⁋ Prima conclusio probatur sic. huiusmodi actus sunt immediate in potestate voluntatis: igitur eorum voluntas est immediata causa productiua. antecedens est experientia. et primo libro Retractationum dicit beatus Augustinus: nihiltam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas est, consequentiam patet: quia si aliqua alia causa sufficeret aut requireretur illa esset naturalis cognitio: vel aliquid aliud. Et sic actus voluntatis non essent in potestate nostra Preterea potentia que habet in potestate sua mouere alias vires median te actu proprio tantum: magis habet in sua potesta te actum proprium: sed voluntas est huiusmodi. igitur minor patet: supposito quod aliquis libere ambulet ad ecclesiam: tunc voluntas non est causa immedia ta illius ambulationis. sed causat eam mediante suo actu volendi: ita quod si volitio sit efficax pro praesentiet sit potentia motiua sufficiens: et organa apta et nullum obuiet impedimentum extrinsecum naturaliter protinus sequitur ambulatio: nono Metaphysice: si tantum passiue se haberet voluntas respectu suorum actuum: tunc nec mereretur nec demereretur.

⁋ Secunda conclusio probatur sic. voluntas est li bera respectu suorum actuum vt nunc dictum est: et regina in regno anime: ergo potest elicere velle et nolle: et omnem actum secludere. Si enim non posset quenlibet actum elicitum seiungere non mereretur vel demereretur.

⁋ Sed dicunt quidam quod voluntas de necessitate vult actum: licet contingenter hunc vel istum. Et potest dari analogia: de necessitate mixtum es coloratum si sit: tamen potest non esse nigrum. potes non esse album. et sic de qualibet specie coloris. Sed contra. quando homo dormit voluntas nullum actum habet: et tamen tunc voluntas est. ergo nulla est simi litudo de mixto: vel de figura et speciebus eius.

⁋ Preterea si voluntas vigilando non potest quemlibet actum remouere: nulla esset pura omissio. consequens repro batur in secundo: ergo a antecedens. consequentia est lucida.

⁋ Amplius est contra experientiam et non mereremur per istum actum: volo elicere. Sed forte dices: iste actus contingenter est: quia paro eius poterat non esse elicita.

⁋ Rursus solum sit vnus actus in voluntate quem voluntas potest resecare per pri mum instans non esse eius. et in tota continuatione illius actus non est necesse alium elicere. Et friuolum est dicere quod in primo instanti non esse illius actus necesse est alium elicere: cum est potentia libe ra.

⁋ Secundo principaliter probatur: libertas in actibus voluntatis alioquin nullus esset laudandus vel vituperandus. patet secundi Ethicorum capitulo quinto. et tertii Ethicorum secundo. Nemo improperabit ceco a natura: sed magis miserebitur: immo tunc frustra essent confilta de futuris: si de necessitate talia eueniant. consequens est contra Aristotelem pri mi Peri hermenias cap. vltio. hac via non essent dam de leges. Non valet dicere percutimus bruta disci- plinabilia vt addiscant: vt canes vel vnum brutum in presentia alterius vt alteri incutiamus timorem: vt de cane in praesentia leonis: pena talionis non inflige retur pro homicidio: nec mors pro aliis sceleribus.

⁋ Tertio aguitur: approximatis duobus obiectis equalibus voluntas potest preacceptare vnum refu tando aliud: immo oblatis maiori bono a minori bono potest acceptare minus / maius respuendo.

⁋ Item sicut dicit beatus Augustinus. xii. de ciuitate dei capitulo. vi. "si duo equaliter corpore et animo affecti videant eiusdem corporis pulchritudinem: vnus ad illicite fruendum mouetur alter voluntate pudica stabilis perseuerat": vtroque actu equali tentatione pulsato vel non pulsato: suggestione diabolica vnus vincitur et non alter. et huius non est causa nisi libera voluntas. igitur.

⁋ Sed dices: he rationes non concludunt: vt patet de inumeris experientiis brutorum. Si ponantur duo frusta carnis equalia equaliter distantia a cane / ad vnum accedit: et non ad aliud. Similiter canis nunc tarde incedit: nunc celeriter: nunc ex ista parte itineris: nunc ex alia. irundo in eodem aere nunc ascendit nunc descendit. Et in praesentia baculi cattus non accedit ad cibum: quo remoto ceeriter ad illum deuorandum progreditur: cum non amplius timore afficiatur: ergo si ex experientiis probes libertatem voluntatis in hominibus rationis capacibus: debebis pari ratione ex similibus admittere in brutis.

