Titulus 29

CAPVT I 1 Consensus quotuplex sit. 2 Excommunicationn sententia fertur in impedientem, etiam si non sit eius iurisdictioni subiectus. 3 Delegatus an & quando possit punire delinquentem extraneum in loco iurisdictionesm delegantis: & num. 4. &6 5. 6 Suspectus de offendendo, an teneatur praestare cautionem iudici de non offendendo, ludea partibus tutum locum prouidere debet.

QVIA QVAES IT VM. (Minis) idem est si violentia. Item idem si dolo quocunque modo illato, cum & his modis iurisdictio turbetur. si. C. ne lit. pen. l. 1. infr. de immu. ecc. non minus. 11. q. 3. quatuor. ar. contra. 2. q. 1. legum. 23. dist. quorundam. C. de arbi. in Authen. decernimus. ff. de postu. quorundam.

(Poena) Quadruplex est consensus. Primus est consensus negligentiae, vbi minus peccat consentiens, quam faciens, nisi forte nimis crassa esset ignorantia in praelato. 1. q. 1. quicquid. 83. dist. consentire nihil. Secundus est consensus consilij, vbi similiter minus peccat consentiens quam faciens, sed magis quam primus. B6. di. tanta. Tertius est consensus cooperationis, vbi aequaliter punitur consentiens & faciens, vt hic. 2. q. 1. notum. Quartus est consensus authoritatis siue defensionis, vbi plus peccat consentiens quam faciens, & magis punitur. 24. q. 3. qui aliorum. 11. q. 3. qui consentit. (Ecclesiastica) infr. eod. significasti.

(Ecclesiastica) speciale est in sententia excommunicationis, vt feratur in eos, qui impediunt iurisdictionem eius, etiam si non sit eius iurisdictioni subiectus, sed alia poena non imponit extraneis, sed &mulctam est partibus indicere. ff. si quis ius di. non obten. l. 1. ff. de mo. mul. per totum. C. de spor. l. 2. nam & si delinquant partes etiam in alijs quam quae commissa sunt iudici, dummodo impediatur iurisdictio eius, puta impetrando literas, vel alias puniet eos etiam delegatus in expensis, & etiam aliam eis poenam imponit. infr. eo. pastoralis. in fi. supr. de reseri. ceterum. Plus etiam placet nobis, quod delegatus Papae, & subdelegatus omnes turbantes etiam extraneos iurisdictionem eius excommunicabit, & poena pecuniaria mulctabit, si alias potest suam iurisdictionem defendere. inf. eod. praeterea. ex literis. & c. de causis. inf. de poe. licet. nam cum Papa dedit eis iurisdictionem, dedit omnia sine quibus iurisdictio explicari non potest. ff. de iuris. om. iu. l. 2. infra, eod. sane quia. cum autem omnes sint de iurisdictione Papae omnes puniet delegatus, secus autem dicerem in alio delegato alterius iudicis, quia non puniet alios, nisi eos qui sunt de iurisdictione delegantis episcopi, nisi forte aliqui extranei in loco, vbi est iurisdictio episcopi delegantis turbaret hunc iudicem delegatum ab eo, nam tunc ratione delicti ibi commissi, punire posset eos, sicut ipse delegans. 6. q. 3. placuit. C. vbi de cri. agi opor. Authent. qua in prouincia. Sed quid si quis veniens coram iudice delegato, non in derogatione iurisdictionis delegati, sed quia eius inimicus est, illum verberauit, occidit, vel incarcerauit, vel alias laesit eum: nunquid iudex delegatus talem iudicabite Respon. quidam quod non. ar. ex qui. cau. in pos. ea. Fulcinius. §. 1. & 2. &. ff. de his quae in frau. credi. praetor. §. 2. vbi innuitur, quod non aliter punitur, nisi in dolum & iniuriam eius fecit. Alii autem dicunt illas ll. loqui vbi solummodo alicui conces4sum est dolum punire. Sed hic cum gerat generaliter vicem superioris in omnes eius subditos turbantes eum iudicabit. Sed tunc tantum, si dolo malo, vel contumaciteraliquid faciat, puta quia sciebat eum venire ad vocationem, & delegatus punietur ex captione vel spoliatione in via facta. ar. 24. q. 3. si quois ro. patronarum. illi qui. Si autem ignorans eum venire ad iudicem expoliabit sine causa, hoc potest delegatus mandare, & cogere quod hominem restituat & spolia restituat, nam aliter non bene defendit iurisdictionem in poenali iudicio, nisi praedicta restitui faciat. Idem est ad hoc infr. eo sane. 3. sed de iniuria cum non fuerit facta iniuria delegato non puniet. Alii dicunt quod semper procedet contra tales etiamsi ignorabant, quod ad iudicem venirent. arg. c. praedi. ctorum. & ar. ff. si quis ius di. non ob. l. 1. sed etiam dicunt illa loqui non tantum de partibus non obtemperantibus, sed etiam in alijs: vt inf. de test. cum causam.

Item multum facit ad praedicta, quod constat iudici ex praedictis fieri iniuriam cum eis diminuatur dignitas iudicis: ergo tenetur iniuriarum. ff. de iniur. l. 1. §. &. l. iniuriarum. §. quidam. &. l. item. §. si quis virgines. &. §. committere. iniuriam autem suam ab extraneis irrogatam bene potest vindicare. 2. q. 7. si quis ab episcopo. 23. q. 4. sed illic virilis. infr. eod. sane. quia excommunicabit iniuriatorem nec absoluitur, nisi primo satisfaciat de iniuria. infr. e. ex literis. & quod etiam iniuriatorem partium eodem modo possit punire, videtur eonsimili ratione, de hoc not inf. de poe. dilectus.

Et sunt haec vera. scet quod sic puniat extraneos & alios praeter litigatores quando notoria sunt, quia si sint occulta, cum super eos non habeat iurisdictionem vel cognitionem respondere non tenentur coram eo. nec ipse iudex potest eos ad hoc cogere, sed coram iudicibus ordinarijs conuenientur: vt no. supr. eod. pastoralis. in fi. Idem etiam dicimus de litigatoribus, quia de occultis iniurijs non cognosceret, nec puniet eos, cum super his non sit datus iudex, quidam tamen dicunt, & forte non male, quod si occultae sint iniuriae, summatim inquiret iudex vt mulctam infligat, non poenam legalem vel ordinariam, quia nec certa actio, vel accusatio intentabitur coram eo. arg. C. de testi. nullum.

Item credimus quod si alius praeter litigatores suspectus sit, quod eos qui vocantur ad causam velit offendere, quod iudex coget eum praestare cautionem super eorum securitate. ar. infr. de resti. spo. literas. in fi. Item ab hoc facit, quia iudex partibus locum tutum prouidere debet. Sed pone: quia non dolo malo prohibeat eum stare iuri, sed quia credit eum contra ius vocari: puta quia non credit eum delegatum. In hoc casu dicunt quidam quod non potest esse sine dolo: ex quo non contendit reus vel actor de iurisdictione quod idem est in vtroque vel etiam si contenderetur, sed lata est sententia a qua non est appellatum. ar. inf. eo. si quando. vbi etiam no. vel si non est sententia lata eam expectare debet. ff. de iudi. si quis ex. Si autem post appellationem legitimam vellet aliquam partem ad aliquid iniuste cogere secus dicendum est, vt not. infr. de appel. dilectus. ( Coercere). ff. si quis ius dic. l. 1.

CAPVT II.

SANE. (Opponuntur) ad eosdem iudices impetrare, & sub eadem data, sed in diuer. sis formis, & ita non est con ta upas recrire: ceteram, (nnotuit) expone vt diximus sup. de re scrip. cum contingat.

CAPVT III. 1 Nunquid teneat sententia lata a iudice, qui non sequutus est consilium requisitum. 2 An in commissione causae possit apponi haeconditio, committo tibi causam quamdirreuocauero. ltem quid si dicatur: committo tibi causam vt sententiam feras, nisi reuocauero. babes in num. 3. 4 An delegatus Papae vtens bac clausula procedas omnibus imfpectis dicatur transtulisse potestatem a se im alium. 3 Quibus casibus possit delegatus reuocare iurisdictionem.

SI PRO DEBILITATE. (Committere) Vel partibus contradicentibus, cum hinc appareat hanc potestaem sibi concessam. infr. eo. quamuis. &. C. de iu. a iudice. & quia potestate sua vtitur, nemini iniuriam facit. sup. de elect. cum ecclesia. ff. de iniur. iniuriarum. §. 1. malitiose tamen se exonerare non potest. inf. eo. pastoralis. §. 1. arg. contra. infra, eo. super quaestionum.

2 (Consulere) tanquam virum discretum, non tanquam iudicem, nos dicimus quando possit & tenetur sibi requirere consilium, & non requisierit non tenet sententia. ff. mam. diligenter. quamuis sit requisitum consilium, non sequatur, tenet sententia. inf. de arbi. cum olim. sup. de ele. cum in veteri. ff. de admi. tut. decreto. Alii tamen dicunt, quod tenetur sequi consilium. arg. inf. de offi. leg. licet. 2. q. 1. nomen. 3. q. 6. multum. ff. de iudi. eum quem. §. 1. de hoc etiam no. inf. eod. super. in gl. nunquid si iudex, & sicut posuit in literis commissionis de suo consilio requirendo, ita potuit ponere, quod requireretur consilium alterius, quia quando committit potestatem habet cer. tam legem, & conditionem suae commissioni dare, sicut primus delegans, cum non prohibeatur. arg. inf. eo. c. 1. hanc autem conditionem apponere non potest vt sententiam ferat, secundum quod ipse mandat. ff. de arbi. item si vnus. §. item Pompo. & habet locum haec decr. vbi totam causam committit, nam si per partem tantum commisisset, tunc non requireretur consilium primi delegati, sed idem ipse diffiniet. infr. c. super quaestionum. §. porro.

Sed nunquid hanc conditionem potest apponere, committo tibi causam quandiu reuocaueroe Respon. sic, quia per hanc commissionem non intendit committere sententiam, haec enim clausula, quandiu reuocauero restringit commissionem ad alia praeter sententiam, nam si sententiam commisisset iurisdictionem reuocare non posset. ar. inf. eo. super quaestionum.

3 Sed quid si dixerit committo tibi causam, vt sententiam feras, nisi reuocaueroRespon. hic sententiam ferre non poterit, & quando voluerit poterit reuocare, quia cum clausa sit contra substantiam commissionis, non tenet commissio, quo ad sententiam. infr. de condi. app. c. vlt. 32. qu. 2. aliquando solet. sed nec quo ad alia, dicunt quidam tenere commissionem, vel potest dici, quod haec conditio non est contra substantiam commissionis, sed est tantum contra ius, & ideo commissio tenetur, & sententiam ferre poterit, & conditio est reiicienda. inf. de condi. ap. c. 1. & potest has conditiones in principio ponere, sed quando facit commissionem, executionem autem post sententiam sibi retinere non potest, cum extunc tantum primus delegatus appellare possit, & alia exercere. inf. eo. super quaestionum.

Omnibus inspectis nobis videtur, qud ille delegatus Papae, qui dixit haec verba non transtulit omnem iurisdictionem a se in alium, quia sub conditione commisisse videtur, vnde ante conditionem extantem non cedit eius dies. ff. de ver. sig. cedere diem. vnde videtur nobis, quia si appelletur ab huiusmodi subdelegato, non Papa, sed delegatus Papae est appellandus. Item a subdelegato potest si vult reuocare iurisdictionem, & quod non tenet sententia subdelegati, nisi requirat consilium delegati, & tunc requisito consilio si placuerit delegato, quod subdelegatus ferat sententiam feret, & si prohibuerit non feret.

Et idem videtur, si delegatus committat vices suas, quamdiu reuocauerit, vel si non reuocauerit, vel ferat sententiam, si placuerit partibus, & si non placuerit, quod causam remittat ad delegatum. Nam in omnibus dictis casibus, videtur quod delegatus antequam feratur sententia per subdelegatum, quod possit reuocare iurisdictionem, & quo d ad eum potest appellari. & ar. huius decre. & propter rationem supradictam, quia non transtulit totam iurisdictionem in alium. inf. eod. super quaestionum. §. porro. & tamen si subdelegatus ferat sententiam in casibus, in quibus potest tenebit sententia, & non appellatur delegatus, sed Papa, quia res venit ad eum casum quod totam iurisdictionem videtur in se transtulisse. Alii tamen contradicunt. (Graues) puta, inquisitio vel prouisio alicuius ecclesiae de episcopo, vel alio ministro, & hoc tunc tantummodo, cum ei dictum est, quod personaliter intersit. inf. eo. c. vlt. §. 1. alias autem & si hoc dictum non sit, potest alii committere de consensu partium. inf. eo. quoniam. §. 1. vel aliter, vt ibi not.

CAPVT IIIII. 1 lurisdictio prorogari potest de tempore aa tampus, & an fiat prorogatio de casu in tasum babes in nu. 2. Item nunquid possit diminui. vide in nume. 5. Prorogatio de personis ad personas an fieri pussi clerici an possint prorogare iurisdictionem iudicis laiti etiam consentiente Episco. v po, & quid iuris sit in iudice ecclesiastico non ordinario. An prorogatio locum habeat in causis crimi nalibus & fpiritualibus. 4 In soro poenitentiali nullus habet potestatem prorogandi, potestatem absoluendi, nisi de consensu proprii praelati. lurisdictio causarum criminalium & spiritualium an possit prorogari. 6 Solennitates iuris de partium consensu remittipossunt. Si duae in eodem delicto inueniantur paena, mino r eligi debet, si vero nulla certa paenainuenitur insligi debet, quae magis timetur. Nulla certa paena inuenitur in citatis & contumacibus, sed tantum in condemnatis & contumacibus.

DE CAVSIS. (Certum quid) si. inf. 14. dicit. causa decidenda mandatur, nunquid 20. dierum gaudebit inducijs. ar. quod sic. 3. q. 3. §. spatium. im Authent. de exhi. & intro. §. illud. infr. de resti. spol. ex conquestione. ff. de re iudi. l. 3. §. vehemens. arg. C. de in integ. resti. petendum. Sed contra videtur, quod hic dicitur, quod expirat iurisdictio, nisi progetur. Sol. credimus dilationes in quaestione praesenti non sublatas, sed arctandas. arg. nam licet alias causae criminales intra biennium sint ter minandae, quandoq: tamen 3o. dies statuuntur. C. vt omnes cau. tam ciui. quod cri. l. 1. & tunc similiter minui oportet dilationes.

Consensus) prorogatur iurisdictio de tempore ad tempus, vt hic. inf. eo. consul. ff. de iudi. l. 2. §. si iudex. & eodem modo potest etiam diminui, vt si alicui mandetur, quod intra sex menses mittat causam instructam de consensu partium, hoc tempus potest diminui de re ad rem. ff. de iudi. de qua re. §. 1. ita tamen. quod non proroget ad causas, quae propter sui excellentiam eis delegari non possunt. C. vbi cau. fis. l. 1. C. de poen. iudi. placet. ff. de offi. eius cui man. est iuris. l. 1. & in his prorogatur iurisdictio tam ordinarij, quam delegati, fit etiam prorogatio de personis ad personas, videlicet, quando aliqui qui non sunt de iurisdictione alicuius, eligant eum in suum iudicem, siue praesit tribunali, siue non, id est, siue habeat merum imperium, siue non. C. de iuris. om. iudi. l. ff. de iur. om. iud. si conuenerit. de personis ad personas non potest prorogari delegati iurisdi. inf. eo. P. & G. maxime cum delegati iurisdictio non debeat fines excedere mandati. inf. eo. cum olim. IClerici etiam non possunt prorogare iurisdictionem iudicis laici etiam consentiente episcopo, sed nec iudicis ecclesiastici non sui ordinarii sine licentia sui episcopi. inf. de fo. compe. si diligenti. & c. significasti. Fiet & alia prorogatio de iure, vbi non requiritur consensus partium. inf. eo. quoniam abbas. &. inf. de ali. iud. mu. causa fac. c. 1. de iudi. quia V. procurator etiam sine speciali mandato prorogare non potest. inf. eo. cum olim. abbas nisi esset procurator habens liberam administrationem. ff. de procu. procurator cui. ff. de pac. rescriptum. §. vlti. & l. seq. quia tunc satis concederem, quod de tempore ad tempus, & de re ad rem prorogaretur.

Quidam etiam dicunt fieri prorogationem de casu in casum. ar. inf. de app. cordi. Sed certe si bene attendas, ibi potius est omissio legitimae exceptionns, quam prorogatio iurisdictionis: vt not. inf. eod. prudentiam. in glo. quae incipit, superuenientis. Idem nobis videtur verum, tamen si bene attendas potius dicitur omissio legitimae exceptionis quam prorogatio iurisdictionis, scilicet, amittere causam appellationis, & procedere in principali. 2 Item dicunt quidam prorogationem locum habere in causis criminalibus & spiritualibus, & quo ad poenam sanguinis, & quo ad poenam depositionis & excommunicationis, dummodo iudices tales sint, qui merum imperium habeant, & etiam habent potestatem talia iudicandi & puniendi, licet non hos qui prorogant. ar. pro eis, quia per reconuentionem licet prorogare, & per consensum: vt not. i nfr. de mu. peti. c. 1.

Alii tamen dicunt in praedictis omnibus contrarium, & maxime in sententia excommunicationis, & in alijs poenis spiritualibus, quarum potestas & iurisdictio ad nullum peruenit, nisi a solo Deo, vel eius vicario, alia autem potestas & iurisdictio peruenit ad principes a populo. insti. de iu. na. §. sed & quod. 1 sllud etiam certum est, quod in foro poenitentiali nullus habet potestatem prorogandi potestatem absoluendi, nisi de consensu proprii praelati. infr. de poe. & re. omnis. Item non est simile de reconuentione, vbi a lege iurisdictio prorogatur ad prorogationem, quae fit solo consensu. Alii dicunt & forte melius, quod iurisdictio tam criminalium causarum quam spiritualium potest prorogari per solum consensum partium, dummodo iudices sint tales, quod de his possunt cognoscere, sed potestas excommunicandi vel absoluendi non potest per partes prorogari, cum super eam nulla habeant potestatem. Sed bene possunt partes dare alicui iurisdictionem cognoscendi, & diffiniendi, an excommunicatio sit iusta vel iniusta, & ideo puniendus sit excommunicator. Item non est simile, quia de praedictis non potest iri ad arbitros, ergo nec prorogari iurisdictio, quia hoc est propter vtilitatem arbitrorum, quod non est in iudicibus prorogatis.

Item videtur, quod sicut iurisdictiot potest prorogari de tempore ad tempus, ita potest &diminui, vt si mandetur, quod intra sex menses mittat causam instructam, de consensu partium potest intra minus tempus remittere. Quidam ta¬ men communem sensum dicunt necessarium in prorogatione hac vbi literae impetrantur de communi consensu, vel etiam sine communi, sed est communis negligentia, quod non proceditur intra terminum praesixum, vel etiam com munis stultitia, quia nimis breuem terminum praefixere, alias enim si per malitiam partis contra quam impetratae funt literae protelaretur causa vltra terminum non finiretur terminus. arg. C. deresti. in integ. peten.

Nos contradicimusicet quod si per mas litiam alterius partium prorogetur causa, tamen terminus non prorogabitur, nisi de consensu partium, legi autem petende respondemus, quod illa habet locum, vbi terminus praefigitur parti, vt probet aliquid intra certum tempus, quia tunc esset graue, quod pars, quae non fuit in mora puniretur: hic autem loquitur, quando terminus praefigitur iudici, vbi nullum paratur praeiudicium partibus, si ab eo ad superiorem deuoluitur iurisdictio. ar. C. vt intra cer. tem. cri. quaest. ter. per totum, & de hoc not. infr. de sen. excom. solet.

Consensu) ar, iuris solennitates remitti de consensu partium. inf. de resti. spo. licet. inf. eo. consulta. ff. de fer. l. 1. & intelligo hoc de solennitatibus in fauorem partium introductis, secus vero in his quae pro publica vtilitate introductae sunt. 3. q. 3. accusatores. 23. dist. quorundam. C. de lib. cau. nec si volens. C. de arbi. in Authem. decernimus. C. de lib. cau. l. vlti. §. sancimus. (Iudicio) id est. sententiae.

(Poena) sicut est in vsurarijs. inf. de vsu. quia in omnibus. & hoc intelligas a principio, si enim perseueret in contumacia crescere potest poenam. infr. vt lit. non contest. quoniam frequenter. inf. de iureiu. debitores. ad nostram. infra, de vsur. praeterea. quod si duae inueniantur poenae in eodem delicto, minorem eliget. de poe. dist. 1. poenae. 30. dist. si quis sponte. si qua fe. vel ex hoc videtur arbitraria, vbi vero non imponitur certa poena, infligi debet quae magis timetur. infra, vt lit. non conte. quoniam frequenter. In citatis autem & contumacibus nulla certa poena inuenitur, sed tantum in condemnatis & contumacibus(Punire) hic habes quod iudex delegatus potest mulctare. fi. C. de spor. l. 2

CAPVT V. 1 Pralibito aliquo, probibetar omne ia per quod venit ad id. 2 Quid iuris est in vno comnexorum, idemin altero.

PRAETEREA SVPER HOC. (Ordinario) infra, de spons. ex literis. (non habeant) delegante. ( Plenaria) nam conoesso principali conceditur accessorium. 8. dist. quo iure. 16. q. 1. si monachus. ff. de iur. om. iudi. l. 2. ff. de re iudi. quidam. C. vbi & apud quos. l. vlti. contra. 21. q. 3. constituit. ff. de po. l. 1. §. qui depositus. ff. de vsur. idem si fundus. 2. q. 7. quisquis. (Plenariam) Item prohibito aliquo, prohibetur omne id, per quod venit ad id. ff. de spons omnino arg. contra. ff. de lib. & posthu. si ita. §. penult. Item quod iuris est in vno connexorum, idem in altero, supra de consti. translato. 1. q. 3. si quis obie. §. dist. quo iure. ff. de appel. si quis contra. infra, de eo qui dux. in ma. quam pol. per adul. propositum. C. de fideius. l. 2. de spon. de illis.

CAPVT VI. QVAMVIS SI VNVS: ET INFRA.

CAPVT VII. 1 Delegati executio ad ordinarium pectat, quia autem si nolit mandare executioni ordinarius, nunquid delegatus potest eum cogere. in nu. 2. 3 Principis non autem delegati interest indicere bellum. Delegatus an possit in corporalem possessioiem mittere. 4 Delegatus Papae non potest in rebus non suae iurisdictionis corporalem possesstionem dareiudex ecclesiae siue ordinarius siue delegatus an possit in causa suae iurisdictionis in possessione laicali sententiam exequi.

SIGNIFICASTI NOBIS. (Ordinarius) hic videtur quod executio delegati primo pertinet ad ordinarium. 2. q. 6. quisquis. ff. de re iudi. a diuo. nos credimus delegatum posse per se, vel per alium, sicut mauult executioni mandare. infra, eo. quaerenti. & c. pastoralis. §. quia vero. ordinarius etiam si sciat iniustam sententiam, necesse habet executioni mandare. infra, 2c. pastoralis. §. quia vero. Non vult.

Sed quid si nolit mandare executioni ordinarius, nunquid delegatus potest eum ad hoc cogere, argu. quod non, vt hic. Item quia super eam nullam habet iurisdictionem, cum de ipso in literis nulla mentio habeatur. Arg. contra: quia potest alios cogere, vt delegationem eius suscipiant. infra, eod. pastoralis. &c c. vlti. & potest excommunicare illos, qui impediunt executionem eius. infra, eod. ex literis. & omnes turbatores iurisdictionis suae supra, eod. c. 1. Imo quod plus est potest cogere seculares potest ates, vt exequantur. 23. q. 5. administratores. & c. principes. infra, de offi. or. c. 1. & hoc videtur verius, quia delegatus delegantis vicem obtinet in causa sibi commissa, & in omnibus pertinentibus ad causam, inter quae est executio. 93. dist. c. vlti. arg. sup. de rescri. super literis. cum contingat. & expresse habes infra, eod. pastoralis. §. quia vero.

Executioni) non autem indicere potest bellum contra eum, hoc enim est principis. 23. quaestio. 3. c. 1. &. 2. cum tunc sibi liceat exequi sententiam: vt infr. eo. in literis. poterit dare corporalem possessionem, non solum causa custodiae, sed etiam veram. arg. infra, de re iudi. cum aliquibus. C. de iud. properandum. ff. ad munici. ea.

Sed est hoc verum sine armis & sine contentione defensionis dare potest, nam si ipse per se, vel a se vocatos milites ipsam rem non poterit aduocare, sed ordinario iudici mandabit, vt manu mulctari faciat. 23. q. 5. administratores. ff. de rei ven. qui re. ff. de re iud. ad mo. §. 1. ff. de iur. om. iu. iubere. Item secus in delegatis ab alijs, qui in possessionem corporalem mittere non possunt, sed decernere tantum & ordinarius mittet. ff. de dam. in fec. l. 3. §. 1. Item non credimus, quod delegatus Papae in rebus, quae non sunt eius iurisdictionis, puta in possessionibus laicalibus possit dare possessionem corporalem, puta si cognoscat de dote: vt infra, de do. inter vi. & vxo. de prudentia. vbi no. vel de alijs consimilibus, sed laico iudici dari mandabit. ff. de re iudi. admo. §. 1. 95. dist. cum ad vestrum. 11. q. 1. de persona. in fi. secus autem in possessionibus ecclesiarum, quia nulli dabit corporalem possessionem, vt est dictum. Alii tamen dicunt ex quo causa est de iurisdictione ecclesiae, licet possessiones sint laicales, tamen iudex ecclesiae siue extraordinarius siue delegatus, etiam in possessione laicali sententiam exequetur. Innoc.

CAPVT VIII. 1 Indes delegatus an possit tranfidtionempartium executioni mandare. 2 ludex ordinarius an & quando mandato iudicis delegati resistere possit.

SI QVA NDO. (Minor ecclesia) vt plebanos, praepositos, & huiusmodi. ( Traxerit) quia per literas Papae, alias canonicae dicant se ibi canonicos vel canonicandos. ( Transactione) id est, amicabili compositione. ( infr. de transact. statuimus. infr. de praeben. nisi essent.

Non intelligas per hoc, quod dicit hic de transactione, quod iudex delegatus ad iustitiam faciendam, debeat transactionem executioni mandare, hoc enim dicere, esset absurdum, cum non sit ei conmissum, sed hoc ideo dicit, quia cum hic iudex delegatus esset super beneficio, & personis, de quibus agit hic, & dicat praedicta facta esse authoritate delegati, infe riores iudices ei resistere non debent, nisi appellando. Si autem non contendent se authoritate delegati facere, tunc credo, quod eis resistere posset sine appellatione.

Item credimus si in dicto suo exprimeret errorem, scilicet, quod diceret ad me pertinet executioni mandare transactionem partium, licet sola institutio sit mihi commissa. arg. inff. de sent. excom. per tuas.

Non ob. infr. de praeben. nisi esset, quia iudex ibi nihilominus mandauit executiom, sed Papa confirmauit ibi, quod factum fuit ratione delegationis, & quod factum fuit ratione compromissi, iudicibus enim male procedentibus. scet ad ea quae non sunt sibi commissa resistere possumus, & contra eos competit interdictum vnde vi. arg. ff. de iur. fis. prohiberi. Sed si aliter circa ea quae sibi comissa sunt male agant, licet hoc certum sit, tamen eis resistendum non est, nisi per appellationem, vt hic. (Canonicam) quae sola praestet causam possidendi & iustum titulum. infr. de insti. ex frequentibus. C. de manci. l. 3. arg. infra. de iure pa. cura pastoralis. C Resistere) sed appellare debet. infra eodem, super eo. ff. de appel. a sententia. & ex quo per appellatior nem delegati fuit iurisdictio reuocata, non debet mandare sententiam executioni, sed supersedere. infra eodem, pastoralis. §. praeterea. vbi not. & sic ex tunc potest resistere violenter, cum non sit eius iudex. arg. infra, de appel. bonae. & c. dilectus.

Hoc autem sic intelligo verum. sez. quod non possit resistere si possidebat rem, vel ius illud in cuius possessionem mittitur is, de quo agit, vel in quo fit executio sententiae. Sed si non possidet, licet eum aliter res tangat non resisteret violenter, & sic loquitur decr. praesens.

Sed obiicies, nonne hic ordinarius quasi possidebat ius instituendi, ergo resistere poteste Respon. si peteretur ius instituendi locum haberet quod dicitur, scilicet, quod de iure resistere posset: & si non appellasset, cum secum actum non esset arg. praedictarum decre. ff. de re iudi. admo. nisi sibi aliud imputare posset, sed hic non negabatur ius instituendi ad episcopum pertinere, nec sibi eius possessio auferetur, licet clericus mittatur in possessionem canonicatus, & praebendae: capitulum autem si appellaret praedictam resistentiam facere posset, quia eius iuri detrahitur.

CAPVT IX. 1 Iudicu ordinari & delegati diferentiacirca sententiam latam, quae est ipso iure nulla. Verba cum effectu recipienda sunt. 1 Si mandatur cuipiam vt prouideat alicui quod in vna ecclesia recipiatur, potest antequam ibi reciptatur, mandare quod in alia recipiatur. ludex delegatus an possit sententiam quam tulit reuocare. Delegatia secunda praefertur priori.

IN LITERIS. ( Praecepit) supple etiam mandata est, verba enim cum effectu recipienda sunt. infra, de cle. non resi. relatum. de poe. distin. 1. haec autem expresse. supra eodem, significasti. & hoc potest vsque ad annum a die latae sententiae. infra eodem, quaerenti. In iudi. ordi. & delegat. obtinet quod si tulit sententiam, quae teneat, quod eam vlterius reuocare non potest, & hoc satis patet, quod non appellatum transit ad rem iudicatam, & si est appellatum ad iudicem appellationis pertinety confirmare, vel infirmare primam sententiam, & non ad iudicem, a quo appellatum est. Item si appellans renunciat appellationi, hoc ipso firma manet sententia, nec iudex post renunciationem appellationis potest mutare sententiam infr. de senten. & re iudi. quod ad confultationem. ff. de re iudi. quod iussit. Si autem sententia lata nulla sit ipso iure, tunc distinguendum est inter iudicem ordinarium, & delegatum. Nam iudex ordinarius iterum cognoscit, non obstante sententia quae nulla est. Item causam incipiet a capite. C. quomodo & quando iu. a l. si praeses. Si autem sit delegatus, non incipiet causam a capite, quia functus est officio suo, & non remanet iudex. C. quomodo & quando. si vt proponis, quia iam desiit esse iudex. ff. de arbit. qualem. in fin. secus autem estin factis, & in omnibus alijs praeterquam in sententijs. Nam illis, scilicet, in actis & in alijs, praeter sententias, siue sit ordinarius, siue delegatus si non tenet, quod fecerit, vel si tenet, & non est bene factum, vel alias effectum non habet de iure, tunc illud potest recte facere, & de ordinario quidem constat, supra, de elect. cum terra. de delegato autem constat, supra eodem, significasti. & videtur haec distinctio probari. ff. de arbit. qualem. §. fin. infra, de praeben. relatum.

Ex praedictis colligitur, quod si alicui mandatum est, quod faciat alicui prouideri, & scripsit in vna ecclesia prouisione, quod antequam ibi recipiatur, potest mandare, quod in alia recipiatur.

Nec obst. supra de reseri. in nostra. quia loquitur quando plures literae super vnius prouisione impetrantur in fraudem. Si autem per primas literas sit receptus, tunc vlterius non habet prouisor quid faciat, quia plene executus est mandatum apostolicum, & ideo non tenet secunda prouisio. argu. hic infra eodem, venerabili. Item videtur si mandatum est alicui, quod prouideat alicui, nam si prouidit ita quod prouisio teneat de iure: licet de facto non habeat possessionem vlterius, tenet secunda prouisio, quia contrarium dicitur sequitur absurdum, scilicet, quod per vnum mant datum consequatur, non solum duas, sed multas prouisiones & omnes valebunt. Aliqui tamen contradicunt. Idem etiam in compromissarijs, quia si prouideat ignoranter de aliquo, cui prouideri non potest propter defectum natalium, vel propter alium defectum, vel si electus nolit suae electioni consentire: iterum alium eligent, nisi reuocetur potestas ei data, quod facere possunt, vt not. supra de elect. in causis. In delegatis etiam idem dicimus, quia si totam causam committat: tunc si subdelegatum non recipiant, vel etiam si recipiant ante tamen. quam incipiat vti iurisdictione potest reuocare iurisdictionem alii delegatam, & alii committere: vt not. infra eodem, venerabili. in fin.

