Titulus 39

CAPVT I. Mansus proprie quid sst.

SANCITVM. (Mansus) mansus proprie secundum vulgare ltaliae dicitur tantum terrae, quod sufficeret duobus bobus, & tu dic hic appellari mansum dotem constitutam pro sustentatione clericorum, & alijs necessarijs ecclesiae. de conse. di. 1. nemo. quam tamen dicunt quidam authoritate episcopi posse fieri tributariam. ar. sup. tit. pro. al. praeterea & non aliter. Seruitio) de nouo posito, & etiam antiquitus fundatores ecelesiarum consueuerunt aliquem censum de fundo pro dote assignato recipere, sllum remittere debebunt: vt hic. nr. 10. q. 1. c. 1. & se. si nonremittet vel de nouo imponet pro remisso habetur, & pro non imposito: vt. 10. q. 1. c. 1. C. de leg. non dubium. Sed si alii eadem terra esset tributarsa, non erit libera tributo. 16. quaestione. 1. c. si quis laicus. ff. de pac. inter. sed ecclesia non debet eam recipere, imon potius ab ecclesiae aedificatione cessare. (Eis) scilicet ecclesijs. 23. q. 8. secundam canonicam. (Senioribus) idest dominis etsam temporalibus.

CAPVT II.

OMNIS ANIMA. (Et vos) hoc dictum est laicis. 11. quaestione 1. magnum. supr. de ma. & obe. solitae. vel etsam comprehendit clericos, quo ad extersora. 23. q. 3. tributum. vel praecepit, quod sint subiecti ecclesiasticis praelatis . 23. di. quamquam. (Probatio) quo ad aliquid, census autem non semper est probatio plenae subiectionis. inf. de pri. recepimus. sup. de reli. domi. cum venetabilis.

CAPVT III.

SCIENTES. (Imponere) vel quod sacerdos haberet in monasterio, vel monastersum in sacerdote, vel quod alii haberent in monasterio. ( Permittas) est enim ad hoc episcopi consensus necessatius. supr. de praeben. auaritiaede mona.

CAPUT IIII

LICET. (Ad collectas) personales, secus de realibus (Cecitas) Not. caecos defendendos per ecelesiam. 88. di. desolatis.

CAPVT V. 1 obligatianet an quurantur tempore.

PERVENIT. (Ignorante hoc. c. loquitur, quando petens censum non est in pos. sessione, alias quousque suc. umberet in proprsetate, defenderetur in possessione census. sup. vt lit. pen. am memoria. & c. laudabslem. sup. de cau. pos. cum ecclesia. & quando agit petitorio & non possessorio.

Ignorantie) id est, cuius caufaignoratur & etiam ignoratur, vtrum debeatur, quia si certum esset deberi censum, licee nulla causa subesset, tamem sibi solui dei beret. inf. e. quanto. & no. quod licet obligationes non quaerantur tempore, de ac. & obl. obligationum. §. placet. tamen seruitia & seruitutes etiam si non habeant continuam causam, benem quaeruntur tempore. C. de ser. l. 1. & . 2. ff. de aqua plu. arc. l. vlt. C. de agr. & censi. l. litibus. 18. q. vlt. seruitium. & dicunt quidam quod necesse habet allegare causam, & sufficit probare tempus. arg. ff. de vsur. cum in rem. ver. dicunt, quodnec etiam causam assignare tenetur.

CAPVT V 2 Arebiepescopus an possit togere subditos suffraganeorum suorum, si ipsis negant auxilium petere

CVM APOSTOLVS. (Contenti) & si excedant hunc numerum subditi. Sol. alii possunt sua authoritate prohibere, vel denegare. ff. deaqua quoti. l. 1. §. Trebatius. 10. q. 3. quia cognouimus. 63. di. quia. & si proprter hoc excommunscentur, non tenet. inf. de exces. praela. cum ad quorundam. sed securius est, quod penes superiorem deponant querelam. (Charitatem ) non ergo inuiti sunt cogendi per episcopum, qui exigit, sed superior facilia esse debet in cogendo, sed nunquid achiepiscopus poterit cogere subditos suffraganeorum suorum, si ipsis suffraganeis, non ar cehiepiscopo qui petere negant auxilium: videtur quod sic: quia ex quo ius habet episeopus vtendi, vt hic, ergo denegantes per superioremad id eogi possunt. Sed hoc fateor verum esse, per iudicem ordinatium clericorum, qui solus est Papa, quando conueniuntur ab episcopo, nom autem per archiepiscopum, qui eorum sudex non est. sup. deoffi. or. pastoralis. quidam tamem dicunt, & videtur benem, & pbabiliter, quod etsam ipse episcopus poterit eos cogere ad soluendum auxilium, nec hoc verbum eum ebaritate contradicit, quia in veritate clericis suis debet ostendere necessitates suas precibus & conuentionibus apud eos instare, quod matrici ecclesiae subueniant, & si noluerint precibus acquiescere, possunt addere coactio. nem, debet enim simul adesse charitas & coactio. 45. di. licet. 10. q. 3. cauendum. ar. ad hoc, quia fructus ecclesiarum potest pro suis necessitatibus accipere. supra, de conces. preben. cum nostris. & de insti. cum venissent. vt ecel. bene. vt nostrum. tamen hoc non debet sine consilio capituli sui, & etiam ipsorum clericorum. arg. sup. de his quae fi. a praela. sine consen. cap. per totum.

CAPVT VII. 1 Census quando possit augeri.

PROHIBEMVS. (Nec veteres) propter vbertatem fructuum, sed si noua parochia, vel nouae diuitiae ei accedunt, dicunt censum augendum. ar. ff. de suf. item si fundi. supr. de praeben. auaritiae. inf. eo. quanto. Item licet episcopi pro se non possint imponere census, pro alijs possunt. infr. eo. cum clerici.

CAPVT VIII.

PRAETEREA. ( llusione) . id est, fraude. (audiendi) agendo petitorio, sed si possessorio agitur condemnabitur ad soluendum censum quousque aliud constet, vt eadem haec decre. innuit. & not. infr. eod. significauit.

CAPVT IX.

ECCLESIIS. (Eripiunt), scua llicet, quia de facto eas occupabant laici, & eorum possessiones vsufructuabant, vel laici iuspatro. quod in ecclefijs habebant donarunt episcopo. Imponuntur) siue de iure siuede consuetudine approbata.

CAPVT X. ANNOVAMVS. (Regum) quae autem consue. memoriam excedente habita sunt conseruabuntur, scilicet de verb. sig. super quibusdam. §. 1. Item a regibus possunt poni de nouo, cum in eis plenam habeant surisdictionem, veruntamen peccant, si hoc faciant sine causa.

CAPVT XI

CVM CLERICI. ( Remouere) & census post moragtem statuentis non soluetur: vt not. supra, eo. scientes. praeterea.

CAPVT XII.

EA QVAE. (Id) scilicet remisssonem praedictorum vel archidiaco.

CAPVT XIII. 1 luramentum in praeiudicium ecclesiae non est seruandum. 2 Non est vis facienda etiam malo possessor 3 Non debet pesefsio alicui auferre pesessienem suam.

SIGNIFICAVIT. ( Interdixit) non fuit bene praeceptum, prae quod monachi possessionem amittebant. Vel dic quod licitum fuit praeceptum, non enim monachi praedictum censum recipiendum possidebant, quia tempore praedecessoris non receperant animo quaerendi vi, vel clam possidebant, scilicet ignorante episcopo cuius authoritate census constituendus erat, & non authoritate inferiorum praelatorum. supr. eo. scientest praeterea. supr. de praeben. auaritiae. Et si clam vel ignorante episcopo censum recipiebant, non erat ibi patientia episcopi, quae necessaria est ad possessionem quaerendam, cum ergo essent in possessione tantum recipiendi a sacerdote, non ab ecclesia mortuo sacerdote, vel etiam viuo ecclesiam conuenire non poterit, tanque sit spoliatus, nec successor monachis tanquam existentibus in possessione census soluet, cum ecclesiam non potuerit obligare, nisi legitimis modis. ff. quod vi aut clam. prohibere. §. non tantum. hoc non placet, quia satis credimus posse quaeri possess sones per solutionem sacerdotis: vt supr. de ca. mo. c. 2. vel haec non fuit intentio episceopi praecipientis, quod non solueret censum, quia iuramentum non erat seruandum in praeiudicium ecclesiae, & non aufert es si alio iure iuuare non posset, vel potes dicere, quod vbi quis scit aliquem in possessione iniuste & mala fide, potest denegare reditus solitos, etiam si iurauit, cum iuramentum praestitum in laesione ecclesiae non sit seruandum. supr. de iureiur. peruenit.