⁋ Si dicas id euenire a corporibus ce lestibus: et idem dices in homine. immo in eodem tempore duo catuli ludentes / et duo arietes in se impetum facturi currunt ad differentias oppositas positionum. Similiter due formice simul condunt grana in sitibus oppositis foraminis. Non valet dicere vnum frustum carnis est melius obiectum potentie visiue canis quam alid: ponatur vnum frustum diametralite coram vno oculo a aliud coram alio.

⁋ Iste experit tie brutorum non impediunt. fortassis enim est inequalis apprehensio: et corpora celestia pius dominii habent in brutis quorum anime sunt purae extense / quam in hominibus. Forte est impulsus prime cause ad hunc effectum: et non ad illum. si canis sit in centro panum circunferentialiter distantium non potest simul adire duo obiecta: et equalis est ratio vtriusque adeundi. prima causa eum ad hunc effectum mouet: vel aliquid aliud extrinsecum vel intrinsecum potius ad hoc obiectum quam ad illud. Quod autem deus interdum specialiter concurrat cum brutis hoc est vltra communes leges: probatur. in resuscitatione bouis a Siluestro: et multorum brutorum: sed non concurrit specialiter ad actus bonor in eis: quia eos non habent: nec habere possunt. Etiam non apparet quod oblatis maiori bono a minori similiter ap plicatis quod relicto maiori posset adire minus.

⁋ Item nullo prohibente si ponatur cibus bruto multum fa mescenti non potest respuere: et potissimum secluso habitu timoris. oppositum experimur in nobis.

⁋ Iten voluntas deliberatiua crebro prosequitur oppositum sensualitatis.

⁋ Item ostensione oppositorum facta per rationem deliberatiuam et consiliatiuam fit electio voluntaria vnius oppositi cum respuitione volun taria alterius. gentiles philosophi nunquam fecerunt du bium de brutis: licet istas experientias cognouerint an aliquid libere poterant.

⁋ Insuper similiter constat quod nos sumus domini nostrorum actuum: et non bruta.

⁋ Tertiam conclusio patet per Augustinum primo de libero arbitrio capitulo tertio. Prooatur rationne: vo luntas non potest violentari: ergo non potest cogi. con sequentsa tenet ab equiualentibus. et antecedens pa tet. ad omnem actum eius voluntas concurrit effectiue: ergo non violentatur. tenet consequentia: illud est violentum cuius principium est extra non conferente vim passo. tertio Ethicorum primo.

⁋ Contra primam conclusionem arguitur ex diffinitione potentie posite quinto Metaphysice. dicitur quod est principium transmutan di aliud. igitur nec voluntas / nec aliquid aliud est prit cipium agendi in se: immo tunc materia et efficiens co inciderent contra Aristotelem. ii. physicorm: cum vo luntas suscipiat et agat suum velle.

⁋ Ad hoc dicitur quod Philosophus non diffinit vniuersaliter poten tiam actiuam: sed eam quae est transinutatiua mate rie: vt dicit Commentator. ix. Metaphysice. commen to secundo: vbi de eadem materia loquitur.

⁋ Ad illud secundi physicorum dicitur quod materia ex qua et efficiens non coincidunt: licet bene in qua. vel dicitur quod principia non coincidunt formaliter.

⁋ Contra secu dam conclusionem arguitur sic. sequeretur quod homo posset per annum ab omni actu voluntatis cessare consequens est contra experientiam. igitur.

⁋ Et confirmatur. non enim est in libera potestate hominis intensio a remissio actus: ergo nec eius positio. antecedens probatur: quia non possum ita intense et feruenter diligere inimicum sicut fratrem meum: propterea secundum Augustinum non possumus in via diligere deum ex toto corde: vt Magister allegat in litera.

⁋ Ad primam ne go consequentiam. multe enim notitie et transmutatio¬ nes oriuntur subreptitie in nobis ad quas naturaliter sequitur actus in voluntate nisi mediante delibe ratione prehabita caueatur: sed dum vacat anima vn deliberationi superuenit subreptitie alius actus. pro pterea respectu singulorum non potest anima habe re antecedentem deliberationem. multe enim cogitationes oriuntur naturaliter in nobis ex modica occasio ne: vt ex habitu vel presentatione obiecti. Et non est idem de cessatione a paruo tempore et a magno.

