Titulus 19

CAPVT 1. 1 Agmntam semper aebibere debent rtiorei cum die & consule. 2 Quae in strumenta ditamtnr commumsia. 3 Acta iudicialia vel forensia, an sint communia. Instrumentum alterius an & quando possit exbil 2 Iudex exbiberi facere debet instrumenta ad litem pertinentia, si pen. lit. petuntur.

EX EPISTOLAE. & infr. (Temetipsum) Omissis omnibus alijs oppositionibus, dicimus rationes semper etiam cum die, & consule exhibendas ab argentarijs. ff. eo. l. 1. §. rationes. & l. praetor. in princ. alia autem instrumenta si sint communia idem, vt sunt haereditaria. C. de eden. procurator. ff. famil. ercis. si qua. infra, de fi. instr. G. perpetuus. Haec enim sunt communia, & exhibenda inter cohaeredes, & testamenta sunt conmmunia, & exhibenda inter haeredes & legatarios. ff. de fi. instru. l. fi. instrumenta tutoris & curatoris, procuratoris & negotiorum gestorum, per act. tute. neg. gest. & mandati. eduntur. ff. de eden. quidam. idem in actis. C. de eden. l. 2.

1 Haec enim instrumenta dicuntur esse communia, quae communiter fiunt pro cautione plurium. ff. de eden. l. praetor. §. 1. Item dicuntur communia instrumenta, quae communiter pluribus assignantur 2 tabellione, vel a quocunque alio cuius sunt, sed si in instrumento contineatur cautio duorum, videlicet quod ego vendidi tibi domum, & caui de euictione, & tu promisisti mihi soluere pecuniam ad certum terminum, si ego redemi instrumentum a tabellione, cogor tibi de eo facere copiam. arg. hic. sed tabellio qui facit instrumentum ad preces vtriusque cogitur illud exhibere. Item idem credo, si haberem protocollum notarii, cum illud sit commune, quia ita factum est pro aduersario, sicut pro me, vnde cogor illud exhibere. argu. ff. de eden. l. praetor. §. 1. inf. de fi. instru. c. cum P. & idem videtur in actis, & in haereditarijs, & in alijs, quod si vnus redemerit exemplaria a tabellionequod illa exhibere non tenetur, sed originalia tantum, quae sunt communia, & inuicem exhibenda. Alii tamen dicunt, & bene, quod acta & rationes, & instrumenta tutoris & curatoris, & negotiorum ge¬ storis etiam propria, quisque exhibere cogitur. ar. prae. l. C. de eden. l. 2. & maxime offi. iu. haec exhibentur, vbi alias nisi iusta causa moueret iudicem forte, quia actor amisit sua instrumenta, & etiam originalia sunt perdita. C. de eden. l. 1. ff. de eden. l. si quis. §. prohibet.

3 Item acta forensia vel iudicialia computant aliqui conmmunia, quae fiunt eoram iudice, vel alijs publicis personis, vt emancipationes, protestationes & huiusmodi. supra, de offi. ord. post. §. fi. C. de an. excep. vt perfectus, & est expressum. C. de iud. cum speciali. sup. de procu. c. 1. Alii tamen dicunt contra, sed quicquid dicatur tamen ex causa iudex ex suo officio ea praecipiet exhiberi. C. de eden. l. 1 vel actionis in factum. ff. ad exhi. l. 3. §. pen. hoc autem potissime attendet iudex, vt aduersarium non cogat exhibere sua instrumenta, nisi ex magna causa, vt hic, sed alius facilius cogetur ad exhibendum, & sic loquitur lex praeallegata. ff. ad exhib. l. 3. § pe. fi autem instrumentum petatur alterius, scilicet. rei vt instruar non licet, quia non licet intentionem alicuius ex alterius instrumentis fundari, vt hic. C. de eden. l. vlt. & arg. C. de testi. nimis graue. si autem non vt ina struar ad probationem, sed videam postquam productum est, si sit verum vel falsum, facienda est editio etiam in principio causae sine die & consule. ff. de eden. l. 1. §. rationes. & §. edendam. nisi cum nomine fisci agatur. ff. de iur. fis. nec quicquam. Item si quis in libello vel positionibus facit mentionem de aliquo instrumento fuo, non alterius, satis potest dici ad officium iudicis pertinere, vt illud etiam ante litis contestationem vel responsionem faciat exhiberi. ar. bo. C. de eden. l. fi. arg. ad hoc, quia sine eorum inspectione non potest plene deliberare. argu. ff. de eden. l. 1. in princ.

Et hoc intelligo verum, si ea habet in praesenti, alioquin non obstante, quod non exhibet procedetur in causa.

4 Et no. quod si pendente lite petuntur exhiberi instrumenta ad ipsam litem pertinentia & communia iudex in omnibus causis mediante suo officio pedissequo iubebit exhiberi, sicut si nulla lite mota petatur editio, iuberet ea exhiberi per actionem ad hoc congruam, vel per officium, quod vicem actionis obtinet. supra, de offi. iudi. c. 2. & no. quod actio de exhi. habet locum, vbicunque mea interest exhiberi ratione iuris, quod in ea habeo, vel in ea pe¬ to, siue vt vendicem, siue vt praestem. ff. ad exhi. l. 3. §. sciendum. sed editio instrumentorum, quae etiam est ad probandum intentionem meam, non fit quandocunque mea intentio est ad probandum, quia graue esset probationes suas apud aduersarium suum requirere. ff. ad exhi. l. pe. & l. si liber homo.

CAPVT II.

DICVT CONSVETVDO. (Consuetudinem) vtpote onerosam ( Consuetudinem) fallit in eo, qui accusatur de eo, quod accepit aliquid, vt sententiam ferret. In Authen. vt li. iu. col. 9. 1. respon. Item vbicunque aliquis etiam postquam nihil probatum est contra eum, tamen ipse remanet infamatus. infra, de testi. tam literis. infra, de purg. ca. constitutus. & per totum. Item vbi semiplene probatum est. supra, de procur. ex insinuatione.

CAPVT III. 1 Posunt clerici pro suus praebendus agere & conueniri. 2 Si proturator ecclesiae & praebendarius concurrant: praeferiur praebendarius in agendo Termini antiquitus positi vel de nouo in actione fin regun. obseruari debent.

EX LITERIS. ( Controuersiam.) No. clericos pro praebendis suis posse agere & conueniri, nam vsufructuarii sunt qui agere possunt. ff. fi. regum. l. 4. §. finium.

Et hoc intelligo, si habeat ex consuetudine, velex constitutione, vel ab Episcos po, vel alio iudice ordinario potestatem ministrandi, & hanc reputo legis administrationem. C. de iur. cal. l. 2. §. 2. imo plus dicimus, quod si generalem administratinen tantum a dominio quis habeat rem, in iudicium deducere potest. ff. de pac. nam & necesse. Fundi) non poterat agere interdicto vti possidetis, quia alius oecupauerat, vt hic dicit, & ideo agens possesfionem amiserat, quare interdictum vti posibi competere non poterat, ex quo non possidebat. ff. vti pos. per totum. Nec vnde vi, cum non fuerit spoliatus, sed forte a principio sine violentia intra terminos alterius praebendae, fundum occupauerat. Nec rei vendicatione, cum non esset suae proprietatis, sed ecclesiae, sed nec nomine ec clesiae agere poterat cum ipsa possideret, aequaliter omnes praebendas, & haec ratio sufficiens est, quare etiam interdictis superioribus non eget: vt not. infra, de testa. relatum. in princ. tamen forte posset dici, quod posset agere nomine praebendae suae, sicut abbas agit tantum nomine suae dignitatis. cum habet bona discreta a conuentu suo. sup. de rescrip. edoceri. & expedit tantum agere nomine praebendae suae, quando agitur contra canonicos vel alios, qui nomia ne ecclesiae se dicunt possidere, vel ius habere, contra alios autem extraneos, qui non vtuntur iure ecclesiae, melius videtur agendum nomine eeclesiae, sed tunc si dicit nomine ecclesiae velle agere, oportet quod habeat procurationem canonicorum, vel praepositi quorum nomine agitur.

Sed dices quoniam aget nomine praebendae, cum praebenda nihil habeat vel possideate Respondeo, imo haec praebenda potest habere iura sua & possessiones, sicut Episcopatus, abbatia, hospitale, vel quaecunque alia dominus vel dignitas, vel admi. nistratio, & si simul concurrent & procurator ecclesiae, & ipse praebendarius videtur quod praeferendus est praebendarius in agendo. & hoc not. supra, de resti. spololim causam.