CAPVT X

CONSVLTAT IONIBVS. Spoliatum) oportet enim eum probare, & possessionem & deiectionem. infra de restit. spoli. olim causam. ff. quod me. cau. si cum exceptione. ( Contumaciam) si autem esset contumax, fieret missio in possessionem, vel si esset lis contestata, procederetur ad sententiam. C. de iud. properandum. inf. vt lit. non contest. quoniam frequenter. & not. de hoc. infra, de eo qui mit. in possessio. si aduersus.

CAPVT XI. 1 Nanquidiudex vindicare possuit impedienter executionem sententiae. 2 An contra probibentem competat actio ad boc. vt remit tat prohibitionem. Debitor an possit agere ad remissionem probibitionis.

SANE. (Rebellis) qualiter iudex potest iudicare turbantes iurisdictionem suam. not. supra eodem. c. 1. Sed hic quaero, an possit vindicare impedientes executionem sententiaet Respon. sic, si minis vel dolo impediant eum. Si vero de iure se opponant executioni, tunc ordine iudiciario seruato, iudex contra impedientes potest procedere, scilicet, summaria cognitione. ff. de re iudi. a diuo. §. si super. Sed si praeter executionem extra iudicium quis prohibeat aliquem soluere alii, quia dicat sibi no¬ men legatum . argu. eius quod est. Ci de leg. l. 3. non potest ab hac prohibitione prohiberi, quia iure suo vtitur. supra, de elect. cum ecclesia. arqu. C. de rei ven. l. 2 si fundum. C. debi. vend. pig. l. 1. Sed nunquid competit actio contra prohibentem, vt remittat prohibitionem: argu. quod sic. ff. de no. ope. nunc. l. 1. in princ. & l. de pupillo. §. si is. Quidam tamen dicunt, quod contra eum potest debitor agere, vt remittatur per iudicem, id est, vt ei detur potestas soluendi cui vult. ff. de no. oper. nu. de pupillo. §. qui rem is. & §. si is. & l. praetor. §. 2. vsque in fin. ar. ff. de inge. ma. diffamari. videtur tamen aliud, scilicet, quia debitor non possit agere ad remissionem prohibitionis, cum habeat alia remedia, scilicet, quod potest cautionem petere Aab eo, cui soluit, quod seruabit eum indemnem contra alium. C. de pet. haere. l. vlti. §. si autem. ff. de rei ven. is a quo. & l. seq. sed in noui oper. nun. secus, quia non potest procedere ad aedificandum, quin demoliatur, nisi facta remissione per iudicem: vt ff. de no. oper. nunc. l. 1. in princ. & per hianc tamen remissionem non fit ei praeiudicium, quin etiam iterum possit petere demoliri opus alia ratione, non tamen propter hoc, quod aedificatum sit post nunciationem. Alius autem creditor contra creditorem prohibentem debitori, agere non potest: cum ex mera prohibitione nullum sibi praeiudicium fiat, quia eo prohibente petere potest. arg. ff. de re. iudi. saepe. Nec est prohibitio modus auferendi actionem vel impediendi. C. de rei ven. si fundus. (Vices) 93. distinct. c. vltim. ff. de offi. eius cui man. l. 1. (Episcopus) cuius causa delegato est commissa, vel non est causa huius episcopi delegato commissa, sed aliter impediunt executionem delegati.

CAPVT XII.

EX PARTE N. (Vacare) talis concessio beneficii facta a Papa valet. infra de conces. praebend. proposuit. ab alio non. inf. de conces. praeben. nulla. (Archi.) vel quem tenebat auunculus R. (Omnino) id est, pure & sine omni conditione, alias esset simonia. 8. q. 3. talia. infra, de testi. veniens. (Posterioribus) quae exceptiones eliduntur, quia in eis tacita fuit ea veritas, quae si expressa fuisset, literas non habuisset, scilicet, de prioribus literis. supra, de rescrip. super literis. & ita non procedit oppositio quod generale derogat. de quo not. sup. de rescript. c. 1.

CAPVT XIII.

EX PARTE TVA. & infra. (Procedere) supra de rescri. causam. Sed contra arg. eod. tit. cum dilectus. ( Nullae) & specialiter enumeratae. ff. si quis caut. sed & si. §. quaesitum. alias generale verbum non sufficeret. infra, de resti. spol. audita. (Antecessor) 2. q. 8. lator. 21. q. 2. placuit. 27. q. 1. fi homo. Sed expone eos non sic expressisse vt in factis sibi notis qualia erant quae dicuntur in contrarijs.

CAPVT XIIII. 1 Iurisdictio penes loca & dignitater esi, & non penes personas. 2 Delegationes an transeunt ad successoret.

QVONIAM. (Praefixum) Cum altero socio qui adhue viuebat. Nos dicimus & si fine altero terminum praefixiset, imo plus & si neuter citasset & ambo essent mortui: tamen suc cessores procederent in causa, cum sit iurisdictio penes loca & dignitates, & non penes personas. Et ex hoc apparet, quod si taliter delegatus ad aliquam transeat sdignitatem, tales delegationes dimitteret suo successori, imo quod plus est etiam si incoepisset procedere. C. de iudi. properandum. §. si autem. in medio. infra, eod. pastoralis. §. vlti. Authent. vt nul. iudi. §. & haec vera. ff. de iudi. mortuo. quamuis illa in ordinario loquatur: sed in delegato expresse loquitur. infra, de offi. ordi. pastoralis. (Illi) scilicet abbati Cisterci. substituto loco mortui. (Socium) arg. successorem teneri ad id, quod praedecessor. inf. de solut. c. 1. de offi. deleg. pastoralis. circa fin. 11. quaestio. 3. si episcopus. 12. quaestio. 2. licet huiusmodi. 1§. q. 2. dudum. ff. de iudi. mortuo. C. de ser. corrup. l. furti.

CAPVT XV. 1 Delegatas non instituit, sed pronunciat ordt. naudam ecclesiam ad praesentationem illius, qui obtinet ius patronatus ad se pertiner 1 Nunquidordinarius examinet praescntatum, ex quo eum approbat delegatu¬ sola electio habetur pro confirmatione, vbi Papa mandat vel simpliciter rogat aliquod tapitulum, vt aliquem canonicum faciat.

SVPER EO VERO. ( Aliquos) qui se dicunt patronos, vel qui sunt. (Ius) scilicet praesentatione. ( Ordinet) quaeritur in quo prosit adiectio ista, scilicet, quod ordinet eccle. siam, cum ad eum non pertineat institutio, nec sibi fieri debeat praesentatio, vt hice Respon. quidam nihil aliud pertinet ad hunc delegatum, nisi ferre sententiam ad quem pertinet praesentatio & ex1 ponunt. (Ordinet) id est, ordinandas decernat, & ordinari faciat, scilicet, vt episcopus eligat, vel capitulum, vel quis alius ad quem pertinet Archi. in stal. sup. de offi. Archi. vt nostrum. Alii tamen dixerunt, quod hic plus habet, quare si ordinatio deuoluta esset ad Papam, quod authoritate harum literarum ordinare posset. Hic autem constat, quod per tales literas nunquam fit praeiudicium alijs, vt hic.

Et haec vera sunt, vbi causam inter partes committat, quia tunc non intendit facere alicui gratiam vel praeiudicium.

Si autem de plenitudine potestatis, vel intendens alicui gratiam facere, vel poenam irrogare, committeret ordinationem alicui alicuius ecclesiae vel personae, posset sustineri, quod posset canonicos facere & eius canonicatus dare. arg. sup. de rescrip. abbatem. infr. de praeben. pro illorum, & stallum assignare, & omnia alia facere, quae sunt facienda, si factum respiciat siue ius. Alii tamen dicunt, quod nobis non placet, quod debet mandare ei ad quem de iure pertinet, vt stallum assignet & alia faciat, quae de iure vel de facto, maxime facienda sunt. infra, de priuil. pastoralis. C. qui pro cau. ser. ali. l. 1. Si autem ipsa facere renunciet sine causa, & tunc ipse posset instituere & alia singula facere. arg. pro eis quod dicitur. supr. de rescript. abbatem. & sup. eodem, significasti. hic enim est ordinata ordinatio, & quidam sic generaliter intelligunt, etiam si inter partes committatur causa, cum hac eadem clausula.

Sed quaeres secundum istos, nun¬ quid examinabit praesentatum ex quo approbatus est per delegatum t argu. quod sic. supra de elect. venerabilem. Respon. non debet approbari per delegatum, sed per ordinarium qui examinabit eum ised si quid dubii fuerit decidetur per delegatum, intelligitur enim fieri ordinatio tunc demum, quando fit cum effectu, nec intelligitur suo officio sunctus quousque ordinata sit ecclesia. infra, de cle. non resid. relatum. Sed quid si non appellat ordinarius, teneret quod fit a delegato, imputetur enim sibi, quod seiuerit, & non contradixit cum distinctione tamen: vt not. infra, de re iudi. cum super contra. supra de rescript. ex parte, secundum nos non habent locum istaeobiectiones. Item videtur quod si Papa mandat, vel simpliciter rogat aliquod capitulum, quod aliquem faciat canonicum, fola electio habetur pro confirmatione, quia authoritate Papae hoc faciunt. argu. infra, de praeben. pro illorum. nisi preces potius inducerent, alias innuerent consilium quam mandatum. arg. ff. man. l. 1. & 2. §. fin. & per hoc videtur, quod si Papa scribit patronis elericis, quod nemini praestabunt, sed ipsi tantum instituent authoritate Papae, sed secus in patronis laicis. arg. supra de rescript. abbatem. infra, de iure patro. cum autem.

Et haec vera sunt, siue sit merus executor datus, siue sit datus ad compellendum tantum executor, & idem est etiam si nullus sit datus executor, quia authoritate Papae funguntur non tantum executores, sed etiam illi quibus mandatur de recipiendo. (Archi.) supra de offi. archi. c. 1. contra. in eod. tic. satis. cum ibi notat. ( Intentionis ) infra, de decim. ex multiplici. infra, de restit. spol. audita. ff. de translat. cum Aquiliana. ff. de pact. tres fratres. 22. q. 2. ne quis. (Commissa) infra, de fi. instru. inter dilectos. C. quib. res iudi. l. i. & 2. q. 5. interrogasti. ff. de lib. cau. si vsumfructum. 16. q. 4. ne quis. C. res inter ali. ac. si cum fratre. arg. contra. 24. q. 1. subdiaconus. 71. distinct. tantis. infra de iudi. at si cleri. ff. de re iu. saepe. 36. distinct. c. 1. ff. deposi. l. 2. in princip. 11. q. 4. cum multae. & sunt casus vbi non habet locum illa regula, res inter ali. etc. ff. de inoffi. testa. l. Papam. §. meminisse. ff. de sta. ho. ingenuum. ff. de lib. agno. l. 2. §. fi parens. ff. si ser. vend. locum. §. fi fundus. ff. quemadmo. ser. amit. si commune. C. de com. re alie. l. 2

CAPVT XVI. 1 Corfafis semper praeiudiat nisi quando pracessit metus Netus non praesumitur. 2 Qummun ad mandatum iadicum dimiss sie vxor, nibilominus agi potest. 2 Si plnret sunt iudites in una eausa & avnus sit absens, an teneat quod fit apluribus, & quid sit dicendum & si omnes sint praesentes & inter se discrepant, an tune sententia plurimerum valeas.

CAVSAM MATRIMONII. (Adeo affecit) & ideo non nocet. 31. quaestio. 2. Lotharius. I5. q. 6. c. 1. imo matrimonium non dico tantum standum confessioni vnius, sed nec amborum. infra, de eo qui cog. consan. vxo. suae. super eo. 35. quaestio. 6. §. vlt. nisi fama amborum confessioni consentiret. 35. q. 6. si duo. quamuis quidam aliter illud intelligunt.

1 (Confessa est) forte in absentia iudicis, & idem forte in praesentia, sed tanta erat seuitia siue potentia viri, quod mulier timebat, quod si coram iudice negaret, quod eam fortius affligeret. Vel potes dicere, quod cuilibet viro tanta potestas est, quod mulier sibi subiecta sit. Sed hac ratione posses dicere, quod confessio nullius vxoris tenetur, nec sibi praeiudicaret, cum quaelibet hoc ipsum iuste timere posset? R.st ond. quia semper praeiudicat confessio, nisi quando praecessit metus, & hoc ideo, quia non praesumitur metu fecisse, nisi quando metus vel verba praecesserunt.

3 (Ad iudicium) no. quod licet hic ad mandatum iudicis amissa sit vxor, tamen agere potest, & si non sit violenter eiecta, sufficit enim quod temere eam dimisit. infra, de resti. spo. literas. in prin.

Et hoc est verum, vbi nulla sententia est, vt hic. Vel est aliqua, sed est appellatione suspensa, cum omnia facta post appellationem legitimam debent in statum pristinum reuocari. infra, de appel. bo. me.

(Vnius) no. quod si plures sunt iudices, vno absente, siue iusta de causa, fiue per contumaciam, nisi se excusauerit vel delegauerit vices suas, non tenet, quod fit a pluribus praesentibus. ff. de arbi. item si vnus. §. vltimo. & l. seq. infra, de offi. dele. prudentiam. ff. de re iudi. duo ex. & hoc in dele. sed committere potest etiam si in literis hoc non continetur. supra, eod. quamuis. nec sufficit alterius excusatio, nisi committat, ordinarii autem bene ferunt sententiam separatim. ff. de offi. com. l. 1. in prin. argu. C. de Authen. prae. l. vlti.

Sed nec hoc semper, nec in omnibus ordinarijs obtinet, si vero omnes sunt praesentes & discrepant, teneret sententia plurimorum. 64. dist. c. 1. 2. & 3. Si vero aequaliter discrepant, scilicet, quia duo absoluunt reum, duo condemnant distinguo, aut sunt arbitri, aut ordinarij, aut delegati, si arbitri nulla sententia tenet. ff. de ar. diem. §. si plures. si delegati sententia pendet quoufque alteram delegans confirmet. ff. de re iud. duo. si autem sunt ordinarii tenet pro reo sententia. infra, de proba. ex literis. ff. de re iud. inter pares. nisi in libertate vbi siue contra reum, siue actorem, semper tenet sententia pro libertate & quaerela inofficiosi testamenti, vbi semper tenet pro testamento, & in matrimonio, vbi tehet sententia se mper pro matrimonio. 33. q. 5. si quis acceperit. 22. q. 4. inter caetera. ff. de inoffi. test. si pars. alias pares iudi. ff. de re iudi. inter pares. pro hac distinctione est. infra, de re iudi. c. vlti. vbi hoc totum est expeditum.

CAPVT XVII.

CAVSAM QVAE ( Interdicimus). 3. q. 5. accusatores. 11. quaestio. 3. quatuor. infra, de offi. dele. insinuante. similiter si vasallus. 22. quaestio. §. de forma. 4.d 3. idonei. infra, vt lit non contest accedens.

CAPVT XVIII 1 Delegatus an possit vni vel pluribus subdele tare causam 2 Qod non est probibitum, intelligitur concessum.

CVM TE. (Vni) Si vnus tantum est delegatus, Papae benepotest vni vel pluribus subdelegare causam, vt hic. Item dicimus, quod si sunt duo vel plures, simul omnes possunt vni vel pluribus delegare causam. Si vero vnus delegatus velit causam pluribus delegare alijs suis socijs non deleganti¬ bus hoc potest. arg. hic. Item quod non est prohibitum, intellige concessum. Alii tamen dicunt, quod vni tantum debent committere propter absurditatem, quae sequeretur si contraria vellent. & arg. ad hoc. supra, eo. quamuis. (Interposita) ad primum delegantem quod non tenet: vt no. infra, eo. super. (Indefinitam) infra, eo. super quaestionum, etiamsi sit appellatum ad Papam: quia tunc ad delegatum debuit appellari. inf. eo. super.

CAPVT XIX. 1 lurisuictio delegati quando expirat.

RELATVM. Ante litis contestationem, & citationem Legistae hoc dicunt simplicier in Authen. dele. §. omnes. ecretistae solum citationem sufficere dicunt ad perpetuitatem. infra, eo. c. 1. §. licet. ff. de iuris. om. iudi. & quia. C. quando li. princ. ob. l. 1. & 2. q. 6. antetiorum. Authen. de litis in prine.

CAPVT XX. 1 Successor praelati an & quando tencatur ex impetratione praedecessoris.

CRATVM. (Obitum) Sed quid si praelatus impetrans sit mortuus: Respon. si non nomine ecclesiae, sed proprio nomine impetrauit & impetrans ante mortem incoepit agere, haeres vel successor poterit supplere, dummodo tale sit ius, quod possit transire ad successorem. ff. de inoffi. test. si pater. sed si non incoepisset secus. Si autem impetrauit nomine ecclesiae, etiamsi non citauit, vel coepit ante mortem, tamen successor aget. sup. eo. quoniam.

Et est hoc verum etiamsi expressum esset nomen personae, & etiamsi nullo modo reus erat citatus, tamen conuenietur successor. inf. de fo. compe. dilecti. ( Inducias) vtrunque istorum, scilicet, inducit petitae & renunciatio productioni siue allegationi sufficit ad hoc vt renunciasse videatur appellationem. (Certus) idem est & si incertus sit.

CAPVT XXI 1 Vtrum duo praesentes absente tertio, & se nullo modo excusante procedere possint. e ltem an possint procedere sine probatiomibus, quod ille tertius non potest vel non vult initeresse, & Ai procedatur, an valeat precessus. babes in nu. 3. nmieu avae extes vveuores minus venire posset. 3 Nunquid iudex absens possit inuita parte ratum babere quod duo fererunt. ludicis factum an possit parti nocere. Sententia quae est nulla, an possit ratificari. 6 An sententia excommunicationis lata nomine alterius possit haberi rata. 7 An si quis nomint alterius iudicis fatiat in terra eius iurisdictionem, possit iudex ratum habere. 3 An sit differentiainteristas clausualas, videlicet, quod si non omnes poteritis aut nequiueritis interesse, vel vbi ponitur tantum, si non poteritis. 9 Nunquid quando scribitur pluribus iudicibus cum ista clausula, quod si non omnes, fiue sine clausula omnes & singuli habeant iurisdictionem. lurisdictio concessa sub conditione, an possit exerceri conditione non existente. 10 An processus iudicis in quem per errorem vel facti vel iuris consensum est, teneat. Prorogatio errore iurus, vel facti, facta, an& quando valeat. 11 Quod cum procuratore milite fit tenet, antequam excipiatur Prorogatio an valeat fne consensa tactitos vel expresso. u Literae impetratae ab &xcomunicato valent. Excommunicatio an & quaudo possit in iudicio opponi. Praescriptio an curmut contra excommunicatum, & an excommunicato currat tempus & terminus, si non produxit testes. Probationes semel productae & postea casu amissae, nunquid talis amissio sit probanda. 8 An quod bic dicitur in delegato Papae babeat locum in caeteris ordinarijs. 14 Nunquid in absolutione excommunitati vocari debeat ille pro quo est excommunicatus. Delegati an & quando possint excommunicatum absoluere. Tutor quilibet solus administrare potest, secus est in delegato, qui sine condelegate nibil facere potest: Et id quod dicitur de tutore, idem procedit in iudicibus ordinaris.

PRVDENTIAM TVAM. (Quinto) supra, de rescri. sciscitat. (Teneatur) dixerunt quidam Papam non espondere huiusmodi quaestioni, sed ipsi de suo sacco respondent, quod ad citationem duorum citatus venire debet. ar. C. de Authem. prae. l. fi. saltem allegaturus forum. infra, de ap. cum parati. sup. de rescrip. super literis. ff. de re iud. si quis. sed hoc non dicimus etiam in responsione sua credimus eum satis fecisse vtrique quaestioni, nam cum dicat duos non posse procedere ad causae cognitionem tertio non legitime excusato, & in dilatione danda requiratur causae eognitio. 3. q. 3. §. spacium. ergo non poterit dari dilatio absque tertio, praemissa vera sunt.

Sed haec ratio non placet, quia ibi non loquitur de citatione, quae bene fit sine causae cognitione, sed de dilatione danda ad testes recipiendos, praeterea isti tres non habent separatim iurisdictionis exercitium, licet omnes tres simul, ergo non possunt mulctare vel iudicare, excommunicare vel in possessionem mittere, quamuis dicant propter odium contumacie posse procedere & male. ff. de re iudi. duo ex. quamuis intelligatur illud quando non est ibi clausula, quod si non omnes etc. praeterea citatus est certus quod duo tantum citant.

1 Et ideo ad illorum citationem ire non tenetur, nisi forte ipsi dicant, quod ideo tantum duo citant, quia tertius excusauit se, nam tunc crederem, quod deberet ire vt veritatem sciat, & ius suum alleget. arg. infra, de dila. praeterea. ff. de in ius voc. l. 2. nam si dixerimus, quod vbicunque est, vel esse potest dubium, debet ire ergo sem. per, quia semper posset esse, quod foret delega. a Papa, vel imperatore, quod esset absurdum: tunc ergo tantum tenetur ille ire, quem certum est non esse de iurisdictione sua, quando ipse in citatione sua ponit causam citationis & iurisdictionis, puta quia delegatus sit, vel cum tres sin& dicant, quod si tertius excusauit, nam sic ex dictis suis sit res dubia saltem aliquam causam dubietatis habet. ff. qui. ad lib. procla. non licet. l. 3. vel quando alias est iudex citati, licet citatus possit elidere iurisdictionem eius per priuilegium. ff. de iudi. si quis ex. certum a iudicibus ad hoc deputatis, vt si dicat quomodo aliquis fuerit impeditus. arg. ff. commo. eum qui. §. vlti. & l. seq. ff. de reb. eo. qui sub tu. l. magis. §. illud. melius enim ad eum nuncium mittere, quam cum periculo reuocationis in litem procedere. supra, eo. sane. vel ad hoc sufficit vt credatur sibi, quia licet probatae fidei. 94. distin. nobilissimus. & etiam forte seruiens notus, & discretus. nam cum non sit magis periculum in absentia vnius iudicis, in vno termino leuior probatio sufficit. & forte tantum argumenta probabilia sufficiunt. sup. de cle. pere. c. 1. & 2. Sed quid si probet alia partinm non fuisse suum numerum: Respon. eum sit negatum, probari non potest. ff. de proba. ei qui. tamen si indirecte probauerit non procederet.

(Nuncium) mirum videtur quare hic requiruntur vel certi nuncij, vel excufatores literati, vel aliae probationes, cum ex quo non est praesens constat, quia vel non potest, vel non vult interesse, & sic videtur etiam, quod sine probationibus procedere possit, & verbum nequiuerit sub se continet etiam verbum voluerit. inffa, eo. §. adiicimus. & si sunt certi, certiorari non debent. ff. de act. emp. l. 1. Respon. licet sciat tamen nunciari debet. ff. de adul. denunciasse. circa prin. ff. quando di. leg. ced. legatum. vel dic melius, vt no. illa gl. ex hoc loco.

(Canonice) tper testes, qui deponant eum infirmum, vel captiuum, vel missum vltra mare, vel in aliam longam peregrinationem, vel infamem, vel alias in potestatem de iure, vel facto. sup. de rescri. sciscitatus. ff. de procur. aut lon. Nec ob. iudicis absentia in hac cognitione, dummodo partes sint praesentes, quod sic vere non potest interesse sed ipsi nesciunt & procedunt. Quidam dicunt, quod non valet eorum processus. ar. sup. eo. cum super. quia non seruato ordine processerunt. 2. q. 6. §. diffinitiua. Alii contradicunt, nam cum ipsi sint iudices, sicut apparet mihi ex conditione apposita, scilicet, quod si non omnes interesse non possunt tenebit processus duorum. (Constare) quaero cui debet constare de hac excusationet Respon. in his duobus citatoribus. arg. ff. rem ra. ha. ne satis. inf. de ver. sig. cum olim. quia periculosum esset hoc ex persona rei metiri. ff. de iudi. solemus. Sed si de hoc, scilicet, an se excusauerit, postea lite pendente fuerit dubium: tunc oportet, quod probet veram excusationem. inf. eo. cum in iure. inf. de proba. quoniam contra. nisi de hoc fuerit dubium ante, & tunc diffinitur a quibus si non fuerit appellatum cum transiuerit in rem iudicatam, de eo amplius quaerendum non est. infr. de sen. & re iudi. quod ad consultationem, transiuit enim in rem iudicatam, vt ibi dicitur.

Idem credimus & si non fuisset obiectum, nec iudicatum, sed vtraque pars sciens non legitimam excusationem coram eis litigare consentit. arg. ad hoc, quia etiam penes duos tantum est iurisdictio, sicut apparet ex tenore rescripti, licet elidi possit per exceptionem, sed si nesciens vel credens eum legitime excusatum, cum in veritate non esset: tunc adhuc possunt obiicere de non legitima excusatione tertii, & ideo non valet, quod fecerunt duo, cum tam error iuris quam facti impediat iurisdictionem. ff. det iudi. consentire. Vel vt alii dicunt, hicerror impedit iurisdictionem horum duorum, quia semper eam habebant, etiamsi non expresse vel tacite consentirent, licet cum primo sciuerint, poterunt petere illud reuocari, & appellare etiamsi non reuocetur. arg. infra, eod. cum olim. & diffinient super hoc ipsi iidem duo. arg. supra, de rescri. super literis. infra, de app. cum parati. Quamuis uideretur, quod per arbitros esset diffiniendum. infra, de ap. cum speciali. sed speciale est in sufpicione, nam nil gratius etc. 3. q. 5. quod suspecti. & qui suspectus est in accessorio & in principali. inf. eo. suspicionis. Alii dicunt sententiam B. scilicet, quod absens est legitime excusatus, vel quod ipsi possunt, & procedere nihil facere in hoc casu, nam si non constat de eius legitimo impedimento, nulla est sententia tanquam lata ab his, qui iudicandi potestatem sine tertio non habebant. ar. inf. de offi. iudi. c. pe. Item debent omnes tres cognoscere, non duo tantum, vt no. inf. eo. cum super. Sed primi respondent & bene, quod ipsi duo tantum habent iurisdictionem de hoc cognoscendi, scilicet, an legitime sit excusatus absens, cum aliter non possunt procedere in principali causa. infra, proxi. §. nisi prius de emergenti diffiniatur: vt not. supra, de elec. cum inter. Nec obst. quod dicitur ipsos tres cognoscere debere, cum illa loquatur cum omnes sunt, vel possunt esse praesentes, sed haec sunt impossibilia, vt tanquam absentis admittatur excusatio, & tanquam praesens cognoscat. Si autem duo iudicarent quod tertius absens decaetero admittendus non esset, non praeiudicaret cum hoc non esset neque principale, neque accessorium, sed si tale quid obiiciatur, propter quod perpetuo remoueri a iurisdictione debeat, fiet: vt no. supra, eo. cum super.

(Nihil) sed quid si iudex absens velit habere ratum, quod duo fecerunt, nunquid potest parte inuita: argu. quod sic. supra, de rescri. pastoralis. 9. q. 2. Lugd. 3. q. 6. hoc quippe. inf. eo. cum olim. sup. de elec. quod sicut. ff. de iudi. licet. ff. rem ra. ha. l. 3. §. vlt. ff. de adop. l. adoptio. insti. de testa. mi. §. sed si quis contra, sup. de consue. ad nostram. supra, de elect. auditis. 10. q. 2. c. 1. §. 1. quod autem in hac ratihabitione non sit necessarius consensus partis videtur. argu. infra, eo. consuluit. inf. de sen. excommuni. sacro.

Sed contra quia non debet parti factum iudicis praeiudicare. Sol. dicimus id quod duo fecerunt tertio non excusato, nec partibus in eos tacite vel expresse consentientibus non tenere: etiamsi fecerunt nomine tertii, quia licet duobus detur tantum iurisdictio in casu, scilicet, si tertius noluerit interesse: non tamen possunt exercere eam, nec tenet quod faciunt, si vult interesse, vt hic dicunt: licet enim ipsi iudices sint delegati, tamen est eorum iurisdictio mandato & conditione apposita intantum, vt si contrafaciant, non valet. si supra, de rescrip. c. cum dilecta. quia non tenet, ideo nec ratificari potest, sup. de elec. auditis. nec ob. c. Lugd. quia ibi quod factum erat tenebat, scilicet, ordinis collatio vel consecratio.

3 Item non ob. supra, de elec. quod sicut. quia ibi bene tenebat electio, licet cassari posset. Item non ob. 3. q. 6. hoc quippe. quia ibi sententia, quae nulla est non habetur rata, sed propter scandalum vitandum electio Episcopi inordinate facta toleratur, vel illud facit Papa ex plenitudine potestatis, & sic etiam potest responderi legi contrariae. ff. de adop. adoptio. saluis alijs solutionibus ibi positis. Item non ob. l. ff. de iudi. licet. & ff. rem ra. ha. l. 3. quia ibi iudicium factum inter falsum procuratorem & alium tenet, & ideo tenetur ipse procurator, siue rei, siue actoris, si dominus ratum non habet tacite vel expresse, vt in praealle. l. ff. de proc. in causae. & l. seq. Item non est contra. insti. de testa. mili. §. sed & si quis. imo est quasi solutio multorum contrariorum, nam sicut ibi inuenit omnia illa, quae solennitatem non requirunt, ita quod solennitates sint de eorum substantia, sed tantum ex aliquorum sola voluntate dependent rata haberi possunt, vel potius quasi de nouo facta valent.

Item dicimus in sententia excommunicationis nomine alterius lata, scilicet, quod non potest haberi rata. Nec ob. ff. de neg. gest. si pupilli. §. si lego. quia licet sit necesse ad hoc vt ratum possit haberi, quod sit meo nomine gestum: non tamen semper quod nomine meo geritur, ratum haberi potest, quia si non egit quomodo ratum habebitur.

Sed posset dubitari, si aliquis nomine alterius iudicis faciat iurisdictionem in terra ipsius, an possit iudex habere ratume Respon. quod non, quia ea quae facta sunt, & quae solennitatem non requirunt possunt haberi rata, sed cum sententia a non suo iudice lata non teneat. supra, de offi. vic. c. sua. & cum aliae solennitates requirantur quas si ipsemet qui ratum habere vult omitteret non teneret: ergo non potest haberi rata, si ab alio omittatur: omittuntur autem omnia, quia non pro facto habetur, quod fit a non suo iudice. nobis plus placet quod non. inf. e. c. in gl. nobis videtur. Reputabuntur) duo bene habent iurisd. sine tertio, sed est ligata vt procedere non possint sine tertio, nec tenet processus eorum, nisi in casibus. lsct vbi prius recipiatur siue veram, siue falsam excusationem tertii, vel nisi aliter constet de eius impotentia, sed partes bene possunt eorum iurisdictionem prorogare de casibus, in quibus possunt procedere seu cognoscere, ad casus in quibus non possunt: vt not. inf. de app. ordi. quia ex quo iurisdictionem habet, quae ratio est, quod possit prorogare de re ad rem: vt not. sup. e. de causis. & non de casu in casum, imo plus videtur, quod hoc ipso, quod partes procedunt neglectis probationibus, vel exceptionibus absentiae tertij, quod tac ite videtur duorum iurisdictionem prorogare. sicut est in alijs declinatorijs fori: vt not. inf. de re iudi. inter arg. inf. de excep. pastoratis. prorogare autem non intelligitur, si nur. cius, vel literae excusatoriae fuerint falsae.

Item si duo iudices falsum assce rebant, non tamen interloquendo fibi constare, debet de legitima excusatione tertii, vel etiamsi protestata fuerit vna pars con sentiente altera, quod non intendebat prorogare, nisi quantum formam literarum si bi dabat. Item prorogatio procuratoris non obest. inf. eo. cum olim. & secundum hot: debent intelligi glo. hic positaecilsce sed quae. ro. Sed quidam loquuntur de ratificatione tam ante sententiam, quam post(In integ. resti.) 20. dist. de quibus. 63. diit. ext ra arg. contra. ff. de arbi. item si vnus. §. vlt. te §. si plures. (Possint) absque periculo rei samiliaris.

