Caput 11

CAPTTTIIII Eζαufagια RJUnc de singulis sigillatim respondeamus. Sunt praecipue quatutor, contra quae disputat. Primum, Consideratio antecedentium & consequentium. Secundum, Observatio phrasis & styli. Tertium, Collatio locorum. Quartum, Inspectio fontium. Contra primum objicit, illam considerationem esse incertam, quia contextus Scripturae est varius & miscellaneus, ordo dicendi in Scripturis est saepe interruptus: & Paulus saepe sensim ac furtim, ex vna materia in aliam transit: in eadem sententia aliqua dicuntur proprie, aliqua improprie, immo eadem dictio in eadem sententia diverse ac cipitur: ergo est incerta haec consideratio, & multis modis (ut eius verbis vtar) seorsim sumpta lectorem fallit. Respondeo, ipsum sibi respondisse Stapletonum. Non enim dicimus, haec mediasingula, siper se sumuntur & adhibentur seorsim, semper sufficere ad Scripturae verum sensum investigandum; sed ea coniunctim vuiversa, si legitime tractantur, satis valere. Et vero praeclare nobiscum actum existimare debemus, si postquam omnibus mediis diu multumque vsi sumus, tandem aliquando verum difficilis Scripturae sensum: invenire potuimus. Quod ergo exempla affert Stapletonus, quibus doceat, non posse nos perhanc solam considerationem invenite quod quaerimus, ludit operam & lectorem suum. Sed si cum hoc reliqua conjunget, tum facile intelliget, quanta vis sit in his medijs ad aperiendam illustrandamque Scripturam. Exempli gratia, Genes. 3. legimus Adamum & Evamvidisse fructum ligni, pulchrum visu, &c. & tamen statim postquam comedissent, oculos eorum apertos fuisse. Oculi hic primum proprie, deinde improprie sumuntur. Quis hoc nescit, aut quorsum huius exempli appositiospectavit? Nimirum hinc Stapletonus colligit, Ante cedentium & consequentium considerationem non esse firmam & infallibilem regulamintelligendae Scripturae. Quasi vero nos id dicamus, aut hac vna regula ni¬ tamur. Quando enim ad difficiles Scripturas interpretandas accedimus, non haec media a scinvicem seiungimus ac divellimus, quasi singula locis singulis separatim ac per sesufficerent; sed ubique ea dicimus adhihibenda esse, quae apta sunt & necessaria: & sivnum non satis in se adiumenti habeat, reliqua assumere debemus, vt qui non potest ostium aperire vna clave, alteram adhibet, multasque experitur, nec tentandi finem facit, quousqueveram claveminuenerit. Sic quando non sufficit antecedentia ac consequentia considerate, opus est hunc locum, cum ar lijs comparate, aut stylum phrasinque excutere, aut fontes inspicere. Sed. vt de hoc ipso exemplo Stapletoni respondeamus, quis, non videt antecedentium & consequentium confiderationem inprimis, vtilem atque acrem esse ad veram loci sententiam assequendam? Namsiquis argueret Adamum ante coecumfuisse, aut vam, quiapost gustatum frusctum oculi illorum aperti esse dicuntur, excijs quaemoxi praecedunt, facile refelleretur. Nam mulier vidit fructum, fuitque ille fructus aspectu gratus atque delectabilis: quod necessario sic intelligendum est, vt Evam fuisse veris oculis visuque praeditam fateamur. Hoc enim aspectu sice incensa fuit, vt tenere se non posset, quin mox suo desiderio satisfaceret: ergo quod post sequitur, de oculis apertis, non potest nisiimproprie accipi. Ita locus ipse indicat hoc secundum de alio quodamgenere videndi intelligendum esse. Aliud exemplum Stapletonus affert ex Psalmo 22. Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Longe a salute mea verba delictorum meorum. Haec dicuntur (inquit) in persona corporis totiusque Ecclesiae: in quo illum aperte duobus nostris mediis refellemus: primum est, collatio locorum; alterum, inspectio fontium. Namprimo, Matthaei27. 