Fundi) scilicet, tibi in praebendam assignati, in actione enim fin. regun. venit, vt termini antiquitus positi, vel de nouo ab eo qui partem habuit obseruentur. ff. fin. reg. in finalibus eos. Et satis dicimus posse dari inter praebendarios ad similitudinem vsufructuarium. ff. fin. reg. l. 4. §. finium. arg. ff. commu. di. l. communi diuidundo. §. cum de vsu. sed & proprietati haec quaestio cohaeret. C. commu. di. si quis super. si ergo quando petuntur termini positi dubitetur, quis possideat, vel cuius sit proprietas super eo recipientur probationes, vt hic, & in legibus praedictis. ( Vtraque) ff. de iudic. in tribus. & l. sed cum ambo. (Sibi) not. iudici faciendam fidem. infra, de testi. in nostra. (Promptiora) ff. de acti. & obli. Arrianus. 30. dist. ponderet. ff. de pen. respiciendum. 26. q. 7. tempora. pe. argum. contra. ff. de offi. prae. obseruandum. 28. dist. quia. §1. dist. tantis. (In liberali) & in quaerela inofficiosi. ff. de inoffic. testa. & pars. si in causa matrimoniali. 33. quaestio. 1. si quis ac. (Cautum sit) ff. de proba. in except. C. de praeseri¬. 30o. ann. male.

CAPVT IIII PROPOSVISTI. ( Aspectum) secundum canones non est melior probatio. 28. 1. nec aliqua.

CAPVT v. 1 Negatiua quomodo probari possit.

TERTIO LOCO. ( Dixerunt) not. indirectam probationem. si infra, de testi. ex tenore supra, de elec. bo. me. q. vlt. actor. supr. de renun. super hoc. ( Inter fratres) infra, de testib. iveniens. Vnanimis) nota probari negatiuam potes dicere, non probari directo, sed indirecto sic. Vel dic, non probari negatiuam, sed praesumptiones esse pro negatiua, quibus statur, nisi probetur contra, vt alias not. & probabiliter potest dici, quod vbicunque agitur de falsitate instrumenti per eos qui scripti sunt instrumento probatur vel improbatur fides eius, arg. infr. de fi. instru. cum soannes. C. de fal. vbi idem dicimus, & si non sint scripti, sed nomine aliquorum non inscriptorum dicitur falsum instrumentum: vt hic, & inf. de testi. tam literis. infi.

CAPVT VI.

DVRAVIT. (Priori) contra. infra, de senten. & re iud. tenor. Sol. hic quando agitur de contrahendo, quod facilius dissoluitur, ibi de contracto, quod difficilius separatur. infra, ti. 1. licet ex quadam. & infra, de eo qui cog. consan. vxo. suae. super eo. tamen vtrobique discretus iudex stabit melioribus probationibus. Authen. de testi. S. quia vero. col. es

CAPVT VII. 1 Literum principum nedum Epistoporum fidet ad hiberi debet. 2 Scripta publica manu facta valent etiam mortuis testibus subscriptis. 3 An teneat quod sit a procuratore excommunicati.

POST CESSIONEM (Standum est) Not. credi literis Episcoporum. 11. q. 3. curae. 14. q. 3. statuimus. 18. ist. de conci. infra, de fi. instru. scripta. infra, de app. personas. 20. q. 1. vidua. imo videtur, quod alieno sigillo possint sigillare literas suas. instit. de testa. §. possunt autem. & non solum literis Epi¬ scoporum, sed aliorum principum creditur, & si hoc habet consuetudo. infra, de fi. instru. cum dile. sed contra viuae voci eorum non creditur. 6. q. 2. si tantum. quomodo ergo literis. arg. infra, de testi. cum tu fili. arg. ff. de custo. & exhi. reo Diuus. nec scripturis testium alias tabellionum creditur, nisi habeant subscriptionem testium. Authen. de haere. & fal. §. sancimus. arg. sup. de procur. c. 1. Authen. de instru. cau. §. sed neque. & §. sed quia. hic dicit sigillum Episcopi obtinere vicem publici instrumenti, vnde est ei credendum.

Alii dicunt quod non creditur chartis Episcoporum, nisi redactae sint in pub licam formam. ar. Authen. vt nul. iudi. §. si vero. C. de dona. in dona. nisi in locis vb non est vsus tabellionum, vbi creditur si habent subscriptionem testium. 16. q. 3. §. potest.

Et haec vera sunt extra iudicia, in iudicijs autem non creditur, nisi scripta Episcopi sint facta per notarium, vel per duo: scriptores non notarios. infra, eo. quoniam. & est speciale, quod in iudicio creditur notario sine subscriptione testium, cum sit alias secus. Authen. de haere. & fal. §. sancimus.

2 Item hoc scias, quod scripta publica manu facta, vel Authentico sigillo sigillata etiam mortuis testibus subscriptis valent, secus antem de alijs. infra, de fi. instr. scripta. Per literas) diennt qudam, quod hodie non creditur talibus literis intantum, quod vitetur in iudicio. infra, eod. quoniam. nec est contra. 11. q. 3. curiae. quia ibi non dicit, quod vitetur in iudicio, sed in ecclesia, quod non est ei praeiudiciale. sed medicinale. 2. q. 1. multi.

Procuratorem) sed quicquid tamen procurator in iudicio fecit antequam probaretur constituentem excommunicatum fuisse tenet, quia teneret quicquid ipse ante excommunica. fecisset. infra, de except. pia. extra iudicium autem non tenet, quod facit excommunicatus, & antequam probetur sibi excommunicatio, nisi sicut postquam est sibi probatum, de hoc no. sup. de procu. consulti. supra, de do. & contu. veritatis. infra. de excep. c. pe. ( Admittendum) & hoc ea ratione: quia per exceptionem elidi potest illa procuratio.

CAPVT VIII. Nunquid si vnus haeres adiuit hereditatem. an possit alius eandem adire haereditatem 2 Petitio bereditatis competit ad proprietatem recuperandam. 3 Res & iura pertinentia ad praebendam non vacant, licet praebendae ius vacet. 4 Ia ingressus monasterii omnia iura transferuntur in monasterium. 5 Minor 25. ann. ingrediendo monasterium alienat sua bona etiam sine curatore & decreto. Et quid sit dicendum de rebus feu dalibus & empbrteosis. 6 Bona ingredientis monasterium cui applicentur. Nonachi testamentum quando rumpatur. 8 Ingressus monasterium fingitur non solum decedere cum baerede, sed etiam cum liberis. 9 Verbum testis ambiguum interpretatur pro eo contra quem producitur.

IN PRAESENTIA. ( Bona) quicquid diceret testator non potuit filium grauare post pubertatem in debito bonorum subsidio, vnde male petebant patrui eius, quia omnia petebant. (Et petebant) petitionem haereditatis intentabant, sed nituntur ex testamento patris, qui instituit eos haeredes filii sui impuberis, & eum impuberem decess isse dicunt. Vel melius dic, quod agebat actione ex testamento: vt not. infra, de testa. Raynaldus.

2 Petebat) no. quod licet vnus haeres adiuerit haereditatem pro toto, vel pro parte, & licet per multos dies vel annos se gesserit pro haerede, nihilominus tamen alius potest adire etiam sola voluntate pro toto, vel pro eadem parte eandem haereditatem. ff. de acqui. haere. l. pro haerede. & omnes res haereditarias, quae non sunt per alium occupatae potest accipere, veruntamen siue primus, siue secundus non habeat ius contra non habentem ius ad recuperandam possessionem rerum male occupatarum interdictum competit de adipiscenda possessione, scilicet, quorum bonorum. ff. quorum bo. per to. vel edictum diui Adria. C. de edict. di. l. fi. vel actionem in factum ad similitudinem actionis expilatae haereditatis. ff. de cri. expi. haere. per totum. vel conditione ex. l. conquerebatur. C. vnde vi. secundum quosdam.