5 Noluerit) ex hoc loco videtur, qut vod non plus importet illa cl ula, quod sii vn omnes poteritis, aut nequiueritis interer se, quam illa, vbi tantum ponitur, si non poteritis? Respon. imo differentia est, quae colligitur supra, de rescr. sciscitatus, quia in primo casu, qui sola voluntate non vult interesse, non redarguitur, secus in secundo casu. ad idem. sup. de rescr. sciscitatus. Alii autem dicunt aliam differentiam, quod vbi tantum nequiuerit, non possunt procedere duo, nisi absens se excusauerit per nuncium, vel per literas de voluntaria, vel necessaria causa, vel absentiae per testes, nec sufficit probari per testes voluntaria, quae satis praesumitur violenrer ex quo non est, sed tantum necessaria, sed in necessaria est facienda distinctio, quia si probet eum pati dolorem capitis, vel aliquam infirmitatem, vel tertianam vel modicam imperfectionem, vel similia, non sufficit, quia & si hodie non possunt interesse cras poterunt: vt sup. eod. tit. §. proxiff. de iudi. si longis. ff. de va. l. pe. inf. de vo. & vo. re. quod super. Sed si esset vtrunque sc2. non potueritis, & nolueritis etiam tertio se non excusante, nec etiam receptis probationibus super longa necessitate, vel breui poterunt procedere, nam ex quo non interest certum est, quod aut non vult, aut non potest interesse. & habent arg. pro se. sup. de rescri. sciscitatus. Quidam tamen dicunt, quod cum vtrunque sit positum, tamen non est procedendum, nisi tertio excusato, quia potest esse, quod interesse posset, & vellet, sed terminum obliuioni tradidit, & sic cum vtrobique idem dicunt, & sic credims de facto tenere. Reus) quod si non opponitur, sed ipse suae conscientiae timens petat absolui, vel ideo, quia cum processum fuerit vsqe ad sententiam, tunc primo obiiciatur & reuocetur totum. inf. de excep. exceptione. sup. de rescri. dilectus filius abbas. Item quid si iudex, non pars opponat, quia potest vt in eadem decre. Respon. ad hoc vult, quod & tunc absoluet delegatus, quia non est ratio diuersitatis. sup. de constit. translato. C. de di. rescrip. si bellum. ff. de leg. neqe. & l. non possunt. Ad primum respondeo idem, ime fortius, quod maiorem fauorem debet inuenire sponte confessus quam conuictus. 15. q. 8. c. 1. & pro hoc etiam facit ratio posita in decre. scz. cum committitur princ. ac. (Excommunicationis) maioris, minor enim non sufficeret ad exceptionem. inf. de except. a nobis. Excommunicationi) superuenientis post impetrationem literarum, secus si praecederet. supra, de aeta. cum bonae. inf. de proba. post cessionem. ar. C. de prae. impe. offer. vniuersas.

Nobis videtur, quod quando scribitur pluribus iudicibus, siue cum clausula hac, quod si non omnes, siue sine clausula: tai nen omnes & singuli iurisdictionem habe nt, quia res indiuisibilis est iurisdictio, sici it seruitus, vsusfructus, iuspatronatus, & r. eliqua iura. ff. de reli. & sump. fune¬ si sepulchrum. ff. ad leg. Fal. l. 1. §. Si vsusfructus. & ff. de ser. via. vsus etiam praedictorum & fructus est indiuisibilis, nisi aliud contineat forma mandati, sicut est hic, quando mandatur, quod si non omnes possunt exequi mandatum, quod duo exequantur, vel nisi postea partes inter se diuidant vsum, quod eis licet, quando tantum eorum vtilitas attenditur. ff. de arbi. item sit. §. fin. & l. seq. ff. de re iudi. & ff. de ser. via. ff. de vsufruct. quoties. §. 1. infra, de iure patro. quaerimoniam. vbi not. non tamem sicut in iurisdictione & alijs iuribus vniuersitatis, quia illa non est penes singulos, sed penes collegium tantum. 12. q. 2. §. qui manumittitur.

Et ideo dicimus, quod si coram duobus procedatur, quando scriptum est tribus praedicta clausula, quod tenet processus coram eis habitus etiamsi tertius nullo modo sit excusatus, & si nihil cognouerit. Alii duo de excusatione eius etiamsi volebat & poterat interesse, & etiamsi ambae partes, vel altera tantum ignorabat ius, scilicet, quod duo in praedictis casibus possunt procedere etiam tertio non excusato, & volente interesse, & idem dicimus si ignorabat factum, scilicet, quia credebat tertium iudicem esse excusatum legitime, quod tamen non erat. Et hoc dicimus ea ratione, quia isti duo ex tenore mandati habeant sine consensu partium iurisdictionem in negotio sibi commisso, & etiam vsum, & exercitium iurisdictionis in aliquo casu, vel sub conditione, scilicet, si teri tius non potest interesse, & ipsi alias inordinate processerunt, tenet processus eorum si nihil fuit exceptum contra eos, & etiam appellatum, quia talis poterat esse processus secundum tenorem mandati, & non est contra ius scriptum, sed contra ius litigatoris tantum, & ideo tenet quicquid faciunt. 2. q. 6. §. diffinitiua.

Nec est contra. supra, de rescri. cum dilectus. quia ille ordo erat de substantia mandati, & studiose seruari mandabatur, non in fauorem partium, sed in fauorem ecclesiae, vnde remitti non poterat hic iste ordo, quod inquiratur de excusatione sua non studiose mandatur, nec attenditur ibi nisi fauor partium. Item non obest. ff. de ver. sig. cedere. vbi dicitur, quod quando aliquid sub conditione debetur, quod cedit dies debiti, nisi extante conditione Ci. & eadem ratione hic, quia his duobus d velegatis non cedunt dies exercendi iuri sdictionem suam nisi post extiterit condit io cs. quod tertius non potest interesse, cum hoc exercitium eis sub conditione mandatum sit. Sol. l. illa loquitur in his, que fiunt extra iudicium, sed in iudicio si mandatur aliquid fieri sub conditione, etiam non extante conditione tenet quod fit, dummodo partes non contradicant, sicut apparet in iudicio appellationis emisse ante sententiam, quod non debet cognoscere de causa principali, nisi iusta probetur causa appellationis, & tamen partes si volunt omittere causam app. & procedere in principali possunt. inf. de ap. cordi. Et si contrarium diceretur, absurditas intolerabilis sequerentur, puta mandatur iudici, quod si talis probauit talem rem sibi deberi, condemnes eum, nunquid dices talem sententiam non tenere, si contra ius litigatoris ferretur, puta si non probato debito condemnetur absita 2. q. 6. §. diffi. sed forte secus esset b, & si non exercitium iurisdictioruis, sed ipsa iurisdictio mandetur sub condicione, tunc enim satis dici potest, quod non habet iurisd. nisi conditio existeret: qui a commissio talis vel deleg. non est in iudi cio, sed secundum hoc idem videtur dicendum, si vnus solus de tribus procedit, cum penes vnumquemque sit iurisdictio iri personas litigantes.

Et certe quidam hic verum dicunt, sed in hoc est d. ifferentia, quia quando vnus solus proc edit, potest excipi, quod non procedatur (etiamsi vnus vel ambo detineantur legi timo impedimento, quod est, quando du. o procedunt, alii autem dicunt contra, & be. neclict quod non valet processus coram vnoo habitus, nisi ex scientia certa prrogaue rit iurisdictionem, quia licet singuli sint iu dices, & singuli habeant iurisdictionem, n. on tamen singuli habent super has perso1ias, sed tantum tres vel duo, quando est ibi clausula. nisi detur eis de consensu partium tacito vel expresso non ignorantium ius vel fasctum. Item ille solus in nullo casu habet exercitium iurisdictionis.

10 Item non ob. ff. de iur. om. iud. si per erra prem. ff. de iud. l. 2. §. 1. & 2. vbi dicit, quod no n tenet processus iudicis, in quem conse, nsum est per errorem vel facti: vel iuris, sed tantum quod hic iam dixi. contra so. illae. ll. loquuntur, quando ignorans ius vel factum, non facit eum iudicem alicuius personae, quae non est suus iudex, Sed quidam dicunt & bene hos duos imo singulos habere iurisdictionem sed opp. sed hic fit prorogatio iurisdictionis de casu in casum, quia vsus iurisdictionis qui erat conditionalis, quo ad exequendum mandatum erit purus, ergo hic erit consensus ex certa scientia, & non per ignorantiam, sicut est in alijs prorogationibus. Sol. dicunt quidam, quod vbi fit prorogatio de persona ad personam, quod necesse est, quod ex certa scientia, & sine errore iuris vel facti fiat prorogatio, & hoc ratione praealleg. quia qui primo non erat suus iudex modo sit suus, sed si fit progatio de tempore in tempus, vel de casu in casum, vel de re in rem, tunc valet totus processus, si ignorans ius vel factum etiam tacite prorogauerit, vel etiam si non excipit: sicut est expresse videre, quia si coram excommunicato litigetur, tunc quicquid fit coram eo, dummodo sit publice excommunicatus, quia tunc secus. inf. de sen. & re iud. ad probandum. Item quicquid fit coram iudice, qui potest recusari. inf. de exce. c. fi. inf. eo. cum olim.

11 Item tenet quod fit cum procuratore milite, antequam excipiatur. ff. de procu. filius. §. veterani. Fatemur tamen quod si post litis contestationem quandocunque peruenerit ad partem, causaquare poterit iurisdictio declinari, quod bene poterit proponere, sed tamen non reuocabuntur prius facta. inf. de excep. pastoralis. c. fi. Alii dicunt & forte melius, quod prorogatio iurisdictionis nunquam valet sine consensu tacito vel expresso, qui consensus nunquam potest esse, vbi est error iuris vel facti. ff. de iu. om. iu. si per errorem. ff. de iudi. l. 2. §. 1. & 2. nec est prorogatio, nisi augeatur iurisdictio per consensum partium tantum, sicut est videre, quando augetur iurisdictio super personas, super quas primo non habebat iurisdictionem, & idem, quando augetur iurisdictio super re vel quantitate, super qua primo non habebat iurisdictionem, & idem quando augetur in tempus iurisd. in quo primo non habebat iurisd. a iure, vel ex tenore mandati sibi directi, sed solummodo per vocem partium augetur, voluntas autem non est, vbi error, vt praedictum est, sed in praesenti casu vbi scribitur cum praedicta clausula, duo habent iurisdictionem in negotio commisso per vim rescripti etiamsi partes non consentiant.

Sed dices, imo non habent iurisdictionem nisi in casu, quando non potest interesset Respon. falsum est, quia bene habent iurisdict. etiam si tertius velit interesse ex quo est ibi clausula, sed non habet iurisdictionem, in qua prorogando non est necessarius partium consensus, sed sufficit sola omissio, vel negligentia proponendi hanc exceptionem: Vos duo non potetitis proce¬ dere, quoniam tertius potest & vult interesse, licet in prorogando iurisd. quam non habent sit necessarius consensus partium sine ignorantia iuris, vel facti, periculosius enim est prorogare iurisdictionem, quam vsum, ideo plus ibi exigitur, & sic non ob. sup. eo. causam. ff. de re iudi. duo. quia ibi non erat praesens clausula, ideo non valebat sententia duorum, nisi scienter partes prorogarent iurisdictionem eorum. In isto ergo casu, non debent partes prorogare iurisdictionem, sed sufficit scienter vel negligenter hanc exceptionem omittere sibi competentem, & hoc idem dicitur in alijs casibus supradictis. scae. vbi omittitur exceptio recusationis vel excommunicationis, quia iudex qui potest recusari, ita habet iurisdi. super recusantem, nisi excipiatur contra alium. Item per exceptionem excommunicationis partis, vel per exceptionem procuratoris militis, non augetur vel diminuitur iurisdictio iudicis, contra quem nihil proponitur, sed contra partem tantum, hoc plus placet quam quod dictum est in gl. sed quid.

1 Vinculo excommunicationis) literae ab excommunicato impetratae valent, licet possit processus habitus elidi per eas excep. vel prohibitionem iudicis. infr. de excep. c. fi. imo plus videtur, quod si sint tales literae per quas ille contra quem impetratae sunt, possit aliquid vtilitatis consequi, etiam inuito impetrante vtetur eis, vt est, quando petit sententiam confirmari, vel quando petit aliquid iuris, vt seruitutem, nam indignum esset, quod sua excommunicatio sibi prodesset. inf. de sen. exc. si vere. infra, de ap. oblatae. Si autem sunt impetratae de consensu partium literae, & scientium de exconmmunicatione, adhuc videtur, quod antequam incipiat litem super, potest excommunicatus refutare & procedere per huiusmodi literas, quia consensu vel etiam pacto nedum tacito, sed nec expresso, non potuit astringi conmmunicare excommunicato ad eius vtilitatem, non, quia literae sint malae, imo bene valent, licet per excommunicatum vel non excommunicatum sint impetratae, & ideo post absolutionem suam excommunicatus etiam non excommunicato inuito, poterit per eas prosequi ius suum. Alii tamen dicunt contrarium, quod licet valeant ad profectum non excommunicati, tamen non valebunt ad profectum excommunicati, sicut non minus valet testamentum, licet aliquid relinquatur capaci, & non capaci, post litis etiam contestationem potest reus obiicere excommunicationem actori semper, & maxime si de nouo fuerit excommunicatus, vel si de nouo venit ad eius notitiam. inf. de exce. c. fi. Hoc tamen bene fatemur, quod si reus pendente iudicio excipiat contra actorem excommunicatum, & impediatur consequi causam suam, non fit ei praeiudicium, quin postquam fuerit absolutus omnia possit, sicut poterat, antequam exciperetur, quia per iudicem vel aduersarium stetit quo minus exequeretur. inf. de ap. ex ratione. vbi no. sed in reo, qui potest causam suam prosequi cum excommunicato, bene praeiudicatur, quia cum excommunicatus praescribat, si faciat copiam sui quod conueniri possit, & non dabitur alicui contra quem praescribat restitutio a simili eius, qui tenetur in vinculis. ff. ex qui. cau. ma. l. 1. Et idem videtur in iudicio, quod si dato termino ad producendum testes, aliqua pars excipiat de excommunicatione, & propter hoc non producat testes suos intra terminum assignatum, praescribatur contra eum vt vlterius producere non possit. Et idem videtur in omnibus alijs, licet possit obiicere exceptionem excommunicationis si vult, licet sibi saepe non expediat, quandocunque sit publice excommunicatus actor, tenet processus cum eo habitus, etiamsi principio vergebat in eius vtilitatem processus iudicialis, licet secus sit in iudice, cuius sententia non tenet, si erat publice excommunicatus. inf. de sen. & re iud. ad probandum.

Praedictis videtur contra. inf. de conces. praeben. & eccle. non va. quia diuersitatem. Vbi dicit, quod contra excommunicatum non currit praeseriptio, ergo multo fortius non praescribet contra alium, nec dabitur in integrum restitutio. ff. ex qui. cau. l. 1. Sol. ibi contra archiepiscopum, ideo non currit praescriptio, quia nunquam ad personam illius pertinuit collatio praebendae vacantis tempore excommunicationis. Ideo non currit contra ecclesiam, nec contra archiepiscopum, quia nunquam fuerunt negligentes. inf. de conces. praeben. & ecc. non va. c. 2. & c. quia diuersitatem. Melius tamen videtur, quod reo exconmmunicato, non currit tempus, nec terminus si non produxit testes, quia nec producere debebat, si actorem sciebat excommunicatum, quamuis si produx isset valerent attestationes eorum, & non solum eius, sed etiam excommunicati. inf. de exce. c. si. tamem ex quo est reo me¬ ritorium non tenetur producere testes, nec stare in iudicio cum actore exconmmunicato.

Item quia per contrarium eneruatur ecclesiasticae disciplinae neruus, iustum est, quod ei non currit, nec terminus, nec tempus, secus autem extra iudicium, quia praescribit ibi excommunicatus contra non exconmmunicatum, nec datur in integrum restitutio. ar. ff. ex qui. cau. ma. l. 1. quia bene potest eum conuenire, nec est meritorium, non conuenire eum. inf. de sen. & re iu. intellexims. Contra inf. de excep. cum inter. vbi dicitur, quod in iudicio aequalitas seruanda est excommunicati, vnde videtur quod post iudicium coeptum, non obstat exconmmunicatio, cum sit in omnibus admittendus exconmunicatus. Sol. illa decre. loquitur quando reus erat excommunicatus, & tamen idem dicimus in reo, quia si expediat ei producere testes, & forte secundum tenorem ipsius decre. inf. de testi. significauit. & inf. vt lit. non contest. quoniam. quia vocabitur actor exconmmunicatus & in omnibus seruabitur paritas inter eos. Probauerit) quid si probationes super exceptione sua produxit, sed eas dicit se casu amisisse, nunquid iterum admittendus erit ad probandum de amissione, & sic ex litibus lites oriantur, vel etiam quod probandum exceptionese arg. quod sic admittendus ad iterum probandum. ff. de eden. si quis ex. §. vlt. & l. seq. quamuis in hoc casu, & in alijs non fit praeiudicium alicui parti in re petita, sed tantum propter eum repellendum agitur, potest dici, quod nisi in termino statuto conpareat cum omnibus probationibus suis, vlterius non audietur, propter hoc enim praefigitur terminus, nisi contrarium esset notorium, vel quasi, hoc enim arbitrio boni iudicis relinquendum dicunt. Item haec probatio non habet locum in causa appellationis vbi admittitur excommunicatus. inf. de except. & hic est ratio, quare non absolueret reum. sc2. quia potest stare in iudicio, licet sit excommunicatus. inf. de iud. intelleximus.

13 Astrictum) ipso facto vel iure, puta quia sit falsarius. inf. de cri. fal. ad falsariorum. vel etiamsi sit occultus haereticus. 23. q. 1. c. 2. & 3. Sed hoc aliquibus non placet, quia ex quo opponitur sibi crimen haeresis, siue confiteatur, siue probetur, necesse est, quod cum solennitate recipiatur tanquam haereticus. 1. q. 7. si qui no. quoties cerdis. & c. si quis Episcopus. inf. de haere. ad abolendam. Vel potest dici, quod tamen haec receptio etiam ab Episcopo fieri possit, vel si iuit habens curam animarum ad legem, sc2 audiendam. inf. ne cle. vel mona. super Specul. & idem est in omnibus alijs, vbi Papa absolutionem sibi non renseruauit. Item est etiam, si non ipso iure sit exconmmunicatus, sed a iudice alio, vel ordinario, siue delegato, si notorium sit mandatum excommunicationis in liscretum esse, vel iniustum, si autem iustum sit mandatum, vel an sit iniustum est dubium, tunc mittet eum ad excommunicatorem, vt statim sequitur.

Delegatis) idem quod dicitur in delegato Papae intelligendum puto in omnibus ordinarijs & delegatis etiam aliorum ordinariorum qui exconmmunicandi & absoluendi potestatem habent, quod tum ad hoc, vt possint absoluere ab excommunicationibus contingentibus ipso iure, sed in absolutione aliarum excommunicationum est distinguendum, quia archiepiscopus vel Episcopus, vel eorum delegatus, non poterunt absoluere a sententijs ab alijs archiepiscopis, vel episcopis latis, sed bene poterunt absoluere a sententijs a suis subditis latis ar. ad hoc. quia ad eum pertinet absoluere, ad quem pertinet ligare. de pe. di. 1. verbum. ar. 21. di. inferior. Si autem archie. 7 piscopus velit absoluere a sententijs subditorum suffraganeorum, non poterit facere, nisi prius moneat moneat suffraga. quod vel ipsi absoluant, vel subditos absolui faciant. ar. inf. de offi. ordi. quanto. Hoc autem certum est, quod nullus delegate exconmmunicatum a suo delegante absoluet. ar. hic vbi dicit quod delegatus a Papa non absoluet illos, quorum absolutionem sibi reseruauit, ergo eadem ratione & in alijs. Sed delegatus vnius Episcopi, bene absoluet exconmmunicatos ab alijs delegatis eiusdem episcopi secundum formam hic conprehensam. Alii tamen aliter dicunt. (Formam) infra, de verb. sig. ex parte. Absolui) nisi in casu. inf. de sen. excom. nuper. (Excommunicatus) siue nominatim seu generali clausula, vel etiam sine clausula illa, quod participantes similiter sint exconmunicati. Excommunicatorem) quod si fuerit delegatus intra annum tantum ipse, vel successor eius absoluet, etiamsi deleg. fuit non expresso nomine dignitatis. inf. eo. c. querenti. sup. eo. quoniam abbas. inf. de offi. or. pastoralis. sed post an. absoluet praesens delegatus, de quo hic dicitur, scze. in alia causa, & inter alios datus arg. hic. Excommunicatorem) sup. de elec. venerabilem. Malitiam) aliter non videtur ab¬ solutio huius delegati tenere. 11. q. 4. c. pe. C. si a non com. in. per totum. sup. de offi. vica. c. quia. infr. eo. cum olim dilectus. ff. de reg. iu. factum a iudice. Contrarium tat men quidam dicunt, scilicet, quod habetur pro absoluto, & est ad hoc. supra, de rescript. ab excommunicato, malitia autem hoc modo apparebit. delega. mittet ad excommunicatorem, quod absoluat iuxta formam ecclesiae excommunicatum, quod si absoluerit, habet propositum, si autem non absoluerit, delegatus vocabit ordinarium vel delegatum coram se, & causam excommunicationis inquiret, & si dixerit pro offensa manifesta & probauerit, vel aduersarius confessus fuerit dele. non absoluet sine emenda. Si autem neget exconmunicatus offensam, habet eam excommunicator probare coram huiusmodi delegato, quod super hoc cognitionem habere ratione accessorij, vt hic. Ratio autem quare debet hoc defendere est. inf. de sen: excom. sacro. §. pen. Si vero pro contumacia praecipiet, quod absoluat eum recepta cautione. inf. de ver. sig. ex parte. & c. se. Si vero sine causa praecipiet, quod absoluat sine difficultate. sup. de rescri. ab excommunicato. infra, de sen. excommuni. sacro. Sed nonne vocabitur & ille, pro quo est exconmunicatus? Respon. non. quia etiam si sine vocatione venerit, non audietur appellans, ne in suum praeiudicium absoluatur, dummodo cautio recipiatur. infra, de sen. excom. sacr. circa fi. postquam autem fuerit absolutus, de nullo cognoscet. sca2e. de causa prioris excommunicationis, cum id non sit accessorium, quod sine tali cognitione potest suam iurisdictionem explicare, sed si aliquis viderit se grauari, redeat ad commune praesidium appellationis. infra, de ap. cum sit Romana. Alii dicunt quod ille vocetur pro quo excommunicatus est, vt alleget manifestam offensam si voluerit, nec erit necesse haec solennitas iudiciorum. Sed si non fuerit offensa notoria, vel per sententiam, vel per confessionem, vel facti euidentiam ipsum absoluet. inf. de verb. sig ex parte. & c. seq.

Fatemur tamen, quod si non esset notoria iudici, sed pars diceret, vel vellet probare eam notoriam quod admitteretur, sed non audientur testes, si velint dicere, quod sit facta offensa, nisi dicant, quod sit notoria. Iudex etiam per se inquirere posset, an esset notoria per bonas personas etiam sine testibus. Alii dicunt & melius, quod nec iudicem vocabit, nec partem, nisi forte ad videndum cautiones, quas praestabit, quia nullam super eos iurisdictionem habet, sed sic procedet, quia mittet ad iudicem, qui excommunicauit quodu absoluat eum, cum sit paratus cauere, quando pro contumacia excommunicatus est, vel si pro offensa satisfaceret quod si excommunicans renuerit facere sine causa, tunc abfoluet eum hic iudex, si vero causamiustam assignet, quare id non faciat, quia ferte excommunicans dicit mas nifestum, quod excommunicatus negat manifestum, tunc iudex nec absoluet eum, nec cognoscet quis verum dicat, sed supersedere debet, donec legitime absoluatur, nisi notorium esset excommunicatorem falsum dicere, & caueat hic iudex, ne dicat dubium, quod est manifestum, vel conuerso. supra, de rescript. cum contigat. Haec antem faciet, quandocunque obiieitur excommuniea. siue ante litis contestationem, siue post, & est specialis gratia, quam Papa concessit suis delegatis, quam non habet ordinarius vel alias delegatus. (Ritu) id est, iuxta formam ecclesiae absoluant. (Reseruetur) 17. q. 4. si quis suadente. infra, de sen. excommuni. significauit tua nos. a nobis contesti. (Principale) id est, principalis causa, supr. eo. quaesitum. &c c. praeterea. ff. de iurisdi. om. iudi. l. 2. haec decr. loquitur quando nullae literae sunt impetratae super excomunicatione, sed delegatus tanquam super accessorio procedit, sed sup. de rescri. ab excommunicato. loquitur, quando super excommunicatione literas impetrauit. (Accessorium) id est, absolutio ab his deleg. (Excommunicatoribus) nisi fuisset appellatum, quia tunc ad eum remittendus non esset. 2. q. 6. si Episcopus. & §. vlt. &. C. de ap. eos qui. vel nisi exceptionem recusationis vel aliam legitimam habeat. infra, eo. insinuante. ( Mandatum) iustum vel ap. inf. de ap. ad haec. ne hoc enim nihil a dele. cum praeter hoc possit suam iurisdictionem cum sit absolutus exercere.

Delegatum) quod tamen non debet fieri sine speciali causa, vel gratia, cum ex quo citatus est coram iudice, coram eo vsque ad finem stare debet, nisi appellaretur. infra, de appel. vt debitus. vel nisi esset causa excommunicationis, puta quia aliquis praelatus eum pro suo iure excommunicauerit, & tunc excommunicatores non de causa cognoscant, sed absoluant, imo illorum quibus commissa est causa, est cognitio, nisi & ipsi excommunicatores malitiose absolutionem differant, quia tunc authoritate huius canonis possent absoluere, sicut hic sequitur. In principali) hic vocat principalem causam delegatam expresse his iudicibus quibus vltimum est commissum, accessorium causam, pro qua actor ab alijs iudicibus fuit excommunicatus, de hac causa cognoscet hic vltimus delegatus, si in causa pro qua fuit excommunicatus idem fuit actor & reus, qui in ista, & hoc ratione reconuentionis: poterit tunc facere ille in cuius fauorem excommunicationis sententia lata fuit. infra, de mut. pec. c. 1. secus si alius esset actor & reus in vna causa, quam in alia, cum ibi nulla ratione iurisdictionem habeat, nisi in quantum sua iurisdictio impeditur. Alii tamen dixerunt, quod etiamsi extraneus, id est, is qui modo non agit hoc petit, scilicet, quod procedatur in causa principali, pro qua aduersarius eius modo absolutus fuit, qui erat ab alijs iudicibus excommunicatus, quod ipse iudex qui absoluit actorem, & de alia causa pro qua primo fuit excommunicatus cognoscet. Ex hoc eadem ratione, quia excommunicator in fauorem aduersarii quem primo excommunicauerat, nolit procedere, nec mirum si hoc facit in fauorem istius, cuius iurisdictio sibi commissa non est, cum in eius damnum absoluit aduersarium. Vel dic, quod hic dicit delegatos illos debere procedere, quibus delegata erat causa, quae vertebatur inter aduersarium & excommunicatum coram excommunicatore, a quo fuerat appellatum, & ideo non loquitur de delegato, vnde loquitur haec decr. & secundum hoc dicit principalem causam illam, & accessoriam causam excommunicationis.

CAPVT XXII.

CVM CAVSA. (In quorum duorum) sc2. Panens. & Capuanens. nam si modo omnes tres adessent, licet soli duo citassent, tamen respondere debet. argumentum. ff. de fer. l. 1. (Tribus) de hoc not. supra, c. proxi. in princ. (Nuncium) infra, de ap. meminimus. ad hoc suggestum. contra. infra, de ap. vt debitus. 2. quaestio. 6. non solent. (Protulere) & male. (Admisisse) cum Epicopus offerret se probaturum, alias non sufficeret probare exceptiones non admissas, nisi probaret veritatem causarum. infra, de app. interposita. ad reuocandum quae facta esset post appellationem. (Eo) forte quod duo iudices processerunt post appellationem ad diffinitiuam sententiam, vel ad missionem in possessionem vel aliquod huiusmodi. Et postquam) ideo non dicit, ex quo proposuit, quod coram duobus non tenetur respondere tertio non excusato, quia licet proposuerit, non sunt tamen cassanda quae fiunt post, nisi appelletur ex ea causa, quod hoc non contingat, id est, quod non appellauerat hac causa, sed itineris arreptio vim appellationis habet, de hoc not. inf. de app. vt debitus. nam hodie non videtur habere vim appellationis missio nuncii. Vel dic & melius, quod bene tenetur appellare ex vtraque causa, & expresse hoc innuit litera, vbi dicit exceptiones praedictas. Et hic vult agere, quod etiamsi ante appellationem de qua fecit mentionem haec decre. fuerit spoliatus, quod debet restitui, dummodo spoliatio facta fuerit post missionem nuncii. (Praecipue) quia idem est & si non essent confirmatae. (Iudices) No. non impediri restitutionem mis. in possessionem vel dationem post factam per iudicem post appellationem sic ea quae fit ab aduersario, vel ab altero iudice. sup. eo. causam.

CAPVT XXIII. 1 Si sunt dati plures iudices cum clausula, quod si non omnes, & vnus recusetur suspectus ab eo tantum, non a caeteris appellari debet. 2 Nuaquiasuffciat appelatio ad casitionen processus. Processus an valeat si interim dum cognoscitur de causa suspicionis, aliter procedatur. ludex compentens quis sit in causa suspicionis coniudicis. & num. 4. 1 Nunquid si iudici obiiciatur qued non pofit esse iudex: quia sit infamis, an ipse de sua iurisdictione cognofcere possit. 4 An coramomnibus induci oporteat probationes & probari. 2 Quamdiu toleratur ordinarius, omnes eius sententie tenent nec admittitur exceptio contra eum. 6 An exceptio infamiae vel seruitutum obest volenti iudicare.

CVM SVPER ABBATIA. Casus conuentus Chochis obtinuit abbatem suum sententialiter amoueti, & alium loco eius substi¬ tuerunt. Abbas autem amotus pro falss suggestione, vel veri suppressione obtinuit literas de iustitia super restitutione sua ad Lexionen. Episcopum, & quendam abe batem, coram quibus comparens conuentus iustas causas recusationis proposuit, quas obtulit se probaturum coram iudice, scilicet, abbate, quem non dicebat suspectum vel coram arbitris, sed ipse abbas hoc admittere recusauit, & tunc conuentus ante litis ingressum ab ambobus appellauit. Post hoc autem praedictus abbas, cum Episcopo interlocutus fuit appellationem ipsam non tenuisse, & decreuerunt abbatem amotum restituendum, & substituto perpetuum silentium imposuerunt. Papa edoctus ab auditore dato partibus excertis causis, quae continentur in registro, perpetuum silentium imposuit abbati amoto, & respondit tacitae obiectioni. q. d. aduersarius in omnem casum sententia tenere debet, quia & si non valet vt lata ab ambobus, debet tenere vt lata ab abbate solo, quia non dicebatur suspectus, cum in literis esset, quod si ambo etc. & dicit, quod non valet haec obiectio, quia bene fatetur, quod si abbas processisset antequam appellaretur ab eis ambobus sup. vel antequam diffinirent, quod appellatio, non tenebat: vel quod ambo simul procedere debebant, tenebat processus solius abbatis, dummodo placeret illi, pro quo ambo tulerunt sententiam, quia ille qui dicebat eum suspectum, non poterat negare, quin abbas solus, qui non dicebatur suspectus procederet, sed si postquam appellatum est ab ambobus, vel postquam diffinierunt simul, quod appellatio non tenebat, vel quod ambo simul procedere debebant, processerunt simul, non valet huiusmodi processus potestate & voluntate sibi ad inuicem contradicentibus, non tunc post appellationem tantum, nec ante appellationem tantum, quia appellationem poterat solus procedere, si volebat, & post appellationem non poterat solus procedere, etiamsi vellet. Est ergo intelligenda haec aduersatio secundum diuersa tempora, quia si ante appellationem, quando poterat solus procedere noluit, & post appellationem non potuit solus procedere, etiamsi voluisset, & non est in registro, quod bis fuerit appellatum, sicut falso continetur in glo. vna, & per hanc veram positionem tolluntur fere omnes obiectiones. (Abbate) scilicet, & Episcopo: vt inf. sequitur. vel ab ipso epi¬ scopo tantum, & hoc sonare videtut litera.