⁋ Ad confirmationem dicitur quod aliqua intensio et remissio est in nostra potestate: vt de intensissimo actu quem possumus habere et de remisissimo: et de interme diis. Sed non potest habere quamcumque intensionem vel remissionem quam potest velle. habet enim potentiam limitatam: sicut equus in capistro habet facultatem circa palum vagandi in tali distantia: et non vltra vel prope.

⁋ Secundo arguitur sic. voluntas non potest libere suspendere a. actum quem habet: ergo nec libere elicere potest d. actum quem non habet. antecedens patet. si po test libere suspendere a. actum aut ergo mediante alio actu aut non. si primum. ergo non cessabit nisi habeat infini tos actus: quia non suspendet pari ratione illum alium actum nisi per alterum actum. si secundum. Contra: voluntas libere suspendit a. actum. igitur libere vtitur sua libertate. sed vsus libertatis est aliquis actus. alioquin voluntas posset semper dici vti sua libertate.

⁋ Ad secundum negatur antecedens. dico enim quod potest suspendere a. actum alio actu non mediante cessando ab omni actu. Et ad improbationem dicitur quod non vtitur tunc sua libertate proprie et positiue: sed improprie vel priuatiue: cessat enim ab operatione quam potest habere. non nego etiam quin potest suspendere a. actum mediante actu positiuo: conuertendo se ad aliud obiectum vel ad plura intense: quia pluribus intentus etc. vel impera do illum actum cessare sic: nolo a. actum esse: et tunc illi actus simul cessabunt.

⁋ Tertio arguitur. si voluntas efficaciter velit aliquem finem: puta sanitatem: et scit se non posse consequi illam sine potione amara: voluntas de necessitate vult illam potionem amaram stante priori volitione. ergo ille actus impatus non est liber.

⁋ Sed huic argumento dici potest (vt dicitur communiter / damdo antecedens: et distinguendo consequens: vel lioertate antecedenti. et sic nego. velipsum non habere stante tali actu et sic concedo. Et consequenter diceretur si quis diligat deum: et omne quod vult deus a se diligi. Et si reueletur quod deus vult platonem a se diligi: talis de necessitate di liget platonem. Et dilectio platonis non est meritoria. quia naturaliter imperatur ab alia.

⁋ Sed contra istud arguitur sic. ex isto sequitur quod ille qui vult efficaciter implere precepta decalogi non mereretur per oc quod impleret ea.

⁋ Et sic per hoc quod ego efficacitur vo lo infronte quadragesime ieiunare totam quadrage simam quolibet die eliciens nouam volitionem ieunandi propter deum / non merebor. Quod si concedas: se quitur quod si ego efficaciter velim seruare omnia precepta diuina et ecclesie pro tota vita: non merebor per nouos actus quos elicio faciendos propter deum. Ista sunt manifeste falsa. et patet consequentia: quia imperantur per te naturaliter a volitione prima. effica. citer enim volo habere beatitudinem quam consequi nequec nisi per impletionem praeceptorum. tunc eorum impletio est medium necessarium de lege ad consecutionem illius finis: et efficaciter volo finem. tunc per te naturaliter: et non libere sequitur volitio medii apprehensi. ergo per actus medii non merebor.

⁋ Forte diffugium queres: dicens quod ad actum esse meritorium sufficit quod antecedenter sit liber.

⁋ Contra: tunc continuatio naturalis erit meritoria noui primii.

⁋ Respondetur negando illud esse diffugium. est bene probabile non esse idem de continuatione naturali e de vno actu voluntati producto partialiter ab alto: quia ad ipsum esse meritorium sufficit quod sit liber afecedentur. et cum hoc est actus voluntati intrinsece: sicut enim primus actus circa finem est contingens: sic est secundus. et si viginti actus taliter ponerentur consequanter ad primum quilibbem eorum esset merito rius noui primii. Dixi actus voluntatis intrinsece. quia actus exterior imperatus ab actu interiori non addi nouum meritum: vt probabilior tenet opinio. Eode, modo de vitiis subordinatis dicatur.