2 Ad proprietatem autem recuperandam competet petitio haereditatis. ff. de peti. haere. regulariter. nec videtur transire possessio rerum haereditariarum ad haeredem, nisi cum singularem possessionem actus fuerit per se vel per alium. ff. de acqui. pos. haeredes. nec est contra. ff. ad Treb. restitutio. & l. ex facto. in prin. quia ius non dicit transire possessionem, sed dominium, & si vnus dicit se esse in possessione, & alius dicit, se eum non possidere, si non est timor armorum permittatur vterque ire ad occupandam possessionem vacantem, & qui praeuenerit ille in ea defendetur de iure, donec alius de iure suo probet. Si autem est ibi timor armorum compescat eos iudex, & inhibeat ne aliquis eam priuatim intret. ff. de vsufru. si cuius. §. sed si. & onus probandi illi incumbet, qui dicit se possidere. ff. de proba. l. 2. & eodem modo prohibebit iudex, si neuter dicit se possidere, sed si vterque cum armis festinet accipere possessionem, & tunc fructus harum rerum a nemine possessarum tenebuntur & seruabuntur, sicut fructus iacentis haereditatis.

Et hoc verum est quando dubitabitur ne simul concurrant, sed quando certum est, quod vnus alium praeuenire potest, nunquam est impediendus, vel etiam prohibendus ingredi possessionem, sed alius est prohibendus a molestatione primo ingressi. Postquam autem semel prohibitus fuerit, vel verbo, vel facto, non videtur quod postea liceat alicui istarum partium, vel etiam alii cum isti fuerint primo ingressi illam possessionem, nec publice, nec priuatim quousque lis super possessione, siue super proprietate haereditatis dirimatur per iudicem, dirimetur autem hoc modo, quia iudex qui prohibuit ingressum illius possessionis ex officio suo de plano, & sine libello cognoscet quis possidet, quando vterque dicit se possidere. ff. de libe. cau. liberis. §. fi. hoc dixit H. alii tamen dicunt, quod ordinariae tantum audiendi sunt super interdicto. ff. vti possi. l. 1. §. huiusmodi. sed si neuter dicit se possidere, sed tamen vterque primo adire vult, tunc primo debet cognoscere inspecto testamento, quis habet potiora iura. C. de edi. di. Adri. l. fi. In praebendis tamen secus est, quia licet vacet possessore, non tamen quilibet volens eas occupare admit tendus est, quia licet praebendae ius vacet, res tamen & iura pertinentia ad praebendam non vacant, imo possidentur ab ecclesia etiam dum viuit praebendarius, quia possideat illa nomine ecclesiae, de hoc not. supra eodem, ex literis. Item praebendae non sunt occupandae, sed authoritate superiorum legitime conferendae. ( Molestatione.) Item de ea molestatione agitur, quae fit extra iudicium, non de ea, quae fit in iudicio. supra, de elect. cum ecclesia. infra, c. proxi. in fi.

1 Petebat) contra hos competunt actiones eaedem, quae competerent puero, qui ingressus fuit monasterium, cum ingressu monasterii omnia iura sint in monasterio translata. 19. q. vlt. si qua. Sed si postquam in monasterium translata sunt iura ingresei, & tunc etiam habet ordinarias actiones, scilicet, rei vemn. vel publicianam, vel si quae alia de haereditate iusto titulo possiderent, vel interdictum quorum bonorum, vel petitionem haereditatis, si qua possiderent, de bonis de qua agitur sine iusto titulo, sed tantum pro haerede vel pro possessore. Sed non placet hoc, non enim dicitur monasterium haeres pueri, sed in monasterium omnia iura eius translata sunt, sed aget rei vendicatione, si puer erat dominus, & publiciana si non erat dominus, & hac publiciana aget, etiam si nondum ad monasterium eorum possessio peruenerit, quia speciale est in ecclesia, vbi ex sola donatione vel obligatione agat etiam sine adeptione pofsessionis. C. de sac. san. eccl. vbi interdicimus, tamen credimus quod hoc oportet monasterium probare, quod puer per aditionem ipsam petita acceperit, vel alio modo, quo sine traditione dominium transfertur, vt in legatis. ff. de fur. a Titio. & in arrogatione. instit. de adop. §. per arroga. in princ. & in bonorum possessione. ff. de bo. priua. l. 1. in haerede instituto. ff. de acqui. pos. l. cum haeredes. ad Treb. facta. & in adiectione causa lib. conser. insti. de eo cui. §. libertus.

Minor annis) hic habes expresse, quod minor 23. ann. ingrediendo monasterium alienat sua bona, etiam sine curatore & sine decreto. Secus autem videtur, si in alias causas etiam pias alienaret. arg. ff. depo. l. 1. §. voto. & feudalia e transe. unt si debeant talia seruitia, quae monasterium honeste possit exhibere per se, vel per alium. arg. C. de Epis. & cleri. ad summam. & l. quisquis. alias redit ad dominum. C. de cadu. tol. l. 1. §. ne autem. ff. de solu. inter arg. em phyteoses etiam transeunt. arg. ff. de leg. 2. peto. §. 1. arg. contra. Authen. de alie. & emphy. §. 1. vsus fructus transit, & durat in vita eius. instit. de acqui. per arroga. §. vsus etenim. & §. seq. & de vsufru. §. finit. Item si aliqua sibi data sunt, ne alie nare possit, tamen trans. eunt. argumentum, de fun. do. l. 1. & de leg. 3. l. pater. argumen. contra. ff. de le gae 2. peto. §. fin.

Item monasterium tenetur inquantum ad ipsum peruenit. ff. de capi. di. tutelas. ff. de appel. in arroga. instit. de acqui. per arrog. §. fina. & idem est vbicunque alicuius patrimonium ad aliquem peruenit. C. de vi pu. l. 2. ff. de fideius. inter eos. si autem in sua obligatione monachus mandauit aliquid expendi, & maxime in pias causas, implenda est voluntas eius. ff. de pact. inter. in fin. C. de pact. legem. & idem si mandat ne aliquid alienetur de his, quae secum transferuntur. Authen. de elig. in emphy. §. sanctissimas. licet autem monasterio pro hoc obseruando, vel contra monasterium competat actio: tamen praelati eius eum ad hoc cogent ex offic. C. de lib. cau. cum affirmes.

Si autem ingreditur monasterium, cui non licet habere proprium, dicunt quidam quod bona eius debent haberi pro derelicto, & sic occupanti conceduntur. ff. pro derelict. l. 1. 2. 3. & per totum. vel in causa caduci sunt. C. de cadu. tol. l. 1. Alii dicunt, quod debent peruenire ad succedentes ab intestato, quia ex quo professus est, mortuus fingitur. C. de Episc. Deo. Alii dicunt, quod non sit tantum monachus monasterii quod ingreditur, sed etiam Episcopi, quando monasterium ergo non potest bona eius habere, peruenient ad Episcopum. argumentum. 16 quaestio. 1. qui rem. 18. quaest. 1. cap. 1. 27. quaestio. 1. de puellis. in hoc autem non censetur monasterium vice haeredum, quia statim cum factus est monachus, monasterium habet dominium, & possess ionem omnium bonorum monachi, sicut ipse habebat. arg. ff. de preca. si adoptauero. secus in haerede alio. ff. de acqui. pos. cum haeredes.

Hoc autem sic intelligimus, quod licet prae dicta perueniant ad monasteria, tamen legitimam dabit descendentibus. 19. quaestio. fin. in fin. & 17. quaestio. vlti. c. vlti. & idem videtur in ascendentibus. ff. de inoffic. testa. nam & sic. nec exhaeredari possunt sine causa. in Authen. vt cum de appel. cog. §. 2. C. de Epi. Authe. presby teros.

Item quantumcunque monachus qui monasterium ingreditur ascendentes non habeat, & testamentum condiderit, in quo praeterea monasterium & alios in¬ stituat, rumperetur testamentum, quasi agnatione posthumi. argumen. hic. & in Authent. de san. epis. sed hic in praesenti. ff. de iniur. rup. & irr. test. filio. Item rumpitur, quia capite minuitur. ff. de cap. dimi. l. amissione. §. fi. & duabus legibus sequen. & l. vlti. Alii dicunt, quod tantum legitimam habebit monasterium. ar. 19. q. fi. Authent. si qua. hoc autem certum est, quod haereditates & legata, & ab intestato, & ex testamento melius capiet monasterium quam monachus coepisset, si in seculo remansisset. 19. q. fi. in fin. ( Oblationem) quam fecerat non tantum de persona, sed etiam in rebus. (Iuramento) C. si aduer. do. l. 1. & C. si aduer. ven. l. prima.