Item hic habes argumentum, quod si plures iudices dati sunt cum clausula, r quod si non omnes etc. & vnus recusetur vt suspectus ab eo tantum debet appellari, non ab alijs. (Formam) scilicet, illam quod si non ambo etc. Pro eo) no. quod haec decre. videtur innuere, quod solus Episcopus audiebat causam recusationis suae & solus sententiauit, & ab Episcopo appellatum fuit male, quia coram ambobus proponendae erant causae suspicionis, cum ambo adhuc essent iudices, quousque transferatur iurisdictio in arbitros, & post recusator cum aduersario vel iudice debet eligere arbitros, qui de causa suspicionis cognoscant & diffiniant. infra. de app. cum speciali.

Sed dices, quid ad non recusatum, vbi coram eo debeat recusatio proponi, vel ab ambobus debeat appellari: Respon. quod accessorium est, nisi hic procedat vt procedat eorum iurisdictio super principali. argu. supra, c. praeterea. & c. prudentiam. §. sexta. & ipsi ambo partes cogent conuenire in aibitros. infra, eo. suspicionis. Vel dic, quod quando causa suspicionis contra vnum tantum proponinitur, licet melius sit, sicut dictum est, quod coram omnibus proponatur: sufficit tamen, si coram vno tantum proponatur, & est hoc ea ratione, quia nec ipse, nec coniudices sententiare debent super illo, sed arbiter. infra, de app. cum speciali.

2 Sed quaeres nonnne appellatiosufficiebat ad cassationem huius processus & sententiae, quia facta erat post appellationem, & si sufficiebat, quare tantum allegat de contrarietate potentiae & voluntatis, praeterea falsum est, quod potuit solus procedere, quia falsum est eum potuisse procedere post appellationem. supra, c. proxi. respon. quod bene sufficiebat appellatio ad cassationem, sed Papa proposita quaestione assumpsit disputationem, ac si processum esset ante appellationem, & etiam quando primo interlocuti sunt simul, nondum erat appellatum. Vel dic, quod hic dicit, vt ostendat istam appellationem factam a duobus, & etiam iustam sententiam ipsorum. Vel dic, quod nunquam fuit appellatum ab abbate, sed tantum contra processum eius obiiciebatur, quod cum suspecto processerat, & sic ideo papa respon. & habes hic, quod non solum, si sententia feratur contra suspe¬ ctum, sed etiam si coniudex velit eligere arbitros, vel alia facere, quae debet & potest coniudex solus procedere.

Sed quid si dum cognoscitur de causa suspicionis aliter procedet, nunquid tenet processus, videtur quod sie, quia tunc interesse non potest impedimento iuris, quod praecepit eum supersedere, quousque cognoscitur de suspicione, infra, de appel. cum speciali. Sed poteris dicere contrarium, quia durante etiam causa suspicionis, potest & vult interesse, dummodo non sit vera causa suspicionis. Nec est verum, eum tunc impediri a iure, imo ius concedit, sed differtur propter exceptionem propositam a parte. Item dicimus, quod si iudici obijciatur aliquid, quare possit elidi iurisdictio eius, tamen ipse cognoscet. C. si contra ius. & si non.

3 Item dicunt quidam, si iudici obiiciatur, quod non possit esse iudex, quia sit infamis, vel propter aliud impedimentum iuris, nam & tunc ipse de sua iurisdictione cognoscet, nec pronunciabit se non esse infamem, sed suam esse iurisdictionem. Non obstat exceptio praedicta, & sic concordat sententia petitioni. Alii dicunt, sed non placet, quod de hae exceptione tantum superior cognoscet: alias cogemur dicere, quod quis suum peccatum debet publicare, contra id, quod est. 2. quaestio. 1. si peccauerit. & in sua causa iudicare, contra id quod est C. ne quis in sua cau. Alii tamen dicunt, sed non placet, quod si obiiciatur iudici infamia, vel aliquod aliud, propter quod nulla esset sententia propter personam iudicantem, puta quod sit impubes, vel foemina, vel infamis, de quibus habes. ff. ad l. Iulia. de vi pri. leg. 1. de iudic. leg. cum praetor. quod pars non tenetur comparere coram tali. ff. de iudi. non videtur. & si conuenerit, non tenetur coram eo probare, sed coram superiore, est ergo melia us, quod proponat factum coram eis, & nec de facto procedant ad appellationem. inf. de testi. dilecto filio. Item licet coram duobus, vel omnibus debeant pros ponere praedictas exceptiones contra iudicem tantum: tamen ab illis penes quos remanet iurisdictio, potest petere, vt ipsi procedant sine alio, qui reprobatur.

1 Item coram omnibus oportet quod probationes inducantur, & coram omnibus proponantur, & ad omnes dirigat sermonem. & cotam omnibus proponat exceptionem contra illum iudicem, quem vult reprobare, quod si noluerit admittere appellet, & si eam admiserit coram omnibus, probet eam, & ea probata petat, quod alli sine reprobato procedant. Hoc non credimus, imo omnes simul procedent, & simul sententiabunt, quia omnes sunt simul iudices, quousque auocetur ab eis iurisdictio per appellationem vel alio modo legitimo, nec potest ab vno appellari, nisi appelletur ab omnibus, quia cum non sit licitum appellare, nisi a grauamine, & vnus non possit alium grauare, quia solus iurisdictionem non habet, ergo nec ab vno, sed ab omnibus simul appel. est, recusari autem vnus solus potest, vt hic, & potest dici, quod sententia infamium & aliorum qui a lege prohibentur, vt iudi. fiant tenet: vt not. supra de rescript. sciscitatus. aliud tamen videtur in sententia excommunicati: vt no. infr. de except. est enim haec exceptio anomala. Si autem proponatur talis exceptio, quae nullam reddet sententiam ex alia causa, puta quia non potest cognoscere de tanta summa. in Authent. de defen. ciui. §. audient. vel de causa liberali, nam tunc debet eam proponere ac probare coram ipso, & tenebit sententia, nisi exprimeret errorem in sententia. ff. de regu. iur. praeses. quod tamen vix potest esse quod non exprimat. Alii dicunt, sed non placet, quod de impedimentis iuris est per arbitros cognoscere, sicut de causa suspicionis. arg. infra, de appellat. cum speciali, quia de similibus ad similia procedendum est. ff. de leg. non possunt. & hoc locum habet in delegatis. supra, de rescript. sciscitatus. Tu dic indubitanter, quod quando aliquis litigans habet talem exceptionem, per quam dicat eum coram quo litigatur nullam habere iurisdictionem, super eo, de quo agitur, vel non tenere, quod fit coram eo in optione eius est, vel hoc dicere coram iudice, & probare & audire sententiam, quae si pro ea lata fuerit prodest, quia extunc cessabit aduersarii vexatio, sed obesse non potest, si feratur contra eum, quia extenditur retro iudicium nullum. infra, de probatio. in praesentia. vel potest venire coram iudice, qui si procedat contra eum, non valet praedicta ratione: quia extenditur retro iudicium nullum.

Credo quod contumaciam huius posset punire iudex, si alias habebat iurisdictionem in eum, vel si de hoc dubitabatur. arg. supra, de rescript. super literis, quia non vult allegare priuilegium suum, sed si scitur, quod nullam habet iurisdictionem super eum nullam poenam potest imponerae, si veto aliquam iurisdictionem habet super re de qua agitur, & talis sit iudex, quod teneat quicquid actum erat coram eo. tunc siue proponatur exceptio etiam contra personam eius, scilicet, quod sit infamis vel excommunicatus, vel quaecunque alia siue contra rescriptum, siue quaecunque alia possit dici, praeter causam recusationis, semper hoc proponere debet eoram iudicibus. & si iudex annuit exceptionibus recedet liber, si verom non annuat, est in optione litigantis, vel probare exceptionem, & audire super ea sententiam vel statim assignata causa hac, scilicet, quia iudex est infamis ap. infra, de appellat. interposita. & hoc sic probo, quia cum hic sit iudex, non licet litigatoribus ab eo recedere, nisi appellent. infra, de appellat. vt debitus. in ordinarijs autem non est admittenda talis exceptio, tu es seruus vel infamis, cum quamdiu toleratur, omnes sententiae eius tenent. ff. de offic. praet. Barbarius. nisi obiiciatur exceptio, quod amotus sit perpetuo, vel suspensus a senatu. ff. de iu. cum praetor. vel nisi dicatur excommunicatus, quia tunc auditur propter periculum conuersationis, & est ratio diuersitatis, quia absurdum esset, quod ordinario semel amoto a iudicando, vel aliquo alio quod ratione officii facere tenetur, postea in dignitate remaneret, secus autem in delegato, qui vult illam causam tantum, quae in delegat. continetur ratione illius commissionis facere, quod non debet, est ergo prius agendum cum praelato, vt remoueatur a dignitate. Item alia ratio est, quia praedicti, scilicet, serui, & infames non prohibentur expresse iudicare, sed pet consequens, quia prohibentur ne iudices fiant. ff. de re iudic. l. 1. ff. de iudi. cum praetor. quando ergo fiunt iudices, potest excipi, quod non fiant, quia infames sunt, sed si fiant licet infames vel serui sint, tamen iudices erunt. ff. de offic. praeto. Barbarius. per consequens ergo omnia facient, quae ad iudicem pertinent.

Nec obstabit exceptio infamiae, vel seruitutis, volenti iudicare, cum haec exceptio non impediat iudieafe, sed tantum iudicem fieri, vt dictum est, & ideo licitum est apponere eam contra delegatum antequam iudex fiat, id est, antequam sit in eo statu, quod iurisdictio eius elidi non possit, vel antequam partes in ipsum consentiant: vt not. supra, de rescrip. sciscitatus. sed post quod iudex fuerit, non habet locum haec exceptio infamiae, vel seruitutis, quae non apponitur, ne iudicetur, sed ne iudex fiat. Vel dic, vt supra de elect. nihil. si autem obiiciatur exceptio homicidii, vel cuiuscunque alterius criminis, non repelletur etiam iudex delegatus, vt no. supra de rescri. super literis. contra. 3. q. 7. qui sine iudi. & seq. c. sed illa loquuntur in his, quae sunt extra iudicium, licet sint peccatores, alios peccatores contemnunt: sed se omittentes, in peccato manentes iudicant alios. Vel dic, quod rectus ordo est, quod a seipso iudicando incipiat, tune non peccat iudicando, etiam si in alijs sit. 3. q. 7. §. vltim. Vel illa. c. loquuntur quando agitur denunciando. Item in quibusdam ex illis casibus ponitur iudicium pro actione. Ab eodem) vna enim pars episcopum certis ex causis recusauerat vt suspectum, & quia nec episcopus a causa cessabat, nec arbitros super causis suspicionis eligebat, eadem pars ab episcopo appellauit, quam appellationem postea ambo iudices interlocuti sunt non tenuisse de iure, & tunc eadem pars ab ambobus appellauit, sed iudices a quibus appellatum non deferentes parti appellanti silentium imposuerunt, aduersarium restituerunt, vt continetur in integra. CPer consequentiam) ff. de arb. celsus. §. 1. 11. q. 3. existimant. & c. seq. ff. quod met. cau. l. 1. ( Aduersantibus) supra, de trans latio. episco. inter corporalia. in fin. ff. de admi. tu. l. 3. de rebus dubijs, in ambiguo. ff. de haere. institut. quot. contra, infra, de praeben. inter caetera. & c. dilectus. infra, de verb. sign. abbate. ff. de contrahentium emptore. qui taberna. ff. de lib. cau. lib. 1. cau. l. 1. & l. non solum. institutio, de adopt. l. 6. Aduersantibus) ff. quod cum fal. tu. l. 1. contra so. dicunt quidam illud in fauorem pupilli speciale. Alii dicunt, quod ibi verus tutor sciebat se solum tutorem, & ideo non contradicebat voluntas potestati, sed hic secus. Alii dicunt, quod si sint plures tutores, tamen quilibet solus ministrare potest. C. de Authent. prae. l. vlti. argu. ff. de arbi. pedius. infra, de sen. & re. iudi. ad probandum. cum autem hoc certum debeat esse cuilibet tutori voluntas non contradicit potestati, sed delegatus certus debet esse, quod sine condelegato non potest facere, dummodo causae interesse possit, & conuerso, si interesse non potest de iure & eum admittit, contradicit voluntas potestati, vnde non tenet, quod fit ab eis, & idem quod in tutoribus, dico in iudicibus ordinarijs. ff. de offic. con. l. 1.

Vel dic, quod hic potens & impotens vnam sententiam protulerunt, quae non potest pro parte tenere, & pro parte nulla esse. argu. in l. contraria. verus tutor praestitit suam authoritatem, quae tenuit, & falsus tutor similiter, sed separatim praestitit suam quae non tenuit, & hoc est contra ius, quod de duabus actionibus vna teneat, & altera non.

CAPVT XXIIII 1 Absalutio ab instantia iudici peti potestaate litis contestationem, & an reuocetur iurisdidis data iudici per abolutionem, in num. 2. 3 An pars comparens debeat recedere termino finito fine licentia iudicis, aduersario non comparente. & nu. 4. 4 An liceat praesentibus procedere ad electionem existentibus qaibusdam absentibus. 3 Nunquid iudex in praeiudicium partis, possit parcere contumaci. flora sufficere potest ad id perficiendam, ad quod terminus est assignatus.

CONSVLVIT. ( Citandus) quod circumdatur edictum, & absoluatur ab instantia iudicij, idem vel nec lex videtur in hoc facere differentiam. ff. de iudi. & post edictum. cum legibus seq. vbi dicitur, quod si reus citatus solenniter ad sententiam audiendam, vel testes recipiendos venit, actore non veniente absoluetur ab instantia edicti, nisi ex gestis liqueret causam posse decidi, sed hodie cum per contumaciam actoris, sicut rei contrahitur eremodicium, poterit ad diffinitiuam procedi, tamen si potius velit ab instantia iudicii absolui, audietur, cum per ius nouum, quo ad hoc non tollatur ius vetus, scilicet, nisi liqueat sententiam pro actore ferendam. Vel dic, quod aliud est absolui ab instantia iudicii. & aliud peremptorium circunduci, nam dicitur circumduci, id est, deleri, & tunc non dicitur absolui ab instantia iudicii vel litis sed instantia edicti peremptorii, vt sic deleatur tanquam non fuisset remissum, sed lis, id est, litis instantia salua ex integro manet, & ita bene dicit hic citandus, videbatur enim, quod circumductum esset peremptorium. ff. de iudi. & post peremptorium, sed certe sicut ex loco isto apparet, non est verum. l. enim loquitur quando reus citatus est praesens, & qui citari fecit est absens, & tunc circumducitur edictum, hic autem econuerso, nec etiam circumducitur edictum, si non fuit citatus in termino, vel melius semper si is qui praesens est, siue sit actor, siue reus petat circumduci edictum, circumducitur, quia qui praesens est si vult absoluitur in vltimo termino assignato, potest etiam absolui ab instantia iudicii, sed debet fieri cum maiori solennitate, quia tunc pereunt omnia acta iudicii. C. de iud. properandum. §. 1. ff. de iudi. & post.

Et credimus, quod praedicta absolutio ab instantia iudicii potest peti ante litis contestationem. C. quomodo & quando iudi. Authent. qui semel. & melius. 3. q. 3. quod fieri. & facta praedicta absolutione, irrita erunt acta omnia ante habita & condemnabitur ad expensas, tamen credimus necesse eum citari, vt praedicta absolutio fiat. arg. praedictarum. ll. & quia nunquam super hoc, vt absoluatur aduersarius ab instantia iudicii citatus fuit, absolutio autem quae fit a termino, fiet sine vlla citatione.

2 Item non credimus reuocari iurisdictionem datam iudici, siue sit delegatus, siue ordinarius, per hanc absolutionem, quia non est de actis iudicii, & credimus, quod statim in prima absentia potest petere citari aduersarium, vt ab instantia iudicii absoluatur, nec ob. leges praedictae, quae dicunt, quod debet expectare circa finem triennii vel alterius termini, quia loquuntur in eo casu, quando praesens vult testes inducere super principali, & sententiam ferri constaret, & hoc locum habet in ciuilibus, in criminalibus autem quid fieri debeat absente accusatore. no. infra, de accu. licet post. si autem contestat. constat, quod peti potest, & sic loquitur. C. de iudi. properandum. §. 1. alio etiam modo perit instantia iudicii, lapsu triennii. C. de iudi. properandum. sed hoc non te¬ net secundum cano. de testationibus autem & confessionibus, an pereant alibi notatur. inf. de test. causam quae.

Expectare) hic colligitur, quod pars comparens etiam si aduersarius non compareat, non debet recedere termino finito sine licentia iudicis. arg. 11. q. 3. certum. quia cum de iudice dicatur, quod potest in sequentem diem expectare, & sic pars expectare tenetur.

Et haec quidam intelligunt verum, quo ad hoc, quod possit petere expensas, quas petere posset, si ad voluntatem iudicis expectasset. C. de iud. sancimus: sed quantum ad hoc, quod aliquam poenam subeat non, quia etiam si non venisset aduersario non adueniente, non puniretur in expensis, vel alio modo. ff. de arb. arbiter. §. fin. secus tamen dicendum videtur, si vocetur quis ad electionem faciendam, nam & si tunc aliquem canonicum absentem expectarent aliquibus diebus, non liceret alicui de canonicis praesentibus recedere, & si recederent praesentes eo non citato possunt procedere ad electionem, sicut dicitur in vocatis ad synodum. i8. dist. si quis autem. 11. q. 3. certum. quia non licet eis recedere, nisi finito concilio: ita nec vocatis ad electionem, nisi facta electione, vel ad alium terminum prorogata.

Item licet sint aliqui absentes, tamen qui praesentes sunt possunt procedere ad electionem, vnde licet sicut in causis, ita & in electionibus circumduceretur edictum, quod non fatemur, tamen non posset dici hoc edictum circumductum, cum aliqui sint absentes, cum tantum circa praesentes alijs legitime vocatis potestas remaneat eligendi, sup. de ele. quia in causis, etiam dicunt omnes, quod nunquam partibus praesentibus circumducitur edictum, quamuis sine aliqua speciali prorogatione per plures dies, post terminum assignatum expectent partes, nec licet alicui recedere sine licentia, infra, de iudi. c. 1. super eo autem quod primo dictum est, videtur melius, quod neque actor, neqe reus debeat sine licentia recedere, arg. 11. q. 3. certum. 18. distinct. si quis autem. & si recessit, pars quae fuit in termino sine licentia altera parte postea veniente & ostendente, quod iusta causa abfuit & necessaria, iuste omnes expensas petat. arg. l. sancimus. C. de iudic. & est ea ratio, quia duo mandasse videtur. se quod compareat, & quod in ter¬ mino compareat. Vnde quamuis vnum facere non possit. scilicet, in termino conparere: tamen ad alterum tenetur, scilicet, comparere. arg. ff. de arb. celsus. & l. praetor. §. vlt. arg. infra, de dolo. cum dilecti. infin.

Credimus enim, quod ad hoc, quod pereat instantia termini assignati, quod circumducatur edictum, de qua habes. ff. de iud. & post quod per iudicem circumducatur & licentietur. Si autem iudex abesset a loco, vbi debuit ius reddere: tunc vtraque pars libere potest recedere, cum non teneatur alibi eum quaerere. 2. q. 6. biduum. nec expectare nisi in subsequentem diem, vt hic. Si autem infirmus esset, expectare tenetur, vel quod procederet, vel quod terminum assignaret, si posset. arg. ff. de arbi. l. si qua. §. 1. & si non posset his intendere, possent partes recedere etiam sine licentia, & aliam citationem expectare. ff. de arbi. arbiter. & l. vlti.

5 Gratiam) hic videtur, quod iudex in praeiudicium partis, parti possit parcere contumaci. C. quomodo & quando iudi. l. 1. infr. de sen. excom. ex facto. ff. de arb. diem. §. si quis litigatorum. ff. de iudi. nunquid. hoc autem est certum, quod licet possit absenti parcere in sententia differenda, non tamem potest parcere in expensis, quod eum non condemnet in praesenti. C. de iud. sancimus. sed videtur, quod iudex debeat expectare in sequentem diem de mero iure. ff. de ver. ob. quod autem. & ad minus vsqe in supremamdiei assignatae horam. 2. q. 6. biduum. Authent. de iudi. §. sedebunt. contra. ff. de orig. iudi. l. 2. §. sed quia. vbi dicitur, incongruum esse iudices vespere iudicare, sed ibi dicitur vespere iudicabunt expone, id est, suprema hora ante tenebras, & crederem quod si sententiam ferret in nocte diffinitiuam, vel interlocutoriam, non teneret, nec etiam litis contestatio tunc fiet, vnde bene dicit lex non iudicabunt: allegationes autem audient & testes recipere possunt, vnde Authen. dicit bene, vespere sedebunt, item si stans det sententiam, non valet arg. praedictae aut. infra, de his quae fi. a ma. par. ca. ex ore. 3. q. 4. §. a iudice. (Citanda) nisi ex gratia ad superandam eius malitiam. infr. de do. & contu. prout. ff. de iudi. post edictum. C. eo. Authen. iubemus. Id) not. sufficere horam, qua possit perficere illud, ad quod terminus assignatus est, quia in absentia partium procedere non potest ad alia. arg. infr. de test. cum olim. secus si non sit citatus ad aliquem terminum certum assignatum, quia tunc ad omnia procedere potest, & etiam ad sententiam eo am. plius non citato. C. de iudi. properandum. In tenebris) 18. q. 2. perniciosam. infr. vt ec. bene. vt nostrum. 19. dist. Anastasius. ff. de ri. nup. palam. ff. de ven. inspi. l. 1. §. mulier. ff. de admi. tu. non existimo . ff. de transac. non mino. arg. contra. ff. de testa. ad testium. §. vlt. ( Constitutiones) ff. de fer. more Romano. ( Medietate) quo ad contractus, secus quo ad iudicia, vt hic, scribetur enim tali die factum contractum etiam si in nocte fiat. (Agatur) quo ad quaedam, scilicet, contractus & huiusmodi. (Procedendi ) ad sententiandum in causis.

CAPVT XXV. 1 Socialis familiaritas reddit iudicem suspectum. iudex facilius potest remoueri tanquam suspectus, quam testis, & quae sit ratio. 2 Praeuidenda non solum quae prose, sed etiam quae contra se faciunt.

INSINVANTE. (Admisit) Exceptio enim de nouo conpetens, & post litis contestationem admittitur. ff. de arb. non dist. §. cum quidam. ff. de interro. ac l. de etate. §. ex causa. ( Literis) vbi erat, quod si non omnes tu frater episcope.

Poterat) familiaritatem dominicam & socialem facere iudicem suspectum. arg. 3. q. 5. accusatores. & non solum dominus suspectus redditur ex cohabitatione, sed & tota familia domini. ar. hic, sed non sicut in familia consanguinei, vel alterius suspecti, & est ratio diuersitatis, quia non est suspecta. tantum familia eo, quod sit familia domini, sed quia inuicem sunt alias confamiliares, & tota familia contemplatione domini eximitur a iurisdictione sus pecti iudicis. C. si qua. prae. po. l. 1.

Quod forte non est verum, nisi in casu. l. illius. & distinguendum est etiam inter familiam, quae est in potestate constituta, & alios familiares, modica tamen familiaritas non sufficit, sic ff. de ver. sig. late. infra de appellat. ex insinuatione. infra, vt lit. non contest. accedens. supra de rescri. ad hoc. ff. de procu. aut affinitate, & hoc scias, quod minor causa remouet iudicem quam testem, nam quelibet consanguinitas remouet iudicem. non tamen testem, quia nec etiam frater repellitur, quod ex eo apparet, quia non prohibetur, & edictum de testibus est prohibitorium, & est ratio, quia multi inueniuntur iudices, pauci vero testes, arg. infra, de testa. dele. quae loquitur de comitissa Flandrensi, vnde dicitur in causa ciuili, filius potest esse iudex ordinarius. 3. q. 7. tria. in fin. & tamen non potest esse testis. Item criminosi possunt esse iudices. 3. q. 7. infra, vlti. & non testes.

2 Recusari) not. non solum praeuidenda, quae pro se faciunt, sed etiam quae contra se. 11. q. 1. de persona. ff. loc. si quis domum. §. 1. infra, de procu. e. 1. Valebant) melius & magis ordinatum fuisset, quod prius essent recusati, & sententia lata super recusatione & etiam hoc aduersa pars hoc petiisset, sed gratia fuit & forte ad hoc facta, quae propter hoc non cogeret iterum ad sedem Apost. laborare, & maxime quia ex rescripto aduersarii iuri nihil detrahebatur. Petiit) quos concessit de gratia, licet petierint iudices, non petiit aliquos nominatim: vel si petiisset nominatim, concessit propter verecundiam petiti iudicis. ff. de iud. obseruandum. ff. de procu. aut affinitate. ff. de his qui ad eccle. confu. l. vlti. ff. de Authent. tu. quod dominus. 2. q. 5. c. 3. & c. statuimus. (Postquam) supra, eodem gratum. ff. de iur. om. iu. receptis. ( Consenserit) supple pars aduersa, vel ad hoc consentire velit non aduersario volente, non potest eos recusare. 4. q. 3. §. si quis testibus. 3. q. 3. offeratur. infra, eod. super quaestionum. arg. contra. ff. de arb. si eumdies S fi arcbicertin f. fquod quisae iu. l. 1,

CAPVT XXVI. 1 Quadrimestre tempus locum habet in personali actione tantum. Quadrimestre tempus quando incipiat currere, & an possit prorogari2 Delegati & contumacis in actione reali comparatio. 3 Si post litis contest. de causa liquet, non est necesse excommunicare contumacem.

QVAERENTI. & infra ( Functus) supra, eod. in literis. ff. de re iud. si cum iudex. ( Pareatur) cum effectu. sup. eod. ignificasti. infr. de cle. non resi. relatum. (Aequitatis) ff. de acqui. ire. do. adeo. §. cum quis. Quadrimestre) tempus quadrimestre locum habet in actione personali tantum. C. de vsu. re. iudi. l. 2. & 3. ff. de iud. si debitori. in reali actione statim post decem dies locum habet executio ex quo, scilicet, transiuit in rem iudicatam, si res tamen restitui possit. Alioquin datur episcopus ad restituendum, & condemnatus dat cautionem de praestanda aestimatione si non restituatur res. institu. de offi. iudi. §. & si in rem. Non ob. quod leg. ff. de vsur. in fideicom. quia ibi agebatur actione ex testamento, quae est personalis, non rei vendicatione. Similiter non ob. ff. quod metus causa, sine exceptione. §. quod si homo. quia agebatur actione, quod metus causa, quae est personalis, similiter in criminalibus non habet locum quadrimestre tempus. de poen. distinct. 1. fleat. C. de poen. cum eis. sed statim mandatur executioni, nisi in quatuor casibus primis. 11. q. 3. cum apud. C. de poen. si vindicari. secundus est. ff. de pereg. peregrinantis. tertius est. C. de bo. proser. l. 3. quartus est. 2. q. 6. biduum. §. si quis insulam.

Currit autem hic quadrimestre tempus a die latae sententiae, si non est appellatum, vel si est appellatum a die confirmationis sententiae. C. de vsu. rei iu. l. 1. Currit etiam confessio a die confessionis. ff. de confes: certum. in criminali autem licet quis confiteatur, non mandatur executioni sententia, nisi feratur. ff. de cust. & ex l. si confessus. 2. q. 1. nos in quenquam. Iudex autem prorogat quadrimestre tempus, pro qualitate causae, vt si condemnatus actione reali, & rem restituere, tunc non possit ad tempus & pro quantitate, vt si in magna quantitate sit condemnatus, & pro obsequio personarum, vt si pater, vel patronus condemnatus sit filio, vel liberto, vel contumacia, vt si vincens in aliquo, sit contumax. ff. de re iudi. l. 2. Arctatio autem fit per raro, veluti si alimenta constituantur vni minori per restitutionem in integrum subueniatur. ff. de re iud. l. 2. & si arctetur a iudice per. l. suppletur. ff. de re iudi. l. 4. § si quis. Annum) hoc locum habet, vbi non est appellatum, quia si est appellatum etiam post annum, licet iudici exequi sententiam a se latam, si non fuerit prosecutus appellationem. infra. de app personas inf.eod. pastoralis. § praeterea.

Obseruatur) hic vult dicere, quia sicut contumax in actione reali ante litis contestationem, vsque ad annum praestita cautione, recuperare potest possessionem, & post annum non potest, sic delegatus post sententiam diffinitiuam vsque ad annum potest absoluere excommunicatum, alias suam sententiam exequi post annum non potest, nam extunc suam potestatem perdidit, vel sicut contumax intra annum excommunicationis auditur ante litis contest. super principali, cum & post annum non auditur. 11. q. 3. rursus. & c. quicunque. sic etiam hic contumax audietur intra annum petens absolutionem, & non post annum.

3 Sed quaeres quare dicit ante litis contestationem eResponm. quia si postlitis contest. liqueret de causa, non esset necesse exconmunicare contumacem, sed diffinitiua sententia fertur. C. de iudi. properandum. §. si quidem. 3. q. 9. decreuimus. sed si non liqueret de causa, sit missio in possessionem irreuocabilis. C. quomodo & quando. consentaneum . sed tunc in neutro casu esset locus, vbi contumax audiretur, si ante sententiam diffinitiuam excommunicet semper vsque ad diffinitiuam sententiam, & post diffinitiuam intra annum absoluat, quia perpetuata est iurisdictio sua. sup. eod. gratum. infra, eod. licet. quia rescripta sunt perpetuata. C. de di. rescri. falso.

Haec habent locum in delegatis, nam ordinarii quia semper habent iurisdictionem, nec expirat, semper absoluunt, & eis amotis, ab ordinaria iurisdictione quam exercebant, etiam intra annum absoluere non possunt, cum haec iurisdictio ad superiorem, vel successorem transeat. C. de iudi. properandum. circa fi.

CAPVT XXVII. 1 Quemadmodum a delegato primo ad printipem appellatur, ita a subdelegato stue aud Hodie nulla est differentia inter subdelega tum & ordinarium siue delegatum quo ad hoc, vt possit appellari, vel non possit appellari2 Modum excedere dicitur, qui fines mandati non seruat An magis liceat appellari a iudice, quim ab auditore 4 In actione criminali non licet delegare. 5 Qui semel consenserunt, uon possunt vlterius appellare vel dissentire Assessor de communi voluntate eligi debet. Delegatus a principe, si delegat alii causam. ad eum, non ad principem appellabitur. Iudex delegatus si totam tausam commiserit. an poterit se vlterius de illa causa intre mittere. Et an possit sibi executionemretinere. An iudex & deleg. sint comiudicer: Non licet nisi a grauamine appellare. Si tres sunt delegati, & duo subdelegauerum cum tertio delegato processerunt, & fuit appellatum, nunquid appellabitur primus delegans, vel delegatus. Qui simpliciter committit vices suas totum committere videtur. Delegatus si vult recipere subdelegationem, numquid hoc facere possit parte contradicente. Item si sunt tres delegati, & vnus admittit subdelegatum, & alius non, quidiuris sit. Subdelegatus ad totam causam, si in vno termino interfiterit, semper aamittere teuetu Sitres sunt delegati, & vmus erat praesensim loco, pro alio comparuit subdelegatus, & tertius se excusauit, nunquid est in potestate delegati admittere subdelegatum. Item, Quid si ambo absente: mittant subdelegatos nunquid praesens delegatus possit ambos repellere. Item si delegatus nolis procedere, an subdelegati poterant prorede e. 10 Si vnus ex delegatis tantum princi. cansam commisit aed Pepam non ad condeles, atpellatur. Sub quo iudice tausa recusationis sit prolanda & proponenda.