Et quod iudex precipit illud solui, quousqe cognoscatur, & propter ignorantiam facti, esto tamen quod episcopus bene sciebat hunc censum non deberi de iu¬ re, bene praecipit vt decetero non solueretur, sed praeciperet quod possesssonem rei corporalis, quam alius tenet, quod violenter offerret malum praeceptum esset, quia etiam violento & malo possessori, non est vis facienda. 3. q. 2. §. vlt. & eodem modo, si ille qui consueuit recipere censum cum violentia vellet accipere, forte armis, sibi resistendum non esset, sed de iure tantum agendum. sup. de offi. dele. si quando. licet alii contradicunt. Si autem esset bo. fi. possessor ille, qui recipiebat eensum, tune sacerdos qui in veritate non debebat censum soluere debet, quia sicut non est licitum aliquem spoliare aliqua re, sic nec possessione. C. vnde vi, si quis. in.

Sed quaeres quomodo aget possessor bo. fi. contra hune sacerdotem, quia non soluit censum, loquimur in eo casu, quando nec solutio, nec iuramentum apparebat super censum. Resp. si sacerdos intendebat eum spoliare super possessione, aget interdicto vnde vi, vel condictione ex decre. sup. de elec. querelam. si vero non intendebat spoliare possessionem, sed tantum in census solutione cessabat, tunc aget interdicto vti possidetis, quia sic molestabat eum non soluendo censum suo tempore. ar. ff. vti poss. si duo. S. fi. & sic etiam agendum est eontra illum, qui eligit vel instituit aliquem in ecclesia, in qua ad me pertinet electio vel institutio, & eodem modo contra clericum electum, vel institutum quia ipsi sunt qui mihi turbant possessionem meam. ff. si ser. ven. si quis diu. Iste autem sacerdos si episcopus praeciperet ei, quod censum non solueret bon. fi. possessori debet appellare, quia iniustum est praeceptum, & idem videtur dicendum, quando episcopus praecipit alicui de sua dio. quod praestet obedientiam, vel quod recipiat aliquem ad visitationem, vel praestet aliqua alia, ad quae ius eum dicit teneri, si subditus appellet ab hoc, episcopo dicet, se ab his liberum vel priuilegio, vel praescriptione, vel alio modo si episcopus eum exa conmmunicet post huiusmodi app. sine aliqua causae cognitione, tamen teneret excommunicatio dummodo verum sit, quod non sit liber, quia quod petit episcopus, notorium iuris est, & ideo non requiritur ibi ordo iuris. Sed secus est, si hoc peteret a clerico, qui non esset de sua dio. vel alias si a clerico suae dioc. peteret ea quae non conceduntur am iure, nam tunc si sine causae cognitione eum excommunicaret, non teneret excom. municatio, etiam si in veritate teneretur, quia grauamen secutum facit, quod per app. negotium est delatum ad audientiam superioris. supr. de app. ad audientiam. secus autem est in alio casu, quia in notorijs falsis, non valet appel latio. supr. de app. proposuit.

2 Aliqui tamen contra dicunt dicentesm, quod semper etiam post appellationenm teneret sententia exco mmunicationis, & sine causae cognitione, dummodom non sit vera causa appellationi interpositae, & maxime in eo, qui possidet censum, qui sibi denegatur. hoc enim etiam post appellationem & etiam sine cause cognitione excommunicabit denegantem censum, & sic defendit possessionem suam appellatio enim non debet alicui aufer. re possessionem suam. Sed quid si abbas excommunicat hunc sacerdotem, si non dat censum, & episcopus eum excommunicat, si dat. R esp. appellet sacerdos & nunquam obliget ecclesiam nisi probabilem & manifestam credulitatem habuerit, quod debet soluere. aig. infr. de sentent excom. inquisitioni.

CAPVT XIIII. SOPITAE. ( Procurationibus). Not. in causa communi sibi & alijs posse esse procur. abbatem. Exhibitas) sine hac probatione suficiebat ei ius commune, vel etiam generalis consuetudo quae extendenda erat ad ecclesias similis conditionis, cum non esset contra ius commune in eo, quod petit procurationem, quando visitat incasibus concessis, repete quae diximus supra, de praescri. cum ex offi. ord. supr. de offi. ordi. c. vlti. (Communi) io quaestio. 1. decernimus episcopum. placuit ( communi). 18. quaestio. 2. luminoso. contra solut. illud loquitur de exempto ( eommuns) in hoc erat ius commune, vt sicut alii faciebant isti. inf. eod. super. ius commune est, quod negligente episcopo visitet archiepiscopus, vel ius commune est, quod visitet simpliciter. infr. eo. capit. finali.

CAPVT XV.

GRAVIS. (Fideiussoria) quae fideiussio non tenet, cum non tenuerit principale. C. de leg. non dubium. inf. de dona. post diuor. re. c. significauit. &. c. & si necesse. C. de sacrosanct. eccl. sancimus. nemini. C. de condic. sine causa. adminiculo.

CAPVT XVI. 1 Liberalitaterad temperantiamsunt reducendae, si de eis oritur grauamen.

QVANTO. (De fundatoris) hic iuste potuit censum constituere. 1§. q. 2. Eleut herius. ideo non absoluentur ab eo (liberaliter) & nihil habebat ab alio monasterio, vel temporale vel spirituale, quare hanc procurationem praestaret, debita tamen ex quo constituta est, tenet liberaliter.

Quae pro vna) not. liberalitates ad temperantiam reducendas, si de eis oritur grauamen. infr. eo. ex parte. supr. de deci. suggestum forte secus esset, si ex pacto aliquo dato vel recepto id promisissent, vel etiam si ex gratia fuerit instituta haec procuratio: tamen non deberet negari, etiam quin in super excrescentibus fructibus fiat, nisi specialis sit indulgentia super hoc, & hoc innuit verbum, quod sequitur, indulgemus.

CAPVT XVII.

CVM INSTANTIA. (Se indebitem) scilicet vltra facultates ecclesiae. 10. q. 3. illud & tenuis prima extraordinario auxilio iuuatur. C. no. vect. l. 1. & 2. ar. 1. q. 2. placuit. in Auth. de man. prin. §. sit tibi quoque. ff. de offic. praesi. illicitas. (Restauretur) cessis sibi actionibus allegato, vel melius condictione ex hac decr.

CAPVT XVIII. 1 Tenentur omnes id struare, quod a matoriam parte hominum seruatur. Consuetudo vicinorum in dubiis est seruanda.

EX PARTE. (Vota) erant enim vota, quod singulis annis solueret certas mensuras grani, vel vini, si auStem voto non tenerentur, non cogerentur soluere certam mensuram, vel etiam sine mensura(non constet) quia si de mensura parentum constaret non requireretur alia probatio, quia non praesumeretur, quod ad aliam mensuram vo¬ luerit obligare haeredem (habitatores) omnes communiter vel maior pars.

(Ad eandem) no. quod maior pars hominumseruat, omnes debere seruare. 10o. dis. contra morem. sup. de ca. mo. cum dilec. Item ar. quod in dubijs seruatur consuetudo vicinorum. sup. de consue. cum olim. ff. de leg. 1. si seruus plurium. §. vlti. & non est hoc tantum propter consuetudinem, sed quia ille qui promisit primo, ex quo de nulla mensura mentionem fecit, praesumitur intellexisse de conmuni mensura (Cogendi) licet nulli fiat haec promissio, vel potius votum, tamen vouens obligatur: vt hic. & ff. de pol. pactum. in prin. sup. de vot. licet magnae & in multis alijs. c. eiusdem ti. hac ratione videtur, quod si aliquis promittat intrare in aliquod monasterium, licet tale votum sit simplex, vel de futuro, tamen monasterium condictsone ex hac decre. potest agere contra vouentem, vt intret monasterium(ne tanquam). C. de bon. quae libe. l. 3.