3 Instituit) ingressus monasterium fingitur non solum decedere cum haerede, sed etiam cum liberis. Authent. de san. epis. §. sed & hoc in praesenti. sed si rogatus esset monasterio vel ecclesiae, vel alias in pias causas expendere, si decederet sine liberis ingrediendo monasterium, non intelligerem satisfactum conditioni, vt in eodem Aut hent. si autem fiat clericus alicuius secularis ecclesiae, non euanescit fideicommissum, nisi sic fiat vt perpetuo perseueret clericus, & insuper in pias causas expendatur ipsum relictum, vt in praedi. Authent. Si autem testator dixisset, volumus talem partem haereditatis dare patruis, si decesserit sine liberis etiam si fiat monachus, satisfactum videtur conditioni, arg. hic.

Veruntamen) not. ambiguum verbum testis pro reo, vbi magis pro eo contra quem producuntur interpretandum. argumen. supr. eod. titul. ex literis. & ad concordiam reducendum est. infr. de testi. cum tu.

CAPVT IX. 1 Non retrattatur sententia praetextu falst. 2 Non sufficit probare testes falsa dixisse, nisprobetur quod corrupti falsum dixerint. 2 Sententia per falsos testes vvel instrumenta prolata tenet. 4 Si testes ciusdem partis sibi contradicerent, neutris est credendum. Qui recipit teste: debet iudicide fama & eorum aut horitate rescribere. 6 Probare debet scientiam qui eam allegat. Ecclesia an amiisit possessionem, si alius est in ossessione. Actione iniuriarum tenetur qui propria temeritate controuersiam facit. 8 Contra quem intentetur interdictum vti pe

LICET CAVSAM. ( Spectare) intentando possessorium tantum, vt in fine sequitur. (Proponebat) & in quorum possessione se esse dicebat, & contra sua molestatione compescendum (publicatis) super principali din pera sonas) hic enim ante apertionem protestatus fuit, quia alias sine alijs rationibus repelletur. infr. de testi. praesentiam. ( Decreuimus.) No. in emergenti ferri sententiam. (Conmprehensum) & ad hoc assignatum. (Potuit) quia hoc expresse sibi commissum fuit, alias autem ille cui commissum est, quod recipiat testes super principali, non recipiet testes super reprobatione, quia non est sibi commissum, sed protestationem super reprobatione recipere debet, quia sine illa non potest bene fieri teceptio testium: argumen. ff. de iur. om. iudi. l. 2.

Post sententiam) hoc verum est si nunquam fuit obiectum de falso, nam tunc vsque ad ao. an. potest opponere. C. de fal. quaerelam. inf. de fi. instru. cum loan. Secus autem si esset mota quaestio falsi in iudicio, quia tunc nunquam praetextu falsi retractaretur sententia. C. si ex fal. in l. 1. & in 2. nisi esset appellatum. C. de fi. instr. l. vltim. argument. C. de temp. appel. l. per hanc.

Hic etiam no. quod non sufficit probare testes falsa dixisse, nisi probetur quod corrupti falsa dixerint. ff. de iudi. diuus. alii dicunt, quod sufficit probare falsum instrumentum, ita & testes falsa dixisse. C. si ex fal. in l. pe. & vlti. cum aequalis sit virtus testium & instrumentorum. C. de fi. instru. in exercendis. arg. ff. de excep. qui agnitis. supr. de trans. si ex falsis. Satis videtur posse dici, vt indirecte sufficiat probare testes falsum dixisse ante sententiam. infr. de testi. ex tenore. non est, sed directe vel post sententiam non nisi probet de corruptione, vel alio modo dolose. scze. odio vel amore falsum testimonium dixisse. C. de fal. nec exemplum. & est valia dum argumen. quia post publicationem testium non possunt testes induci. Autha de testi. §. quia vero. Sed quid sufficit probare testes corruptos, nisi probatum sit falsum dixisse argumen. quod sic. 2. quaestio. 6. §. diffinitiua. versi. venales. ar. contra. infra, de sen. & re iudic. cum I. & A. C. si ex fal. instrument. falsam. infra, de testi. sicut. & hic vltra medi. Sc hoc magis placet.

Post sententiam) no. sententiam prolatam per falsos testes vel instrumenta tenere, sed debere retractari. ff. de re iudi. diuus. & fit hoc per in integrum resti. petitam contra sententiam vsque ad quadriennium. C. si ex fal. instr. l. 1. & 2. vel per actionem in factam intentatam ad interesse ad sententiam retractandam. ff. de fal. qui nomine. & sic vsque ad 30. an. vel criminaliter accusando vtentem alio instrumento, vsque ad 20. an. C. de fal. quaerelam. Quidam dicunt, quod per hanc accusationem directam de falso, nunquam retractabitur sententia, sed punietur poena. l. Cor. de fal. Post sententiam) Item non sufficit probare falsos testes vel instrumentum, nisi probet quod iudex secutus fuit dictum eius. inf. de sent. & re. iu. cum I. & A. infra, de testi. sicut. C. si ex fal. in falsam. & l. 1. & 2. ( Circumstantijs) 3. q. 9. nihilominus. & 4. q. 3. item nihil. & §. qui falso. infra, de appellat. solicitudi. nem. C. de litis contestatio. cum pariter. (Produxit) non modo coram istis iudicibus, quibus nihil commissum erat de negotio principali, sed primo coram alijs.

Inuicem) quidam dicunt ex loco isto, quod si testes eiusdem partis sibi inuicem contradicunt, quod neutris est credendum. ar. C. de fide instru. in exercendis. diuersae nos autem contra. ar. Authen. de testi. si vero aperte. Nec ob. quod hic dicitur. Haec enim litera non dicit, quod vnus testis alij, vel alijs contradiceret, & ideo non valeret dictum eius, sed quod vnus testis sibi ipsi contradicebat.

Male) hinc habes, quod qui recipit testes, debet iudici rescribere cuius authoritatis & famae sint, & de alijs circumstantijs. ar. infra, de fideiusso. constitutis. infra, de testi. cum causam. (Nulla) hoc autem arbitrio iudicis relinquitur, qui hoc magis: scire potest. ff. de testi. l. 3. §. tu magis. Aliquid dicere) sed nonne sufficiebat contra hos, vbi eorum dictum reprobaretur, quia criminosi fueree Respon. sufficere si ad hoc ageretur, sed ad hoc non agebatur, imo repulsi fuerunt Fauentini ab hac exceptione per interlocutoriam Pap. sed agebatur vt testimonium illorum quasi falsum cassaretur. Plures) quid ad rem si melius probauit ecclesia, cum se inuicem non contingant istae probationes, poterat enim ecclesia habere omnem honorem distr i¬ ctum & iurisdictionem in locis, de quibut agitur & commune etiam poterat habere ibidem aliqua seruitia, non ergo contradicunt sibi testes, cum saepe ad concordiam sit laborandum. infra, de testi. & attest. cumtu. Respon. multum ad rem, quia si ecclesia probauit omnem iurisdictionem, honorem & districtum se. possedisset ergo alius non potuit ibi possi dere seruitia, qui enim omnia dixit, nibil praetermisit. 19. dist. si Romanorum. & hoc innuit litera, vbi dicit, quod duo simul etc. sed dic, testes ecclesiae videntur suspecti cum negatiuam astruere videantur, scilicet, quod sic pertineant ad eccle siam quod non ad commune. supra, de cau. pos. cum ecclesia. Sed respondeo aliud est, si dicat testis commune non possidere, vel ecclesiam tantum possidere, cuius dictum vere esset suspectum, & sic loquitur decre. contraria. aliud si dicant omnem honorem etc. pertinere ad ecclesiam, quorum dictum in nullo suspectum dici potest.

Sed oppones, nisi ex illis verbis omnem honorem etc. Colligas illum intellectum quod Fauentini nihil habebant, videtur verum, quod primo dictum est, quod vtrique testes saluari possunt. Dic ergo te stimonium testium ecclesiae sic intelligendum, nisi vt Fauentinos, vel alios excludat, quia sic esset suspectum, sed quod iurisdictionem, honorem & districtum omnis generis, ibi exercuerat ecclesia tam in ciuilibus quam in criminalibus causis, puta iurisdictionem in cognitione causarum, in puniendo maleficos. Insuper eam honorabant vocando eam dominam occurrendo nuncijs eius, & obediendo mandatis eius etiam extra iudicium. Distringebat etiam eos ecclesia exigendo cautiones fideiussorias, ne ad illicita prorumperent, quae omnia & his similia possent sub iurisdictione comprehendi.