46. Christus ipse, qui caput est Ecclesiae, testatus est hanc suam esse vocem ac querelam, cum sic inetute pendens exclamaret, Deus mi, Deus mi, quare me dereliquisti? Deinde, si fontem inspicimus Hebraicae veritatis, partem alteram huius versus hoc modo vertendam fuisse intelligemus, Longe: a salute mea es, a verbis rugitus mei. Sed est in Adversarij argumento fallacia divisionis & compositionis: Singuda haec media persenon sufficiunt ergo necivnirorsa: qniiueaiaeaeiueis iSimile est, quod contra phrasis seu styli observationem disputat:quam etsi praeclarum: ac perutile medum esse, & faepiuscule non smefructu adhiberi posse concedit; tamen esse dubium nihilomnus, ambiguum, & fallaxcontendit, per se & solitarte sumptum. Ac cipimus; quod medium hoc laudata eo igitur cum bona Stapletoni venia vtamur: quod vero per se & solitatie sumptumnonsatis efficaxesse affimnat; ad authenticam Scripturanuim intelligen tiam consequendam, idipsum & nos quoque judicamus. Nequeenim solemus vim tantam singulis hisce medijs separ atim adhibitis tribuere, sed singula momentum suum habere, ac milium conferre; vmversasufficere censemus. Stapletonus, cum non posset haec media infringete conjuncta ac copulata, dat operam vt ea disiungat, disiuncta oppugnet, quod est, manifestum diffidentiae testimonium: vrqui copias confertas atque sociatas metuunt, nec stare contra audent; distractas: tamem invadunt: Sedaudiamus cuinsmodi argumenta Stapletonus contra hoc medium expromata Eatrias sunt: Drimum: Scriptura habet non vnum, sed diversos authones; qui finguli suum habent loquendi modum. Aliter Esaias loquitur, aliter Amos, aliter Paulus aliter Petrus scribunt: Respondeoc. varias esse sine dubio Scripturae phrases, sed illa tamen varietas non tant aest, quimobservari facile possit: Etst Esaias, inaula regiareducatus, multo purioremoclegautiorem dictionem habet; quam Amos, qui interpasfores vinerat ytaimen hic Pastorsic loquitur, ve intelligi possitab ijs, qui aliquidtomnino intelligerevolunt. Didicerat enim loqui a Spiritu sanctooptimo dicendi magistro. Et quanquam Paulus, a Gamaliele doctissimo Pharnisaeoinstitutus, alio modo loquitur, quam Petrus aut lacobus; qui fere impiscando aetatem consumpserant, tame non admodum magna dissimilitudo est; cum Petrus & lacobus non interpiscatores Graete loqui didieissent, sed a Spiritu fancto edocti fuissent, multo meliore atqueaeloquentiore praeeeptore, iquam Gamalier fuit. Seddemus esse dissimilem: Senpturae stylunmimplurimis libris: quid tamen haec res impedit, quominus aut haec dissimilitudo animadverti possit, aut animadiersa: nommultiamin: Scriptura interpretandav aleat) Sane Patresunulro suminterio dissimiliores, equam Prophe tae aut Aposteili: Augiistinus copinsus est,; Hieronymus furTesrictus; Lactantius Ciceronemimitaturm; Teruillianus obsentitatem amat: Chrysostoimis ornatus & apertus est, Nanjammonus pressuo & acutus: denique nonvna est omnium idiae: & tamemomnes sioloquumtur, vt faese intelligipossint, fiattentelegantur. Sccundum: Interpretumaut coriginaluim: varietas inc ertitudinem ipatit. eftespondeoi: hucerpretes sand. falli saepe videmus: quare non semper tutuui estiillis acquiescere fona Iees nonhabentiliamvanetatem; deqia Btapseronus loqnitist: asentium: IRegul ae dephrasibus Scrinturae nun hinc generaloσin espondeolaEtsinone lisint: genetalos & χπιπατίςς, possunt: tameni adju vare fhidiosos BSenmptura: Prum: & qualescunque sint, noniad illas Scripturae, osed ad Scripumasulae Faccommodandae sunt: Hic nullis: Stapletonus exumpls esus est: & imir rranliafferet phrusqu, quaemonexipsixpossit: Scripturis explica: Quidoopi¬ pectandum, ne est, vt ἐδραισοαλαί vim nos Papa doceat, qui fere nihil auHebraice, aut Graece intelligiti Praeclarus styliuudexseai Contra collationemdocorum dispurat cap. 120. Nos dicishiis diligentem & dextram collationemdocorum esse bonum medium: ille autem affirmat. hanc, per se& solitarie sumpiam, non modo fallacem, sed & perniciosam esse. Quid tum vero postea? Nos enim non putamus aut hoc, aut omnino vllum medium, solitanne tractandum atque adhibendum esse: & mitor hunc non vidisse, se insignem Sophistam agere, Omenim nos dicamus, his omnibus. mediis, cum opus erit, utendum esse, vt involuta, Scripturae sensa explicemus, non ni perse confidendum; istesic dispinat, quasi nos mum quodque medilum, per se sumptum & solitane, satis firmum ac sufficiens esse staniamus. Deinde, nos dextram, & scitam, & diligentem collationem requirimus. Quare quod de prauis multonum