CAPVT XIX. 1 Quando in aliquascriptura publica contineatur de finibus alicuius episcopatus, ei stamdum est, donec probetur contrarium, licet scriptura principaliter facta sst ob aliud. v in num. 5. 2 Instrumentum quando dicitur falsum: nisi probatur falsum remanet in suo robore. 3 Quamuis dixerit aliquis instrumentum falsum & succubuerit, tamen adhuc potest dicere illud non vvalere propter defectum sulennitatum. 4 Potest minister ime ipsa ecclessa quando miuister male agit puniri. Probatio inftrumentorum plus est quam confessio. 6 Contra confessionem suam quis admittitur ad probandum contrarium.

CVM OLIM ECCLESIA. Istae ecclesiae pertinebant ad abbatem sancti lo. ita quod in eis temporalia colligebat, & ad proprios vsus tenebat, & ideo pro eis respondet, aliter ipsae ecclesiae per se respondent. & no. sup. de rescri. edoceri (per alia) forte per testes vel per ius conmune vel alio modo. (In instrumentis) haec instrumenta inducebat episcopus, & forte erant talia instrumenta, quod per vnum annum tenebatur integre iura episcopalia soluere per alium aliqua soluere tenebatur, sed non omnia contra haec instrumenta obiicit abbas defectum talis solennitatis, cuius completio ex eius ratihabitione pendebat. scil. ista instrumenta non debere sibi obesse, quia non inter¬ uenst consensus capituli sui, & ideo tantum sibi pr eiudicat haec exceptio, vt etiam si instrumenta pro eo faciant, sibi nihil prosint, secus autem esset si obiiceret defectum solennitatis, quae compleri posset per partem episcopi, quia in hoc casu, si verum non esset, vel etiam verum, si non episcopus illas solennitates complere vellet: per hocabbas non videtur renunciare instrumentis.

Item dic, quod quando dicit instrumentum falsum, nisi probet, remanet instrumentum in suo robore, nec tamem per appositionem falsitatis videtur renunciare iuri, quod vbi ex illo instrumento competebat, nec sllud petere impeditur, dum tamem non consentiat id esse verum, nam comperta veritateclscet quod instrumentum non sit falsum, cedit error veritatl. 8. di. veritate. nisi perseueret in dicendo, quod falsum esset, quia tunc post sententsam latam, quod non esset falsum, nihil ex eo petere posset, quia faceret contra conscientiam. sup. de praescri. quoniam omne. & licet probetur per verbum, quod sequitur nullatenus approbauit abbas, iste enim abbas, vt dicitur in registro, semper dicebat quod haec conpositio obtenta erat per metum regum, nec tamen reprobamus quod supradictum est.

Item no. quod licet aliquis dixerit instrumentum falsum & succubuerit: tamen adhuc potest dicere sllud non valere propter defectum solennitatum. ff. de pet. her. l. Lucius. Item & si dixerit instrumentat deficere solennitatibus, tamem potest petere legatum ex eo instrumento. ff. de pet. her. postquam. secus autem si falsum vel inofficiosum dixisset. Deductiones) in instrumento compositionis continebatur quod decimae vltimae integre persoluerentur episcopo, sed de eis in eertis casibus deberet monasterio aliquid impendere, vel episcopus debebat ac cipere quartam decimarumab illis ecclesus, & de ea debebat aliquid dare monasterio, nam si instrumentum compositionis diceret, quod episcopus tantum duas partes decimarum, vel aliam partem sibi reciperet, tunc non fuisset monasterium condemnatum ad plenam solutionem decimarum, quia sibi non debebantur, nam licet compositio non debeat prodesse abbati, quia impugnauit, non tamen debet dare episcopo, quod sibi non debetur. Sed dices forte, imo debebat de iure comuni, quia ecclesiae in dioc sua sunt sitae, sed certe hoc non prodest episcopo, cum recessum sit a iure communi per compositionem, quae non improbatur. Fatemur tamen, quod si episcopus respondisset abbati, quando dicebat compositionem non valere, & ego ratum habeo, quod tune standum esset iuri conmmuni, quia conmuni voluntati recessum esset a compositione, nam bene videtur dicendum, quod pro abbate nihil sit iudicandum, sed nec pro episcopo est ferenda iniusta sententia. Vnde dico, quod si instrumentum quod quis impugnat contineret, quod T. debet mihi centum sub conditione, non adiudicabit mihi illa pure, sed sub conditione, quia non debentur ante conditionem existentem, imo plus dicimus, quod si in diem debentur, non condemnaret nisi post diem praemissa ratione, quia nunquam ferenda est iniusta sententia pro aliqua partium, licet aduersarius iniuste improbet contractum, sed pro smprobante nihil sententiandum est.

4 Sed nunquid salua conscsentia poterit iste episcopus tenere integras decsmas, nulla facta deductionet Resp. licet tutius sit quod soluat, quia tamem iniuste obtinuit in causa, & quia bene potest mintster ecclesiae quandoqe puniri, imo ipsa ecclesia, quando minister male agit. 6. q. 4. placuit. dicimus quod sine peceato tenere potest quousque abbas per in integr. re. vel alio modo sibi prouideat ( impugnare)li3. q. 2. quam praepostera. 17. q. 4. sunt. Impugnare) in registro a continetur, quod smpugnabat instrumenta ex ea causa, quia dscebat ea per metum regum extorta, & in isto suo dicto perseuerauit abbas vsque ad sententiam, & ideo iudex in sententia sibi noluit adiudicare aliquam deductionem, licet sibi per instrumenta competerent. ar. sup. de test. praesentium. quia cum illae deductiones essent secundum eum contraius, nec competerentabbatl, si per instrumenta quae falsa, & per metum extorta dicebat contra conscientiam faceret, si illa deduceret, & iudex male faceret, si sibi mandaret, quod contra conscientiam faceret, si autem non diceret instrumenta falsa, sed contenderet, licet male illa non debere sibi preiudicare de iure, tunc non obstante tali impugnatione, iudex ferret sententiam pro impugnatione, si autemante sententiam velit desistere ab impugnatione instrumenti, sibi licet, nec exigitur tunc alia probatio, quod probet contra suam confessionem, cum aduersarius qui induxit instrumenta, nihil possit dicere contra illa, nec probatione super hec aduersarium aggrauare, si vero aduersarius non induxisset instrumenta, sed proprio motu diceret in iudicio, illa falsa, postea ex illis instrumentis nihil petere potest, nisi probetur illa, vt alias non vera, post sententiam autem, puta si instrumenta, quae quis falsa dicebat sudicentur vera, non prohibetur ille, qui dixerat eafalsa, per ea aliquid petere. sup. de iureiur. mulieri. nam veritate etc. dist. §. veritate. Quidam tamen dicunt, quod si episcopus non iuuaretur alio iure, nisi eo quod continebatur in instrumento, in quo praecipiebantur fieri ei deductiones, quod sicut episcopo adiudicandae sunt quartae decimarum, sicut abbati adiudicandae essent deductiones, quia eadem res etc. 12. q. 2. quia. sed hic non iuuatur tantum illo instrumento, sed etiam iure communi. lcsct quia ecclesia erat in sua dioc. sita, sic patet per finem huius decr. sed prius dictum melius probatur ex hac decret.