⁋ Secundo arguitur quod non oportet si quis habeat volitionem efficacem circa finem quod habeat volitionem efficacem circa medium ad illum finem. nam pono quod sortes efficaciter velit hatre sanitatem propter deum: et sciat duo media possibilia solum scilicet euacuationem superius et euacuationem inferius / iam vtraque euacuatio est libera. Sed hic dicis hoc est verum quando sunt duo media: sed quando voluntas vult a finem: et scit solum b medium esse possibile. et hoc apprehendit: de necessitate vult b. Contra hoc arguitur velit voluntas a finem quatuor gradibus actus: tunc vel voluntas vult b medium de necessitate appre hensum duobus vel tribus gradibus. vel sufficit velle li quocumque gradu. si vltimum nam quaecumque erit volitio me dii erit libera: quia non est necesse volendo finem hatre hos gradus vel illos circa medium.

⁋ Sed huic argume to dices quod set voluntas sit libera in elitione sui actus: tamen eius actus et apprehensio medii vnius solum naturatur producunt volitionem illius medii in aliqua intensine graduali: forte vt quatuor. Contra: volitio illius me dii est actus voluntatis. ergo ad illum concurrit voluntas. Et si sic: potest minus conari in productione secundi actus quam in productione primi. Et si sic. secundus actus erit li ber: quia in infinitum parum potest voluntas concurrere ad pro ductionem sui actus.

⁋ Tertio arguitur. voluntas est impossibilium. iii. ethicorum. voluntas potest velle cati gorice impossibile scitum esse tale: vt primus angelus vo luit se esse deum: vel se esse equalem deo. ergo voluntas potest vel aliquem finem sciens vnum medium solum naturaliter ad illum finem: illud medium nolendo. Ad illud nihil aliud sequitur nisi quod voluntas velit incompossibilia. Et hoc non inconuenit / quia impossibile scitum esse tale / potest velle. Et forte potest velle impossibile.

⁋ Sed dices no potest velle efficaciter aliquod impossibile scitum esse ta le. Contra: velle efficaciter non est aliud nisi labora re pro medio ad habendum illud. modo voluntas potest id facere quoniam impossibile potest velle. Et potest imperare membris executiuis ad laborandum pro tali mi dio. Non est de ratione volitionis efficacis quod actualiter assequatur finem. patet de reprobo: et de sperante hbere corporis sanitatem quam non consequitur.

⁋ Forte di cis: volutas impossibile potest velle: sed hic est na turalis sequela vnius actus voluntatis ad alium. Ui detur ergo dato quod voluntas vult categorice et simplic ter sanitatem: et videt hoc solum medium possibile: potest nolle vel non velle hoc medium ex sua libertate. non de bemus aliquid tollere a libertate voluntatis nisi vbi nobis constat. hoc dixerim propter eum qui vult oe illud ad quod obligatur facere nunc: et scit quod obligatur nunc dare huic inopi elemosynam: talis tunc vult dare huic propter connexionem consequentialem syllogi sticam.

⁋ Si quis vellet propter istas rationes negare productionem naturalem vnius actus ab altero: id esset non improbabile.

⁋ Ecce disiunctiuam ex tribus ca tegoricis compositam: prima est dicta quam multi antiquorum tenuerunt: vt patet apud Thomam questio ne decima articulo secundo in solutione ad tertium prime secunde / et alios. aliud membrum. negare illum actum medium esse meritorium. tertium de negatione connexio nis naturalis horum. secundum videtur extraneum.

⁋ Con tra tertiam conclusionem arguitur sic. voluntas potest aliquid velle inuite: ergo potest cogi. consequen tia tenet ab equiualentibus. antecedens patet. posito quod voluntas velit a obiectum: deus potest creare nolle respectu eiusdem: tunc voluntas vult nolendo ergo potest cogi.