Sed oppones sic, ergo nihil prodest ecclesiae, quod plures vel meliores & antiquiores habuit probationes, cum per testes ecclesiae non tanguntur Tauentini. Item secundum hoc nihil faceret ad propositum quod sequitur, quia duo etc. Nam cum eisdem seruitijs non dixerint, vterque debet habere quod probat. Ad hoc potes respondere, quod melioritas vel antiquioritas testium, vt ita loquar, non valet, quo ad hoc quod Eauentini non habeant seruitia, dummodo tantum per duos testes probarent seruitia percepisse. Sad ad hoc quod Fauentini seruitia non habeant facit probatio antiquioris temporis recepta pro ecclesia. sup. de elect. cum ecclesia. vel quia fundata est intentio ecclesiae. Si ergo commune post probat se in eisdem locis aliqua seruitia percepisse, praesumitur quod possederit clam, nisi probet quod ecclesia sciuerit commune possidere, & etiam forte intenderet possidere. argum. ff. de aqua quoti. & aesti. l. 1. §. aristo.

6 Nam qui scientiam allegat, eam probare debet. §2. dis. proposuisti. ff. de probat. verius. ff. de admi. tu. hoc nisi forte violentae praesumptiones essent, quod sciret: quia tune oportet quod probet ignorantiam. argum. 16. dist. quod dictie. supra, de postu. c. 1. sed & si probauerit scientiam ecclesiae, & ecclesia contra probet, quod statim postquan sciuerit verbo, vel alio modo contradicit, vi ab eo possidere videtur. ff. quod vi aut clam l. 1. §. quid sit. & §. sequen. vtroque ergo istorum modorum, siue clam, siue vi ab eo possideat, succumbet in interdicto. instit. de interdi. §. retinendae. ecclesiae autem adminiculum afferunt priuilegium, licet sola probatio antiquioris tempotis sufficeret.

Sed oppones, imo obtinere debet commune, cum commune possideat seruitia & non ecclesia. ff. vti possi. §. hoc autem. & sufficere debet si tempore litis contest. se possidere probat. insti. de interdi. §. retinendae. Ad hoc sic respondeo, non est simile verum ecclesiam postidere, erat enim ecclesia in possessione recipiendi illa & alia seruitia, quando volebat, quae li cet vel consimilia commune se probet possidere tempore lit. contest. quia tamen vi, vel clam possidet ab ecclesia succumbet, vt dictum est. Melioritas autem testium tunc praecipue valeret, si de eodem tempore tantum deberet. Hoc autem hoc ideo posuit, quia forte vtrique testes probant, quia tempore lit. contest. eadem seruitia recipiebant ecclesia & commune, sed ecclesia melius & per melio res testes, & ad hoc bene sequitur. cum duo etc.

Sed dices, & si vi vel clam posside bat commune, tamen quia possidet non debet habere locum vti possidetis contra ipsum, quia tunc locum tantum habere videtur, quando se tantum, & non aduet¬ satium dicit possidere. ff. vti possidetis. l. 1. §. est igitur in praeceden. Item in hoc ca su competere debent, quod vi aut clam, aut vnde vi. ff. quod vi. l. 1. 2. & 3. in princ. & ff. vnde vi. l. 1. in princip. Respon. imo locum habet tantum vti possidetis, quia actor non dicit se expulsum, sed turbari tantum, & interdictum vnde vi locum habet, quando quis expulsus est. ff. de vi v vi ar. l. 1. §. interdictum. Hic autem ha. bet locum, quando turbatur possidens, quamuis & ille qui turbat possideat, dummodo vi aut clam, aut precario ab aduersario. Si autem expulsus esset, competeret interdictum vnde vi, vel officium iudicis, vel condictio ex decreta. vt not. supra. de elect. quaerela. supra, de causa possel. cum ecclesia. Sed dices nonne eoipso quod alius est in possessione, ecclesia amisit possessionem: Respondeo non, potest enim esse in possessione iurisdict. ho. & dis. & etiam ipsorum seruitiorum quae retinuit ecclesia & possessionem, nihilominus seruitiorum quaesiuit commune, & ita vterqe habet possessionem sui iuris, licet conmune male habeat, & posset hic dici, licet iure non prohibetur & adiici his quae superius dicta sunt, quod hic competeret interdictum vnde vi, vel officium iudicis, vel condictio ex decret. ad recuperandum ius illud seruitiorum, quod possidebat commune, & interdictum vti poss idetis, ratione vis turbatiuae quam sibi facit commune super iure etc. quae possidebat ecclesia.

Sed dices propter hoc non esset imponendum silentium communi, cum per hoc interdictum non esset ei auferenda possessio seruitiorum, quam habebat. Tu autem potes respondere, quod etiam agendo interdicto vti possidetis. ex quo constat, quod vi vel clam possidet ab aduersario, imponetur sibi silentium, quia aliter non cessaret a turbatione vt dicunt quidam, licet non probent illud iure, quod si seruitia possit recipere commr ne sine turbatione iurium ecclesiae, quod non imponeretur ei silentium, quamuis vi vel clam possideret, cum ad hoc non ageretur. nullam autem possessionem retinenti non datur interdictum, cum tueatur possessorem. ff. vti possidetis. l. 1. §. 1. & 2. nec potest tui bari, nisi qui possidet, & ex sola vi turbatiua competit hoc interdictum, vt hic.

Et haec habent locum, vbi petitur in libello, quod commune cessaret ab inquietatione ecclesiae in seruitijs exigendis, in praedictis locis, & commune tantum de seruitijs quaestionem referebat. Vel dic & planius petitum in libello commune cessare a turbatione ecclesiae, super iurisdictione ho. & dist. & commune non seruitiorum, sed iura ho. & dis. quaestionem mouebat, & ideo meliores pro. bationes & de antiquiore tempore praeualere, & bene sequitur, cum duo etc. & expositione eadem, scilicet, ho. iurisdictio. & distri. & sic planasunt omnia, & quia de seruitijs principaliter non agebatur. si supra, de elect. cum ecclesia. ff. vti possidetis. si duo. §.2. Si autem commune retulisset tantum quaestionem alicuius iuris, quod dicit se habere in iurisdictione quod posse videtur. argu. ff. vti posside. l. vlti. sicut enim referre potest quaestionem iuris, quod in re habet. ff. vti possidetis. si duo. §. si vicinus. sic etiam dicitur de iure quod habet in iurisdictione. arg. praedictae. l. vltim. vti possidetis. puta quia aliqua seruitia quasi seruitutem habent in iurisdictione, sed iurisdictionem bene confitetur ecclesiae, tunc si non male in possessione esset commune illius iuris intentabat ecclesiam negatoriam. ff. si vsufruct. peta. vti. §. vtrum. sed interdicto suecumbet ecclesia, quia tuetur possessorem. ff. eodem. l. 1. §. interdictum autem.

Si autem commune non esset in possessione seruitutis, competeret contra eum interdictum quod non tantum competit, quando est contentio quis possidet. argumen. ff. vti possidet. l. 1. §. hoc autem. etiam contra eum, qui non possidet. ff. eodem. si duo. §. si vi. si turbat possidentem vel non permittendo eum vti iure suo. ff. si ser. ven. l. sicut. §. Aristo. ff: vti possidetis. si duo. §. hoc inter. & §. cum in Aquilian. vel etiam de suo auferendo. ff: vti possidetis. si duo. §. item videamus. sed actor. Illi autem est qui in possessione talis iuris vel seruitutis datur vtile interdictum contra conturbantes eum. ff. de iniur. iniuriarum. §. vlt. & l. seq.

Si vero commune neque iurisdictionis neque iuris, quod in iurisdictione haberet, faceret controuersiam, sed propria temeritate controuer siam faceret, tenetur actione iniuriarum. ff. de act. empt. qui pendente. §. 1. ff. de iniurijs. l. prima. in prineipio. sed & hoc interdieto turbetur quod non tantum contra possidentem competit, vt dictum est, ei autem quod dictum est, quod idcirco imponitur filentium communi, nec in sententia excipitur de seruitijs, quia actum non fuit videtur esse contra id. quod not. in glos. quae incipit, vt inter, vt diximus, quod vbi ambos inuenit possidere, debet modos possidendi distinguere. Sed responde illuo obtinere, vbi neuter ab altero male possidebat. sea. vi, vel clam, vel preca. hic autem sola ecclesia agebat, vnde quamuis commune postea ageret & probaret receptionem seruitiorum non fieret adiudicatio super illis, quod petitum non erat. argument. ff. de simo. licet posset tamen dici, quod si commune bene probasset seruitia, quod potuisset absolui quo ad seruitia ab impetitione ecclesiae. sua pra, de electione. capite vltimo. sed non fieret adiudicatio, quod super seruitijs non molestaretur. Hic autem ideo quo ad seruitia non fuit absolutum eommune, quia praesumebatur vel vi, vel clam possidere, vt supra est dictum. Ad hoc ergo vt non possint hae dubietates euenire semper debet actor exprimere modos turbationis, si enim non exprimantur, & feratur sententia, quod non vexet in nullo vlterius vexare poterit: etiam si erat in possessione aliquorum seruitiorum ipsa amplius vt non poterit. argum. C. de anna. except. l. vlt.