Tua) no. scriptura fidem facere in eo negotio super quo principaliter non est facta, puta super finibus episcopatus cum esset priuilegium. C. de contrah. stip. l. optimam. C. de lib. causa. cum aliquis. ( instrumenta) instrumenta enim haec continebant, quomodo episcopus has ecclesias concessit monasterio praedicto, po quae satis conuincebatur abbas, quod illae ecclesiae essent in sua dioc. Si enimab illo episcopo ecclesias & ius episcopale in eis receperat, non poterat negare illas eccle. sias in sua dioc. sitas, quamuis forte posset dicere, se ad hoc recepisse priuilegium, quod ab eo ius episcopale haberet, sed ab alio habebat, ab eo hoc ideo impetrauit quod non petendi frontem non haberet. ar. C. de exce. si quidem. ff. de probat. l. cum de indebito. sed protestari hic debet, vt inl. si quidem. alioquin sicut pro se ita contra se admittere tenetur. Sed quare non fuerunt abbati adiudicata episcopalia R espon. licet verum esset priuilegium. tamem quia non affuit assensus eorum qui adesse debuerunt, non potest praeiudicare ec. clesiae hoc non placet, vel ideo non fuerunt sibi adiudicata iura episcopalia, quia non fuerant sibi data per priuilegium, de quo hic fit mentio, per illa enim verba, quae ibi continebanturclct quia concedebat sibi ecclesiam, vt hic dicitur, non ius episcopale concedere intelligebatur, sed tantum temporale, quod in ea habebat, vel in proprios vsus eam concedebat. supr. de do. pasto. Hoc auttm instrumentum de quo hic mentionem facit, nullatenus reprobatur, sed instrumenta compositionis tantum, nam si alias per partem episcopi fuisset probatum falsum esse instrumentum, non probaretur per illud, quod ecclesia de quaim priuilegio dicebatur esse in dio. huius episcopi, cum reprobato instrumento, nihil ex eo probetur & totum carere debeat vigore. 9. dist. si ad 3. q. 9. puta. licet enim producens non possit dicere falsum instrumentum, vel contra aliquod quod in instrumento continetur vt hic. & no. supr. de exce. cum venerabilis. tamem si aduersarius probet falsum etiam aduer sario non nocebit, alsquando enim per aduersarium habeo quod per me habere non possum. si. C. de temp. in inte. rest. petende.

Sed dices, nonne eo ipso, quod produxit instrumentum vel priuilegium, videtm confessus esse omnia iura, quae in eo continentur, & sic non potest contra ea dicere, sicut nec contra confessionem suam tacitam vel expressam, etiam si priuilegium pronunciaretur falsum R espon. vt not. in decret. praealle. cum venerabilis. Item no. quod licet contra confessionem suam quis admittatur ad probandum contrarium. C. de iur. & fac. ign. l. error. & in summa. C. de confes. tamen contrainstrumenta quae produxit non admittitur, nec mirum, quia plus est probatio instrumentorum quam confessio. Item cum quis induxit instrumentum ad probandum aliquem articulum, quomodo postea admittetur ad probandum contra, cum contraria allegans non sit audiendus, sed duae probationes contrariae sibi inuicem fidem derogant. C. de proba. diuersae. & etiam quia plus est confessionem tacitam habere, & probationem instrumenti, quam confesssonem tantum.

CAPVT XX.

OLIM CAVSAM. (Ad Papien.) & bene, quia erat in obligatione, quamuis si non inueniantur, possit de alia pecunia satis fieri, sic etiam quando agitur ex empto ad rem venditam, nam quando agitur, quia res in obligatione est. ff. de act. empt. l. ex empto. 1. respon. & in condemnatione, sed liberatur satisfaciendo de interesse. ff. de act. empt. l. 31 si autem non esset in obligatione, sicut si agatur. l. Aquil. ad reficiendum domos destructas, quia inepte petit, cum solum interesse in petitione & oblig. sit, lacerandus est libellus (protestatus) idem esset si protestatus non esset, quia protestatio inter. rumpit praescriptionem, nisi in casibus. sup. de off. or. past. in fi. C. de an. exc. hoc amplius (eisdem) videtur quod si hoc probatum esset. l. an. ante soluti essent Lucenm. tamen possent exigi Papi. arg. ff. de vsufr. quia qui. ff. de pe. si quis seruum. ar. contra. ff. quemad. ser. amit. si communem. §. 1. & l. si quis alia. (Declinationem) .i. quia moneta Papi. non inueniebatur. (Papi.) non solum petitionem esse faciendam ad rem, quae est in petitione & obligatione, sed etiam condemnationis, quamuis soluendo interesse liberetur. ar. ff. de ac. emp. ex empto. resp. 1. (Papi.) ar. ad veterem mensuram solutionem faciendam. supr. de iuresur. quanto. ff. si cer. pe. l. 3. ar. contra. 32. q. 4. qui ignorat. ff. de contrahen. emp. l. imperatores. (Pap. hoc constabat in dubium vertebatur, quod episcopus vel ex constitutione, vel praescriptione praecedente solutionem Lucem. dicebat pro cathedratico recipere. 6. denarios Pa. Vel dic, quod si sufficit episcopo si computatis omnibus annis quis bus receperit Lucen. pro Pap. compleuit tempus praescriptionis. l. 40. an. ar. ff. de vsufr. quia qui. sed ex hac decre. videtur colligi licet Lucen. soluerit pro Pap. si tamen non soluit ipsos Lucenm. 40. an. non cogetur soluere Pap. & est mirabile, quod solutio eiusdem rei pro vtraqe parte praescriptionem inducit. lscet pro episcopo quod praescribit Pap. sed finita praescriptione episcopi de Pap. etiam lapsu vnius solius anni, plebs praescriberet: vt non cogatur soluere Pap. sed Luceum.

CAPVT XXI.

CVM VENERAEILIS. Imponeret) quantumcunque enim generaliter ecclesiam eximat episcopus cathedraticum retinet & iurisdictionem, & procurationem & visitationem. 16. q. 2. c. 1. sup. de do. past. nisi exemptio eonfirmaretur authoritate Papae. ar. supr. de re. do. vt episcopo sint subie. constitutus. & sup. de his quae fiunt a praela. pasto. non enim potest a se suam iurisdictionem in totum reiicere. ar. sup. de fo. compe. si dili. arg. sup. de renum admonet. C. de bo. quae libe. l. 3. CEpiscopalis) quia ius epi¬ scopale non intelligitur remitti, licet om. ne seruitium remittatur. (De communi) & ita apparet, quod per praedictum pactum non tollitur ei aliquid de iure epsscopali. arg. sup. de do. pasto. vbi no. (De communi) & est quia remissio illa seruitiorum, non trahitur ad iura & seruitia, quae communi iure debent omnes ecclet siae, sed ad seruitia quae quotidie & de not uo imponuntur. (Procurationes, & alia iura episcopalia.

CAPVT XXII. VPER EO. (Prouincijs) repete Dque diximus sup. de consue. cum olim. & de off. arc. c. fi.

CAPVT XXIII.

PROCVRATIONES. (Procurationum) etiamde his, quae consistunt in victus alibus, nam si velit accipere vestes, vel si equi moriantur, & velit alios emere, vel etiam expensas velit recuperare, quas fecit in eundo ad locum, quem visitaturus est, vel in alia consimili causa. Haec omnia petet vltra computationem istarum procurationam addies.

CAPVT XXIIII. 1 Appellatio extra iudicium quando sit cersenda iusta. & in num. 2. 2 Non debet quis per negationem vel probibitionem, vel appellationem vnquam dimittere vti iure suo. ludex suam personam priuatam in iudicando non gerit, sed publicae personae, cuius non est iudicare, nisi de probatis 4 Quando liceat episcopo materialibus armis possessionem suam defendere. 5 Non valet quod sit a delegatis, nisi probata delegatione. Sententia lata an valeat, quando dubitatur de iurisdictione partis Partes non curant de iurisdictione contendere. 2 consuetudo & pactum archiepiscopi & suffraganei impedire non potest non solum procurationem, sed nec eius visitatione. Et quae sit ratio. Consuetudo contra ius publicum vtilitate, an & quando valeat.