SVPER OVAESTIONVM. (Constitutionem) quam non habemus in hac compilatione, sed tenorem eius ponit in ista. (Alexan.) sup. eod. cum te consulente. Sed illa Alex. (Per istam) quam non habemus. (In illa) Alex. (ipse) Alex. (Interposita) ad Papam non tenetur, quia ad ipsum, non ad Papam est appellandum. (Nos autem) in hoc loco ponit verba constitutionis suae quam non habemus, & expone statuimus in constitutione, quam non habemus, est enim praeteriti temporis. (App. re) quantum ad hunc articulum vel dubitationem nihil facit hodie remotio appellationis, quia nunquam licet appellare nisi grauetur, & tunc semper licet, quamuis secundum antiqua iura fuerit differentia. ( Prouocationis) nullus enim nisi Imperator causam ap. re. committit. ff. qui. ap. non licet. l. 1. in fin. & Papa. infra, de app. pastoralis. & in multis c. eiusdem tit. nisi in casibus quos no. infra, eod. pastoralis. in fi. ( Quitcunqe) ordinarius. Certum) de medijs puta exceptiones examinandos testes recipiendos, vel allegationes audiendas, vel similia, ita quod nullam iurisdictio¬ nem habeat, sed tantum exequatur mandatum, & audiat, quod iniunctum est, sed si quid dubii sit, non diffiniat, sed ad superiorem referat, nam si commissa sit ei iurisdictio, vel aliqua diffinire, cum eis possit grauare partem, & licitum sit a quolibet grauamine appellare. infr. de appel. cum sit Romana. & c. vt debitus. certe ab isto auditore licet prouocare, quamuis tantum mediae causae sint ei conmissae, sed cum iurisdictione, vel diffinitione, quia secundum hoc nulla est differentia inter hunc auditorem, & iudicem quo ad appellationem. Vel dic, quod sicut a delegato primo appellatur ad principem, ita a subdelegato siue auditore, quia bene a subdelegato appelletur, licet hic diuersimode accipiatur, appellatur ad delegantem, sed de subdelegato vel auditore videbatur, quod etiam sine causa posset ab eis appellare deleg. cum non possit sibi delegari causa appell. re. quod hic negatur. Vel dic & melius, quod hic auditor etiam si iurisdictionem siue coertionem haberet. infr. eod. ex literis. tamen ab eo appellari non potest sine grauamine, vt hic.

Et est hoc hodie generale in omni subdelegato, & iudice ordinario, & delegato, & etiam auditore. arg. infr. de appellat. vt debitus. in auditoribus autem nihil mutatur per decr. cum nec olim, nec hodie liceret appellare, vt hic. Et diximus, quod quo ad hoc, quod possit appellari, vel non possit appellari, hodie nulla est differentia inter auditorem & iudicem, siue ordinarium siue delegatum, quia a nullo potest appellari sine grauamine, & ab omnibus potest appellari, si grauetur. infr. de appellat. vt debitus.

Olim autem erat inter eos differentia, quae hic not. & quia sublata est, opora tet circa eam laborare, & plus quidam dicunt, quod non placet, quia etiam hodie si quis appellat ab his auditoribus, quibus tantum committuntur media, etiam si assignet iustam causam, & offerat se eam probaturum, non tenebit appellatio, nisi in veritate subsit grauamen, & iudex ad quem appellabitur non reuocabit processum habitum post appellationem in veritate, alias probetur grauamen, etiam si probetur appellatur signata iusta causa, & hoc probatur sic, quia hic dicit non posse appellari, nisi grauetur: ergo nec suffi¬ cit iustam causam proponere, nisi & subsit. Nec ob. infra, de appel. vt debitus. vbi innuit, quod sufficit iustam causam assignare. Ica. quia ibi non intendit ius nouum condere in odium frustratorie appellandum, sed intendit remouere, sic nisi per antiqua aliquid districtius sit statutum quale hic erat in auditoribus datis ad media, sed secus in auditoribus datis ad litis contestatio. vel ad alia maiora.

2 Excedat) modum excendit, qui fines mandati non seruat. infra, eodem cap. porro. vel si iniuriam facit. C. de appel. si quis pro, vel si alias grauat, nam quandocunque grauet semper appellare licet, infra, de appellat. vt debitus. & cum in aliquibus decre. inueniatur, nisi modum excedat, vt hic, & alibi inueniatur, nisi fines mandati excedat. infra, eodem c. §. verum. & alibi inueniatur, nisi excedat regulam. infra, de offi. or. irrefragabili. §. 1. & alibi inueniatur etiam, quod nulli appellant contra regularem disciplinam, omnes enim istae clausulae pro vna ponuntur, etiam omnes aequipollent nisi grauetur. (Exordium) litis exordium, quo ad perpetuandum iurisdictionem est citatio. supra, eodem gratum. & eodem modo quo ad interpretandam praescriptionem. C. de praescript. 30. an. sicut. & l. cum notissimi. & quo ad rem litigiosam constituendam in Authent. de litig. §. 1. & C. eodem, litigi. propriem vero exordium litis est contestatio litis. ff. de in ius voc. quamuis. C. ex dele. l. 1. ff. rem ra. ha. quo enim amplius, & sic etiam hic accipitur: tunc enim praestatur iuramentum calumniae, quod in exordio litis praecipitur praestari. C. de iura. cal. cum & iudex. & tunc tenetur bon. fi. pos. de fructibus. C. de rei vendic. certum. & tunc praestantur cautiones. ff. de procu. Pomponius. §. ratum. C. de sat. tut. l. 1. Item libellus principi oblatus, & ad eum rescripta litis est exordium quo ad annales exceptiones perpetuandas. C. quando li. princip. offic. per totum. (Finem) id est, sententiam diffinitiuam.

A iudice) q. d. ex quo hic maiora committuntur ei iudex auditor non est, vel executor tantum, & ideo potest ab eo appellari, licet large vniuoce sumatur auditor & subdeleg. & quia in veritate iudex est, quod ex eo apparet, quia coram eo fit litis contestatio, quod non licet facere nisi ebram iudice, sed quaeres nunquid magis licitum est appellaria iudice, quam ab auditore ?Respon. de tali auditore sic, scilicet, subdelegato, vel alio cui causa commissa non erat appel. rem: & dicunt quidam & bene hoc verum esse secundum antiqua iura, quia hodie pariter a nullo licet appellare sine causa. Alii tamen dicunt, quod hoc etiam hodie obtinet in subdelegato, quod ab eis appellatur. & decre. vt debitus. loquitur tantum in delegato & ordinario, vbi est graue habere recursum ad superiorem in delegato a Papa, vel delegato aliorum facile est habere recursus ad superiorem, vel dic plenius, vt no. in glos. de medijs. (Prouocetur) hic videbatur obuiare decre. Alex. sed non contradicit, quia licet hic concedat appellare, semper debet tantum appellari ad delegatum, non ad Papam nisi sit delegatus ad totam causam, vt sequitur, & sic intelligitur decre. Alex. Item appellari potest aliquando ad primum delegatum, vt infra sequitur & expressius determinatum. (Insti.) quando hanc constitutionem edidimus. (Diuisim )vnam partem vni, alteram alteri diuersis temporibus, nam si simul vni principium, & alii finem eiusdem causae committeret, suspicione non careret. (Delegare) q. d. non intendamus in constitutione nostra statuere, quando esset appellandum & quando non. Item quando esset appellandum ad Papam, & quando ad delegatum Papae, sed intendamus ampliare iudicialem potestatem, scilicet, vt non solum media, sed etiam principium & finem possit conmmittere, quod ante constitutionem istam facere non poterat, cum lex ciuilis hoc prohibeat, cui standum erat, nisi haec decre. id reuocaret, 10. dist. c. 1. & c. quoniam.

4 Item quando ciuiliter agitur, secus si criminaliter, nam tunc delegare non potest. ff. de offic. eius cui man. est iu. l. 2. 9. q. 3. saluo, nisi a princ. delegat. 24. q. 4. illud. ff. de restitut. l. 3. item dicimus infra, de restitu. spo. super. nec iudex appellationis secundum legem potest delegare. C. de iudi. Authent. ad hoc. secus secundum canones, quod dicitur. C. de iudi. Authent. ad hoc. cui derogatum est per hanc decret. quia bene licet secundum canones, vt hic dicit commit. tere principium, & finem. (Cum ante) non est hoc de Authent. sed est additio papae, & respondit tacite obiectioni, qua quaeri posset, quomodo delegatus a Papa refert sententiam diffinitiuam, si alijs commisit principium, & medium, vel etiam si nihil de meritis causae cognouit, sed Papa hic respondit, quod summatim debet omnia acta iudicis a capite recensere. (Inuestigare) quando committit principium, & medium, si enim finem committit: tunc delegans hoc non inquiret. ( Verum) ostenso, quod praedictae constitutiones sibi ad inuicem contradicunt. (Praelibat) id est, promittit diffinitionem quae sequitur per quam soluitur quaestio proposita. Item hic dicit, quando licitum sit appellare subdelegato, in sequenti autem §. distinguitur ad quem sit appellandum. (Prouocari) aliquando ad dominum Papam, aliquando ad deleg. vt infra, in sequen. §. sequitur, & plenius determinat. (Prouocari) nisi in casu, infra eodem, pastoralis. in fi. (Commissis) cum ista vniuersitate non transit potestas dandi iudicem, licet sit de iurisdictione. ff. de iu. om. iudi. l. 1. in sine. & hoc est ea ratione, quia hoc non habet ex commissione, sed a lege. C. de iudic. a iudice. infra eodem, pastoralis. §. 1.

Statuimus) ex quo enim semel consenserunt, non possunt vlterius appellare, vel dissentire, supra eodem, insinuante. 3. q. 3. offeratur. 30. q. 3. horrendum. ff. de appel. ex consensu. ff. qui satis. cog. arbitrio. arg. contra. infra, de sen. & re iud. causam. 2. q. 6. a iudice. vbi dicitur, quod etiam si grauetur a talibus, quod non licet appellari, & non possunt recusari vt suspecti, sed illud loquitur de arbitris compromissarijs, a quibus appellari non potest. C. de arbit. l. 1. etiam si grauetur, secus autem potest dici de tutor ribus.

6 Item hic colligitur, quod accessot debet eligi de communi voluntate, quia participat examinationi causae. ff. de offic. asse. l. 1. arg. 2. q. 6. placuit. 11. q. 1. c. 3. Quod quidam concedunt, sed si parter non possunt concordare, iudex dabit, nam iudicium redditur in inuitum. ff. de ver. ob. inter stipu. nos credimus, quod iudex debet eligere quem vult, quod ex eo apparet, quia ex eorum facto tenetur. C. de offi. asse. l. 1. &. nullus iudicium. (Totam) secundum ll. delegatus a principe si delegat alii causam, ad eum, non ad principem appellabitum sed si delegatus ab alio delegato, non appellabitur delegatus, sed primus delegans. ff. quis & a quo. l. 1. secundum canones, secus quo ad primum articulum, sed nunquid si iudex delegatus totam causam commiserit, poterit se vlterius de illa causa intromitteret arg. quod sic. supra. eo. c. proxi. & quia subdelegatus nomine primi delegati iudicat. ff. de offi. eius cui man. est iu. l. 1. §. vlt. ff. de iurisdictio. om. iu. more. §. quia. supra eodem, sane. arg. contra. e odem super. Respon. si subdelegatus delegationem suscepit delegati, non poterit se vlterius intromittere alioquin poterit, cum verba accipienda sint cum effectu. ff. quod quisque iu. l. 1. §. hoc de cle. inf. non resi. relatum. & hoc quidem in delegato, nam ordinarius reuocabit delegationem, quando volet, non habita distinctione an totum commisit, vel partem. ff. de iu. supra de rescrip. pastoralis. ff. de offic. procon. solent. §. 1. Alii dicunt quod non pla.t cet, quia licet committat alicui etiam sententiae prolationem, tamen potest sibi retinere executionem, compulsionem partium, & suum consilium requirendum. arg. supra eodem, si pro deli. & potest reuocare iurisdictionem. ff. de iud. iudi. imo plus debent, quod licet dicat, committo etiam sententiam ferendam, & nihil dixit, quod sibi aliquam reseruauerit, tamen delegatus potest exequi sententiam, subdelegatus enim nunquam potest eam exequi, & ideo videtur quod semper sibi retineat executionem, secus autem, quanmdo dicit simpliciter, committo tibi vices meas, quia tunc, nec reuocare potest, nec exequi, nec debet eum appellare, quia totum, & nihil certum commisisse videtur.

Sed oppones nunquid subdelegatus iudex est, & si est iudex & delegatus est iudex, ergo sunt coniudices. ergo simul debent ferre sententiam. supr. eo. causam? Respon. ambo sunt iudices, & ambo habent iurisdictionem, sed non sunt coniudices, quia subdele gatus habet iuri sdictionem a delegato, & est sub eo, imo plus debent quidam, quod etiam si abdicauit totam iurisdictionem, & a se eam remouerit, tamen potest reuocare mandatum, quod non credo. inf. eo. venerabili. (Appellari) quia nihil sibi retinuit, desiit esse iudex ad minus, quo ad potestatem exercendi iurisdictionem. (Aliqua) diffinitiuam sententiam, sed nunquid potest executionem sibi retinere e Respon. non, sed potest sibi retinere consilium. supr. eo. si pro. de hoc no. ibi vel dic, vt in gl. nunquam.

(App. re.) Idem est hodie, si non sit appositum in literis appellatione remota, cum nonliceat appellare, nisi agrauamine. inf. de ap. vt debitus. Vel dic, sed non placet, quod aliud esset, si non esset in literis appositum appellatione remota, vt hic colligitur. arga contrario sensu. Et non ob. decre. vt debitus, prohibet enim tantum appellari ante sententiam, nisi ex rationabili causa, sed non remouet, quia si ap. re. est in literis, quod appellaretur deleg. & si non est remota quod ap. Papa, & haec est vna differentia, si est ibi ap. re. vel non. (Cognitor) improprie, quia hic appellatur cognitor, qui sine vlla iurisdictione & diffinitione est. Vel dic, vt in glos. quae incipit, de medijs. (Consultationem) supra eod. tit. cum te. (Coram eo) delegato, & est casus specialis, vbi causa recusationis agitur coram iudice delegato, cum alias agatur coram arbitris. inf. de app. cum speciali. Si vero duo) quid si tres sunt delegati, & duo subdelegauerunt, cum tertio delegato processerint, & fuit appellatum, nunquid appellabitur primus delegans vel delegatust Quidam dicunt primum delegantem propter absurditatem, quae occurreret. lsce quod tertius delegatus a quo appellatum est, esset iudex in causa appellationis. Alii dicunt quod tantum delegatus appellabitur, & praedicta absurditas euitatur, quia cum in literis sit, quod si non omnes, & cum delegatus tertius non potest interesse causae appellationnis, propter impotentiam iuris, quod praecipit eum a quo appellatur, non posse esse iudicem in causa appellationis. ar. sup. de rescr. sciscitatus. inf. de app. accepta. Item quia potest recusari, vt suspectus. inf. de ap. ad hoc. si autem non esset ibi clausula illa, quod si non omnes: tunc ratione supradicta primus delegatus est appellandus.

Vices suas) super totam causam. nam simpliciter committens vices suas, totum committere videtur, sup. eo. praeterea. inf. de do. pastoralis. de iure pat. ex literis. ff. de tute. l. 3. in fin. & melius. infra eodem, venerabilis. Sed nunquid si deleg. cum clausula, quod si non omnes, vult recipere subdeleg. dele. vel delegationem eius, nunquid potest parte contradicente: Respon. sic, quia nemini facit iniuriam, qui vtitur beneficio iuris: vt hic. & c. proxi. & supra de elect. cum ecclesia Vulterana. Item si tres sunt delegati cum clausula, & vnus subdeleget ipsum subdelegatum vnus ex delegatis velit admittere, & alius non, potior erit conditio prohibentis. ff. communi di. Sabinus. Item quia plus habet iurisdictionis sine subdelegat. quam cum eo, vt hic apparet melius est, quod si ille qui consentit recipere subdelegatum nolit a proposito resilire, quod ille cum subdelegato procedet, vel si eis tantum, scilicet, coniudicibus commiserat, sed insolidum ille solus, qui consentit recipere subdelegatum, procedet fungens vice sua, & alterius qui commisit, sed si nolens admittere subdelegatum, & volens simul procedat, nolens recipere subdelegatum, bene subdelegabit alii vices suas, sed alius non. Item si ad totam causam subdelegatus sit, & in vno termino interfuerit, semper admittere tenetur, quia perpetuauit iurisdictionem suam, supra eodem, gratum. infra eod. licet vndiqe. melior ratio est, quia consensisse videtur, ex quo admittunt ad cognoscendum, dummodo in facto vel iure non errent. ff. de iudi. l. 1. & 2. in princip. §. 1. nam licet illae leges loquantur de consensu partium, non videmus, quare non sit idem in consensu coniudicum, si autem ad vnum terminum tantum esset delegatus, non esset propter hoc in alio admittendus, cum alia esset subdelegatio.

Sed quaero tres erant delegati, vnus erat praesens in loco, vbi causa agi debebat. pro alio comparuit subdelegatus, tertius se excusauit, nunquid est in potestate delegati admittere subdelegatum? Item nunquid fit praeiudicium absenti & excommunicato, quin in alio termino possit eum repellere e Item quid si ambo absentes mittant subdelegatos, nunquid praesens delegatus potest ambos repellere? Item si delegatus nolit procedere, nunquid subdelegati poterunt procedere ? Respon. ad hoc, quod vbi sunt duo delegati, non tenetur admittere subdelegatum tertij, vt hic, sed si vnus sit tantum praesens, non est in optione eius repellere subdelegatos, sicut non posset, si non esset ibi illa clausula, nam de iure licet cuique vices suas committere, infra eodem, pastoralis. in princip. & c. licet. in princip. & c. vlti. in princip. Et idem multofortius dicimus, si cum vno delegato duo absunt subdelegati. nam clausula dicit, quod si non omnes vnus vestrum etc. quia tunc secus dicere, vt hic, sed si postea contingat duos delegatos praesentes adesse, non tenetur admittere subdelegatum tertii, licet aliquando eo absente audiunt, quia iam habet locum clausula, quod si non omnes duo etc. vnde contingit hic, quod qui est delegatus ad totam causam interesse iure subdelegationis semper poterit, quando duo delegati non fuerunt praesentes, nam tunc propter clausulam possunt excludi, licet quidam dicunt, quod ex quo semel admissus est, vlterius eum repellere non possunt, imputet enim sibi, quod aliquando defuerit.

Sed quid si cum esset quaestio, eum non esse admittendum duo pronunciauerunt eum admittendum e Respon. si expresserunt errorem, puta hunc subdelegatum inuito delegato absente, quando erunt duo praesentes admittendi non teneret. ff. de ap. si expressum. sed si non expressit standum est sententiae. 2. q. 6. distinct. si autem delegatus cum subdelegato nolit procedere, soli subdelegati procederent authoritate clausulae, quae sic est intelligenda, vt duo procedant, fiue per se, siue per subdelegatos, cum habeat potestatem subdelegandi. infra, c. proxi. in princip. & ipsi videntur facere, quod subdelegati faciunt. ff. de admi. tu. ita. §. gessisse. ff. de offi. eius cui mam. l. 1. §. 2. ( Appellatione remota) quantum ad hunc articulum nihil facit appel. remo. quia non licet appellare, nisi grauetur. ( Delegare) quia a iudice iudex etc. C. de iudi. infra, c. proxi. nisi sit delegatus ad vniuersitatem causarum. ff. de iud. cum praetor. §1. arg. contra, infra, de sen. & re iud. cum Bertholdus. (A condeleg.) infr. eod. licet. (Vndique) supra eodem, cum super. eo enim ipso quod delegationem suscipit iurisdictionem suam dimittit. C. de procu. maritus. arg. quod minus dignum trahit ad se maius dignum, supr. de temp. or. literas. arg. contra C. de pet. haere. C. de appel. praecipimus. §. vlt. supra, de renun. quod in dubijs.

Principium) Lau. dixit, quia si vnus ex delegatis tantum principium causae commisit, appellabitur ad Papam, non ad condelegatum, tum quia par est, tunc quia nec cum solus posset procedere, nec cum socio, a quo iam appellatum est contra. ff. quando appellat. sit. l. 1. §. sed praesens est T. dixit, quod ad condelegatum appella. quasi ad maiorem. arg. 2. q. 6. omnis oppressus. 7. distinctio. de multis. primo dictum eligo. Rationem scilicet, quia ex quo totum committit, iurisdictionem a se remouet, vnde ad eum non est appellandum, sed ad superiorem, rationem dic illud quod colligitur. arg. a contrario sensu, ex illo. §. porro. vbi dicit, quod si appellatione remota est commissa causa alicui, & ille alii committat principium vel media eiusdem causae, quod non debet appellari ad Papam, sed dele. & sic est a contrario sensu, si non erat appellatio remota, appellabitur ad Papam, non delegatum a simili, ergo & hoc argu. cum hic, cui iudex vices suas commisit non possit procedere appellatione remota, vt hic dicit, non cum delegato primus, sed delegatus, scz. Papa est appellandus, sed certe si quis subtiliter intuetur, haec ratio potius facit contra quam pro. potius enim sequeretur, quod ex quo ap. remota erat, vter eorum duorum procederet reli quo nolente procedere, & dic condeleg. qui recipit commissionem socij, non possit interesse causae appel. a se emissae, quod solus alius sit appellandus.

Hoc verius videretur quibusdam, sed non nobis quod solus socius sit appellandus, quando non commisit omnes vices suas, & hoc intelligitur, quando omnes vices suas commisit, & secundum hoc bona est ratio posita in prin. huius gl. ( Constitutionis) quam non habemus. ( Audientiam) id est, in principium & medium, si enim finem commisisset, non haberent locum sequentia, quod delegatus posset eam postea expedire. ( Audientia) non vices suas quia tunc secus. sup. eod. §. proxi. ( Caueri.) vt in. §. 1. (Auditorem) fecit. (Dele.) inf. de ap. c. cum speciali. contra. sed hoc specia le est, vt sup. diximus. Auditores) secus si esset eis compromissum, quod coram eis fieret litis contest. tunc enim, quia sunt iudices, vt not. sup. eo. c. nos autem. dicimus coram eis debere proponi causam recusationis, & probari coram arbitris. inf. de appel. cum speciali.

Alii dicunt verius, quod semper coram primo delegato est proponenda, & probanda causa recusationis, etiam si sententiam diffinitiuam vel totam causam committat quousque cum effectu, scilicet, per citationem iurisdictio sit apud subdelegatum semper est apud primum delegatum, causa recusationis proponenda. infra, c. licet. alii aliter dixeruut.

CAPVT XXVIII. 1 Delegatus non potest committere causam, ni. fi ex iusta cansas 2 Non potest delegatus cogere subdelegatum, quando malitiose se exonerat. Par in parem an habeat imperium & quando exequantur. Appellatione interposta a sententia diffini. tiua iudex nedum cessare debet ab executione, sed nec debet incipere exequi sententiam etiam antequam veniant literae appellationis. Qomodo fiat notumiudici, an sit recipienda appellatio necne. 5 Impedire dicitur iurisdictionem iudicis qui mandat sententiam executioni. 6 An stans coram iudice, a quo appellauit, videatur renunciare priori appellationi. Potest iudex a quo appellatur sine culpa & paena non recipere appellationem. ludex inferior si non recipit appellationem, an superior debeat admitti: 8 An sit aliquid iniquum, quod tamen iustum.

PASTORALIS OEEICII. & infra (A lege) C. de iudi. a iud. ff. de offi. prae. saepe. supra, c. proxi. Exoneare) hinc videtur, quod delegatus non possit committere causam, nisi iusta causa subsit. argu. supra eodem, si pro. supra, de rescri. sciscitatus. ff. de iud. l. vltim. infra, de test. in nomine. quod falsum est, quia cum de iure beneficium hoc habeat committere potest: vt. ff. de offi. eius cui man. l. 1. supra eod. c. proxi. & infr. c. fin. nec videtur statim credendum ei, cum dicit non se posse interesse. ff. de va. mu. l. 1. & l. praetor. praeterea semper praesumendum est bonum, & eum verum dicere, nisi probetur contrarium. infra, de reg. iur. infirmus. & c. estote. ff. de reg. iur. semper in dubijs. sup. de scruti. c. 1. de praesumpt. dudum. ff. de probat. quoties. §. qui dolum. arg. contra supra de iud. cum super.

Item hoc est dignum not. quod delegatus non potest cogere subdelegatum, quando malitiose se exonerat, & si velit cogere, iusta est appellatio eius, & hoc vbi constat de malitia, si non constat, non praesumitur: vt sup. dixi in gl. hinc. Renitentem) etiam si sit alterius fori. C. qui pro sua iurisdict. l. 1. ff. de mu. & ho. munere. §. iudicandi. nisi aduocatus, qui alibi, quam in foro suo non potest cogi deleg. C. de aduo. di. iu. sancimus. in fin. & hoc in delegato, ordinarius autem non potest ad hoc cogere hominem alterius fori. ff. de iur. om. iud. l. vlti. de tu. & cu. da. l. 1. ff. de offi. ord. pasto. in prin. (Coertionem) ff. de offi. eius. cui man. l. vlt. inf. c. proxi.

(Dignitati) supra eodem, sane. 30. distin. contumaces. 43. dist. cum beatus. infr. de ma. & obe. per tuas. (Superius) supra. c. proxi. (Punire) not. quod delegatus potest mulctare. infra, c. vlti. supra, eod. praeterea. ff. de iudi. longius. Apparere,) id est, sine causa, hoc non placet, quia etiam sine causa hoc potest, vt diximus in glos. hinc videtur sed necessarium ad hoc est, vt committere non possit eius malitiam apparere, puta, quia alii subdelegati timent procedere contra aliquem potentem, vel alii iudices non sunt periti. Ad mandatum) ad hoc respondendum est, quod non, quia non habet imperium par in parem. supra, de elect. innotuit. sed ipse mandato iuris abstinere debet, ne in causa procedat, vt hic. Alii tamen dicunt, quod mandare possunt secundi primis, quod non exequantur. arg. supr. de rescri. dilectus filius I. Sed quaeres quomodo ergo procedet iudex appellationis secundum primam? Respon. citabit & cognoscet de meritis appellationis, vt not. in glos. quae incipit mirum. sed dicas eadem ratione, & iudex a quo appellatum est citabat. Respon. falsum est, quia eorum iurisdictio reuocata est, vt hic. C. de excu. tu: sed si vt proponis.

Suspendatur) mirum videtur, quod hic dicitur, eum si appellatio interposita est a sententia diffinitiua nedum quod aduenientibus literis debeat cessare ab executione, sed nec debet incipere exequi sententiam etiam, antequam veniant literae appellationis. 2. q. 6. appellatione. ff. nil inno. appel. pen. l. 1. C. de ap. appellationem. imo plus videtur, quod hoc ipso, quod non est recepta a iudice, a quo appellatur etiam si aliter recipienda a iudice appellationis non erat recipitur. ff. de ap. re. si cuius. arg. C. de appel. si appellationem. potest tamen dici, quod non dicitur recepta, quia non dedit apostolos, vel quia fecit aliquid in praeiudicium appellationis ipsam exequendo, vel alio modo, imo plus videtur, quod si etiam non fuerit accepta appellatio, id est, approbata a iudice, a quo appellatur, omnia tamen debent stare in eodem statu. & iudex scribit superioribus, quare non recipit. ff. de appel. re. sciendum. praeterea quid est, quod hic dicit ex certa scientia committimus, si intelligis quod vere cognouit eum vere appellasse, quare postea sequitur, donec appellationis merita plenius sint discussa, & praeterea quare non sententiaret, & daret laborem partibus contra illud, quod est. ff. de iudi. de qua re inf. de do. & contu. finem. Ad hoc ita respon. quod siue iudex recipiat appellationem, siue non, semper tamen supersedere debet executioni, si certum est, quod tenet appellatio, vel dubium est de iure, vel de facto sit iusta appellatio necne. & ita intelligitur. ff. de app. re. sciendum. & omnes aliae leges, quae dicunt nil innouandum appellatione pendente. & sic potest intelligi. l. illa. si cuius. & sic intellige. C. de ap. a proconsulibus. & l. quoniam iudex. vbi dicitur, quod puniuntur iudices. qui non deferunt appellationem, sed si non sit dubium, sed certum appel. esse iniustam exequetur sententiam iudex, quid enim si quis confe ssus & conuictus sit de crimine, quid si sit insignis latro, seditiosus, quid si sine vlla causa appellaret, ne scriptus haeres in possessionem mittatur, vel testamentum aperiatur, si nullam causam assignat suae appellationis, vel si appellauerit in casibus in quibus prohibitae sunt appellationes, vel ante sententiam, nec causam appel. supposuerit. ff. de iniu. rup. test. si quis. §. hi qui. & §. qui tamen. ff. de ap. constitutiones. C. quo ap. non re. per totum. Authent. vt nul. iu. §. illas. & §. super hoc.

Sed dices, cum cognitio ista, an appellatio sit recipienda, nencne pertineat ad iudicem appellationis, quomodo potest esse certum eam non recipiendam. ff. de admi. tu. chirographis. in fi. C. de ap. a procon. ff. nil inno. l. 1. Respon. non fieri notum per causae cognitionem, sed per euidentiam facti, super quo iudicatum est, vel quia ibi appellatio prohibetur a iure, vt dictum est, vel quia causam non assignat ante sententiam. Et sic in omnibus his potest dici notorium iuris. Vel quia non exprimit causam appellationis, in casibus, in quibus prohibita est appellatio, & istis c asibus potest loqui iste. §. Vel dic, quod haec decr. obtinet, vbi est ap. re. secus si non est re. app. & potest hic esse effectus illius clausulae, appellatio remota, quia poterit exequi sententiam licet sit appel. sine metu poenae: secus autem si non esset ibi clausula illa. Veruntamen secundum primam opinionem, & secundum secundam, si ex certa scientia dominus Papa scripserit sup appellatione, & fecerit mentionem, quomodo appellauit in casibus, in quibus ius prohibet appellationem, nec causam assignauit, vel secundum alios fecit mentionem, qualiter remota erat appellatio, & tamem Papa ex certa scientia contulit ei literas, forte aliquid secretum scies, quod sciebat iudex. sup. de eta. & quali. ad aures. in hoc casu iudex deleg. a quo appellatur supsedebit executioni, vt hic. Vel dic, melius sufficere mentionem fieri de ap. intorposita, & postquam tales literae, fuerunt iudici praesentatae, siue notorium sit appellationem non tenere, siue non, iudex tamem a quo appellatum est, non procedet. sup. de rescrip. dilec. fi. I. infr. de resti. spo. audita. in fi. supradicta autem hic. scz. in hac gl. habent locum antequam appellationis literae iudici praesententur, & habet hoc locum in appellatione qualitercunqe ap. recepta est. In alio autem inferiori ordinario secus, quia propter eius receptionem inferior ordinarius non dimittet exequi sententiam, vbi notum est, nullam esse appellationem, nam cum superior iudex non habet iurisdictionem in subditos suffraganei, nisi quando est appellatum, & haec appellatio sit nulla, in hoc casu, nullam habebit iurisdictionem, sed hoc plenius no. inf. de app. Romana. eaedem obiectines & responsiones debent fieri, & si appellatum sit ante sententiam a grauamine, & debes scire, quod haec cognitio an sit recipienda appellatio nencne, procedit cognitionem illam. sc2. sit iusta vel iniusta app. & potest fieri haec cognitio etiam parte absente. ff. de admi. tut. chirographis. §. vl. ff. de ap. re. si cuius. ff. nil inn. ap. pen. l. 1. Suspendatur) si autem obiiciatur ab aduersario, vel iudice contra literas super appellatione impetratas, quod non fuit appellatum, tamem supersedere debet executioni, & hoc proba. quia alias inconueniens sequeretur. VERPI GRATIA: pronunciabitur appellatum, ergo totum & etiam executio cassabitur: in dubio ergo euentu litis nihil innouabitur. ar. ff. ap. pen. nil inno. l. 1.

3 Item hic qui mandat sententiam executioni, impedit iurisdictionem iudicis app. si enim iudicauerit appellationem iustam & sententiam iniustam mnueniet: & sententia sua effectu frustrabitur, tanquam quae est executioni mandata, & videtur quod possit praecipere primo iudici, quod non procedat, & si processerit, potest eum puniri, quia impedit iurisdictionem suam. ff. si quis ius di. l. 1. sup. e. c. 1. ar. sup. de rescri. dilectus. & idem dicitur, & sic dicetur non appellatum intra 10. dies. Item si dicitur quod nullam causam express it suae appellationis & haec & consimilia sunt, quae vertuntur in quae stione, quando quaeritur, an sit recipienda appellatio nencne, pont dici, uhaec quaestio cognosci potest per iudicem a quo appellatur, & non fit mentio cum solennitate haec cognitio, sed ex ipsis actis index cognoscit, & recipit ap. vel respuit, & videtur etiam, quod sup hoc possit interloqui, dicendo non est tua appellatio recipienda, sed de hoc ipso quaeret iudex appellationis, si tamem dubitatur inter partes, nec obstabit interlocutio facta a primo iudice a quo est appellatum, cum ex quo appellatum erat, ab eo non praeiudicat appellanti, & quicquod facit in praeiudicium appellantis, vel potes dicere, quod si interloquitur sup hoc partibus vocatis, & praesentibus bene praeiudicat, nisi iterum appellet, cum suphoc habeat cognoscere.