Item non facimus vim, quod quaestionem referat tractatus in iudicio in interdicto vti possidetis, quod super eo, quod proponit ille, qui trahit alium in iudicium recipientur probationes vtriusque. Cum vterque in interdicto vti possidetis actor sit, & reus & pariter pro vtroque, & contra vtrunque pronunciabitur. (Eodem) hoc verbum soluit contrarium. ff. vti possidetis. si duo. nam alio modo possidet vsufruct. vel superficiarius, scilicet, naturaliter, aliter proprietarius, scilicet, ciuiliter. Ex priuilegiis) malus titulus Fauentini vel prinileg. ecclesi. modicum faciunt ad interdictum vti possidetis, secundum quod diximus in gloss. quae incipit, qui ad rem. Vel potes dicere, quod facit priuilegium, quia commune probationes induxit super seruitijs & ecclesia super omni iurisdictione ho. & distrib. qui dixit omne, nihil commune reliquit. Prudenter ergo fecit ecclesia, quae haec priuilegia induxit, & quantum potuit suam causam iustificauit, vt & suae probationes communis probationibus praeferantur, imo plus dicimus, quia si commune probasset se seruitia possedisse, antequam ecclesia possideret in praedictis castris iurisdictionem etc. non teneretur commune probare aliquem iustum titulum suae possessionis, quia nulla esset praesumptio contra eum, sed quando in re alterius dicit se aliquod ius quaesiuisse, cum omnis res praesumatur libera, praesumitur vi vel clam possidere, nisi contrarium probet. & sic loquitur decret. supra, de restitut. spo. Pisanis. nam bene fatemur, quod si commune hoc probasset aliquem titulum per quem contrariam praesumptionem remouisset, obtinuisset in interdicto.

2 Vti possidetis) vt interdictum vti possidetis contra eum, qui inuenitur non possidere, vel male possidere ab aduersario, id est, cum aduersarius prius bene possederit, & is contra quem agit, incipit postmodum eandem rem vi, vel clam possidere, vel precario, nunquam debet sententiari vti possid. ita possideatis, sed condemnare molestatorem & imponere ei silentium, vt hic. C. vti pos. l. 1. ff. vti possid. §. vlti. si autem qui egit vti possid. inueniatur non possidere, vel reus melius, probet se possidere, absoluitur reus. supra, de elect. cum ecclesia. Vel etiam forte adiudicabitur sibi res, de qua agitur si de suo iure probauerit, vbi autem intentatur contra possessorem a possessore, iudex in sententia debet discernere, quam possessionem vnus habetclict naturalem quia vsufructuarius, & quam possessionem aliuscls. ciuilem: quia proprietarius, & tunc pronunciabit, quia inueni vos sic distinetas possessiones habere, ideo praecipio vti tuloan. ciuilem, & tu P. naturalem vti possidetis, ita possideatis. argumen. institut. de act. §. curare. & si secus factum fuerit, non tenet sententia, quia certum non continet. C. de sen. quae sine cer. & semper iudex in sententia debet adiicere vim fieri contra mandatum meum prohibeo. C. vti pos. l. 1. in princip. vbi autem vterque probat se ciuiliter & naturaliter possidere, & per omnes sunt aequales probationes & praesumptiones. Dicunt quidam pronunciandum vti possid. ita pos. quasi pronunciet, quod pro proprietate possideant pro indiuiso, & sic in¬ ter eos diuidetur. argum. ff. de vsufruct. si cuius. §. inter duos. Sed hoc nunquam fuit petitum, ergo non debet sententiari. inf. de simo. licet.

Alii autem dicunt abstinendum a sententia, vt sic affecti taedio componant vel arbitros eligant vtrobique, tamen prohibebit vim fieri vel diuidendam rem, vt dictum est. Vel ex quo vnus recipit aliquid, alius prohibetur illud idem accipere, vel etiam occupare. Fauentinum) quidam dicunt, quod per hane accusationem directam de falso, nunquam retractabitur sententia, sed punietur poena. l. Cor. de fal. C. de senten. & interlocut. l. 1. contra so. vt supra, de elect. quaerelam. (Super hoc) quae sequuntur determinant verbum praecedens, scilicet, condemnamus, sed participium sequens, scilicet, silentium imponentes. (Et alijs) bene dicit & alijs: nam cum verba libelli sint large intelligenda. ff. de iudic. si quis. Authent. solemus. de caus. posses. c. 2. non solum petita in libello adiudicabuntur, sed etiam alia pertinentia. ar. inf. c. cum causam.

CAPVT X. 9ER TVAS. & infra. ( Recognouit) . C. de la. li. tol. l. 1. §. penultim. (Nominatus) repete quae dicimus supra, de fil. presbyt. Michaeml. ( Infirmare) supra, de electio. per inquisitionem.

CAPVT XI. 2 Receptio testium siue confessio vbicunque fiat, dummodo de iudicis mandato fiat, inter acta iudicii computabitur. rabellioni in quibus sit credendum. Duo idonei viri aequiualent tabelliomi. Cur potius simplici nuncio, quam iudici credatar. 4 Nunquid instrumentum productum dicatur esse de actis. Recipiens testes, debet in actum ponere, quanta sit fides eis adhibenda. Testem vacillare quis dicere possit, iudexne, an notarius. Tabellio nullam habet authoritatem in rec. btione telliur: see in feribende tantum. Cum in iunstrumento multa continentur, & tabellio dicat, se bis interfuisse, in telligi debet quae in eodem loco & die acta sunt. Cautio de rato quando habebat locum. 2 An sit credendum iudici super processu iudicii, & quando. 9 ludiciarius ordo ita seruandus est in sententia excommunicationis, ficut in aliis.

QVONIAM CONTRA (Iudicis) secus si essent plures, & sic seruat ecclesia Romana. arg. infr. de ex. praela. inter dilectos. inf. de accusa. cum dilectus. Alii contra & soluunt, vt ibi diximus. No. quod ex quo creditur duobus iudicibus, & duobus scriptoribus. ergo eadem ratione vni iudici, & vni scri ptori. (Extraordinario) id est, deleg. Publica) repete quae diximus supr. eodem, post cessionem, non intelligas quod duobus clericis, vel soli notario credatur de seriptura processus, puta si dicit, talis sic confessus fuit, vt talis testis sic dixit, nisi haec fiant coram iudice, vel coram alio ad hoc deputato. Sed satis videtur, quod iudex ipsum notarium, vel duos clericos possit deputare pro vtroque officio, scilicet, & receptoris testium, & scriptoris, & sic habet consuetudo, quae est optima. l interpres. & supr. de consuetu. cum dilectus. ff. de leg. minime diuturna. & l. sed & ea. & l. si de interpretatione.

Item receptio testium, siue confessio vbicunque fiat, siue in praesentia iudicis, siue non, dummodo de mandato iudicis fiat, inter acta iudicii computabitur, quia authoritate iudicis factum est, ac si ipse iudex praesens fuisset, & quia est de his que ad iudicium pertinent, & acta iudicii & forensia instrumenta valent, si solummodo per iudicem scribantur, vel per quemcunque alium & non notarium sine subscriptione testium. C. de dona. in don. infra, de praescript. ad audientiam. Alii contra & melius, vt nota. infr. de testi. cum a nobis.

Conscribant) per se, quia vterque manu sua idem scribet, vel dic, quod hi duo possunt actum per vnum ex seipsis scribere, vel penitus per extraneum, sed ille, qui manu propria non scribit per sigillum: authenticum, vel subscriptionem suam, vel alio modo legitime notum faciet, quod sua authoritate factum est. arg. ff. de admi. tu. l. tutor. §. gessisse. & etiam quilibet tabellio chartis per alium factis authoritatem praestat. Authent. de tabel. colum. 4. Idem est in electoribus, quia vnus solus pronunciat electionem. supra, de elect. in genesi. & in iudicibus ferenti¬ bus sententiam. argumen. ff. de re iudic. duo.