VENERABILI. ( Procurationibus) quia sepe oecur rit questiones exemptionis oriri occasione denegatarum os visitationum & procurationum, vel alia consimili, & ideo de hac materia supposito themate plenius tractemua. Episcopus Eduenm. accessit ad mo¬ nasterium sancti M. in sua dioc. situm, mandans abbati & conuentui, quod pararent se, quia monasterio illi volebat impendere officium visitationis, & pararent etiam procurationem ratione visitationis debitam. Cui abbas respondit, quod nullomodo se pararet, nec ad visitationem, nec ad procurationem, quia exepti erant quo ad hoc a iurisdictione episcopi Eduenm. & appellauit ad se. app. si in aliquo modo hac occasione grauaret, & adiecit abbas, quia coram eo volebat probare exemptionem praedictam, vel coram Papa si episcopo placeret, sed episcopus non obstantibus praedictis, excommunicauit abbatem, & interdixit conuentum, modo venit abbas, & aggreditur contra ipsum de iniusta excommunicatione, vel potius nulla, & petit absolui ad cautelam. Pro se autem induxit abbas, quia videtur quod excommunicatio sit nulla, quialata post app. ex legitima causa interpositam, quod sufficit etiam si non est verum. Item quia lata est sine causae cognitione. supr. de app. ad audientiam. & c. dilectis. & maxime cum causam episcopo obtulit ex abundanti se probaturum exemptionem. sup. de app. interposita. Item dicit abbas episcopum omnino esse puniendum, quia sine manifesta & rationabili causa exconmunicauit eum, antequam iusta exconmunicationis causa probaretur. infr. de sen. excom. sacr. 2. q. 1. nemo. cum enim diceret abbas se exemptum esse, quo ad praedicta, & ita sua negatione esset res dubia. C. qui ad lib. procl. non licet. l. 3. super re dubia & non super manifesta tulit sententiam, & ideo male. Item dicit abbas, ponamus quod coram episcopo Eduenm. aliquis parochialis sacerdos peteret ius paroc hiale ab aliquo suo parochiano, & ille parochianus offerat se probaturum, quod alius habet in eo ius parochiale, nonne audiet eum, vel potius nonadmissa exceptione parochiani excommunicabit eum, hoc est absurdum dicere, sed numquid erit apud eumacceptio personarum, vt contra facerdotem parochialem admittat exceptionem, & probationem super ea, & contra se non admittat hoc, non est aequi iudicii. 4. q 4. c. 3. Episcopus autem econtra pro se allegat, quia ex quo constat, quod monasterium situm est in sua dioc. praesumptio iuris est, quod in eo habet visitationem. sup. de praesc. cum ex offi. de sen. si. sopitae. c. vene. cum nuper. & sic praesumptio iuris est, & veritas estclict quia ei subest in praedictis, ergo iusta est sententsa episcopi, ideo autem dixit episcopum, & veri. tas subest, quia bene fatetur episcopus, quod si in veritate probaret abbas coram superiore, quo ad praedicta esse exemptum, quo male sententiasset, hic tamen vult defendere episcopus, quod si abbas defecerit in probatione exemptionis, quo ad predicta, licet probet se proposuisse exemptionem, & se obtulisse probationem sua per ea, quod hoc non sufficit ad pronunciandum excommunicationem nullam, vel iniustam, vel ad puniendum episcopum, & quod suus processus decernendus est legitimus, nec valet quod abbas dicit, quia appellatio ex causa legitima praecessit excommunicationem, & quod sine causae cognitione lata est, ergo excommunscatio censenda est iniusta, vel melius nulla.

1 Sed respondent quod nunquam apt pellatio extra iudicium quantumcunque fiat ex legitimis causis, & quantumcunque appellans offerat se eam probaturum est, censenda iusta, nisi probauerit eam esse veram. vt not. supr. de elect. cum inter ea. supr. de his quae fi. a ma. par. cap. c. 1. & haec appellatio, vt quodam dicunt extrasudiciumerat, quod ex eo appa¬s ret, quia ipse abbas hoc dicebat, quando proponebat se exemptum, & per consequens episcopum non esse iudicem, sicut & censenda esset appellatio extra iudicium, vt si quis appellaret ab episcopo, ne ordinaret aliquam ecclesiam de canonicis, vel ne conftirmaret electum vel institueret, quia & ad se pertinent praedicta. licet enim haec omnia sint de l. iurisdictionis, non tamem semper requiritur iudiciarius ordo, nec semper sic pro eis faciendis iudicium ordinatur, imo plus extra iudicium, quam in iudicio haec aguntur. Vel dic, vt no. supr. de ap. dilectis. in gl. quae incipit, hic fuit etc. ver. not. quod licet.

Item si in iudicio essent partes, tamen hic non fuit in se petitum, quod coram episcopo offerret probationes, cum eas recipere non deberet in causa sua, quod autem coram Papa offerebat se probaturum, etiam non sufficit ad hoc, quia reuocari debet, quicquid fit post talemappellationem, nisi probetur veritas causae, sicut apparet ex litera decre. inter posita, nec valet si dicat abbas, quod vult quod ipse idem episcopus co. gnoscat, quia nec iudex potest esse in causa sua, nec arbiteri ff. de arbit. si de re. C. ne quis in caus. l. 1. nec valet si dicat abbas, quod non debet quis excommunicari sine manifesta causa, & nisi eam probet, quia haec fuit manifesta causa excommunicationisci sct contumacia recipiendi eum ad visitationem, & haec contumacia benem probatur hoc ipso, quod est praesumptio iuris, & quod probatum est in possessione, & quod est verum, quod est de dioc. episcopi. Nec probatur contrarium. Nec obest si dicas, quod ea praesumptio iuris, quae est ex eo, quod est de sua dio. quod episcopus habet in ea visitationem, tollitur per negationem abbatis, per quam fiebat, tunc res dubia, quia id locum habet in iudicijs, sicut ex tex. l. apparet, sed secus extra iudicia, sicut hic, vt quidam dicunt quantum ad exemptionem, de qua hic nonagebatur. Vel dic & melius, res etiam dubia facta per litem, impedit, ne noua possessio detur: vt in praealle. l. sed non impedit quin veteri vtatur. supr. vt lit. pen. c. 1.

3 Item quia nunquam per negationem vel prohibitionem, vel appellationem alscuius, debet aliquis dimittere vti iure suo. C. de rei vend. si fundum. C. cre. eui. pi. l. 1. & not. supr. de ma. & obe. dilecti. Nec obest, quod opponitur, quia si episcopus inter subditos suos cognosceret. scet inter sacerdotem & parochianum de iure parochsali, quia admittere debet hususmodi exemptionem parochiali, scilicet quod esset exemptus, ergo eadem ratione contra se admittere debet. Resp. quando episcopus inter subditos cognoscit, tunc debet ordinem iudiciarium seruare, & secundum allegata potius, quam secundum verstatem sudicare. 3. q. 7. iudicet. 2. q. 1. Deus. 11. q. 3. illa. ff. de offic. praesid. illicitas. Non enim personam suam gerit priuatam in iudicando, sed iudicis & publicae personae, cuius non est iudicare, nisi de probatis. 6. q. 1. si omnia. sed ad visitationem hanc faciendam, episcopus non procedit ordine iudiciario seruato, nec vt iudex secundum quosdam, maxime quo ad intentionem abbatis, qui se dicit exemptum, licet in ea ordinem aliquem seruare debeat. inf. eod. Romana. snf. de acc. qualiter. vltra me. sed tanquam vtens iure suo, vnde non debet inquirere, si habet ius visitandi, cum ipse sciat se habere, sicut verum est, nec debet admittere exceptionem, cum non possit de hac exceptione cognoscere. Item iudex qui est medius, debet omnia audire, sed para tantum vtilitatem causae suae secundum Deum, & cum bona conscientia prose. qui debet, quod benem hic episcopus facit, si visitatio ad episcopum pertinet, ad hoc etiam facit quo sus dicit, qusa non praeiudicat alicui vt priuato, quod facit vt iudex. sup. de fide instr. inter dilectos. circa fi. Vel dic melsus, quod si in iudieso coram archiepiscopo, vel Papa abbas prouocaret in libertatem, vel etiam si episcopus interdicto vti possidetis, ageret contraab. batem, nihilominus episcopus pendente lite vteretur possessione sua, & conuradictores ex communscaret iuste, dummodo in veritate possideret. sup. vt lit. pen. c. 1. Item dicunt quidam quod cum liceretepiscon po cum armis materialibus defendere possessionem suam, quare non multo magis cum spiritualibus. lsce. per exconmmunicationem, quae est medicinalis. 2. q. 1. multi. quia atma episcopi & mucro est excommunicas tio. 16. q. 2. visis. 24. q. 3. corripiantur. Sol. si episcopus exequitur officium suum, sicut dictum est in themate, vadat ad aliquod monastersum vssitandum, in cuius possessione sit visitandi, quantumcuneue abbas monasterii allegat se exemptum, & ad hoc ipsum offerat se probaturum, dummodo episcopus sciat, se quasi posses. habere, quae non potuit amitti sine animo eius & eo sciente, si per se possidebat. ff. deacqu. pos. peregre. §. quibus.