affectibus, de verbonim ambigiitate, de haeretici. rum mone multis commemorat, aliena sunt. Namhaerenci,, & qui studia suosque affectus sequuntur, aut negligenter, aut perverse scrutantur. Sed rationes Adversarijsigillatuim, & breviter diluamus,, quaes quatuor. Prima: In Collatione affectus & praeiudicata sententia nonninquam dominatur. Respondeo: Si qui tam peruersi sunt, vt sicripturis nte & accurate collatis assentiri nolint, hinullam authorit atem curabunt, nisi aut metu, aupudore, aut funulatione aliqua.. Num enim qui Chrissum esse Deum non credet, commotus testimoniis Scriptraum pene imnins, inter se apposue & cum iudicio summo collatis, hic Ecclesiae authoritate aut. Rogiani Pon tificis opinione persuaderi poterit? Quem Scripturae bene conatae non possint in sententiam Catholicam inducere, hic, certe nunquament bonus Catholicus: & tales sunt Pseudocatholici Papistici, qui non ex Scripturis, sed ex hominum commentis suos Catholicos erores hauscrunt. Secunda: Nec dictio, nec phrasis eadem ybique idemsonat ac significat. RespondeoaEtsiverba ac phrases invnoloco amhiguitatem aliquam habere possunt, propterea, quod varie vsurpantur; tamen quic quid eritdifficultatis, aut ex rebus ipsis, aut ex comparatione aliorum locorum, aut ex analogia fidei expediri potest. Caro & Mundus vane accipitur, & multa alia:quis negat:Sed unde huius varietatis observatio manavit? Nonne, ex ipsis Scripturis, & logorum collatione8, Tartia: Quaedamloc a semeltantum in Scripturis dicuntur, Reshonieo. Ea sunt aut aperta, aut ad salutemminius ne cessaria. Nam illa apud Apostolum trita, consepelai Christo, crucifigi cum Christo, convivere, conregnare, baptizari in eius mortem, & huiusmodi, & aperta per se satis sunt, & possunt etiam aliatum sententiarumcollatipne illustrarie. Quarte Quia, omnes haeut uti, conserefido Scripturas diligentisfime; sertaverune tamein: Se ripturarum sensu tum pissime. Respondeo: Non contulerunt Scripturas diligentissime, sedples rique perfunctorie & negligenter: Deinde, quod ait eos, conferendo Seripturas diligentissime, errabisse rurpissimo, inm Scripturas contimeliosissume dicitur. Nam etsr conferentes erravisse dicipossunt, tamen non conferendo erra verunt. Nam ficet qui conferunt: erra returpissime possunt, tamen diligens collatio non est: causa errandi. Exemplumihuiusmodi collationis Stapsetonus proponit. Ariantillud Chusti 5doane10. Pater. & ego vnum sumus, contislerunt cum alijj Christi verbis tloan. 17. iiogo Pater, vtomnes unum sint, sicut tuPater inme; & egointe: tame obtinuit. (inquit) interpretatio, quam regula fidet docuit. Respondeo, & quaero, vnde hanc interpretationem Ecclesia comprobaverit? Stapletonus ait, ex regula fidei. Sed num ex Scriptura? Nequaquam, siStapletono credimus: tumem collatione testimoniisque Scripturarum confutatos fuisse Arianos sequetur. At vero certum est; Ananosessetab Ecclesia sanctisque Patribus ex Scripturis, & praecipue collatione Scripturarum, refutatos, quemadmodum est manifestum apud Hilaum, Libi 8. de Trinit. Et si locus ipse Ioan. 10. diligenter expenditur; Christum esse patriμuίνoν satis confirmabit. Christus enim promittit fore, veoves suase manusua nemo rapiat, quia nemoe aSrapere unquam poteritre manuPatris su atqueyt hoc nobis penitus perfuadeat; subjungit, &υο & πανεηρισεην θε¬ mus, quod de natirae potentiaeque vnitate nec esserio intelligendomest. Et cum Christus ait se ovibussuis vitam aeternam daturum; de Deum be Oerum esse, non obfcute testatur: Praeterea, Iudaeistacim senserunt;ve Chrysostomus obseto avit, Christum se Patrigabuσro dixisse, ileoque futrore insaniaque incitatos immChristum inruisse; eumcie sapidibus obrue revolus isse Mox esmuu Evangelista sefjutur, Sustusεrυνi ειχογήν ςuν ἐpιdeν sα¬

Iide, vi lapidarenteum Atque hoc sequitur apertius: Fogatonima Chisto Iudaei, quamobremilum lapidarevellent; tespondermnερρνορεσηυια, sphemiam, quod cum homo esset, se Deum faceret: Inquem locumsit. Augistinus, tract: 48. in loan. Huc osque fudei tolerare potuerunt ευνσε¬ setunt, Ego & Paper bnam sumus; & nonpertulerunt; & moce suodurtadapi.