⁋ Responderet aliquis fortasse quod licicet deus potest facere duas qualitates contrarias inherere eidem subiecto: non tamen potest facere omnes. Sed videtur illud non sufficere: cum equaliter omnia contraria naturaliter possunt difendi esse compossibi lia. Propterea concedatur quod voluntas potest hatre volitionem et nolitionem respectu eiusdem obiecti: et hoc dupliciter. vel in gradibus inequaliter intensis: vel in gradibus equalibus. si secundum: concedo quod voluntas nolendo a obiectum vult a obiectum. Sed si habeat vel le et nolle equaliter intensa non nititur in actum exteriorem propter impedimentum mutuum actuum inter se. Si fuerit exuperatio vnius super alterum tendet in obiectum secundum inclinationem illius / licet remissius pro pter contranitentiam alterius. Sed ex omnibus istis non sequitur quod voluntas potest cogi. illud cogitur (sicut diximus in probatione) quod facit aliquid contra natu ralem inclinationem suam. modo si voluntas habet vel le concurrit cum illo ad volendum. ergo non est con tra naturalem inclinationem eius: immo secundum in clinationem eius. forma grauis nunquam inclinat ipsum graue ad ascendendum: sed renititur. Et si deus crea ret actum volendi in voluntate in hoc instanti voluntas actiue concurrit cum illo.

⁋ Dubitatur vtrum liber tas voluntatis distinguatur a voluntate.

⁋ Respon detur negatiue. probatio. quia si voluntati inhereat li bertas tamquam accidens suo subiecto deus posset liberta tem illam tollere a voluntatei et sic erit voluntas non libe ra. Voluntas quae est essentialiter ipsa anima propter va rias rationes et competentes variis denoiatur nomini bus: vt plerumque in vsu est. anima tempore quo caret pec cato est libertas a peccato. libertas a miseria dicit eam carere pena / libertas indifferentie dicit animam non magis inclinari ad vnum oppositorum quam reliquum. libertas contradictionis dicit animam posse in vtrumque oppositorum / hoc complexum libertas a peccato supponit pro anima vel eius libertate quod idem est) connotan do quod careat culpa / et sic de aliis dicatur. Quo fit quod anima existens in peccato non est libertas a peccato nec anima neronis est libertas a pena: sed quaelibet anima est est libertas a coactione: cum nulla cogi potest.

⁋ Secundo dubitatur: contra libertatem voluntatis: ipsa enim potest vnici a tentatione. Quod patet: quia difficilius est voluntati velle pati martyrium vel relinquere multa bona fortune. et intrare religionem: quam velle capere i dendam in ecclesia glasguensi: et si voluntas pot difficultari circa aliquod obiectum iam ipsa non est li bera respectu omnim actuum suorum.

⁋ Ad hanc difficul tatem est vnus modus dicendi probabilis scilicet quod ve luntas est ita libera respectu actuum elicitorum suor respectu martyrii sicut mouendi digitum nonobstan te quocumque habitu in oppositum. sed tota difficultas est respectu appetitus sensitiui ad subeunda tristia vel ad respuenda delectabilia. Voluntas enim vt dicitur tertio ethi. est impossibilium: ergo suum velle et nolle habet in sua potestate simplicitur respectu sui obiecti.

⁋ At di ces: virtus et ars sunt circa difficile. ii. ethi. Istud non prouenit a difficultate in elicitione actus eliciti: scilicet vel le vel nolle sed quia penosum est pati tristia: et abstinere a delectabilibus vt patet. ii. ethicorum. cap. ii. et in fine t. ethicorum nullus est cruciatus ita magnus vt necessiter voluntatem. homo enim non necessitatur mentiri: vel negare deum: vel aliter perperam agere. Et hoc coloratur per au gustinum de libero arbitrio cap. v. dicentem quod metus mortis qui cadere potest in constantem virum non pot necessi tare hominem ad mentiendum: et si in illo casu mentiretur puniendus esset pro mendacio.

⁋ Sed contra illud argumentor. ex isto sequitur quod nulla assuefactio ad ma lum difficultaret voluntatem ad volendum bonum: consequens est contra aristotelem. ii. ethicorum. i. in fine corollarie concludit non igitur parum: sed plerumque quim potius totum refert sic aut non sic homines ab adolescentia consuescant. Super quo passu linconienser dicit: quod passiones inueterate vix moderamem suscipiunt et ii. ethicorum. iii. Db voluptate res improbas: ob dolorem vo res posthemus honestas. Trenorum. iii. bonum est viro cum portauerit iugum domini ab adolescetia suam. Et no ob aliud nisi quia bene habituatus potest citius exire in actus bonos quam male habituatus. Nam quae bene potest velle exire in actus bonos tam bene et facile in eos exit. opposito modo di cit hieremias. xiii. capite sui libri. Si mutare potest ethiops pellem suam: aut pardus varietates suas: et vos poteritis benefacere cu didiceriti malum.