Sed obiicies, nonnne sic stando coram iudice a quo appellauit, videtur renunciare priori appellationi: Respon. non, quia consecutiuum est prioris app. sicut recipere terminum ad prosequendam app. & apostolos, & multa alia talia sunt, per quae non renunciatur app. inf. de ap. personas. & c. saepe. 2. q. 6. §. appellatione. Quidam tamem dicunt haec omnia tantum inquirenda a iudice ap. alias videtur melis, quod quandocumque praedictae exceptiones proponantur, vel alia consimilia. s. per quam dicitur causam non delatam ad superiorem per app. iudex a quo appellatum est propter hoc non tardabit executionem, nec iudex app. iudici vel parti praecipiet, quod non exequatur sententiam, quia quousque constat eum esse iudicem de alijs nihil praecipere debet. sup. de rescri. dilectus. in fi. Nec obst. ff. nil inn. app. pen. l. 1. alias. 2. vbi dicitur, quod quamdiu dubitatur, vel quaeritur an ap. sit recipienda, vel non, nil innouandum. quia hic non quaeritur, an app. sit recipienda, vel non, sed an causa sit delata pr app. quod idem est, ac si quaereretur, an sit appellatum. ad hoc. inf. de ap. vt debito. vbi dicitur, quod iudex ap. tunc demum , procedet ad cognoscendum de ap. si coram iudice a quo appellatum est, proposita fuerit iusta causa app. q. d. primo cognoscendum est, an app. valeat, de hoc enim bene est sua cognitio. ff. de iud. si quis. ex.

Bene tamen fatemur, quod haec cognitio an iusta vel probabilis sit causa ap. nencne, venit in illam cognitionem, an recipienda sit illa ap. non illa, an sit iudex in causa ap. & tunc forte bene interim prohibebit executionem. ff. de ap. pen. l. 1. sed illa exceptio, quod nullam causam praefixit suae ap. ptinet ad aliam cognitionem, an sit iude x est cam ap. alii contra.

Et breuiter dicimus, quod iudex ap. non debet vetare priori iudici executionem, nisi partibus vocatis, & praemissa summaria cognitione, quod ex hoc probatur quod in multis causis potest exeq. ff. de ap. re. l. 2. per totum. C. quo ap. non re. per totum. iudex tamen a quo appellatum est, bene facit si abstinet semper, ex quo incipit cognoscere, an appellatio sit recipienda. ff. app. pen. l. 1. nisi in casibus expressis. ff. de ap. re. l. fi.

Et haec vera sunt, siue ad Papam appelletur, siue ad alium. Item siue coram delegato a Papa, siue coram alio haec proponantur. In cognitione autem illius quaestionis vtrum sit iusta appellatio necne, praedicta non quaerentur, sed tantum in ap. ante sententiam, an iusta sit causa ap. & vera quae est proposita. infra, de appe. vt debitus. in app. post sententiam an sit iniusta sentent ia. 2. q. 6. §. vlt. & de hoc non cognoscitur, nisi a iudice appellationis.

Item no. quod aliquando potest iudex, a quo appellatur sine culpa & paena non recipere appellationem, & tamen tunc non exequitur sententiam, tunc, scilicet, quando non est certum iniustam ap. esse, iudex tamen vehementer credat eam iniustam. & secundum hoc intelligitur. ff. de app. re. l. sciendum. & in isto casu tamen non exequetur sententiam, licet appellationem non recipiat, quia in praedicto casu nihil interim innouandum est. Sed op. nonnne eoipso quod inferior non recipit appellationem superior debet admittere. ff. de app. l. sicut: Respon. & hoc verum est si iudex a quo appellatur nullam sui excusationem assignat, quare appellatioriem non recipit nec est certam causam app. iniustam, debet iudici ad quem appellatum est certam excusationem scribere, quare non recipit. ff. de ap. re. sciendum. Vel dic, quod non potest esse, quod non recipit ap. id est, non appellabit, & tamen eam exequitur sententiam, & sic intelligitur. Vel potest esse, quod eam non recipit, quia causa exequitur. Ioc plenius habes in tex. & glo. inf. de ap. Romana. §. si vero vocatis. Donec) Laur. dixit quod primi iudices exequentur sententiam, si a iudicibus appellationis eorum sententia fuerit confirmata. ar. ff. de admi. tut. chirogra. sup. eo. insinuante. in fi. inf. de app. cum ecclesia. vt debitus. in fi. & hic Io. & Vinc. contrarium dixerunt, scilicet, quod secundi man dabunt executioni, quia certa scientia principis facit expirare iurisdictionem. supra, de rescri. caeterum. praeterea si iudices cassarent primam sententiam possent cognoscere de noua vel a prin. C. de re eorum. l. generaliter. §. & si iudex. praeterea possunt addere sententiae, & corrigere eam. infra, de te. Rainutius. Authen. de sanc. Epis. S si quis contra aliquem. ff. ad Treb. si quis primo. C. de epi. audi. si quis liti. infra, de in integ. resti. ex literis. in fi. ff. de his qdi no. infa. furti. in princ. ergo oportet per secundos sententiam mandari executio ni, quia primi in eo, quod additum est, quomodo executioni mandabunt, cum ipsi non iudicauerint de eo. Cognitio scilicet, vtrum sit iusta eius sententia. ff. de iu. si praetor, sed de veritate precum inquiret. 25. q. 2. praescriptionem. sed etiam proponeret per falsa instrumenta lata. Alii contra. de hoc no. infra, eo. cun in iure. & de senten. & re iu. decaetero. (Iniustam) in executoribus criminalium causarum, si sciret quenquam iniuste damnatum non consulerem ei, quod in personam condemnati poenam imponeret licet alii contradicant. arg. 23. q. 5. cum minister.

3 Iniustam) vel ex causa vel ex animo, sed tamen est iusta ex ordine, & in rem transit iudicatam, nam licet mandatum sit iniquum, est tamen iustum, id est, de rigore iuris introductum, vt executioni mandetur. C. vt li. pen. l. vlt. spontanea enim omissio appellationis purgat turpitudinem sententiae.

Sed op. appellauit iterum & iterum, & semper portauit iniquam sententiam, hic non potest dici, quod omissio ap. purgauerit turpitudinem sententiae, quia libenter appellasset, nisi quia non licet iterum appellare. C. ne li. inui. l. 1. Sed certe & hod de rigore iuris introductum est, vt sit aliquis a litium finis, potest tamen e conqueri de iudice, insti. de ob. quae ex quasi delic. in princ. sic est & praescriptio iniqua, & tamem iusta, quia a iure inducta. Arg. tamen contraria sunt. l. di. si quis praepo. 11. q. 3. non semper. 33. q. 1. quid culpatur, sed illa habent locum extra iudicium in praeceptis iniquis & iniustis, si autem sententia sit iniusta, quia lata a non suo iudice, vel si per falsas literas, vel alias subiaceat retractationi per appellationem in inte. rest. vel supplicatione, non exequetur superior, vel per sententiam. ff. de iud. si praetor. ff. de con. da. l. 2. inf. de sen. & re. iudic. tenor. C. ap. pen. nil Inn. per totum. C. de. pe. iu. qui ma. l. 1. C. de praeci. impe. off. Authen. quae suppli. attenta tamem di. illius Authen. inf. c. proxi. hic adde quae no. inf. e. cum in iure. (A rege) i8. di. si Episcopus.

Puniat) ad interesse si agatur ex edictis, ne vis fiat ei, qui ad iu. ve. & de eo per quem fa. l. vlti. ff. ne quis eum vi ex. si per alium, sed certe hoc modo non puniet, quia istae actiones intentabuntur coram iudice ordinario, non enim sunt delegato commissae. inf. eo. cum olim. dilectus. sed id facit sine quo non potest suam iurisdictionem perficere, quia hunc dolosum mulctabit. C. de sport. l. 2. sup. eo. praeterea. & no. sup. eo. c. 1. Tu dic & melius, quod istis edictis non tenetur pars, quae procurat malitiose absentiam iudicis, sed quae vim eximit partem, vel cuius dolo factum est, quod pars non sistat (Ap. re.) Sed nonne hoc potest, scilicet, committere a pp. re. ex superiori decre. cum sit auditor: Respon. non, nisi esset datum de communi consensu, vel iste potius dicendus est iudex, quam author. quia a iure habet, vnde alias nisi in hoc casu licitum non esset appellare, & no. ibi alium casum habes inf. eo. cum R.

CAPVT XXIX.

EX LITERIS PATRIARCHIAE. Grande. & inf. (Expressam) supra, de rescri. eaeterum. infra, de confir. vti. c. bonae. ff. de lib. & posthu. nominatim. ff. si cer. pet. certum. ff. de ap. si expressum. ff. de condi. & demon. noniinatim. (Coenrcere) sup. eo. pasto. sup quaestionum. ff. de offi. eis cui man. l. vlt. Expresam) sc2. de tenore literarum primarum & processus, si quis habitus est p eas. inf. de coha. cler. super eo. inf. de sen. & re iu. inter monasterium. necesse est enim in hoc casu expressissimam fieri mentionem, scilicet, quando priorum iudicum reuocatur iurisdictio. inf. eo. significantibus. inf. de fo. comp. ex te. & est hic ea ratione, quia cum reuocatio literarum domini Papae sit odiosa & contra ius. inf. de ap. vt debitus. nisi per appellationem fieret, praesumitur dominum Papam si haec ei notificata essent, scilicet, tenor literarum & processus per eas literas non concessisse, & ideo literas non valere. sup. de rescri. super literis. sed vbi super principali quaestione primae literae impetrantur, licet in eis falsitas exprimatur, vel veritas taceatur, nihilominus valent literae, & procedet iudex non secundum tenorem literarum, sed secundum iuris ordinem, seruata tamen distinctione illius deer. quae est. sup. de rescri. super literis. ad idem. C. de diuer. rescri. praescriptionem. inf. eo. significanti. inf. de fo. coma pe. ex te. & hoc. sc2. quod non ita expresse mentio de omnibus hic est necessaria, sic¬ ut in superiori casu est ea ratione, quia actoribus fauendum est in prin. ff. de iud. si quis intentionem.

Et intelligo verum, si literae committunt iurisdictionem, si vero a faceret executo rem vel etiam literae essent de gratia, vel etiam de alijs negotijs, non valent, nisi faciant mentionem de multis. sup. de rescri. constitutus. inf. de coha. cle. super eo. puta de his, quibus dictis in tali forma literas non habuisset. Idem dico in literis etiam super appellatione impetratis, quia in eis non tenetur facere mentionem, nisi de causa appellationis, si ante sententiam appellauit, sed post de sola ap. quia praesumendum est, dominum Papam literas concessisse, & si sciuisset, nisi manifesta ratio esset in contrarium, cum tales literae non sunt odiosae, sed notoriae. Imo plus videtur, quia si non fecerunt mentionem de app. valent literae. inf. de app. oblatae. (Interdicti) nunquid excommunicare poterit e? Respon. sic, quia cum iurisdictionem habeat delegatus, ergo & ad subdeleg. transmittit, cum non exceperit.

Impediens) sup. eo. si quando contra vbi dicit, quod nunquam est resistendum delegato. Sol. illud habet locum vbi constat aliquem esse iudicem. hic antem vbi dicit executorem, vel eum, qui se fingit iudicem non esse iudicem ad idem. C. de iure fis. prohibitum est. lib. 10. Vel dic, vt ibi no. & tamen videtur, quod hic archi. non teneatur iniuriarum, ex quo ignoranter fecit. ff. vi bo. rap. l. 2. §. si publicanus. quamuis teneatur ex quasi male. instit. de ob. quae ex male. in princi. hoc non fateor: vt not. sup. eo. c. 1. Reuocatas) no. quidam intelligunt istam decreta. quando excipiebatur contra primos iudices causam alijs deleg. & ideo bene fecit archi. qui non fuit executus mandatum per primas literas factum, quia iam sibi innotuerat controuersiam esse de reuocatione literarum. supr. de rescrip. cum contingat. imo iuste impediuit, si ad mandatum fecundorum iudicum hoc fecit, dummodo bene cognouerit per secundas literas primas reuocatas, vt in praealleg. decre. dicitur, nisi enim exceptum esset, licet in veritate reuocata esset iurisdictio, tamem teneret quod fit ab eo, sicut de procuratore diximus. supra, de rescri. ex parte deca.

Vel dic, vt no. sup. de rescri. cum contingat. vbi not. quod talis iudex de cuius iurisdictione lis est inter litigantes possit iurisdictionem exercere, & quando inter alios, alijs placet, quod haec decre. loquitur quando nulla quaestio vel ambiguitas agitabatur, vel inter partes, vel inter iudices de reuocatione literarum, sed iudices vtriusque rescripti procedebant, nam tunc quorum processus tenuerat, necne pendet ex reuocatione literarum, vt hic dicitur.

Et videtur hoc verum in processu, qui habetur contra alios non contra partes, & quale est hoc quod haec dicit, scilicet, subdelegatio alii facta, & subdelegato exconmunicato in rebelles alios non partes promulgata, nam si partes contumaces essent, & nolent comparere, coram quouis iudice praedictorum sententia excommunicationis in eas partes lata teneret ratione dubii. arg. sup. de rescr. super literis. infra, de ap. cum parati si duobus, sed extranei qui non sunt partes cum non sint de iurisdictione eorum, comparere vel eis obedire non tenentur, nisi in certis causibus. sed in principali tenet processus priorum iudicum, quousque literae renocatoriae praesententur. inf. de resti. spo. audita. sed ex tunc facta ostensione literarum, siue appelletur, siue non, ex reuocatione literarum pendet quorum processus valeat, vt hic innuere videtur. Alii tamen dicunt contra, scilicet, quod tenet processus habitus contra partes coram reuocatis, nisi appelletur, sed contra alios non tenet, etiamsi non appelletur, vt dictum est.

CAPVT XXX 1 Nedammandatum procuratorum fdlecirisdictionis perit morte mandatoris v mandatarii 2 Nunquid si plures articuli contineantur in vna litera contra vnam personam, & super vno tantum citetur super omnibus intelligatur perpetuata iurif lictiolurisdictio legatorum sedis apostolicae durat etiam post mortem illius qui legatum fecit.

LICET VNDIQVE & infra, (Sublatus) Idem dicendum est commisit causam quoties contingeret eum abesse, quia si moritur delegans inchoata iurisdictione, nihilominus delegatus sententiam feret. argu. opti. ff. de verb. signi. mulieris. §. fi. & sup. de rescrip. suscitatus. ar. contra. ff. de leg. 3. fideicom. §. sic fidei.

Morte) non solum mandatum procuratorium, sed & mandatum iurisdictionis, perit morte mandatoris, & morte mandatarii: vt hic insti. man. §. recte. & similiter morte litigatoris. ff. qui satis. cog. si decesserit. Contra. arg. infra, de iudi. quia V. ff. de fideicom. lib. cum vero. alias quasi, nisi sit mandatum, quod tantum post mortem impleatur. ff. de man. si non remu. §. vlt. 63. dist. Adrianus. in syr nodo.

Expirauit) si subdelegatus fuerit super duobus articulis, & ante mortem delegantis citauerit super vno tantum, an super alio sit perpetuata iurisdictio an expirauerit mandatum? Respond. quidam quod si in vna litera continentur plures articuli contra vnam personam, & illa persona citetur super vno tantum, cum iurisdictio sit res indiuisibilis, super omnibus intelligitur perpetuata contra personam citatam. argumentum supra, de rescrip. pastoralis. §. 1. sed multi dicunt, quod non perpetuatur, nisi in eo, super quo citatus est, quia subdelegatus in citando super vno tantum vi detur diuisisse suam iurisdictionem, & citatus non tenetur respondere, nisi super eo in quo citatus est. Si autem simpliciter citatus esset, quod veniret responsurus, tunc secus videtur. arg. ff. de app. cum in vna. ff. de neg. gest. nam & si serui. §. sed si in vno. ff. de mino. etiam. hoc autem crederem, quod licet citaretur vna persona in rescripto, quod propter hoc non perpetuatur contra aliam personam in eodem rescripto expressam. argu. sup. eo. relatum. De hoc autem non dubitatur, si delegans moritur ante declarationem generalitatis, scilicet, quod perit iurisdictio super non declaratis. supra, de rescrip. pastoralis. §. 2. arg. contra. infra, de offi. leg. nouit. Sed quid si deponitur vel transfertur delegatus, antequam subdelegatus citet perit iurisdictio. supra, quoniam abbas. Alijs autem videtur & forte bene. arg. huius decr. quod durat subdeleg. & erit subdeleg. successoris, & intelligo quod iurisdictio subdelegati perit morte mandatoris non ipso iure, sed ope exceptionis. lurisdictionem autem legatorum Apostolicae sedis, & etiam aliorum credimus durare praedictis rationibus, etiam post mortem eius, qui eum legatum fecit. Si aus tem excommunicetur delegans, qui tor tam causam delegauit, propter hoc non expirat iurisdictio delegati, & idem dicitur etiamsi partem causae, tantum commisisset, nam & tunc licet excommunicetur delegans, tamen delegatus procedet in articulis sibi commissis. arg. ad hoc: quia delegato commissa est iurisdictio quae per exceptionem delegantis non perit, licet secus si diceretur si tantum ministerium esset sibi commissum. arg. infra, eo. quoniam. ff. de offi. eius cui man. l. 1. §. fi. Nec obstant contraria, quia delegatus potest soluere iudicium delegati, quando vult. ff. de iud. iudicium. & quia appellari debet delegans. supra, eo. cum super. §. 1. quia illa locum habent, si non excommunicaretur delegans, sed vbi delegans excommunicatur iam, nec potest soluere iudicium delegati, nec ad eum appellabitur, sed iudex qui est superior delegantis, potest hoc facere. Secus autem dicerem in vicarijs & officialibus, illi enim ex quo domini eorum sunt excommunicati vlterius, nec ipsi de suo officio debent se intromittere. supra, de offi. vica. Romana. Ratio diuersitatis est, quia vnum auditorium est domini & officialis vel vicarij. infra, de appel. Romana. (Iurisdictione) saltem citando. supra, eo. gratum. (Dem andata) nam si tantum suo nomine eitasset: secus dicerem.

CAPVT XXXI. 1 An teneatur iudex mandatum Papae exequi, non visis eius literis. 2 Quando sententia executio sit differenda. 3 Sententia non debet executioni mandari, nist prius su per appellatione cognoscatur. 4 Non creditur sententiae delegati, nisi commissionis literas ostendat. Neganti factum an & quando competat probatio 5 Ia verum esse praesumitur quod in instrumento dicitur de persanis quae i instrumento nominantur. 6 Licet oblatio instrumenti sit de actam non tamen eius tenor.

CVM IN IVRE PERITVS. & infra, (Hesitanti) idem est, si partes hesitent, licet hic non cogatur exeni mandatum, nisi videat literas Papae, ipse tamen potest & prudenter agit si exequatur, etiamsi literas non videat, dummodo probata persona sit quae hoc dicit. 97. di. nobilissimus. & si pars appellet, ne exequatur, nisi videat literas, pos test non audire, nam hae appellationes coram delegato, non coram huiusmodi executoribus, sunt faciendae. supra eo. super in minoribus. tamen forte parere debet, etiamsi non videat rescriptum, puta vt compareat. infra, de dila. c. 2. nisi esset nimis remotus & vilis persona iudex, alii contra. De mandato) & si propter hoc sententia excommunicationis ferretur in eum non teneret, quia non habet iurisdictionem in eum nisi sit contumax, vel rebellis, cum super eum non habeat iurisdictionem, nisi propter accessorium, vt no. sup. eo. c. 1. & c. si quando. nec tamen iste cui mandatur executio, cognitionem habet. sup. eo. pastoralis. §. quia vero. & potest petere mandatum apostolicum, etiamsi pars aaaduersa nihil dicat ex officio suo, sed si alias dicatur sententia nulla, vel etiam retractanda: vt no. sup. eo. pastoralis. tunc superior iudex non mandabit sententiam executioni, nisi prius de his cognoscat. ff. de iudi. si praetor. C. de manda. prin. l. 1. C. nil Inno. ap. pen. per totum.

Alii dicunt & forte melius, quedpro. pter hanc executionem, sententia non tenet, vel quia vult implorare officium iudicis, super sententia irritanda non differt executor executionem, nisi quan do ex probabili & necessaria causa fuit absencondemnatus, & sic loquitur. ff. de iudi. si praetor. arg. pro his. quia si collatione, vel institutione facta non est differenda executio. infra, de ap. constitutus. infra, de conces. praeben. post electionem. C. de fal l. 2. inf. de in integ. resti. suscitata. multominus differenda est executio sententiae, nisi super hoc esset infamia. infr. de accu. accedens:

Item vbi est hoc ius, quod lis mota impediat executionem sententiae, imo nulla talis exceptio impedit executionem sententiae, infra, de in integ. resti. suscitata. C. de fal. l. 2. lex autem. ff. de re iud. si praetor. in fi. non contradicit, quia illud in telligitur, quando absens ex causa probabili appellauit a sententia contra eum quasi contra contumacem lata, & sic communi iure sententia mandari non debet executioni, nisi prius cognoscatur super appellatione, vel expone aliter, vt no. de re iud. decaetero. Si autem subdito mandet siue sit ordinarius siue delegatus, cui quantum ad executionem sententiae omnes subditi delegantis intelliguntur subditi, debet obedire quousque superior causam, vel negotium audiat vel committat. supra, eod. pastoralis. §. praeterea. si tamen verisimiliter proponeretur nulla, vel retractanda sententia, debent consulere illum, qui tulit sententiam, & expectare secundum mandatum. Arg. contra. sup. ex literis. sup. de rescrip. cum contingat. vbi dicitur, quod non semper exequenda sunt mandata delegati a subditis, sed illa loquuntur quando est dubitatio de fundamento, an habuit iurisdictionem, quia tunc supersedere debet, arg. hic. secus autem si constaret de iurisdictione, sed dubitatio esset de alijs, puta quia nulla vel iniqua dicitur sententia, quia tunc semper subditi illam exequi debent, idem est si sit appellatum, sed nondum est a superiore recepta appellatio, nec super ea rescriptum, nam tunc propter dubium, nec est alius, qui inhibeat mandari debet executioni, sed secus dicunt aliqui si appellatio recepta est a superiore, quia tunc non mandabunt subditi executioni. arg. sup. de rescri. dilectus filius T. & quia maiori potius est obediendum. 11. q. 3. qui resistit. & de rescrip. c. cum dilecta. ff. man. diligenter. Si autem vnus ordinarius pari ordinario mandet executionem sententiae, quod potest. inf. de foro compe. postulasti. ff. de re iudi. a diuo. §. 1. sciret eam iniustam vehementer & probabiliter suspicaretur non mandabit executioni. argumentum. infra, de officio ordin. capitulo primo. vbi notatur.

2 De mandato) hine videtur, quod nullus deleg. sententiae creditur, nec aliqua executioni mandabitur, nisi ostendat literas commissionis, & eodem modo non probet totum processum, maxime eum, qui est de substantia litis, sicut est citatio, litis contestatio, oblatio libelli, & quod qui litem egit fuerit procurator, & similia: vt hic. inf. de probat. quoniam contra. inf. de fide instru. c. 1. C. de manda. princ. l. 1. C. de arbi. ne in arbitris. §. sin autem. Et hoc quidam dicunt consulentes ita custodiri in literis commissionis lit. contest. & similia sicut ipsam sententiam, & hoc in delegato ordinarii, sententia autem semper executioni mandabitur, quia de eius iurisdictione constat. infra, de sen. & re iudic. sicut nobis. 2. q. 6. hoc etiam. Sed 1 certe hoc quibusdam non placet, quod semper quis teneatur omnia acta pristina recensere. Dicunt ergo, quod si ostendit sententiam, & in sententia dicit, quod pars quae executioni contradicit fuerit praesens in sententia, vel si instrumentum sententiae non dicat, ipse tamen confiteatur, dicunt non audiendum super his, scilicet, quod non fuit facta litis contestatio, vel alijs huiusmodi eum qui executioni contradicit, nisi onus probationis fibi assumat

Sed si opponas contenditur retro iudicium nullum, ergo etiam post sententiam debet audiri. infra, de procur. in praesentia. C. de procu. licet: Respon. eum audiendum post sententiam, si velit retro probare commissionem factam non fuisse nisi lit. non contest.

Sed dices negantis factum nulla est probatio. C. de proba. actor. Respon. hoc verum esse, nisi praesumptio sit contra negantem. inf. vt eccl. benefi. vt nostrum. C. de codicil. nec condi. C. de dona. inter virum & vxorem. l. etiam. infra, de proba. post cessionem. ff. de proba. cum de indebito. 3. quaestio. 9. indicas. In his omnibus apparet propter praesumptionem transferri onus probationis in negantem. argumentum hic, cum praesens fuerit in sententiae prolatione, nec contradixerit propter defectum praedictorum, nec appellauerit, onus probationis in eundem transfundere debet, quod dicimus esse verum, sed ad maiorem securitatem faciat eum iurare, quod commissionem vel alia quae aduersarius quaerit habere non potest. arg. ff. de fur. actione. C. de fide instru. cum quidam. sed si instrumentum sententiae non diceret, qui contradicunt sententiae praesentes, sed contumaces vt dicebat iudex, vel nullam mentionem faciebat de eo instrumentum sententiae, possunt petere literas commissionis, & lite contestata nec incumbit ei onus probationis, quia omnia sunt legitime acta, sed actori eodem modo, si per procuratorem, & litigatum esset negaret qui egit suum fuisse procuratorem, nam tunc non sufficit literas commissioniostendere, nisi ostenderet procurationem vel domino sciente procuratorem nomine eius agere: vt not. supra, de rescrip. ex parte decani. nam in his casibus, cum non sit in aliqua culpa, nec sit aliqua praesumptio contra eum, probatio incumbit actori. C. de probat. actor. Si vero constet de procuratione eadem quaeram, & dicam in procuratore, quae dixi in domino. Non obstat. infra, de proba. quoniam contra: quia illa habent tantum locum, antequam sententia transeat in rem iudicatam. Aliiautem dicunt, quod si in sententia scriptum est, condemnamus talem procuratorem omnimodo credendum est, scilicet, procuratorem praesentem fuisse, nisi euidentissimis rationibus contrarium probetur. argumentum. Ci de contrahen: stip. optimam. & no. inf. de testi. Albericus. dummodo acta scripta sint secundum formam, quam habemus inf. de proba. quoniam contra. sed potest responderi illam. l. optimam. speciales causas continere propter rationem ibi assignatam.

Item habet locum c. l. illa, quod praesumitur verum esse, quod dicitur in instrumento de personis, quae in instrumento nominantur, quae sunt praesentes. Et est ad grauamen eius, non honorem, vt si dicatur stipulans seruus. Item necesse est, quod sint de principaliter contrahentibus, nam si de teste diceretur aliquid graue, nulla fides ei adhiberetur. arg. ff. de pig. & hypo. fideiussores. §. fi. Item si falsos ponat confines aliorum, non eis praeiudicat, & sic de omnibus alijs quae incidenter in instrumento dicuntur, nisi sint talia, de quibus ipse tabellio ferat testimonium de visu, sicut quando dicit actum in tali loco & talibus personis praesentibus, & tali die, nam si in his inueniretur aliquod contrarium, cassaretur totum instrumentum tanquam cui admista est falsitas. 9. dist. si ad. 3. q. 9. pura. & secundum hoc loquitur. l. optima. Alii dicunt, quod si non diceretur in sententia dominum, vel procuratorem praesentes siue absentes, dummodo in prima facie non appareat vitiata, postquam transit in rem iudicatam, semper pro ea standum est, nisi probet aliquod omissum, quond sententiam facit nullam. ff. de procu. in praesentia vel falsam. C. de fid. instrum. si nostris. Alii tamem dicunt, quod securius est, scilicet, quod necesse est praedicta, quae de substantia iudiciorum sunt, vel originalia, vel publicata ostendi, nec sufficit habere exemplatas in actis literas Papae, scilicet, quod talis fuit procurator, vel alia huiusmodi, sed oportet dicere notarium, quomodo fuerunt exhibita iudici & parti. Et tunc si postea pars b dicat, nunquam fuisse sudicem vel procuratorem, non crederetur, & si originalia sint amissa, dummodo praestet iuramentum, de quo dicitur C: de fid. instru l. vlti. acta autem quae fiunt in iudicio, sufficit in actis inueniri, si dicat talis libellum porrexit, & talis litem contestatus est, & diem apponat, sicut in instrumentis. in Authent. de fid. instru. §. vlti. Et haec omnia in sententia iudex ad maiorem cautelam scribere poterit, & si per alium notarium sententia fiat, quam per quem facta suntacta, iudex praecipietil¬ la acta asscribi sententiae, & publicationi authoritatem praestabit, si autem idem esset notarius, qui fecit acta, & sententiam sine aliqua solennitate publicationns sententiae acta subscribet.

6 Et nota. quod quando offertur sn iudicio instrumentum procurationis, vel aliud simile, licet oblatio sit de actis, not tamen tenor instrumenti, vnde nisi alias solenniter publicetur, semper oportet ostendi originale, alii tamem aliter dicunt, & maxime post litem contestatam. arg. ff. de procu. Pomponius. §. rati.

CAPVT XXXII. 1 Non est rescriptas facienda vis de atcessoriis vel non accessoriis. 2 ludices delega. non debent nisi de his quae in literis continentur, vel sub eis comprebhendi possunt cognoscere. Procurator an teneatur appellare, & an & quando possit iurisdictionem prorogare. 3 An factum procuratoris noceat domiamo. 4 Sententia excommunicationis deleg. luata ex causis sibi non commissis non tenet.

CVM OLIM ABBAS. Nitebatur) mirum videtur, quod talis petitio fuerit ad. missa, vbi non dicit, nec agit le obligatione antea contingente, sed de futura, & sic est contra. ff. de sud. nam quid. quemad. ff. de vsur. l. 1 S. 1. Sol. hic non agitur, nec dicit agendum de obligatione futura, sed datur ex gratia iudex, qui poterit cognoscere de obligatione futura, & videtur hoc committere per has literas, quod si aedificauerit isti deleg. eos sicut de iure fuerit ab aedificando, & molestando prohibeant, & coram eis poterit agi de nunciatione nous operis, & etiam alijs modis super praedictis rebus.

Nec absurdum est ad futuras lites dari sudicem, & sub conditione, scilicet, si aedificauerit vel alia, nam cum paria sint mandata iurisdictionis & procuratiomuns, ff. de iu. om. iu. & quia si mandatum proturatoris potest fieri ad futuras lites, & sub conditione. ff. de procu. l. 3. ergo & mandatum iurisdictionis similiter. arg. contra. sup. de rescri. significauit. posset etiam dici, quod anteque aedificent, possum agere negatoria, vt dicam, nego tibi esse ius in praedicto loco aedificare. Quidam tamen, quod non fateor dixerunt, quod ex quo facit apparatum ad aedificium, quod potest contra eum agere. arg. ff. de pol. l. 1. (Deponere) occasione enim vnius articuli ad alium obrepere non debent. C. qui legi. per l. vlti. ff. de lureiu. si duo. §. idem iul. inf. de test. de testibus.