4 Et quantumcunquuoue contradicat, vel appellet abbas, semper visitabit epsscopus, & si pertinaciter renunciat, & materialibus armis defendet episcopus possessionem suam. de hic no. de immu. ecc. c. 1. & spiritualibus armis. sup. de praescr. cum ex officii. & inf. e. cum nuper. & sic bene probauit episcopus in suis allegationibus, & idem videtur si incontinenti recuperet admissam posses. sup. de rest. spo. olim. nam & secundum iura ciuilia licet cuique sibi ius dicere in his casibus, & in quibusdam alijs, qui no. in gl. in generali. C. quando licet cuiqe sibi ius dice. Si autem esset in quasi possessione talis suris, quae potuisset amitti etiam ignoramte episcopo, vt si aliquod ius per procur. possideat, quia id bene amitteret episeopus etiam ignorans, tunc potest differre vti iure suo, si vult, & sinon vult, vtetur sllo sure & contradictores excommunicabit. Etsi postea apparebit coram iudice, coram quo agiturde iniusta ex conmunicatione, quod adhuc tempore excomunicationis erat in pof. visitandi, vel alterius iuris, rata manebit sententia, si veto apparebit, quod non possidebat tempore excommunicationis, reuocabitur sententia, & tamen non punietur episcopus de iniusta excommunieatione, vel nulla. arg. ad hoc. supr. de offic. dele. ex literis. nisi appareret de eius malitia, vel crassa ignoratia, quae satis apparet, si abbas seriatim modum amissae pos. dicebat, & hoc ei se ostensurum offerebat. Nec obstant huie oppositioni sura praealle. nisi de eo quod sententia excommunicationis non debuit ferri sine eognitione, & sine admonitione, quia illa habent locum, quando procedit vt iudex, hic autnt procedit vt pars, quae iura sua defendit mucrone suo spirituali, nam & alias sine cognitione & monitione pcedit excommunicatio. sup. de offic. ord. si sacerdos. inf. de sen. excom. Romana. §. caueant. q. 1. quodam. monitio tamem semper videtur necessaria. inf. de sen. exc. sacro. Sed si non exequens officium suum visitabat, sed in iudicio vult agere epsscopus contra abbatem ius sibi esse in monasterium visitandi, eligeret arbitros cum abbate, qui hanc causam dirimant. 11. q. 1. si clericus. & abbatem coget ad arbitros eligendos. 11. q. peruenit. sup. de offic. del. suspicionis. Si autnt contra alsum velit agere, qui dicit se visitationem episcopalem in eodem monasterio habere, conueniet eum coram iud. rei. ff. ad muni. de iure. de decu. l. 1. idem quod diximus quando constat quod monastersum est situm in dio. epsscopi agentis. Idemdicendum videtur, & si constet esse situm in alia dioc. quantum ad hoc, qula si in veritate est in possess. visitationis, rata manebit sententia, sed si non probabitur coram superiore, quod episcopus est in possessione visitationis, facilis erit superior ad credendum, quod mala fide tulerit sententiam exconmmunicationis, & ad episcopum puniendam pro non esse, si esset in suadio. quia tunc est iuris prosumptso, si pro episcopo, non praesumatur e de mala fide, nec facilis erst superior ad eum puniendum, de hoc plenius no. inf. de ver. sig. ex parte. vnde prudenter facit praefatus cui denegantur sura sua, quod possidet, vt pars si procedit non vt iudex, quia tunc non astringitur ad iuris ordinem seruandum.

3 Item erit reus si agat de insustaexconmunicatione, qud est fauorabslior, quoed actor, si vero non tanquam ius suum prosequene, sed quasi delegatio a Papa, vel alio, vadit ad visitandum aliquod monasterium quantuncunquoe sit delegatio in veritate, nisi delegationemostendat, non potest exgom¬ municare visitandos, & si fecerit, non tenet sententia, quia non valet, quod faciunt delegati, nisi probata delegatione. C. de man. prin. l. 1. 98. dist. nobilissimus. supr. de of. fic. deleg. cum in iure. Sed & si delegatus diceret, abbas ego sum exemptus, vel in pos. libertatis, hoc non obstante deleg. si se esse in posses. sciat, visitabit & contradictores excommunicabit. sup. vt lit. pend. c. 1. si huic autem delegato, vel ordinario obiiceret, quod esset excommunicatus, & offerret se probaturum, & propter hocappellet, iniusta esset sequens excommunicatio, vel nulla. supr. de ap. interposita. Ratio autem diuersitatis, quia ordinarius debet admittere exceptionem exconmmunieationis, & non debet admittere exceptionem, quod sit exeptus, quo ad praedicta, quia quando excipit de exconmmunicatsone confitetur eum iudicem, vnde bene potest cognoscere de exceptione fori, sed vbi dicit se exemptum in praedictis constat episcopum, non iudicem in praedictis, & ideo non potest cognoscere de exceptionibus fori. Sed contra. ff. de iudi. si quis ex. ff. si quis in ius voc. l. 1. & 2. So. quando constat quod aliquis est de iurisdictione alicuius, tunc comparere debet, si autem certum est, quod non sit de eius iurisdictione, tunc non tenetur comparere . ff. qui satisd. cog. l. si vero. Si veron dubitatur, tunc comparere debet, & ratione dubitationis tenet sententia, siue sententiet super eo, quod sua est iurisdictio, siue sententiet super principali, cum partes non curant de iutisdictione contendere. arg. ff. de sudi. l. 2. §. sed si duo. & l. si quis ex aliena. ff. ad mu. l. de iure. C. de vsu. si ea. sed si hoc habet locum.lict quod sudicis est cognoscere, an sit sua iurisdictio, sicut dicunt leges praealle. de iudi. si quis ex, & si qus in ius voc. non ier. l. 1. vbi de hoc si de iurisdictione tantum quaeritur. Sed si quis dicat, quod non tenetur respondere, quia habet ius reuocandi domum, vel quia nom tenetur respondere authoritate literarum, quia sunt impetratae per dolum, sup. de praescr. super literis. l. praeal. si quis ex ali. sed vbi non tantum quaeritur de iurisdictionmeiudicis, sedetiam de principali. vt hic. Ss enim abbas dicit, domine episcope, non potestis visitare monasterium, quia non estis iudex, cum monasterium sit exemptum, hic non quaerstur tantum, am sit iurisdictio episcopi, sed etiam principalepan sit monastersaum exemptum, de quo non potest cognoscere episcopus, nec vt iudex, nec vtarbiter, vt supram dictum est, nec etiam posset iudex sententiare super iurisdictione, nisi simul pronunciaret super principalli. Vel dic, & melius, quod episcopus non vocabit hunc abbatem vt iudex, sed vt pars, vel vt prosequeretur officium suum, vnde non tenetur ire & allegare priuilegium suum, quia si vellet abbas omittere allegationem priuilegij, & procedere in principali, non posset, quia sequeretur quod idem esset actor & iudex, &quod quos esset iudex in causa sua, quod essenon debet. Leges enim contrariae locum habent, quando quis procedit vt iudex inter partes, & quond quis esset iudex, sed & si episcopus admitteret exceptionem exemptionis propter hoc non minus episcopus pendente lite super exceptione vtetur possessione visitandi, si in possessione esset, & contradictores excommunscaret, quod tamen non video quomodo posset esse, quia quod coram arbitratore fit, non dicitur fieri in iudicio, vt no. supr. de iureiur. quintauallis. Item tales quaestiones in principali negotio sunt differendae. supr. de for. compe. ex parte. & supr. de lite contest. exceptio. hoc nobis magis placet, quam ea quae nota. sunt. infr. de verb. signif. ex parte. in gl. Sed dices vltra me. vbi dicitur quod nisi abbas incontinenti ostendat coram episcopo, vel priuslegium, vel aliquam aliam probationem, quod debet eum excommunicare, si vero ostendat, non debet eum excommunicare, quia non facimus vim in exhibendo, vel non exhibendo probationes, cum nec abbas teneatur exhibere, nec episcopus recipere eum, cum non possit de hoc cognoscere, vt praedictum est, licet tanquam quilibet non vt iudex possit eam videre, vt inde instruatur, non vt de his iudicet, si. supr. de rescr. cum contingat. Hic tamen concedimus, an in veritate sit exemptum, vel non, superior autem non statim absoluet hunc abbatem ad cautelam, quia praesumptio iuris est pro episcopo, cum sit in sua dioce. vt dictum est, sed si sit in alia dioc. vel etiam in eadem si statim abbas exhibet aliquam probationem, per quam hoc semiplene apparet de exemptione monasterij, tunc superior statim absoluet ad cautelam. vt not. inf. de sen. exc. solet. §. 1. in gl. per hoc dixerunt. sup. de excep. apostolicae. Item ibi non est vis, quod in alijs est ei subiectus, quia propter hoc non minus est nulla excommunicatio. infr. de exces. praela. cum ad quorundam. vbi not. Item dixerunt quidam haec tantum haberelocum, vbi quis exer quitur ius suum, vel sibi debitum iurescripto, vel consuetudinario.