⁋ Pre terea anselmus de conceptu verginali cap. i. dicit quod ni hil est pena alicui nisi quod est contra eius voluntatem. ergo non est in ptante voluntatis non odire penam dum affligitur. ergo quo ad hoc non est voluntas domina.

⁋ Sed dices (et apparenter) quod pena est contra naturalem inclinationem voluntatis: vel contra voluntatem quo ad affectionem commodi: non tamen quo ad affectionem iusti. quia vt sit voluntas praehabita delibera tione semper est plena domina: nec respectu huius acce ptationis habende difficultatur: nisi vnum actum libere habeat qui necessitat ad alium vt patet de illo qui efficacit velt finem etc. vel de illo qui multum diligit se et iudicat se ma gnis dignum qui fugit sibi nociva. Contra. vel est ita fa cile voluntati hatre actum elicitum respectu alicuius obio cti respectu cuius est affectio commodi vel in sultus passio nis in oppositum: vel non. si secundum difficultari potest volun tas. primum videtur contra experientiam: et auctoritates patrum et aplti ad galathas. v. "caro concupiscit aduers spositum" et iii de anima. appetitus sunt contrarii. sed vbi est contrarie tas et resistentia vnum tantum potest augeri quod alid vincet. Preterea. vii. ethicorum deit philosophus continens vincitur a passionibus.

⁋ Sed ista non concludunt. et dicetur quo quantucumque crescit passio ab obiecto delectabili vel tristabili secundum sensum dum modo plene stet iudicium rationis idhuc equae facile poterit voluntas non velle at nolle consentire illi motioni passionis siue sit magna siue pe ua: potest tamen passio tristicie vel delectationis tantum procedo re quod ratio absorberetur: et tunc voluntas non potest libere exi re in actus suos rationales. vt patet in plene ebriis / dor mientibus / pueris / et amentibus. propterea quam pri mum passiones refrenare oportebit. ne nimis procedant et absorbeant iudicium rationis. multi eim per timorem mortis vel vehementiam pene pardiderunt vsum rationis. sed stante pleno iudicio rationis in magno insultum voluntas potest contraniti sicut in paruo. secus est si rtio quae est au riga voluntatis absorbeatur. nam intellectus potest excecari cum vtitur ministerio virium sensitiuarum: quibus destructis: vel simpliciter impeditis in suis operationibus intellectus deficit in operationibus: suis interdum ad tempus donec cessant impedimenta. quando quae irrecupabiliter: vt in perpetua demetia propter cerebrum percussum: quandoque etiam intellectus excecatur vel cecutit ex auersione a vo bono: vel ex conuersione in bono apparenti delectabili quod non habet rectum iudicium quod hoc est fugiendum: et illud prosequem dum. quando quaem ex nimia pena tantum figitur in obiecto tristabili quod male iudicat: vt damnatis. si enim proponas que stionem facilem vehementur aliunde distracto non respondebit ad quaesitum.

⁋ Ad formam primi argumenti quo dicitur quod as suefactio ad malum impedit voluntatem ad bonum: hoc est verum. quia facit malum apparere minus malum: et facit quod mali habitus et passiones grauius insurgant inclinantes ad silia mala secundum illud aug. Enchiridii. ca. lvii peccata quaeuis magna horrenda cum in consuetudinen venerint: aut parua aut nulla creduntur. vsqueadeo vt non solum non occultanda verum etiam pradicanda ac famam da videantur. et psal. lxxxix. dFt omne peccatum consue tudine vilescit: et nescit ho quatu sit. Et gregorius im registro. Si praue rei aequae vusecat aditus non clau datur: fit latior: et erit consuetudie licitum quod constat ratione esse prohibitum. Et hoc patet. vii. ethicorum de intempera to: quae secundum philosophum est peior incontinente. quia ia ocuium mentis obtenebratum habet. sed si iudicet illud es malum: libere potest velle non prosequi: et libere operatur non obstante consuetudine: vt de intemperato dicit in eodem. vii et iii ethicorum cap. i. de mixto vt de proiicien te merces in mare. Voluntas autem quae est principium agendi est in sua facultate secundum illud philosophi. at quorum principium est in ipso ea agere vel no agere in ipso est s tum. et dicitur quod stante iudicio rationis habet pleni dominium actus voluntatis ad nolle tale obiectum. sed habitum inclinantem ad malum remouere non potest ad nu tum vt experientia docet. et hoc pul. hre tradit ari stoteles tertii ethicorum. v. postquam in principio oespendit actus esse sitos in nostra facultate: oppositum oespendit de habitu inquens. non tamen si vult cum est iniustus desinet esse talis ac iustus erit, nec enim qui egrotat si vult erit sanus. et sorte sua sponte egrotat. si incontinen ter viuebat: et praecepta medicorum negligebat. male igitur habituatus non potest sine magna difficultate abstinere ab actu ad quem inclinat eius habitus. propterea consuetudo vocatur alta natura. Que vo fiunt ab habitu non requirunt deliberationem. et propterea praue habituatus non potest facile resurgere cum non potest excutere habitus malos cum voluerit consuetudo est altera natura: et parit necessitate non simpliciter: sed qui est difficile resistere: vocatur altera natura et necessitas. in modo enim loquandi homis de re difficili factu dicimus non possum hoc ipsum efficere.

