitur. nolitio producit tristitiam: peccator vult cau sam. ergo vult effectum.

⁋ Fateor quod non sequitur. sta enim quod nolit illum effectu sicut et causam. sed tunc dico in illo inuoluntaria est tristitia: non vellet quod suus actus esset tristitia: etiam est aliqua tristitia naturalis. si quis sit combustus in igne non potest naturaliter non dolere: et per consequens odit: et non vult illam combustionem: quaeuis actu libero potest non nolle.

⁋ Ad secundum admittatur casus quod erit noua delectatio sicut actus est nouus: et peccatu mortale. antea erat actus non deliberatus: nec consen sus spontaneus: immo si ponerentur tristitia et gaudium passiones distincte ab actibus voluntatis (sicut non improbabile est) aliqua talis passio sequitur apprehensic nem disconuenientis: et gaudium apprehensionem conuenien tis. tamen iste possunt sequi actum voluntatis interdum.

⁋ Sed de ista tristitia et gaudio forte argumentabe¬ ris. si quis de nouo apprehendat patrem esse mortuum cuius vitam summe diligit vehementer tristatur: si postea apprehendat tanta apphrehensione sicut a principio non tantum tristatur sicut antea vt experientia docet.

⁋ Re spondetur istud tangit omnem modum dicendi: et pius apparentie habet contra aduersarios qui dicunt quod tristitia cau satur ex nolle. aliquis habet nolle ita intensum circa mortem patris in fine septemnii sicut a principio: a nolle per tos geuerat tristiciam. quare equale nolle non generat equalem tristiciam queratur ab eis:

⁋ Respondetur homo a principio apprehendit mortem patris tanquam multum disconuenientem: et generatur tristicia: que successu temporis digeritur: postea lcet apprehendat mortem patris tanque disconuenientem forte non ita intense apprehendit. vel est magis instructus vt equanimite ferat: et sic non tantum tristatur. etiam subitus aduent infortunii pius tristitie generat quam si successiue aduentauerit: et id cause est homo non potest se munire ab extrin seco ad contraueniendum cause productiue tristitie sicut in magno temporis curriculo. propterea diabolus contra iob subito premisit nuncios ad significanduipsi iob omne malum quod aduenerat circa bona fortu ne / et liberos / ne se vallaret per media productiua patientie vel resistiua impatientie. experimur enim si despe retur ab aliquibus de morte amici a longo tempore non tantum tristantur in sua morte sicut si id repente eueniret. dolor sensitiuus et intellectiuus possunt interdum concurrere: interdum vero non. Sed dicis deus et beati odiunt pec cata: et tamen non tristantur. igitur. De deo e odio in creato non loquimur: de beatis dictum est: non sunt capaces tristitie in potentia propinqua propter delectationem. Distinctionis prime questio septima.