De damnis mentio) nobis videtur, quod modica vis est in accessorijs, vel non accessorijs, sed in eo tantum vis est, an id quod petitur, possit comprehendi sub verbis rescripti, imo plus videtur, quod si aliquis impetrauerit rescriptum, quod alius iniursatur ei super fundo, simul potest agere rei vendicatione ad fundum, & conditione sine causa ad fructus perceptos, ex fundo ante litis contestationem, & etsam dicunt quodam, quod ex eodem rescripto pont accusare criminaliterci scet l. lul. de vi. vel alia huiusmodi, quia haec verba patiuntur, & si expressisset, nihilominus literas habuisset. supr. de rescri. super literis alias contra. ar. pro eis. sup. de rescri. sedes. & dicunt quidam, quod per talia rescripta non potest agi pro vindicta, sed ad rem familiarem prosequendam tantum, nisi aliud expresse contineatur in rescripto. Nec ob. secundum primos. sup. de rescri. sedes. vbi dicitur, quod de leuioribus negotijs non est procedendum ad grauia, quia illud intelligitur cum leuia expressit. VERPIGRATIA: conquestus est de aliquo, quod fecit ei furtum, & quasdam alias iniurias, per hoc rescriptum non poterit accusare de homicidio.

2 (Mentio) lludices enim delegati de alijs cognoscere non debent, nisi de his, quae in literis continentur, vel sub eis comprehendi possunt. VERBI GRAtia: si petiisset restitutionem possessionis, potuisset & de damnis occasione illius spoliationis agere. ff. de vi & vl ar. l. 1. §. qui non solum, & si de contractu fiat mentio in literis, petet interesse, imo plus dicimus, quod si in literis appositum est, quod super nemoribus iniuriatm ei, posset agere de damnis datis & possessorio & petitorio. ar. inf. de cau. pos. cum ecclesia. ff. de iudi. solemus. & l. si quis in. de his autem damnis, quae post litis contestationem data essent super rebus, de quibus ogebatur, iudex semper suum officium exercebit: vt ff. de aedil. edict. aediles. §. item sciendum. si autem in alijs rebus, & post lit. contest. damnum daret pars parti, non habet se intromittere iudex, nisi impediretur iurisdictio iudicis: vt no. sup. c. 1. vel iniuria iu. fieret. 2. q. 7. si quis ab. (Interlocuti) & male. Ad app.) videtur, quod hic dominus appellans non esset audsendus: quia procurator per quem litigauit debuit appellare. 1. q. 6. biduum. R espond. ideo eum hic audiri appellantem, quia procurator non tenebatur appellare, quia non oberat domino si procurator non appellabat, quia per omissionem procuratoris appellationis, non pont tacitem prorogari iurisdictio iudicis delegati de re ad rem, quia non expresse posset: vt not. sup. de causis. sed si dominua cum sciuit appellationem omisisse: tune ipse tacite prorogare videtur, & hoc innuitur hic. (Conuolauit) & prudenter nisi enim appellasset, tacitem videret prorogare iurisdictionen de read rem, quod possunt. ff. de iud. de qua re. in §. 1. & no. sup. eod. de causis. & appellationis omissio, turpitudinem sententiae tollit. ff. de condi. ob tur. cau. l. si ob turpem. ( Comparente) & recte. quia tutus erat appellatione. (Intelligatur) non enim creditur de sllis cogitatum. de au. leg. si ita. ff. de transact. l. cum acqui. ff. de contrahen. emp. rutilia. a3. q. 2. ne qus. De tempore ad tempus dixerunt quidam procuratorem posse facere progationem. Alii contra quod magis videtur.

Protinus) factum enim procuratoris non nocet domino. C. de procu. si procurator. nisi expresse consentiat, vel taciturnitatem cum sciat, & non contradicat, inf. eo. coram. ff. quod cum eo. qui in alium. l. vlt. ff. de insti. sed si. in prin. ff. ad macedo. si filius. C. de inoffi. test. l. 2. inf. de hia quae fi. a praela. sine consen. ca. c. 2. inf. de sen. & re iud. causam quae. C. quomodo & quando iud. l. 2. Vel nisi in eo quod sibi comissum est. ff. de pac. rescripto. & ll. sequentibus, vel nisi sit generalis. ff. de tribu. act. procuratoris. specialis enim procurator totam litem potest renunciare probationi super exceptionibus dilat. solutionis, si aliquam vtilitatem inde sentiat dominus, puta si perstitisset, esset condemnatus in expensis, & idem credimus etiam si posset renuneiare probationi etiam super peremptorijs, quia ex quo causa commissa est sibi etc. ar. ff. de iur. om. iu. l. 2. sed non potest renunciare expresse exceptioni, quia sibi commissum non est. Nec est contra. ff. de pact. l. contra. §. fi. quia ibi loquitur de habente libera ad ministrationem.

Et intelligo quod praedicta sunt vera, etiam si dominus sciuit exceptionem propositam, vel etiam si ipsemet proposuit, imputet enim sibi si malum elegit. ff. nau. cau. stab. l. fi. §. seruorum. Alii dicunt, quod renunciare non potest expresse, sed debitas probationes potest omittere.

Ligatum) Not. quod delegatus si ferat sententiam excommunicationis ex his causis, quae sibi commissae non sunt, non tenet exconmunicatio, secus in ordinarijs. 11. q. 3. c. 1. non tamem hoc probatur hic, quia non contingit, quia hanc exceptionem praecesserat legitima appellatio. vide no. in c. fi. de praeben.

CAPVT XXXIII.

CVM OLIMM MAGIster S. (Deleganti) 2. q. 7. accusatio. 4. q. 1. nulli. (Aperire) not. non licere aperire literas clausas. (Apuit) & peccauit, sed minus quoe si sigillum falsasset, quia tunc grauius puniretur. inf. de cri. fal. ad audientiam. & grauius si rasuram fecisset in literis. sup. de rescri. olim. (Suspecta) 2 q. 6. biduum. in fi. C. de relatio. l. 1. & 2. (Causam) licet enim non posset reprobari instrumentum, quod produxisset, sicut nec testes. 4. q. 3. §. si quis te. contra tamem telationem dicere potest. 2. q. 6. biduum. circa fi. & si hoc ostendisset, bene apparebat eum suspectum, imo falsarium & dolosum. (Eligendum) quem non potest recusare. sup. eo. super quaestionum. 3. quod 8. cuius in agendo. Acta) iste non potest dicere, quod illae literae, quas portabat non essent verae literae, licet sigilla essent violata, sed bene poterat dicere, quod ea quae erant scripta in literis non essent vera, sicut satis probatur, ex eo quod praesumitur. Vbi dicit, quod etiamsi literas integras exhibuisset, tamem poterat probare causam suspicionis, id est, falsum in literis contineri.

CAPVT XXXIIII. 1 An ex cautione de rato possit agi ad interesse2 Habens perpetuam impotentiam delegare non potest, secus si temporalem. An & quando delegatus possit suas vices alteri delegato committere, & de causa cognoscere. 3 Contram confirmationes Papae non est aliquis audiendus.

CORAM DILECTO filio. (Ratihabitione) C. de pocur. l. 1. (De rato) sine qua cautione audiendus non erit inf. de procu. c. 1. Cauerat) hac cautione non potest agi ad interesse, quia ecclesia vt subiectio aestimationem non recipit, & hoc petebatur hic, sed agitur ad expensas litis. ff. rem ra. ha. si sine. §. cum autem procu. & ita patet, quod aliquando melius est habere cautionem de rato quoe literas, quia per cautionem semper consequetur expensas, vel certa poena promissa fuit ad quam agetur. ar. inf. de arbi. tuas. imo & ad interesse. ar. eiusdem decre. (Fideiussoria) no. in cautione de rato nomine cautionis intelligi fideiussor. ff. de procur. seruum. §. ast praetor. (Sententiam) super subiectione ecclesiae. (Eadem causa) id est, confirmatione sententiae.

Noluit) sicut nec tenebatur, llcet posset. sup. eo. super quaestionum. §. si duo, & hoc verum dicimus. Alii dixerunt, quod si habet perpetuam impotentiam, delegare non potest, si temporalem potest. ff. de va. mu. l. vlti. Alii dicunt, quod si impotentia facti teneatur, potest committere, sed impotentia iuris non, sed cessante impotentia iuris per in integrum resti. vel alio modo renascitur potentia committendi. C. de cur. fur. l. 3. cum alijs.

Et hoc quidem confitemur, quod committere potest, sed cum deleg. non tenetur recspere subdelegatum. Per alios hoc habet locum vbi tantum duo delegati sunt, & cum clausula praedicta, scilicet, quod si ambo etc. nam si tres essent delegati, tunc posset interuenire casus, vbi sic exponendum est, non potestis interesse per vos vel per alios: nam si tertius sit mortuus, vel alias excusatus legitime, vnus ex duobus etiam alio inuito poterit committere vices suas. supr. eod. licet. infr. eod. c. fi §. 1. & sic tunc intelligitur, non potestis interesse per vos vel subdeleg. R atio autem diuersitatis satis patet, quia cum tantum duo sunt delegati, nunquam potest venire ad eum casum, quod alter per alium possit cognoscere de causa delegati, sed vbi sunt tres, potest euenire, vt in casu praedicto, tamen nec tunc semper per alium potest cognoscere: sed tune tantum, quando tertius excusatur & tantum penes duos remanet iurisdictio. (Confirmauit) quia ex parte ecclesiae. lsc. M. haec petita erant. contrarium ex parte ecclesiae sanctae Agathae, alias enim sententiare non potuisset: vt no. inf. eo. cum contingat.

Confirmamus) contra huiusmodi confirmationes domini Pape quae fiunt cum causae cognitione non est aliquis audiendus: nec potest aliquis iudex cognoscere sine speciali mandato Papae. inf. de confir. c. 1. & 2.

CAPVT XXXV. 1 canonicus an possit esse iudex in causa pro canonico.

CVM R. CANO. IAnuen (Socim) hic habes, quod si canonicus pro canonico detur iudex, recusat vt suspectus. sup. e. insinuante. 3. q. 5. accusatores. App. re.) no. speciale, quod deleg. causam conmittit app. re. simile. sup. eod. pastoralis. in fi. sed haec decr. continet gratiam, ius enim ecclesiae esset, quod hanc exceptionem inimicitiarum proposuisset coram delegato, & nisi admisisset appellasset. inf. de app. vt debitus. sed tanquaem vir prouidus in vno prouidit laico. s. qod reuocaretur iurisdictio huiusmodi, & in alio canonico, quod ad eius voluntatem fieret commissio. Innoc.

CAPVT XXXVI. 1 Reupcandi sunt testes ad concordiam quando agitur, an quis appellauerit ante vel post sententiam excommunicationis. 2 Confessio partis valet contra, sed pro se non. 3 Excommunicatio ad hoc vt plene sit iusta, & quod differatur absolutio, excommunicati oportet causam absolutionis non solum esse rationabilem, sed & manifestam fuisse excommunicatori. ludex an & quando possit super iniusta exconmunicatione pronunciare. ludex an posat libellos contrario: & diuerse: recipere. 4 Potest aduersarius impetratis literis, fupeconsirmatione sententiae agere de insirmatione. 5 Non infirmet iudex sententiam si reus deiure suo, nec etiam actor probet. 6 Quando actor non probat affirmatiuam, tunt fingitur probata negatiua. Et quomodo intelligatur.

CVM CONTINGAT. (Interdum) vel alias. In vna litera non admitteretur aliquis, qui vtrunque diceret. s. & se post appel. excommunicatum, vel alias iniuste, cum debeat proponere certum, & non sub disiunctione, nisi forte ignoraret tempus excommunicationis, nam forte excommunicator fecit priuatem, & scire non potest, an appel. pracesserit excommunicationem vel econuerso, quia tunc admitteretur. ff. quorum leg. l. 1. de in integ. rest. constitutus. ( Impendant(hoc habet locum quando iniuste excommunicauit. (Denuncient) hoc habet locum quando post ap. exconmunicatus est.

Post app.) superfsuum videtur recipere testes super hoc, an appellauerit ante sententiam excommunicationis, vel post, quia semper testes ad concordiam reuox candi suntcilscet vt appel. pracesserit, & secuta sit exconmmunicatio: vt inf. de testi. cum tu. sed respon. non esse superfsuum quia fortem testes ipsi dicent excommunscationem praecessisse appellationem, nec ex parte excommunicati apparebunt aliquae probationes, quod praecessit appellatio.

Sed dices sicut inter testes vtriusque partis facienda est concordia: ita inter testes vnius partis & confesaionem alterius, quod non fateor, quia confessio partis valet contra se, sed pro se non. ff. de inter. act. de aetate. vel potes dicere sllam concordiam non esse faciendam, nisi vel pares sint probationes, vel dicas nonesse recipiendas vtrasque probationes super hoc an praecesserit excommunicatio sententiam, vel econuerso, sed super hoc an sit appellatio legitima nencne.

Iuste). i. ex iusta & vera causa, sed non tunc manitesta excommunicatori, quando ipsum excommunicauit, sed modo coram superiore sudice, a quo petitur absolutio excomuncator vult ostendere quod pro vera & iusta causa ipsum excommunicauit, quod non sufficit, quia oportet quod ad hoc, quod plene iusta sit excommunicatio, & quod differatur absolutio excommunicati, & quod causa absolutionis non solum sit rationabilis, sed etiam quod fuerit manifesta exconmunicatori. inf. de sen. excon. sacro. §. 1. de verb. sig. cum olim. si autet contrarium dicere velles.lice quo exceptio manifeste concessa non impedit absolutionem, expresse est contrarium. sup. de rescri. ab exconmmunicato. in fin. vbi dicit, quod haec cognitio. scet am offensa sit manifesta, nencne, relinquitur illi a quo petitur absolutio.

Indigeat) tanquam excommunicatus, vel ante legitimam app. vel post appel. illegitimam, sed dicunt aliqui, quod obtenta formalibelli, quae hic ponit mc. lsct peto sententiam excomscationis in me post app. legitimam latam pronunciari nullam, non poterit iudex pronunciare super iniusta excomunicatione, si eam iniustam inueniat, vel contr am, sed tantum ad eum spectat, vt pronunciet sententiam esse nullam ex causa. sct quia lata est post app. legitimam, vel si hoc non fuerit probatum, non iudicabit eum excomunicatum iuste siue iniuste, quia non fuit petitum, sed tantum iudicabit non probasti app. legitimam, quare non pronunciamus excomunicationem non tenere, sed si ageretur contra aliquem, petendo eum denunciari excomunicatum, si non probet excomunicationem, absoluet reum ab impetitione actoris. ff. de ex. rel iud. si mater. §. eadem. & §. & an eandem. & §. actores. inf. de sim. licet Heli. & secundum hoc expones apparebit presumptiuem vtrum sit excommunicatus, an non. non in iudicio, vt sententietur super hoc, vel potes dicere, quod non praesumptiue tantum, sed verem apparebit, an indigeat absolutione nencne, nam cum hic.lsce in primo libello confiteatur se esse exconmunicatum, licet adiiciat post app. & hoc non probet, restat ex eonfessione eius, quod absolutione indiget saltem quo ad forum ecclesiae, hoc tamen scias, quia si post petierit absolutionem iuxta formam ecclesiae non negabitur, vt infr. sequit. Item dicunt quidam, sed non placet, quia si solummodo petit sententla etiam alla praeter sententiam excomunicationis confirmari, non poterit sententiam infirmari. Est ergo sanume consilium, vt si vnus petat confirmari, alius petat infirmari: hoc non videtur mihi sanum consilium: imo si ab vna parte detur libellus in quo petit sententiam vel electionem confirmari, vel infirmari, iudex de facili non debet admittere libellum alterius partis, in quo petat contrarium primae petitioni, quia potest obesse, si contrariae sententiae, ferrentur sug diuersis libellis, quod posset de facili fieri, & maxime si post lit. contes. & maxime postquaem multum processum erat in causa, & iam de ea constaret reciperetur praedictus libellus primo contradictorius, prodesse autem alicui nunquae potest, quia in causa quae agitur per primum libellum, poterit probare quicquid posset probare, si contradictorium libellum daret. ff. de proba. circa. & hoc. inf. not.

Sed quid dices secundum eos, si sine cause adiectione petinit infirmari sententiam, nam omnem causam & omne ius in iudicium deduxisse videtur. C. de an. excep. l. vlti. & sic videt, quod tunc ex quo non seruatur ei aliquid remedium, quod posset sententia ferri super confirmatione, sed ipsi respondent, licet hoc totum ius simul deduxerit in iudicium, tamem si vnam tantum causam fuerit prosecutus, non paiudicat sibi, quin ex alijs caulis agere possit. C. de iud. licet. ff. de iudi. habebat. Vel ponamus, quod vlterius agere possit ex aliqua causa: tamen potest esse verum, quod vt dicebat ille, quod petebat infirmari sentententiam, licet in probationibus defecerit. 2. q. 6. pleriqp. & non bene faceret iudex, qui super ea. se. confirmatione sententiam ferret, & maximen cum nonsit petita. Decre. autem ista non contradicit, quia non dicit probationes recipiendas super confirmatione, quod non fuit petita, sed super infirmatione quae petita est.

4 Item non ob. de app. oblatae, vbi dicitur, quod impetratis literis super confirmatione sententiae pont aduersarsus agere de infirmatione. la espon. quod illa decre. melius facit pro, quam contra, nam & ipsi fatentur, quod impetratis huiusmodi literis, etiam aduersarius potest agere de infirmatione, quod illa decre. dicit. Alii dicunt melius, quo petita confirmatione sententiae exconmmunicationis, aduersarsus pro se in contrarium nulla petitione data, potest inducere probationes suas, & fertur sententia pro reo, si probauerit causam, quare infirmanda sit, & dicet iudex infirmamus talem sententiam.

5 Si vero nihil probaret reus de iure suo, nec etiam actor, tunc non infirmabit iudex sententiam, sed tantum absoluet reum ab impetitione actoris, & hoc satis hic expresse dicit ar. ff. de iureiu. sed & si po. §. 1. ff. de proba. circa. plus placet, quod siue quos petat sententiam pro se latam confirmari, siue petat sententiam contra se latam infirmari. Item siue sit sententia absolutionis rei siue condemnationis rei, si liquet iudici ad plenum de veritate, siue per confesssonem, siue alio modo secure confirmet eam iudex vel infirmet, sed si non constet, sibi melius est, quod eum tantum absoluat tam ab obseruatione iudicii, quae ab impetitione rei. de hoc no. inf. de confir. c. 2. Item dicimus ar. prodictarum legum, quia quando petitur sententia nulla nunciari ex certa causa, puta quia lata sit post app. legitimam, si aduer sarius vult sententiam probare tenet, quia nulla appellatio pracessit, vel si pracesserit illegitima admittendus est, sed si ex alia causa vellet probare causam, non tenere: puta quia non fuit iudex qui tulit sententiam, non est admittendus, quo sic probo, quia etiam ipse qui dedit libellum ad hoc probandum. sce. quod ex alia causa est iniusta excomuncatio, non esset admittendus. Imo si ferretur sententia contra eum, vel pro eo, hoc non obstante, quod super hoc sententiatum est, iterum posset ex alia causa agere, & multo fortius non potest inducere probationes super iusta, vel iniusta excommunicatione, nisi super hoc in modum reconuentionis porrigeret libellum, quia sibi de iure negari non posset.

Sed op. secundum hoc videt, quod nunquue sit facienda differentia in sententia pro reo ferenda, quia semper fingitur probauisse, quia negatiua aliter probari non potest, nisi quia fingitur probata ex quo actor non probat affirmatiuam. R espond. quod magna est differentia in probatione sententiae, vt dictum est, quia licet sufficiat reo, quod actor non probauit quantum ad hoc, quod absoluat, secundum quod praedictum est: non tamem sufficit quo ad hoc, vt iudicetm contrarium. scet sententiam confirmandam, vel rem suam esse, nisi hoc probauerit. De hoc autm no. inf. de resti. spo. ex conquestione. Vel potes dicere, quod in causa appellationmns, vbi non est necesse dare libellum, & vbi ex prioribus actis proceditur petita confirmatione sententiae, proceditur etiam ad infirmationem, & hoc satis expresse habet Authen. de his quod ad iu. §. volumus. & dicunt quidam idem, vbicunquoe implorat officium iudicis, siue sit in integ. resti. siue petitio absolutionis, nam si petatur in integ. resti. etiam si danda non sit in integ. resti. quia non tenuit ipso iure gestum, super quo petitur restitutio: tamenm iudex a quo hic petitur, aliter prouidebit non sententiando, quia de hoc actum non est, sed prouidendo etiam, quod gestum est super quo petebat restitutio non obsit agenti, & non prosit reo, & ita praecipiat reo agere, ac si illud gestum non interuenisset. ff. de mino. verum. §. ex facto. nam officium iudicis latissime patet, sed hoc non placet rationibus supradictis. (Eius) excomunicatoris vel excomuncati simpliciter. 1. Ita, quod non obiiciat sibi, quod intolerabili errore expraesso sit excommncatus, non enim prosequitur hic tertium casum. ( Audiendus) nisi vellet probare, se pro manifesta offensa vt quia non patet rei iudicatae exconmunicationis sententiam protulisse. infr. de verb. sig. ex parte. & c. seq. (Impendenda) dummodo satisfecerit. Absoluendum) ab ipso delegato, vel potius remittendus est ad excomuncatorem, etiam si in literis contineatur, iuxta formam ecclesiae absoluas, ad excomuncatorem remitti praecipiatur, & hoc ea ratione, quia delegatus ea ratione qua delegans procedere debet. sup. de rescrip. super literis. not. quod post absolutionem excommunicatus aget conditione ex hac decre. quod decernat excommunicationem iniustam, & excommunicator etsam agere potest, vt decernatur excommunicatio iusta, vt hic apparet, & hoc ipsum satis colligitur. inf. de sen. excom. sacro. vel super hoc ipsum implorabit officium iudicis.

CAPVT XXXVII.

1 An committatur quod est meri imperll. 2 Omnis alienatio interdicitur coadiutori. 3 committens simpliciter vicei suas totum cenmittere videtur. 4 Spoliatus sicut ante restitutionem accusart non potest, ita nec de eius criminibus inquri.

VENERAEILIE. N. ARchiepiscopo. (Plenarie) ad mobilia & imobilia, & etiam fructus. 3. q. 2. c. 2. & 3. infr. de resti. spol. grauis. ( suspectus) hoc est meri imperii, & tune committitur, secundum. l. autem secus est. ff. de offi. eius cui man. l. 1. quod autem est misti imperum, conmmittitur. sup. eo. ex literis. similiter & quod est iurisdictionis. inf. eo. c. vlt. (Coadiutorem) 7. q. 1. scripsit. quamuis & hoc quod datur hic coadiutor ex prouisione fuit forte, quia hsc episcopus per laicalem potentiam erat electus, vnde etiam post probationem suspicionis non debet amoueri penit ab administratione, allas autet de iure communi est, quod suspectus de dilapidatione amoueri debet penitus ab administratione. inf. de simo. licet. 3. q. 2. quia. Vices) sola commissio deleg. etiam si subdelegat. consentiat expresse recipere delegationem, tamen si res est integra, puta quia subdeleg. non processit ad citatsonem, vel aliquod aliud deleg. si vult, potest reuocare delegationem, & si moritur subdeleg. re integra, deleg. reassumeret caua sam. ar. sup. eo. licet. & sic iudicauit Papa Inno. 4. Consilio) & consensu ad officium enim eius pertinet prohibere malam administrationem, & curam adhibere, vt bona fiat. 7. q. 1. quia super. secus esset, si non daretur es officium coadiutoris, quia tunc sufficeret eius consilium requiri. ff. de admi. tu. pater. & no. sup. de elec. cum in veteri. inf. de ac. c. vlt.

2 Alienationis) No. coadiutori interdici omnem alienationem, & idem intelligo de visitatore, & eo cui commendatur ecclesia: de qua not. sup. de elect. dudum ecclesia Romana.

Vices) Not. simpliciter committendo vices suas in totum conmittere videtur, de hoc no. sup. eo. super quaestsonum. §. si duo. (Contra mandati) Item not. si ordo non seruatur, cassari processum. supr. de rescri. cum dilecta. & intelligitur de ordine, qui studiose seruari mandatur. ff. man. diligenter.

4 Ad inquirendum) Not. sicut spoliatus non potest accusari ante restitutionem, ita nec de esus criminibus inquiri. 3q. 1. c. 1. & 2. & 3. & per totum. ( Suspeetus) quamuis responderi posset non casfatam, quia iniustam, sed quia contra formam mandati simile. sup. de rescri. cum dilecta. (Functus) sup. eo. in literis.

CAPVT XXXVIII. 1 Vidua an fint de foro ectdlessae. ludex competens quis sit in tausa viduae, vel mulieris. Et quid ssit dicendum de peregrinis, mercatoribus, pupillis & libertis. 2 Miscrabiles personae an sint sub ecclefiasticis iudicibus, & quid sit speciale in miserabilibus psonis, in nu. 3. & vide in nu. 4. 6 3. 6 Error facti seu iuris impedit prorogationem.

SIGNITICANTIPVSM. (Mentiens) non fraudulenter, sed simplicitate ducta, alias enim si fraudem fecisset, etiam si dominus nollet de ea facere iustitiam: tamen illae literae possent elidi per exceptionem doli impetratione conmmissi. sup. de rescri. super literis. vbi autem simplicitate facit, quamuis in hac forma non habuisset literas, sed illa quod prius dominus requireretur, tamen domino requsito procedent iudices delegati, vt hic. inf. de for. compe. ex tenore. & de hoc not. sup. eo. ex literis. Vel potes dicere, quod literae non valent, nisi dominus eorum fuerit requisitus. nam non est iudicis huiusmodi dele. dicere, vade & primo prosequere ius tuum coram iudice seculari, & si ipse non fecerit, ego faciam, sed ipse per se prius debet instare, & post instantiam & denegationem ad auxilium ecclesiae veniet.

2 iurisdictionem.) No. viduas non esse de foro ecclesiae. inf. de for. compe. ex tenore. nisi quantum ad hoc, quod propriis iudicibus non facientibus eis sustitiae, complementum ecclesiasticus sudex faciet. inf. de fo. compe. ex tenore. argu. 33. dist. desolatos. & c. 1. §§. distin. episeopus gu. & si suus iudex incipit ei iustitiam facere, non est iudicis ecclesiastici dicere, da breuiores terminos, vel sententiam pro muliere, sed tunc potest procedere ad cognoscendum iudex ecclesiasticus, quando primus dominus expraesse dicit se iustitiam es non redditurum, vel alias est notorium. arg. inf. eo. statuimus. sed si suspectus esset de malitia, dicunt quidam quod sibi posset praefigi terminus intra quem procedat. argum. inf. qui fi. sint legi. causam. lator. inf. de resti. spol. frequens. vel ad minus vt incipiat procedere. Alii tamen contradicunt, sed si viduae essent pauperes, sicut eaeteri pauperes etiam non negligentibus dominis vel iudicibus suis, non tantum de oppressione eorum, sed etiam de aliorum iuribus possunt conqueri ecclesiae. 24. q. 3. si quis de potentibus. inf. de verb. sig. super quibusdam. imo de expoliatione possunt conqueri, etiam si sint diuites, alijs iudicijs ordinarijs omissis. infr. de fo. compet. ex parte. Idem intelligimus de per egrinis omnsbus, quo sunt de foro ecclesiae, quo ad res quas ferunt & iniurias & contractus, qui in peregrinatione fiunt. 24. q. 3. si quis ro. & c. seq. Idem etiam de mercatoribus si in theloneis. i. leolis, vel pedagijs grauentur, vt in eisdem c. Idem in libertis in ecclesia manumissis, vel ecclesiae commendatis, & confugientibus ad ecclesiam. C. de his qui ad eccles. confu. §7. dist. eos qui. & c. seq. ldem in poenitentibus. 11. q. 1. aliud. Idem de officialibus suis & rusticis & filijs, & libertis, & vxore, & seruientibus. ff. ad muni. ad supra. 12. q. 2. ecclesiarum. ff. de sur. om. iud. cum quaedam. C. de episc. l. 1. & 2. 80. dist. iudicatum. Pupillorum autem & orphanorum causas audiet ecclesia negligente iudice seculari ei facere iustitiam, etiam si sint diuites, sicut de viduis diximus. §7. dist. desolatis. in religi. idem in senibus. g7. distin. c. 1. Idem de quibuslibet libertis, & non ecclesiae conmendatis. §7. dist. liberti. nam omnes hi miserabiles personae dicuntur, quorum omnium curam eeclesia habere debet, 37. dist. c. vlti. Idem in expositis. 87. dist. c. vlti. Idem in caecis & mutilatis membris, & leprosis, & captiuis, & debilibus & diutino morbo fatigatis. C. quando snter pu. l. 1. Inf. de censi. licet. & furiosi. inf. de resti. spo. c. 1. C. de episco. au. iudices. nam miserabiles personae sunt, pro maiori autem parte praedictae personae. si sint diuites, coguntur sub iudicibus suis ordinarijs respondere, si volunt sibi facere iustitiae complementum. inf. de fo. compe. ex tenore.

2 Item dicunt quidam, quod si quis vult tales miserabiles personas conuenire sub iudice seculari vel ordinario, qod nunquam possunt excipere, quod debeat sub ecclesia esse, sed si in iudicio vel extra iudicium grauentur iniuste, tunc possent appella. re ad ecclesias, vel etiam suos aduersarios per simplicem quaerimoniam conuenire coram eeclesia. s7. di libertos. Sliberuie.

Et nos quo ad appellationem non eredimus eos verum dicere, quia si est appellandum gradatim fieri debet, vt a seculari iudice ad proximum secularem sudicem superiorem appelletur. 2. q. 6. anteriorum.

Sed obiicies, quid est speciale in miserabilibus personis, cum etiam omnsbus ecclesia debeat reddere iustitiam si iudices seculares sunt negligentes. inf. de fo. conpe. licet cResponm. horum simplicem quarimoniam aliquando ecclesia audit, etiam non requisitis dominis, & semper audit, quando priores domini renuunt eis facere sustitiam, nec dicitur eis. Item ad alium proximum superiorem, sed in alijs non intromitteret ecclesia, quousquo aliquem superiorem habet, ad quem recurrere possit, & hoc etiam dicit praealle. decr. sed miserabilibus personis statim iudice ordinario negligente facere iustitiam procedet, & sic intelligo. c. ex tenore. & 87. dist. & hoc ideo ne diu pro sustitia laborent.

4 Item dicimus, quod etiam praedictae personae, si habito respectu ad ea quae possident sint pauperes, sed magnas haereditates, vel castra petant, non veniet ad ecclesiasticum iudicem, nisi prius deficiat secularis, quia causa cessat, pro qua toleratum est, quod iu. dex ecclesiasticus cognoscat etiam non negligente secularicilscet quia de modica re agit. Aliuim autem dicunt, quod nunquam pro miserabilibus cognoscet iudex ecclesiastieus, nisi prius ess seculari iudice deficiente. sed si quis per vlolentiam eis bona auferat, tunc defendet eos ecclesia & a suis etsam supplicationibus & beneficijs iuuabit eos, & sic intelliguntur. c. pro eis facientia. & inf. eo. si cruce signati. etiam ab ea defenduntur.

Item no. quod viduae, pupilli, & oens mi. serabiles personae possunt alios trahere ad curiam imperatoris, & impator vt eos citet, debet eis esse fauorabilis & bensgnus, & si aliquod resci iptum impetret contra eos, nisi expresse de miseria eorum faceret mentionem non valet. C. quando inter pu. l. 1. (Debere) & male: quia debebant dicere, nisi prius dominus negauit sibi sustitiam facere alii contra. Praesumpserunt) & male. nam talis contentio vel pactum non piudicat intantum, quod redire cogantur ad eos, qui antequae adirent prot eorum voluntas imitari: vt ff. de iur. om. iud. si conuenit. solum enim hoc potest petere poenam, vel ad interesse agere, si est compromissum, & conuenitur contra illud, & non potest proe hibere litem coram suo iudice agi. ff. de arbt. si rem. C. de arbi. l. 1. sed contra. C. de pact. si quis in conscri. Super hoc dixerunt quidam illam. I. intelligi, vbi pactum fuit in scriptis indictum. haec decre. quando sine scriptis vbi pactum intercessit, Sed hoc reprobat. C. de pac. pactum quod bo. fi. Alii dixerunt. l. loqui de reo hanc decre. in actore, sed hoc ex litera falsum esseapparet, & praeterea non debet licere reo, quod non licet actori, ff. de reg. iur. non debet. Alii dixerunm ideo ex eo pacto agi, quia vestitus non fuit contractus coherentia. ff. de sudi. haeres. §. 1. Tu dic illam. l. loqui, quando pactum paratm ad declinandam iurisdictionem, vel verius, quando ponitm pactum ad vnum certum iudicem habendum. (t quando quis habet plures iudices ordinarios, sicut est Bononiae, vbi scholares habent episcopum potestatem, & magistrum suum, si faciat scholaris pactum de litigando sub vno tenet: sed si velint progare ex pacto iurisdictionem, ad eum cuius iurisdictioni non subsunt, non praeiudicat si cogantur inuiti coram eo litigare: vt hic. ff. de iuris. om. iudi. si conuenerit. Item cum isti delegati interlocuti sunt per literas huiusmodi se procedere non debere, etiam alias non essent iudices ordinarij, eorum iurisdictso prrogart non poterat. C. de sur. om. iu. priuatorum.