⁋ Sed pondus argumentorum in hoc iacet quod stante iudicio rationis et quacumque passione ad oppositum voluntas potest nolle libere. non modo in actu: sed in gradu actus. quia si vnus habitus vel passio potest impedire partem gradus: dabitur habitus ita magnus quod ille actum voluntatis impediet. et sic iterum voluntas difficultabitur.

⁋ Summati doeiter quod voluntas patitur difficultatem in resistendo tentationi et in refre natione passionis et patiendo tristia. non autem in volendo ea pati.

⁋ Ex his potes respondere ad formas rationum: et auctoritatum prius inductarum quidam putant quod habitus in appetitu sensitiuo potest se solo producere actum ad quem inclinat: et ille actus non est peccatum: quia non est a voluntate. Vel forte dicit quod voluntas ipsa actiue concurrit cum habitu vicioso voluntatis: et ille actus non est peccatum. sed primus motus. Primum istorum est praeter rationem videlet quod aliquis actus sit in voluntate potissimum a creaturaad quem non concurrit voluntas. habitus eni est instrumentum voluntatis tanquam cause principalis: et non potest ipsam necessitare. vountas autem ad omnes suum actum concurrit. alibi in materia de primis motibus de secunda solutione erit sermo. Ex dictis non habes quod inannes sunt vertutes quae virum facilitant ad exeundum in bonum: et alique sunt in appetitu sensitiuo quae eum habilitant ad bonum.

⁋ Aliter dicere potes sic. licet voluntas difficultetur in suis a ctibus volendi vel nolendi: non tamen sequitur eam posse necessitari a creatura: quia licet aliquod difficultans oblectum volendi faciat ipsi apparere minus eligibile vel placibile: et duplum difficultans in duplo pius hoc faciat: vel saltem maius. nullum tamen ipsam voluntatem neces sitat. quia si aliqua passio tantum mouet quod facit apparere obiectum simplicitur sub ratione mali et non boni: hoc non necessitat voluntatem. sed voluntas tunc libere cessat velle tale obiectum donec in eo appareat aliqua ratio boni. quia tunc defectus ex ex parte obiecti sacet coni ter loquentes: sicut luminosum in diaphano producit lumem: et si valde inspissetur remissius lumen producit si vero omnio fiat opacum nullum lumen in eo producit. quia non est materia sibi apta. sicut etiam obiectum in quo nulla est apparentia boni non est materia apta vt vo luntas heat electionem. Vl sic. habitus nullus quantumcum que intensus potest inclinare sufficienter voluntatem sine eius concursum libero ad actum elicitum: et fic nulla erit necessitatio ab hitu. Etiam voluntas ita libere potest patre actum oppositum inclinationi habitus ac si non ha beret habitum illum. et sic non erit necessitatio ab ha bitu quin voluntas erit libera libertate contrarieta tis: vel si difficilius voluntas exit in actum oppositum habitui quam sine habitu: tamen quia hintus nullus necessitat vo luntatem: voluntas erit libera libertate condictionis. si non contrarietatis ex parte obiecti non erit necessitas. vnum enim obiectum non magis necessitat voluntater ad dilectionem eius quam aliud: nec ipsam ad hoc allicit. non enim est possibile dare aliquod obiectum quod plus alliciat quam deus clare visus: sed voluntas est libera re spectu illius ita quod potest non diligere ipsum clare visum. loquor de actu voluntatis vt voluntas est.