Sed alii dicunt & fortem melius, quod quomodocunque constitutum aliquis habet aliquod ius, & est iin possessione, & quod id potest defendere per excom. municationem quantum cunquoe, alius dicat & se probaturum offerat, quod de ius re suo est, vel quod in possessione est, licet aliter veritas se habeat, scilicet quod excommunicatus est in possess. verbi gratia: episcopus iste existens in possesssone alicuius fundi, vult colligere fructus ex eo, alius se opponit dicens, domine non colligatis, quia ego sum in possessione huius fundi, propter huiusmodi contradictionem, vel appellationem, non minus est susta excommunicatio episcopi dummodo possideat, secus autem esset, si episcopus non esset in possessione, & in veritate esset de iure suo. Ratio diuersitatis, quia cuicunque licet defendere possessionem suam, & vim vi repellere. infr. de sen. exc si vero alicuius. sed suam per vim recuperare non licet. C. vnde vi. si quis in tantam. ff. quod me. cau. extat. sup. de re. spo. in literis. Sed dices, abbas allegando pro se, quod sit exemptus, non spoliatipsum possessione sua, ergo propter hoc non debet excommunscare, & ego fateor, sed episcopus non excoma municat abbatem, quia excipit de exemptione, sed quia non permittit visitari monasterium, quod est eum spoliare posses. sione visitandi, vnde bene videtur, quod si abbas proposita exceptione, non prohibet episcopum a visitatione, sicut nec debet. sup. vt lit. pen. c. 1. nunquam possit eum excommunicare, quia iure suo vtitur. sup. de ele. cum ecclesia. finis huius glo. melius facit ad solutionem huius quaestionis propositae quamm ea, quae supersus sunt no. quamuis & ea plurimum sint vtilia (visitationem) ab archiepiscopo suam prouinciam secundum tenorem constitutionis super hoc a nobis aeditae decreuimus visitandum non obest. consu. quae super ipsius iteratione visitationis a suffraganeis allegatur.

(Iteratione) no. quod consuetudo & pactum archiepiscopi, & suffraganei, non potest impedire non solum procurationem, sed nec eius visitationem, & hoc ideom, quia ius quod est de visitatione iteranda est publicum vtilitate & authoritate. sup. de fo. compe. si diligenti. sed si esset publicum vtilitate, puta quod modicam procurationem daret, hoc & pacto & consuetudine induci possit. 10. q. vlt. relatum. sed quod procuratio mandaretur, non posset praescribi. supr. de praescript. cum eccl. quia hoc ius quod aliqua procuratio detur, est publicum vtilitate: quia si nulla daretur, negligeretur visitatio & consuetudo, quae occasionem in tali tribuit non est tollenda. 12. dist. non consuet. imo plus videtur, quod etiam consuetudo illa, quae est contra ius publicum vtslitate, ex causa aliquando valet, licet tunc tantum, quando vel expresso consensu populi, vel tacita ex certacausa inducitur. 12. dist. nos.

CAPVT XXV.

CVM NVPER.

CAPVT XXVI.

CVM CANONICIS. (Prioris) sup. eodem. cum olim.

CAPVT XXVII. 1 Ecclesia dicitur vbi certa dos statuta est pro sacerdote & clericis, qui ibi seruant, & pro alijs ecclesiae necessitatibus: Et oratorium quid & vbi sit, & an in oratorio sit celebranda missa.

AVTHORITATE. ( Praesentium aliqui) bene dicit aliqui vestrum. q. d. nullus ordinatus est ibi ad cele& prandum. Item non est ordinatum, quod ibi celebretur ordinate, sed tantum ordinatum erat, vt esset ibi locus, quod quilibet posset ibi orare qui vellet, nam tunc cum nullus esset ordinarius, vel vicarius clericus huius oratoriji, nec esset, qui visitari posset ratione oratorij. Eatemur tamen, quod si hi, quorum sunt oratoria, nec non teneant ea honeste, faciant ibi celebrari, quod episcopus ea destruet. de conse. di. 1. omnes. nam si esset oratorium istud sic ordinatum, quod certa persona, vel aliqua de certis debet, in hoc ordinario deseruire non video, quare episcopus ibi procurationem non haberet ratione visitationis, cum locus sacer sit, & in potestate episcopi, & certam personam habet, quae visitanda est. ar. su. de reli. do. de xenochijs. ad hoc. supr. de conse. di. clerici. Ecclesia a enim dicitur, vbi certa dos statuta est pro facerdote & clericis, qui ibi seruiant, & pro alijs eclesiae necessitatibus, de conse. di. 1, nemo. Oratorium autem dicitur locus, vbi oratur, sed missa ibi non dicitur. de conse. di. 2. vnicuscp. de licentia tamen episcopi aliquando licet ibi missas celebrare, sec non in magnis solennitatibus. de conse. bdist. 1. clericos. &. c. si quis. & videtur b quod si in oratorijs sit ordinatus certus minister, quando semper est praesentandus episcopo, etiam si tale oratorium sit grangia. ar. 16. q. 1. in parochia. alii contra.

CAPVT XXVIII. 1 Quis debeat praeferri in visitatione episcopus, an arcbiepiscopus. 2 Visitatio quando dicatur plene facta. 3 Suffraganeae personae visitari debent. 4 Que facienda sint in visitatione. Visutator non debet quenquam cogere ad dicendum cveritatem super bis, quae sunt corrigenda, net super hoc iuramentum exigere, sed simpliciter quaerat, & volentes rePondere, audiat. 3 Tenentur visitati resbondere de bis, quae ad visitationem pertinent.