6 Item & si alias essent ordinarij, quia tamen isti non videbantur intendere ad prorogationem praedictam, sed quasi priori conmmissioni innitebantm quasi ex debsto, cum non tenentur, & ita errabant, vel in facto, vel in iure, quorum vtrunque prorogationem impedit. ff. de iur. & fac. ign. l. 1t in prine. ff. de iur. om. iu. nulls. in prin. & §. 2. ideo iustum est, quod hic Papa diffinit, vel dic quod non fuit compromissum, quod redirent ad iudicem delegatum, nisi sicut erat de iure.

CAPVT XXXIX. 1 Arbitri an habeant iurisdictionem delegars. & an ab eis possit appellari ix nu. 2 3 Recusatus procedere potest, nisi intra terminum sibi datum probet causas recusationia.

SVSPICIONIS CAVSA. Faciunt sup. eo. c. praeterea. (Ad hoc). (ad probandum causas suspicionis, vel ad in ducendum testes ad illas probandum, vel ad testes reprobandos, vel ad sententiam ferendam, & huiusmodi (Ab ipso) qui vt suspectus recusatur.

2 Sine quibus) hic dicunt quidam hos arbitros delegatam iurisdictionem habe¬ re, & ex eo quod est inf. de app. cum speciali. in princ. vbi innuitur, quod ex delegatione Papae procedant. ar. sup. eo. ex literis. & si fuerit appellandum, appellabitur ad Papam, non ad delegatum, quia si hoc diceretur, scilicet, quod appellaretur a delegato, sequeretur absurditasclicet qod vlterius recusari non possent, quos in vno negotio. st appellationis pro se iudices eligunt. 4. q. 2. si quis re. delegare autem quia sunt arbitri non possunt, sed contra si iurisdictionem habent, ergo eam possunt alii delegare. sup. eod. pastoralis. in princ. inf. eo. quoniam. in princ.

2 Item ab eis poterit appellari, quae satis sunt absurda, propter hoc dicunt alii hos arbitros iurisdictionem non habere, & dicunt quod ad eos pertinent omnia, quae faciunt ad hunc articulumclsce terminos ass ignare, probationes recipere, & arbitrium promulgare: & similia quae puri arbitri possunt. ff. de arbi. sed inter. §. 2. nec decre. cum speciali. dicit hos delegatos, sed ex mandato Papae teneri ad quaedam, quae non faciunt eos haberi iurisdictionem: vt probatur. sup. de rescri. cum contingat. decr. aut ex literis, non loquitur in arbitris, sed in iudicibus. Sed dices si non habent iurisdictionem, qus coget partes si non fuerint in terminis, vel si non pareant sententiae cum recusatus super hoc potestatem non habeat, vt hic, nam in omnibus ei suspectus est, vt hic.

3 Item poena non est apposita ad quam agi possite R espon. licet poena non sit promissa, tamem arbitrium hoc modo implebitm, quia nisi intra terminum sibi datum probet causas recusationis, procedet recusatus. inf. de app. cum speciali. & licet in termino ad aliquod certum assignatum abesset aliqua pars, licet aliqui contradicant, non crederem recusatum debere procedere, nisi totus effluxerit terminus arbstris deputatus, vt in praealle. decr. cum speciali. Posset tamen dici, sed non Bene, quod si in terminis vel consilijs contumax fuerit, quod statim recusatus resumet iurisdictionem suam, & sic adhuc restet de termino deputato arbitris, sicut in alijs arbitris dicitur. ff. de arbi. arbiter. & l. sicut dies. §. pe. & non ex omnibus. C. de arb. l. 2. Cogendi) & secundum l. coguntur per delegantem, si est praesens in prouincia, vel si ipse est absens per alios ordinarios iudices praesentes. C. de iu. cum speciali. per suspensionem vel excommunicationem. 33. dist. quorundam. 74. dist. honoratus. sup. eo. sane. vel indictamulcta. ff. si quis ius di. l. 1. vel captis pignoribus. insti. de satis. tu. §. vlt. insti, de excu. tu. 1. respon. ff. de lib. ag. si quis. §. si quos ex his (Alter) si tertius dissentiat, nos ide dicimus etia si sit absens, semper enim a iure intelligitur illa clausula adiecta, quod si non omnes, duo vestrum, ar. hic.

CAPVT XL. 1 Nunquid interdictum vel excommunicatio possit venire in pactum vel conditionem. 2 Cum quis culpa suam omisit soluere cum potuit non debet prodesse. 3 An liceat pacisci de sententia ferenda

P. ET G. PER LITEras apostolicas. (Tuam) delegatam quae est alia ab ordinaria, nam ex delegatione posset vbiqe sententiam executioni mandare. sup. eo. significasti. si quando. sed extraordinarie tantum in subditos. Item si delegata posset extendi, posset in subditos quoslibet delegantis excommunicare, ordinaria autnt prrogat, licet posset suos subditos excommunicare, non tamen alios, sed potest oens iudica re, sed non alias punire, alii contradicunt.

1 Vt si intra) Non credimus interdictum vel excommunicationem posse venire in pactum vel conditionem, cur tantum contra contumaces sint istae suententiae promulgandae & incorrigibil es. 11. q. 3. nemo episcoporum. 24. q. 3. tara sacerdos, ecce quantuncunque ergo processit pactum de excommunicando, si rion soluerit in termino, quia posset esse, quod tunc contumax non est, quia libenter solueret, sed non potest, non debet excommunicari. ff. de pac. si vnus. §. si pactus. praeterea necessaria est monitio. inf. de sen. excom. sacro.

2 Sed dices hoc verum esse, vbi post pactum nunquae potuit soluere, sed vbi potuit cum culpa sua omisit, non debet ei prodesse. ff. commo. si vt certo. §. sed interdum. ff. locati. videamus. §. sed hoc. cum suis concordantijs. Sed respon. quia licet fuerit tunc culpabilis, modo non est, nec est simile de actione commodati, & alijs, que dantur contra eum, qui est in culpa & exccommunicatione, que non datur, ni sii contra contumacem & incorrigibilem: vt in c. praall. sicut iusiurandum in litem. ff. de in lit. iur. videamus. §. vlti. & in 2. actionib. nisi in casu. C. eo. alio. Sed hac ratione videtur quod nec sic ferri posset, te excommunico nisi solueris vsque ad talem diem.

Sed contra. inf. de ap. praeterea. arg. inf. de sen. & re iud. quod ad consultationem, & videtur per omnia simile: nam & si hoc non soluit intra terminum, cum tamen posset, licet fuerit in culpa: non tamen debet incidere in excommunicationem ex cessatione solutionis, quae est ante ter minum, quod ex eo apparet, quod si post soluat vsquoe terminum non indiget absolutione, & quia vsqe vltimum instans liberatur soluendo. ff. de ver. ob. qui con. inf. de sent. excom. nuper. nec in fine termini est contumax, quia solueret libenter si haberet vnde, & inde est quod non est, quod imputetur ei. ff. de dona. nam in his. R espon. supradicta non esse similia, nam vbi statim fertur sententia, sed suspenditur effectus, licet non debeat ferri. 2. q. 6. biduum. si tamen feratur tenet, & est iusta. 3. q. 1. quidam. vnde non solum requiritur condemnato, quod non sit negligens, sed oportet eum esse diligentem in adimplendo, quod sententialiter iudex mandauit. ff. de rei vem. vtiqu. & inde est quod si negligens sit medio tempore inter sententiam & terminum solutionis congregare pecuniam, exconmunicatio suum sortitur effectum. Imo quod plus est, si medio tempore inciperet labi facultatibus, si tunc non faceret, dicerem adueniente termino exconmmunicationem suum sortiri effectum. ar. op. ff. de admi. tut. quoties. §. nequaque. et. §. quod si in diem. & eodem modo, si condemnatus sum dare hominem, & is mortuus est culpa mea, vel seruus qui custodiendus erat fugit tenetur condemnatus. ff. quod met. cau. sicut ex. §. si homo. & §. seq. ff. de rei ven. si ab homine. & l. seq. non tamem agetur ex sen tentia, nec incurrent exconmmunicationem, nisi finito termino. ff. de verb. ob. nulla. contra. ff. de ver. ob. hoc iure. secus si sine culpasua, vel subito facultatibus laberetur, quia tunc nullo tempore ageretur ex sententia, potest intelligi durante impedimento, nam impedimento cessante, si non solueret etiam post terminum, cum posset soluere, tunc videtur, quod excommunicatio sortiatur effectum secundum, quod no. inf. de pigno. significante. in glo. pe. facit. ff. de leg. 2. Titia. §. vsuras. & quod ibi no. ff. qui satis. cog. l. sciendum. §. fi. & C. de ser. pig. da. ma. l. si creditoribus. in contra. no. C. in quib. cau. in integ. resti. non. l. 1. & ibi vide per Cyn. & de his qui no. infa. l. minoribus. & etiam videtur quod in termino quo non posset soluere debeat protestari, vt ibi no. in gl. antepe. nec incurreret exconmmunicationaem, vt dictis legibus probatur. ff. de admi. tut. esset contu. nisi esset malae fidei possessor ab initio, nec causam litigandi haberet. ff. de rei ven. item si verberatum. §. vlt. ff. de leg. 2. cum reus. ff. si cer. pet. quod te. ff. quod met. cau. super secu. sed & tunc quando fuit malae fidei possessor, nec habuit causam litigandi, si post sententiam moriat seruus, vel equus, vel fugiat anteque sit in aliqua mora post sententiam, licet teneat ad aestimationem rei amissae, vt in pradictis legibet non tamen incidet in excommunicationem.

Ratio diuersitatis, quia de interitu rei tenetur, propter moram, in qua semper fuit, ex quo coepit esse malae fidei possessor, nec causam litigandi habuit: sed de excommunicatione non tenetm, nisi propter sententiam, quae non ligat, nisi propter mora, vel culpam post sententiam, & contra tenorem sententiae contingentem, & post terminum in sententia positum, vbi ergo ista non contigerunt, non tenebitm excommunicatione.

Intelligo igitur sic, exconmmunico te nisi solueris vsque ad pascha, cum possis tunc soluere, vel non possis tunc, sed cuipatua comissa post sententiam & contra tenorem eius redditus es impotens, alioqun si intelligerem, siue possis, siue non possis, siue culpa tua intolerabilem errorem exprimeret, vnde nulla esset sententia. infr. de sen. excom. per tuas. sup. e. cum contingat.

Alii tamen dicunt, semper eum cadere in excommunicationem, etiam si in nullamora fuit vel culpa. Non ob. quod dicitur, quia caderet intellectus eius in similem intellectum, ac si exprimeret errorem, quia licet in id cadat, vel inde error sequatur, tamen quia non exprimit, nihilominus teneret sententia. 2. q. 6. si sententia. id tamem iudex postque haec cognouerit sine vlla difficultate absoluere debet, haec habent locum vbi sententia lata est sub conditione, quia aliquod fiat in futurum alioquin sit excommunicatus, secus autnt esset, vbi sententia ferri debet pure, quae non posset ferri iusta, nisi in incorrigibilem, vt dictum est, sed licet dixerim, quod non, licet pacisci de sententia ferenda, neque coram ordinario, neqpe coram delegato, intel ligo sine causae cognitione. 2. q. 1. nemo. nam alias si sit ordinarius aliorum non litigantium, possunt prorogare iurisdictionem suam, sic possis me excomunicare, si fuerit iustum, vel si probata fuerit causa excommunicationis: vt in c. nemo. arg ff. de iu. l. 1. (lurisdictioni) delegatorie vel ordinarie: non tamem ordinariam sed delegatoriam prorogare intendebant. de hoc not. sup. eo. de causis.

CAPVT XLI. 1 Minor a0. anno. an & quando possit esse detegatus & iudicare, et an valeat euus sente¬

CVM VICESIMVM ( annum) minor 2o. ann. dummodon sit pubes iudicare potest quasi ordinarius: vt hic. arg. ff. de iud. cum praetor. in medio. maior autem 2o. an. a quolibet delegari potest, & cogi proferre sententiam. minor autem 2o. ann. sed maior 18. vtraque parte consentiente potest esse delegatus: alias non nisi a principe, sed non cogitur proferre sententiam. Item si minor 18. deleg. a quolibet ordinario, etiam vtraque parte consentiente, est delegat. non tenet eius sententia, secus si am principe, quia tunc & tenet sententia, & cogitur proferre, cum dubitandum non sit de his quos princeps elegit. 17. q. 4quia valde. arbiter autem compromissarius etiam vtraque parte praesente & consentiente, non potest esse minor. 25. an. nec cogitur proferre sententiam, nec lara renet. arg. ff. de arbi. cum lege. C. de2 10. di. sancimus. ff. de re iud. quidam (L2.) a quolibet qui delegandi habet pe testatem tantum a principe. (quam a princi)sed a prinelpe facta etiam minori 18. an. tenet delegatio. ff. de re iud. quidam.

CAPVT XLII.

VNO DELEGATOrum. Si delegatio facta est personae, non loco. sup. eod. quoniam abbas. vbi de hoc noPt Odesd ta. sup. eod. licet. Exempto) & si essent tres vel plures, quia verum est penes omnes iurisdictionem esse, & non penes remanentes tantum, vnde eotum sententia non tenet. ff. de reg. iur. duo ex. ff. de arbi. item si. §. vlti. & l. seq. & no. de hoc. sup. eo. causam. (Ex pressum) verbi gratia. quod si non omnes. & sup. eo. prudentiam.

CAPVT XLIII. 1 Possunt partes renunciare bis quae pro se in troducta sunt, non autem eis quae pro publica vtilitate vel ex officio suo. 2 Non debent magna ministeria delegari. Et quae sint magna & paru. Quod possum per me facere, an id etiam per alium efficere possim. & num. 4. 3 Ad boc vt sciatur quae transcant ad successorem inspicienda est verborum conceptio. 4 In ministerio dispensandi cum irregulari quit sit eligendus. 5 Excommunicatio & dispensatio de sui naturae hebene admistam cogritionem e iurisdictionem. Cognitio causae an sit necessaria in ftreda sententia in causa excommunicat ionb. 6 Non potest is, cui commissum est prouidere alicui de beneficio, alii demandare.

QVonIAM APOSTOLICA. (Consentiant) sup. eo. prudentiam. vbi de hoc not. (Consentiant) secus si & partes non consentiant. Item secus, si non sint ibi partes, sed ex officio suo mandet.

Praeterquam) q. d. vbi inter partes pgitur potest alijs delegare. sed vbi inter partes non agitur, sed Papa ex officio suo sine partibus inquisitionem, vel prouisionem committit, vel quicquid aliud, tunc si mandat Papa, quod personaliter intersit, delegare non potest. Ratio diuersitatis est, quia in primo casu partes possunt renunciare his, quae pro se introducta sunt, non autem eis quae pro publica vtilitate vt ex officio suo. ff. de pact. iuregentium. §. penul. & vlt. inf. de for. compe. si diligenti.

Eligere) vbi magis committuntur, & eodem modo intelligitur, quod in sequenti §. dicitur, scilicet, quod certu ministerium delegari non potest, debet enim subintelligi de magnis ministerijs, sicut est praedicare, & alia hic contenta & similia, & hoc relinquendum est arbitrio iudicis, quae magna sunt vel parua: in minoribus autem ministerijs bene sit subdelegatio, nisi in rescripto contineretur, quod ei committendo elegit fidem vel industriam eius: quia in hoc casu subdelegabitur, vt hic. Commissum) contra. inf. de sen. excom mulieres. ff. de admi. tu. ita. §. gess isse. ff. de procur. seruum. 1. respond. Sol. illud habet locum in temporalibus ministerijs, hoc in spiritualibus, & in his quae fiunt in iudicio sine iurisdictione tamen. ff. man. si procuratorio. §. si quis. Si enim haberet iurisdictionem, delegare posset. supr. eod. c. in princ. & c. pastoralis. vel aliud generale est aut speciale, vel melius , quando aliquis sua authoritate potest aliquid facere, tunc non est vis, siue per se, siue per aliu faciat, nisi specialiter prhibeatur, vt in contrarijs, sed vbi sua authoritate non pont facere, sed alterius tunc locum habet, qrohie dicitur. st quod nonpont alii comittere.

Sed quaero si successor, quando est scriptum, non expresso nomine personae, sed dignitatis tantum, vel loci hoc possit perficere, argu. quod sic. supr. eo. quoniam abbas. quidam respondent ad hoc, vt sciatur, quae transeant ad successorem inspiciendam esse conceptionem verborum, in quibus fortem designabit se certam personam ad hoc tantum eligere, vel etiam designabitur, quod ad successorem transeat & inspicienda est inde facti natura primo, vel potius ministerij, puta vtrum ministerium delegari possit communiter, & per alios implorari, vel non, nam si non possit communiter per alios implorari sine vlla iurisdictione, vt est ministerium recipiendi testes exconmmunicandi, vel absoluendi, transit ad successorem. arg. op. Authen. vt. nul. iudi. §. hoc vero iubemus. C. de cad. tol. l. 1. §. pro secundo. si vero tale sit ministerium, quod communiter ab alijs non impleatur, sicut est praedicare crucem, vbi exigitur persona literata, & quae praedicet opere & sermone, & idem in ministerio iniungendi poenitentiam.

1 In ministerio autem dispensandi, eum irregulari eligatur homo, qui non speret in pecuniae thesauris, & quia pauci sunt, non ideo transmittuntur ad successores. argu. opt. C. de cad. tol. l. 1. 2. ne autem. ordinarius autem hoc licite committit. infr. de offi. or. inter caetera. & c. vlt. Alijs autem videtur melius, quod licet praedicta distinctio locum habeat in legatis propter praesumptam voluntatem testatoris: non tamen habet locum in alijs, vbi certum ministerium demandatur, quia si mandetur ministerium, recipiendi testes siue absoluendi excommunicatum, siue quodcunqoe aliud, tune nec per alium exercere potest, nec transit ad successorem. Et est ratio, quia non ille cui mandatur ministerium, videtur facere, sed ille qui mandat, & ideo per alium facere non otest, secus autem in delegato, quia ille habet iurisdictionem, & ideo delegare potest. sup. eo. c. in princ. & per se facere dicitur quamuis de successore posset probabilius dubitari.

Alii dicunt, & vt videtur bene, quod quecunque pars iudiciorum committatur iurisdictionem habet, ille cui committitur, siue sit receptor testium, siue citator, siue auditor allegationum. arg. opt. sup. eo. ex literis. & si dicas in quibus poterit exercere iurisdictionem in praedictie Respond receptor testium vtetur iurisdictione ad testes cogendos, & a falso compescendos, & ad alia huiusmodi: citator vtetur iurisdictione ad terminum prorogandum, vel minuendum, si superior non praefixit, & etiam vt praecipiat citato, quond coram citatore compareat citationem recepturus, & alia huiusmodi. Dicimus etiam, quod citator potest eum citare per cursorem, qui solam operam exhibet, vel etiam per literas, & idem videndum est in alijs partibus iudicii personis delegatis, & de hoc nota. infr. de re iudi. cum Bertholdus. quod autem hic dicitur excommunicatione & dispensatione, intelligitur quando hoc mandatur sine causae cognitione fieri, licet generaliter, nisi causa subsit debeat cum causae cognitione fieri & mediante iurisdictione, bunt tamen quaedam alia quae de sui natura requirunt cognitionem vel iurisdictionem, sicut est praedicare, poenitentias iniungere, alijs beneficium dare, & huiusmodi, quae alijs committi non possunt, sed & his aliquando adiicitur iurisdictio, scilicet, vt contradictores, vel impedientes compellat, & in his & in consimilibus, licet possit committere iurisdictionem adiectam, scilicet, quod alias compescat contradictores: non tamen potest committere illud ministerium, quod ex sui natura non habet admistam cognitionem & iurisdictionem, sicut est praedicare.

Sed obiicies de excommunicatione & dispensatione, quae sui natura habent admistam cognitionem & iurisdictionem. Sed respond. illud esse verum, nisi expresse mandaretur, quod sine causae cognitione excommunicaret vel dispensaret, sicut hic intelligitur. Nec ob. quod in superiori §. dicitur inquisitione, quae procedit ex officio, & quae sut natura habet cognitionem, vel iurisdictionem annexam, & tamen conmmitti non potest, illud enim ideo est: quia ibi eligit industriam personae, nec etiam esset malum in inquisitione, scilicet, quod si etiam committatur cum causae cognitione, tamen committi non potest, quia ibi industriam personae elegisse videtur. Exconmunicare) id est, denunciare aliquos excommunicatos, vel absolutos, nam si mandaret Papa alicui, quod sententiam excommunicationis in aliquem ferat, nom debet eam ferre, nisi cum causae cognitione, & monitione praemissa. 2. quaestio. 1. nemo. infra, de senten. excommn. sacro.

Sed dices Papa cognouit, & non cognouit eum, de quo agitur sententia excommunicationis innodandum, certe tunc & ipse ferre sententiam debet. ff. de iud. de quo hoc casu, si dominus Papa vel alius, qui de iure potest ferre sententiam per alium, vt sunt illustres, mandet alicui, quod eam ferat, non est necessaria eius causae cognitio, licet tunc etiam fateor hanc decre. locum habere, vt eam non debeat alii delegare.

Ministerium) hac ratione dicimus, quod si alicui commissum est, quod prouideat alicui de aliquo beneficio, quod hoc alii demandare non potest, quia siue certum officium siue ministerium demandetur, quod per se exercere debeat delegans, scilicet, prouisionem clerici vel collationem praebendae alii demandauit, & idem videtur si in literis dicitur, exequaris, sed secus est si dicat, compellas vel facias prouideri.

CAPVT X LIIII. 1 Conseruatores ex quibus causis dentur. 2 liceat per testes probere notoriam peleficium. Conseruator in notoriis tantum iudicare potest. & num. 6. 1 Factum a conseruatoribus non tenet, nisi pocatis illis qui deliquisse dicuntur. Et quid sit dicendum, si vocati sint contumaces. 4 Construatores recusiri non possunt. 5 Vbi notorium est maleficium alijs, sed iudi ci oportet quod super hoc requirat probationes. 6 In notoris necessarius est aliquis ordo. Testes super notorio maleficio producti, quid dicere & deponere debeant ad maleficium probandum. 7 Conseruatores an & quando habeant iudici. alemindaginem.

STATVIMVS. (Vt conseruatores.) No. conseruatores aliquando dantur, vt defenlant aliquos contra raptores praedones, alii dantur contra eos, qui aliquorum priuilegia infringunt, aliquando generalius dantur, scilicet, vt defendant aliquos ab omnibus iniurijs, & offensis, & in nullo praedictorum casuum aliquam habent indaginem conseruatores, nisi in hoc, vt docent eos, qui molestatores & iniuriatores dicuntur, & si vocati venerint interrogabuntur, an praedictas molestias & iniurias irrogauerint, & si eas confessi fuerint, tanquam eontra manifestos iniuriatores procedent, vt hic. Si vero negent, cum per negationem facta sit res dubia. C. qui. ad lib. procla. non li. l. 3. non procedent, & si processerint, non valet tanquam excedens fines mandati, quia non sunt manifesti iniuratores, & iurisdictio conseruatorum limitata est tantum contra manifestos. ar. op. ff. man. diligenter. sup. de rescrip. cum dilecti. nisi forte adeo de facto, vel de iure esset eorum maleficium notorium, quod inficiationi locus non esset, quia tunc valeret processus contra tales. inf. de coha. cle. & mu. tua. & c. vestra. 2. quaest. 1. manifesta. Imo & si antequam limitaretur videtur idem debere fieri. g2. di. desolatis. & c. libertos.

Sed quid si per testes vellent probare maleficium notoriume Respon. quod per testes male probatur maleficium notorium, sed per qualitatem facti. sup. de transla. epis. quanto. de hoc no. inf. de coha. cle. & mu. tua. Item si confiteatur mar leficium factum, sed dicat se iure id fecisse, non intromittet se vlterius conseruator. Sed quaeres, pone fert sententiam excommunicationis, quia aliam ferre non potest contra contumacem, & postea constat eum esse iniuriatorem, sed non manifestum, nunquid in veritate est excommunicatus: dicunt quidam quod sic, licet iniuste iurisdictio ei datur super omnes iniuriatores, qualis est iste licet occultus. Alii dicunt contra, vt primo dictum est eodem iure, vt isti censentur priuilegiati, qui suos iniuriatores vel malefactores exconmunicare possunt, nam non intelligitur de manifestis, sicut & illud intelligitur, quod sequitur, liceat tibi alienata male reuocare, nam non intelligitur, nisi de his, de quibus constet per confessionem, vel rei euidentiam. de hoc no. sup. de elec. nosti. inf. de reb. eccle. non alie. episcopi qui.

Et haec vera intelligo, in conseruatoribus, nam iudices ecclesiastici ordinarii bene cognoscent etiam de occultis violentijs, vt no. inf. de fo. compe. cum sit generale. Item illud quod dicitur circa medium huius gloss. ver. scilicet, qui confitetur factum, sed dicit se iure fecisse, non est vlterius cogendus a conseruatore, non est semper verum, vt inf. de coha. cle. & mu. tua. in glo. illud.

Item no. quod isti conseruatores, & alii quibus datur iurisdictio in certas personas, vt quando mandatur quod compescant contradictores per sen. eccle. & huiusmodi semper vocare debent illos, qui dicuntur deliquisse, alias non tenet, quod fit contra eos. 2. qg. 1. c. 1. & q. 7. perlatam. nisi esset sententia excommunicationis, quae forte tenet, si factum esset notorium, quia sententia excommunicationis tenet etiam non seruato ordine, sed tanquam iniusta esset absque difficultate relaxanda, imo prolator ipsius puniendus est. inf. de sen. excom. sacro. sed nec contra hos malefactores valet sententia, nisi sint manifesti, vt hic. de hoc no. inf. de praeben. pro illorum. & de conces. praeben. proposuit. si autem vocati contumaces fuerint, tunc conseruator & alii consimiles pro contumacia possunt procedere contra eos, sed aliam si ferrent aliquam sententiam exconmunicationis, vel alia pro violentia, vel alio delicto, non tenet, nisi esset manifesta, vt hic, vel nisi prius sententiaret, quod esset manifesta iniuria, quia extune etiam si non esset manifesta iniuria, tamen tenet sententia, si non appellaretur ab ea. Sed contra. sup. de rescri. pastoralis. §. fin. vbi dicitur, quod iudex per ex pressionem personarum habet iurisdictionem super eos. Sol. huius contrarii colligitur ex tenore rescriptorum, quia ibi dicit, quod partibus vocatis audiat conquaestiones nominatorum, & etiam nominandorum, sed hic dicit, quod partibus vocatis, tantum contra manifestos violentos procedat. Vel dic, quod hi conseruatores possunt nihil prohibere, nisi quod nihil fiat his, quorum conseruatores sunt sine ordine iudiciario. arg. inf. de si. quaerelam.

Manifestis) ex hoc apparet, quod recusari non possunt conseruatores. arg. inf. de appel. peruenit. & c. proposuit. & quod procedere possunt absente parte per contumaciam, vt not. inf. de cohabit. clerico. & mu. c. vestra. Ad alia) prae terquam in notorijis, quia in notorijs bene habebunt indaginem. arg. quia committitur conseruatoribus iurisdictio in eis, ergo & omnia, sine quibus illa non possunt explicare. ff. de iurisdictione om. iud. l. secunda. sed non potest venire ad puniendum aliquos de notorijs malefactis, nisi eos citet a, & nisi citatos & contumaces puniat in expensis. & alias. sup. eod. de causis. ff. si quis ius di. non obtempe. I. prima.

Item si malefcium est notorium lijs, sed non iudici, oportet quod super hoc requirat probationes, & etiam cogat aliquando testes quibus interesse debent r partes. 2. quaestio. prima. in primis. inf. de test. c. 3.

6 Item in notorijs aliquis ordo necer sarius est. inf. de iureiu. ad nostram. sedil le qui fecit illud, quod dicitur malefici um, sed dicit quod illud non est malefici um, sed illud faciendo vsus est iure suo videtur quod in hoc casu admittet proba tiones vtriusque, quia aliter non potes expellere iurisdictionem sibi commissam. Item quia reus, non actor offensus parat viam iudici cognoscendi de his dum pro ponit exceptionem talem, quod non de beret procedi contra eum, si vera esset, & sepe quis habet ex beneficio alterius, quo ex se habere non potest. sup. de tem ordi. c. penul. HIoc autem satis videtur quod non potest conseruator inquirer de maleficio ex officio suo, quia non esiste modus procedendi in notorio, nisi forte procedat ad inquirendum, an factum sit notorium, & etiam in hoc casu, scilicet, si maleficium est notorium, sed non malefactor, sed si per testes probatur de aliquo, quod fecit illud malefactum, sed non probatur, quod sit notorium, nec nocebit sibi talis probatio. Et hoc ideo videtur, quia non potest conseruator procedere, nisi contra notorios, qualis non est iste, quia licet de occultis circumstantijs possit inquirere conseruator quae sunt accessoria notoi io, non potest tamen inquirere de occulto facto, vel de occultis personis, quae sunt principalia. De ordinario autem vtrum per has probationes possit procedere contra eum, dic vt not. sup. de elect. bonae memo. si autem ille, qui fecit maleficium bene confitetur illud, sed dicit illud non notorium, bene potest contra eum procedere conseruator, quia licet illnd maleficium non fuerit notorium facti euidentia, est tamen notorium per confessionem suam, quibus pluribus modis sit notorium. inf. de coha. cler. & mu. c. vestra. Et dicunt quidam, quod testes qui inducuntur super notorio, debent dicere factum esse notorium, & si quaeratur, quomodo scit, potest dicere, quod ego fui praesens, & vidi quando publice in platea mul. tis praesentibus fecit illud, imo plus videtur, quod etiam si dicat, ego non vidi, quando fecit maleficium, sed vidi quod duetus fuit coram iudice, & interrogatus de maleficio, non negauit, vel confessus fuit, scilicet, quod sic publice fecerat. Quidam autem dicunt idem etiam si coram multis confitetur. Item si dicit ego non vidi, quando fecit maleficium, sed vidi eum fugientem, vel ibi laritantem, & propter hoc nullo modo se excusantem, & non suberat causa, quare non se excusaret, vel quia de hoc cum aliquibus transegit. ff. ex quib. caus. infa. l. athletas. §. fin. & l. seq. & sic est multa talia inuenire. Alii tamen dicent contra, iurisdictio autem horum est, quasi merum imperium, & supremum inter alias iurisdictiones. Item ex hoc apparet, quod iurisdictionem habet & etiam cognitionem aliquam, quia sententia excommunicationis ferri non potest sine causae cognitione. 2. quaestio. 1. nemo. expone ergo sic literam, quia non habebit iudicialem indaginem, supple in notorijs

Item non habet iudicialem indaginem cum effectu, quia super ea non iudicat, sed tantum se insttuit, vt iuste possit excommunicare. Item non dicitur habere iudicialem indaginem ex vi literae, sed ex consensu partium, quia est inculpatus dicit, ego feci vtens iure meo, & hoc paratus sum probare & conuenire, quod iudex de hoc cognoscat, quia aliter cum factum sit notorium excommunicabit conseruator, tunc autem inculpans consentia, quod recipiantur probationes, & sic communi consensu prorogatur iurisdictio, aut non consentiat, quod recipian tur eius probationes super hoc, & sic iudex non excommunicabit causa non cognita. inf. de sen. exconm: sacro. Item ex quo iurisdictionem habet, videtur quod vsque ad annum possit reuocare sententiam suam. sup. e. quaerenti. Item praedicta ratione videtur, quod si notorius offensor excommunicatus veniat intra annum, & dicat cognoscite de quantitate damni, quia volo satis facere, quod de hoc debet cognoscere per testes, & alio modo ad sui instructionem partibus praesentibus, & si nollet aaot. quodeognosceret conseruator eum absoluet.