⁋ Aliter dici potest adhuc: si voluntas potest difficul tari in suis actibus elicitis ob passionem a habitum tandem vinceretur / nisi domins faceret prouentum: sed facien ti quod in se est deus suffragatur. cui quadrat illud aplte prime ad corinthi. x. fidelis autem deus qui non patiern vos tentari super id quod potestis: sed faciet etiam cum tentatione prouentum: vt possitis sustinere. vbi glosa in terlinearis dicit qui dat tentanti licentiam dat tentato iuuamen ne deficiat in lucta. hoc est dat auxilium spe ciale: et idem implorandum est auxilium diuinum in tentatio ne. propterea bene dicit Cassianus in collationibus optima est oratio: et etiam in principio precum accipit deus in adiutorium meum intende. domine ad adiuuandum me festina. Non est preter rationem dicere volun tatem esse infinite resistentie respectu habituum et pas sionis: sicet sit sinita entitas: sicut humiditas et sic citas magis resistunt quam agant.

⁋ Tertio et vltimo dubitatur an actus beatificus voluntatis sit liber: cum beatus non possit illum actum deserere si velit.

⁋ Respondetur supponendo quod deus potest necessitare voluntatem dupliciter secundum aliquos. Uno modo volunta te creata non coagente: vt ponit Anselmus de casu diaboli capite. xiii. quod si voluntas acceperit immedia te velle a deo non esset secundum illud iusta vel iniusta et sic non libere vellet voluntas. Alio modo voluntate concausante. et hoc duplicitur: vel mediante aliqua causa secunda deus potest de potentia absoluta immittere vnum principium motiuum naturaliter respectu cuiuscumque actus voluntatis. Alio modo mediante se ola. Primum modum multi sequuntur et defendi potest sine cotradictione. duos alios posteriores possibi les puto. beati enim tertio modo a deo nec essitantur suos actus continuare. de beatificis actibusloquor. bea tus enim suam beatitudinem voluntatis partialiter producit: et continuat: et sic illa beatitudo producitur a causa libera puta a voluntate. sed cum non est situm in facultate beati illum actum deserere si vellet: non est pure spontaneus.

⁋ Sed dices: tunc talis actus non est moraliter bonus. quia libertas ad bonitatem moralem requiritur.

⁋ hoc argumentum est magis contra ad ersarios. quia actus a solo deo productus: et ab eo con tinuatus nullatenus est in facultate beati: nec ab eo quouismodo productus. Ad argumentum dico quod de bonitate actus moralis requiritur libertas in via hoc est secundum legem sed non oportet quod in patria: nec n via si deus voluerit. philosophus enim putasset voluntatem non posse a deo necessitari.

⁋ Secundo dico: quod at est actum esse eiusdem speciei cum actu bono moraiter: et eum inherere subiecto suo denominanti. dunmodo non est circunstantia inficiens. modo si deus non necessitaret hunc beatum ad suum actum continuandum lle esset pure liber: et eiusdem speciei specialissime eentialitur cum actu de necessitate producto. Coaptant alii eis modum ponentes actum beatificum alterius speciei ab omni actu ad quem voluntas concurrit mea non refert.

⁋ Sed forte dices: actus voluntatis productus ab hoc viatore est smplicitur liber: a ctus beatificus voluntatis producitur ab eisdem causis scilicet a deo a voluntate. ergo si vnus est liber t alius liber erit

⁋ Nego consequentiam. quia illi actus non producuntur ab eisdem causis eodem modo concausantibus: aliter enim deus causat in productione vnus actus quam alterius. detur analogia: sint duo sortes vlice et pla to: quorum neuter potest conscendere verticem modnotis olym i sine opedei: deus est paratus coagere sorti si ascen dere velit: et facere quod in se est ad ascendendunct non ali ter. iuuat similiter platonem conscendereparatus tamen vbi plato nolit conscendere remouere omne prohibens: et facere eum conscendere. plato tamen est talis quod vltro se ad conscendendum disponit. sic in pro posito sit sortes viator. plato beatus qui conformat suam voluntatem voluntati diuine in productione sui actus: scit tamen quod si coagere nolit ad suum actum deus eum ad hoc necessitaret: et sic in beato serua ur aliqua ratio libertatis.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 8