VIE det cucurterunt: Et paslo postio Ecce fudeimtellexerunt; quod nomameliIgunt eAriani. Ideo enim iratrfunt, quonsam sfenserunt nοηφεssοdίει, αgωο Pater vnum sumus, nistubi efridqualitas Batris & Fistiata exlocorumcollatione, & praecedentium ac subsequentium consideratione, & necessaria argumentatione, Patres concluserunt, Christum hic loqui de unitate naturae, atque ita Ahanos justissuma fententia damnarunt: Recte Augusti¬ inus ex his verbis & Arianos, & Sabellianos convinci docet, quando sict ait, in Catena Thomae: Otrumque audi, & unum, & sumus; & a Charibdi: & aScylla liberaberis. Quod dixit, unum, liberat te ab Ario: quod dixit fuemus, liberat te a Sabellio. Si unum, non ergo diversum: si sumus, ergo Pater & Filius. Sic semper Catholici pijque patres in omni causa atque argumento haereticos verbis & collatione Scripturarum jugularunt. a Capite undecimo, Stapletonus vnum exemplum profert, quo doceat quam perniciosa sit collatio Scripturarum. Nam, inquit, Chemnicius han collatione fretus, insignem Apostoli locum, de voto coelibatus non viol ando, pervertit, 1. Tim. 5. Habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt. Hanc enim primam fidem Ecclesia(ait) de caelibatus & viduitatis votointelligit. Atque hic multos Patres & Concilia commemorat. De hoc loco alibi disserendum erit, ubi Chemnicium nihil a Scripturis aut pietate alienum attulisse ostendemus. Vnius equidem Scripturae prudens ac dextra collatio plus virium habet, quam Patrumimultorum nudae opiniones. Per primam fidem intelligi votum caelibatus aut viduitatis, non modo cum collatione Scripturarum, sed & cum fidei analogia pugnat Quare si Patres omnes dicerent votum illud hoc loco sanciri, excusari melius, quam defendi possent. Sed Patres aliqui multo melius de hoc loco iudicarunt, & primam fidem non esse votum aliquod abstinendi. a nuptijs, sed esse synceram religionem ac pietatemsenserunt. Hieronymus, in Praefat. Coniment. in Tit. Athanasius, Libo 6. de Ttrin. Vincentius I.Lirinensis, in Commonitorio suo, Cap. 12. Dicunt enim haereticos primam fidem irritam facere, non quando matrimonium contrahunt post: votum caelibatus, sed quando post susceptam verae fidei professionem ad perfidiam aut haeresin deficiunt. Nam fides nulla priorest ea, quam in baptismo praestamus, summae Trinitatr: Hanc primam fidem haereticit. violant, atque iftitam faciunt, quando syncerae sanaeque professionis obliti, falsas atque impias de religione opiniones suscipiunt. Atque hoc modo viduae lascivae primam fidem abjiciunt. Nam postquam se Ecclesiae ministero addixerunt, libidinum ille cebris irretitae, & ministerium desefunt, quod a nullis nisi castis matronis administrari potest; & quia se propterimpudicitiam infames esse inter Christianos sentiunt, ad fidei Christianaehosses transcunt. Sic enim se Apostolus interpretatur post, vers. 15. ibi, de puimsmodividuis loquens, ait, Iam enim nonnullae εζεπάησαν, τιστυπο Xατανα. Quid ergo sit ωροτν τιστον ἀθετεῖν, nos statim Apostolus docet, nihil sane aliud, quam ἐκ τξατίναt ἐπίσν το κατανο, id est, e via rectadeflectee, & Satanam ducem se qui; quod ij faciunt, qui innfide data¬ SACACAPTTI inauditum est in Scripturis. Sed de hac causa suo loco fuse.

Capite vitimo contra fontium inspectionem disputat, eamque nunenon perinde necessariam esse concludit, ac olim fuerat; quia nunc est vna certa & authentica vtriusque Testamenti versio diserte ab Ecclesia in Concilio generali approbata. Respondeo, fecisse Syna gogam Antichristiin conciliabulo Tridentino, quod nunquam vera Christi Ecclesia in vlloConcilio tentare vel cogitate ausa est, ut fontes Scripturae in vtroque Testamento ἀκυρις, & non authenticos faceret, vulgatam Latinam versionem, quamihil fieri potest mendosius aut inquinatius, authenticam Scripturam esse pronunciaret. Sed hac de re omni in prima parte secundae questionis copiose diximus, vbi Latinos libros esse ex fontibus emendandos, non tantum ratione necessaria, sed etiam Papistarum confessione, evicimus. Nunc necesse non est hac de re plura respondere.