Citationes) mirum est, quod creditur simplici nuncio, & non iudici. infr. de app. cum parati. ff. de rebus eorum qui sub tu. magi. §. illud. supra, de elect. bonae. 1. 65. distin. si forte. Sol. dicunt quidam hodie non credi nuncio, vel dic ei credi, quia eius officium est, sed non iudicis, quia iudex semper niteretur defendere factum suum, & quia nimiae expensae fierent, si nuncii secum ducerent notarios, vnde sic debet exponi, quod hic dicit citationem, id est, responsionem nuncii citantis, litera etiam per quam datur potestas citandi, debet scribi in actis, nisi esset nuncius publicus, qui esset generaliter constitutus ad omnes citationes faciendas. Literam autem citationis sufficit esse sigillatam sigillo iudicis, quia non est de actis iudicii proprie, sed ante iudicium.

Instrumentorum.) No. quia ex quo producta sunt instrumenta coram iudice vel etiam coram alio, de eius mandato & exemplata, vt de hoc no. sup. de offi. dele. cum in iure. & tunc non agitur ad editionem instrumentorum priorum a, ad quam nifi raro agi potest, sed agitur ad editionem actorum, ad quam semper agi potest, vt no. supr. eodem, c. 1. primum enim instrumenta translata sunt in acta, & idem est etiam si non sunt exemplata, sed tantum scriptum est in actis, talis produxit instrumenta, cuius principium est tale, & finis talis, quia ex tunc illud instrumentum, vel eius tenor in instrumentis, vel in actis computandum est, scilicet, per hoc dicunt quidam, quod etiam rescriptum commissionis, & procurationes inserendae, sicut in actis huiusmodi. Et nos quidem dicimus hic ratum esse, sed & si non inserantur post lit. contest. non oportet procuratorem probare mandatum, ex quo eum vsque ad lit. contest. amisit. ff. de procu. l. Pomp. §. rati. nec iudex commissionem sibi factam: vt & no. supr. de elec. statuimus. Vel dic & melius, quod bene debet probare rescriptum commissionis & procurationem exhibitam in iudicio & scriptam in actis, sed non tenetur bmonstrare ipsa originalia, nec eorum tenorem probare, sed si non sunt in actis scripta, oportet eum probare commissionem & procurationem per ipsorum originalium exhibitionem, sicut hic satis innuit expresse: sufficit enim in his actis contineri, talis exhibuit rescriptum Apostolicum, vel procurationem suam, & est necesse inseri tenorem eorum.

Delegationes autem & subdelegat. etiam debent scriptae esse, vbi hic dicitur, & sufficit ibi dici. hec subdelegatio scripta fuit per talem, debet etiam ponere in actis illis, ille qui recipit testes quanta fides sit ei adhibenda. 4. quaestio. tertia. §. item. inf. de fideius. constitutis. & de test. constitutis. & c. causam. & nisi ponat hic periculum inde acceditur, quia licet ipse qui recipit testes, & ferat bonam sententiam contra dicta testium, quia nouit testes vacillasse in suis testimonijs, tamen superior ad quem appellatur, vel alio modo causa defertur vacillationem ignorans, fert sententiam secundum dicta testium, & videtur quod ille, qui recipit testes debet dicere & facere scribi in actis praesente teste, & eudiente, quod iudex reputat eum vacillare, & etiam datur potestas contradicendi testibus, & partem autem non oportet esse praesentem, nec aliquid scire quousque fuerit publicatum, alioquin nimis impedietur processus causarum, nec mireris, si in hoc requiritur testis & audietur contradicens, quia eius interest, & propter hoc puniri debet. inf. de poe. super his. vbi no. Nec est contra. sup. de ord. cog. cum dilect. in fin. quia ibi nulla poena infertur testi. quia iudici non est manifestum de ma1tia testis per testes, quia eo absente testificati sunt, sed hic ipse videt malitiam testium, videtur tamen quod tabellio a qui scribit attestationes, non debet scribere, el dicere in actis, vel interserere in depositionibus testium, nisi ipse bene videat & cognoscat quod vacillent.

Aliqui tamen dicunt quod si solus iudex dicit tunc, scilicet, in receptione testium, quod vacillat testis, quod ei credendum est, & quod tabellio illud scribere debet, etiam si nihil videat titubationis vel vacillationis, quia tabellio nullam habet authoritatem in receptione testium, sed in scribendo tantum. Iudex autem, qui debet inquirere, & potest capere & vinculare testem. C. de testi. nullum. inf. de poe. super his. & c. dilectus. ille habet authoritatem, & sicut tabellio debet fideliter scribere, quod dicit testis, & non aliud. ita fideliter debet scribere ea, quae pertinent ad officium iudicis, scilicet, de quibus interrogauit. & inter caetera etiam scribet, sicut dictum est, quod iudex qui recipiebat testes, mihi tabellioni dixit, quod te¬ stis vacillabat, & plus valebit & maioris authoritatis erit, si ibi tabellio adiiciat, mihi videbatur, quod vacillaret, si tamen veritas sic se haberet, quia nec mentiri debet, nec aliquam scribere falsitatem, & videtur quod iudex & tabellio quantuncunque possunt magis debent exprimere modum vacillationis, scilicet, quia dubitando, vel tremendo, vel retinendo, vel sudando prae nimio timore loquebatur, vel alias huiusmodi etiam videtur aliquibus & forte non male, quia etiam non intelligente hoc teste, possit hoc facere scribi. lllud bene videtur, quod nisi praedicta interserat, vel scribi faciat, dum dicitur testimonium, quod postea non faciat scribi, nec super hoc crederetur ei, vt hic. (Et personas) iudicium & litigatorum, & aliorum de quibus fiut, & loquuntur acta, testium autem nomina,qu intersunt actis, non debent ibi scribi. arg. a contrario sensu. Authen. de haere. & fal. §. nec absunt. C. de do. in donatione.

8 Et personas) per hoc satis patet, quod licet multa contineantur in instrumento, tabellio tamen qui dicit se his interfuisse non intelligitur dicere, nisi de his, quae in eodem loco & die acta sunt, vnde si iudex in sententia sua narret, quomodo in lite diffiniuit lit. contest. facta est partium confessiones factae, testes recepti, etc. huiusmodi non tamen ista probanem per instrumenta, quia non sunt facta ea die, vel loco, quo instrumentum sententiae est factum. Sed tantum per hoc instrumentum probat sententiae prolatio, quia eodem die & loco est prolata, quo rogatum est instrumentum de alijs, vt puta b de lit. contest. vel de confessionibus huius facti narratio est, imo plus videtur, quod etiam si diceret tabellio, tali die & loco facta fuerit lit. contest. & confessiones, tamen non valet super his instrumentum, sed quantum ad hoc testimoniales literae sunt. Alii dicuntm & sic etiam Papa iudicauit, quod delegationes & subdelegationes pro bant per sola sigilla delegantium, non enim dicunt esse acta iudicij, cum fiant sine causae cognitione & partibus absentibus. Et eodem modo probatur procuratio per instrumentum exinde confectum, quia tam commissio quam procuratio, & ante lit. contest. & post p ipsa originalia sunt probanda.