ROMANA ECCLESIA. & inf. (Etiam visitare) perso. naliter. supr. eo. procurationes. videtur quod non, si ipse archiepiscopus detineretur legitimo impedimento, quod posset alijs 1 committere. 10. q. 1. episcopo. Alii tamen contradicunt in archsepiscopis & illud c. restringunt tantum ad episcopos, si simul concurrant in visitatione archi. & episcopus, archiepiscop. debet praeferri. argumentum. 11. q. 3. qui resi. & c. seq. Alqi dicunt episcopum praeferendum cui specialis cura conmmissa est . Hoc tamem certum est, quod qui primo incipit, primo eam perficiet, vel quod melius est, simul visitabunt, nam cum vtrique liceat visitare, & non prohibeatur a iure, simul visitare, nec aliquid mali sequatur simul visitent, non videtur quod non prohiberi debeant simul visitare, & si concordabunt in vnam sententiam bene, si non tenebit sententia pro reo, nisi in casibus. sup. de off. dele. caus.

2 (Plene) tunc plene visitauit, quia nulla parochia inuisitata remansit saltem quo ad visitantem, quia omnes ad visitationem vocauit. Sed nunquid intelligitur dio. plene visitatam, si conuocatis omnibus sacerdotibus ad consilium episcopale, ibi diligenter inquirat, de quibus visitatores inquirere debent, argu. quod sic. 1S. dist. quoniam. inf. de accu. sicut olim. sed nos non credimus consilium sufficere pro visitation e, imo personaliter per parochias ire debet, & oculis subiicere loca ecclesiarum, & videre quomodo populi conueniunt ad praedicationem, & sic de alijs, Item non debet totam dioc. ad vnum locum vocare, vt sic tota dioc. pro visitata habeatur, sed ad plura loca conuocare debet eos, tamem vocare debet ad locum, ad quem vadit, ad quem tam clerici, quam laici conmmode conuensre possunt, & hoc arbitrio committitur boni visitatoris. lItem dio. plenae visitatam intelligimus, licet aliquae parochiae remaneant inuisitatae personaliter, quia forte in illis non est necessaria visitatio, vel sufficit, si sciat per aliam discretam personam, quod licet. 10. q. 1. decernimus. & hoc ipsumarbitrio boni viri relinquendum est. (Accederet) hoc satis apparet, quod loquitur de personali visitatione. (Pluribus) sic etiam credimus, quod si iusta causa subesset, quod possit vnum collegium in diuersis locis visitare, licet sit conuenientius, quod in eodem visitet. (Prouinciam) quiaad archiepiscopum pertinet cura & solicitudo totius prouinciae. 21. dist. cleros. 9. q. 3. per singulas. (Ciuitates) . sup. ca. venerabili.

Suffraga.) hic habes expresse, quod suffraganeae personae & aliae visitandae sunt, sed si vis ordinate visitare personas in communi, videlicet in capitulo visitare debes simul cum alijs, non enim ita debet procedere sigillatim visitatio contra singulos, licet non negemus eam posse fieri, si viderit expedire, & saepe potest expedire in praelatis quorum visitatio alijs prodest, debet enim quaeri qualiter suos subditos corrigant, & alias suum officium exerceant, vnde etiam est, quod facta inquisitione in capite sit etiam in membris. sup. de sen. & re iudi. cum l. & A. proprie autem inquisitio dicitur fieri contra singulos.

(Visitatis) visitare intellige, & si vadat causa consignandi pueros in fronte, vel consecrandi ecclesias, vel pro quocunquoe alio negotio communi, vel quod multos tangit. arg. 10. q. 3. relatum. & c. neque. inf. de simo. cumsi. 1. q. 2. placuit. secus autem si pro causis expedsendis eat, & quod fiat pro salute animarum, vel pro cultu Dei ampliando, loca visitata appellat, siue sint illa ad quae accedit personaliter, siue illa quae vocat ad suam visitationem, & hanc vocatsonem potest facere archiepiscopus, non tantum in sua dlo. sed etsam in diocesi subditorum, quando eas visitat. No. quod quando Archiepiscopus visitat vnam diocesim, si transitum faciat per allam, slli per quos transit, non tenentur ei facere procurationem, quod hic satis colligitur, vbi dicit, quod tantum eeclesiae visitatae debent facere procurationem, & idem dicimus etiam de ecclesijs eiusdem dioc. si eas non visitat, non autem credimus, quod quando vadit causa visitandi aliquam dioc. vel eeclesiam, quod possit petere expensas, quas facit in via illuc eundo, quia hoc nullo iure cauetur, imo contrarium innuitur, vbi dicit, quod non grauet eeclesias: & quod non faciat immoderata conuiuia. l0. q. 5. cauendum. & c. vlt. hoc enim conuiuium, vel procuratio in signum subiectionis datur, & propter hospitalitatem potius, quam de iuris naturalis necessitate, quia propter hoc habet iura episcopatus, vt ex eis hoc & alia ad suum officium pertinentia faciat, vnde propter hoc statutum est, quod si aliquae sunt pauperes ecclesiae, quod ad hoc non cogantur. sup. e. cum apostolus. in fi. Nec credimus praedicta ratione, quod visitatae ecclesiae debeant soluere vecturas equorum, vel alia hususmodi, quae sunt praeter curationem hospitij. Credimus tamen, quod si pluribus diebus oportet eum intendere ciica visitationem eiusdem ecclesiae, quod semper debent facere procurationem. ar. 10. q. 1. placuit. & si potest statim redire & procurationem habere quare non poterit stare & procurationem habere. Itemquia circa iura non est malignandum, Nec est contra. 10. q. 3. inter caetera. quia ibiloquitur, quando necessitas non requitit, quod vltra diem moretur. (Et assensum) & secundum hoc intelligitur. c 9. q. 4 nullus primas. & c. saluo( Diffinitionem) haec erat diffinitio, diffinimus per nos procedendum ad visitationem prouinciae, nec est necesse, quod hanc diffinitionem praecedat solennis causae cognitio, vel ordo ius diciarius, vt bene haec litera innuit. Item nec potest appellari ab hac diffinitione, cum sit tantum super executione sui officij. sup. de offic. ord. irrefragabili. (Op. portunum) & de hoc credimus eius arbitrio standum(Proposito) per se vel per alium. ar. 20. q. 1. episcopus. sup. de temp. or. cum sit. sup. de offi. ord. inter caetera. (Quaerat) hic vult dicere, quod visitator non debet quenquam cogere dicere veritatem super hiis, que sunt corrigenda, nec super hoc iuramentum exigere, sed simpliciter quaerat, & volentes respondere, audiat, & hoc idem credimus in episcopo visitante, & in omnibus alijs. (De vita) 1o. q. 1. episcopus placuit. 13. q. 2. visitandi. &. c. non semel.

(Absque coactione) id est, non exigat a visitatis clericis iuramentum super veritate dicenda, nec etiam cogat eos iurare super hoc, sed bene credimus, quia bene potest eos cogere dicere veritatem super his, de quibus inquirit sine iuramento, quia alias delusoria esset visitatio, & iurisdictio eius, si ccactionem non haberet. sup. de offic. deleg. ex literis. quod aq visitationem conueniat, quod respondeant de his, quae ad visitationem spectant, & quod alias obediant visitatori in his, quae ad eius officium pertinent, bene possent cogl per excommunicationem, & alijs modis, quia cus conmmittitur principale & accessorium. sup. de offi. del. de causis prudentiam. §. fi. (Eos). scet clericos visitatos. (Denunciet) & episcopus ad eius solam denunciationem inquirere tenetur. ar. 2. q. 3. Me nnam. & c. omnibus. & si episcopus nollet inquirere, archiepiscopus inquirat, quia eius curam habet, & ad eius pertinet officium, & propter negligentiam episcopi. ar. 9 q. 3. cum scimus. & c. seq. Alii dicunt, quod per eius negligentiam non deuoluitur ad superiorem haec cognitio, quae non est in canonibus expressa(notoria) & si sit iudici dubium, an crimina sint notoria hoc primo inquirendum est, & non videtur quod per hoc debeat aliud pronunciare, nili meum est punire haec maleficia, quia notoria sunt, hoc enim modo tantum cognoscere videtur, an sua sit iurisdictio ea puniendi. (In canonibus) sup. e. cum apostolus. c. sopitae. &. c. super eo. & . c cum nuper. & c. procurationes. 10. q. 3. relatum. (Institutis) sup. de sta. mo. in singulis. &. c. ea quae.