Instrumentorum) lex autem qua est. ff. de procu. l. Pompo. §. rati. non contradicit, ibi enim dicitur, quod post lit. contest. non exigitur cautio de rato, & bene, quia cautio haec non habet locum, nisi vbi dubium est, an sit procurator quod est semper, quando procurator verisimiliter dicit se habere mandatum, etiam si non habet vel probet. ar. C. de procu. l. 1. ff. de iureiur. plusquam. §. fi. & ideo est, quia non licet reo dicere post lit. contest. dubito, an habeas mandatum satisdationis, nec etiam potest dicere praecise, quod probet mandatum, sicut nec ante lit. contest. hoc onus ei incumbebat, vt dictum est. Sed si reus vult probare quod ille, qui dicit se procuratorem non habet mandatum, potest & sic etiam non exigetur cautio de rato ab eo, qui dicebat se procuratorem, sed absoluetur reus ab obseruatione iudicii. Item etiam si non offerat se probaturum, quod non sit procurator, sed tantum dicit eum non admittendum vlterius, nisi ostendat procurationem originalem, vel actum iudicii in quo contineatur, quod eius procuratio exhibita fuit, vel quod post dubitationem istam, scilicet, an esset procurator & inquisitionem factam super hoc admissus fuit, tanquam procurator. ar. sup. de elect. cum dilectus. non admittitur quasi procurator, nisi satisdet, nam licet cogatur satisdare post litis contestationem, vt in §. prae. ff. de procu. l. Pompo. §. rati. potest tamen si vult, sicut & nouus procurator satisdare debet. C. de consor. eiusdem lit. l. 2. (Animaduer. sione) quia de suo resarciret. inf. de sen. excom. sacro. C. de iud. sancimus. & C. de testi. si quando. in fi. alias etiam puniet secundum suum arbitrium. instit. de obli. quae ex quasi dele. in princ. Processu)repete quae diximus sup. de offi. deleg. cum in iure. & de elect. bonae memoriae. ante sentem tiam tamen, vel post sententiam, a qua sit appellatum, post sententiam autem a qua non est appellatum praesumitur pro eo, vt not. sup. de offic. deleg. cum in iure.

Item attende diligenter, quia dicit non esse credendum iudici super processu iudicii id est, super actis iudicii nec pro eo praesumendum in praedictis, & de hoc not. sup. de offic. deleg. cum in iure. Sed de alijs, quae sunt extra processum est iudici credendum, & pro iudice praesumendum, vnde si iudex tulit sententiam & condemnauit aliquem in centum & non est appellatum, non poterit postea dicere, quod sententia non sit iusta, & si propter hoc petit exhiberi acta, scilicet, attestationes, vel alias, vt ex illis appareat iniustam sententiam esse, non est audiendus, & etiam si producta fuerint de facto, licet ex eis non probetur iusta sententia, non tamen propter hoc reuocabitur sententia.

Imo plus. videtur, quod si dixiffet a quia per A. & B. testes sic probatum est sic sententio, & per illos testes nihil probatur, nihilominus praesumitur pro sententia iudicis. sup. de renum. in praesentia. inf. de sen. & re iud. causam. argu. ff. de re iudic. cum prolatis. arg. contra. inf. de sen. & re iudiccum Bertholdus. vbi no. Idem videtur dicendum in sententia excommunicationiinterdicti & consimilibus, scilicet, quia si conquaeratur quis de iniusta excommunicatione, a qua non sit appellatum, praesumitur pro iudice. Si vero sit appellatum, vt hic, cum ordo iudiciarius ita sit seruandus in sententia excommunicationis, sicut in alijs. 2. quaest. 1. nemo. inf. de sen. excom. cum medicinalis. idem ius seruandum est. (Documentis) nam licet non scribantur per tabellionem, vel per plures. Alias tamen valent acta, dummodo possint probari per confessionem partium, vel per testes, vel alio modo.

CAPVT XII.

AD NOSTRAM. (Legi) hec lex quae est contra ius commune, non est seruanda, cum non sit inducta de certa conscientia eius, qui potest ibi condere legem, & immutare. ff. de leg. & quibus. vel potest dici hanc consuetudinem esse contra ius naturale. 6. qon. 5. actor. vel potest dici, quod est contra bonos mores, vnde non valet. 12. distin. illa. & ideo consensus principis nullum tam iniquae legi robur tribueret (Purgare) purgatio enim tantum deficientibus probationibus admittenda est. 15. q. 5. c. 1. & 2. quaest. 5. omnibus. inf. de test. tam literis. inf. de purga. c. ex tuarum. (Audiatis) altero volente affirmatiuam probare non admisso, nam si cum alio probare velit, eis mos gerens est. ff. de proba. l. circa.

CAPVT XII.

CVM CAVSAM. (Libros) inf. de praescript. ad audientiam. 30. quaestio. 1. peruenit. Cd: fid. instru. Aut hen. ad ec. ff. de probat. census. C. arbit. tute. l. vlti. C. qui pot. in pign. hab. scripturas. 24. quaestio. 3. sane. 3. quaestio. 7. praesulatus. ff. de instru. sed & si pu. §. praescribere. ff. de iurisdi. om. iudi. l. si quis id. ff. de alb. scrib. l. 1. & 2. Famam) qua licet non probet, est tamen adminiculum. 4. q. 3¬ atem saepe. ff. de testib. l. 3. §. quae. argumen. Si etiam non probaretur factum, daretur materia Papae diuidendi de nouo secundum antiquam famam, & sic expone, quod sequitur adminicula. & sic. 16. qon. 3. inter. & potest intelligi haec decreta. habere locum, vbi nullus est in possessione, quod potest esse. inf. de deci. c. quoniam. vel si est in possessione, constat tamen quod eam habet sine assignatione Papae, vel diuisione, cum enim certum sit eum possidere sine titulo, vnde potest iuste iudicium offic. implorari vt diuidatur, & ad hanc diuisionem faciendam operantur adminicula hic posita. argu. inf. de religi. dorc. 1.

Sed oppones, quod sufficit quod possideat. argu. sup. eod. ex literis. nec cogitur dicere titulum suae poss. C. de peti. haered. cogi. & praesumitur bene possidere, nisi probetur contra. inf. de praesump. dudum. Respondit haec vera esse, vbi nescitur veritas, & vbi non est praesumptio contraria. argumen. hic. Secus cum haec terra a suis temporibus ad cultum Christi redit, vnde poterat satis constare, quod non erat diuisa, vel praesumptio vehemens erat in contrarium.

Sed adhuc oppones hanc dubitationem non posse esse, cum prouinciae & episcopatus sint diuisi ante aduentum Christi, & secundum illam diuisionem postea Apostoli statuerunt primates, archiepiscopos & episcopos. 61. distin. c. 1. & 2. & 9. distin. c. 1. sed dic, licet Apostoli ordinauerunt, vbi episcopi essent, non tamen distinxerunt episcopatuum fines, item licet alicubi, non tamen vbique. Item potest esse, quod succedentibus temporibus variantur conditiones locorum, & aliquis locus qui primo tenebat episcopatum, modo tenere non potest. non ob. c. 16. quaestio. prima. plures. quia illud loquitur, quando erant limitatae parochiae, sed si de aliquo loco dubit abatur inter cuius fines hic non videtur procedere, quia testis ibi dicit si contentio fuerit de terminatione duarum matricum, etc. sic erat quaestio de terminis, & vterque se possidere dicebat, nam tunc secundum tenorem illius capituli est procedendum.

Sed melius videtur inter eos interdictum vti pos. intentandum, vel dic illud c. loqui in casu, in quo illud & istae praesumptiones illis addentur, & subaudient, quod melius est, vt patet de legi. l. non est nouum. & seq. C. de inoffic. testa. l. 1. vel illud corruptum est. Item fallit haec regula, quod in nullius bonis est, etc. instit. de re. di. §. fere igitur. Item illa quaesita ab hostibus nostra fiunt. instit. de re. di. §. item ea. quae enim spiritualia sunt occupanda non sunt, nisi sicut Christus & spiritus, & eius vicarius dant, authoritate tamen canonis fateor aliquando ex iusta causa occupantibus concedi. 16 q. 3. placuit.

CAPVT XIIII.

AVSAM MATRmMonu (Mulieres) forte quia corruptae testificatae erant, vel discretae & honestae non erant. . de vent. inspi. l. circa prin. (Adhuc) nondum erat sententia lata, imo & si sententia lata erat iterum audietur. inf. de frig. & malefic. c. fraternitatis. inf. de sent. & re. iu. lator consan. (Priuilegio) Authen. quomo. opor. epis. §. neque autem de leno. §. sancimus. col. 2.

CAPVT XV.

CVM BONAE MEMoRIAE. & inf. (Requirentes) quando mandatur alicui, qd taciat sibi exhiberi omnes processus alicuius causae, hae literae non eliduntur per exceptionem, nisi aliquis tunc de ista causa cognoscat, nisi in ipsis literis mentio habeatur, sed tunc huiusmodi literae bene valent, quando per appellationem ad se causa deuoluta est, nec alicui commissa. de offic. delegat. c. pastoralis. §. praeterea. de offic. leg.¬ c. licet. vel quando nullus cognoscit de ipsa causa, & partes ab obseruantia iudicii sunt absolutae. (Proponenda) contra acta ipsa iudicij, vel etiam alia puta quia melius velint probare. (Alioquin ) id est, si non poteris habere acta.