Titulus 20

CAPVT I P LACVIT. (Quicunque) edictum de testibus prohibitorium (leiunus) hoc conilium est. 22. quaest. quinta. honestum.

CAPVT II.

IN NOMINE DOMINI. (vilissimi) conditio, sexus, aetas, di scretio, fama,

Et fortuna, fides, in testibus ista requires. Rex, persona, gradus, baec sunt consona tempus. Hae diuersitates consonant, derogant fidei testium. (Constitutionis) legis dico, scilicet, constit. Authen. de test. §. & haec. (Obiiciatur) haec, scilicet, quod dicta testium contra se non vocatum receptorum non valent (Eis) scilicet, testibus. (lllo) contra quem testes producuntur (Defensore) id est, nuncio (Testes) iurantes. Dicta autem non audiet, tamen si audiret post posset pro se testes inducere, quia tenetur de subornatione. Authen. de testi. §. quia vero. (In euitabili) sed & tunc vocari debet per procuratorem, nisi esset nimis grauis causa. sup. de procur. quaerelam. vt de hoc not. ff. de mino. l. verum. (Valere) C. de test. si quando. 2. q. 1. in primis. C. de fid. instru. iudices. (Ex vna) id est, vna parte praesente tantum. (Ipso) contra quem producuntur testessE cce) verba Grego.

CAPVT III. 1 criminis saci an admittantur, & quid in et tractibus. in nu. 2.

QVONIAM ALIQVA NO. bis. (Mulieres) hic no. mulieres criminosas, & socios criminis admitti ad testimonium in causa criminali. contra. 6. quaestio. 1. qui crimen. C. de test. quoniam. Sed dic, non agi hic criminaliter directo, sed denunciando vel excipiendo, quia ad aliquam dignitatem erat electus, vbi bene admittuntur mulieres, dummodo idoneae. inf. eo. tam literis. & istae mulieres poenitentiam egerant, & sic non est contra. 15. quaestio. 3. §. 1. 33. quaestio. 5. mulierem. Vel dic, quod hae sociae criminis admittuntur non quidem ad probationem, sed praesumptionem. 4. qon. 3. item serui. & sic non est contra. inf. eo. veniens. 15. quaestio. 3. nemini.

Socii etiam criminis in aliquibus casibus admittuntur. ff. de custo. reo. l. diuus. C. de malaefi. l. 1. ff. de re milita. non omnes. sup. vlti. quamuis illi non essent socii. C. de fal. mo. l. 1. C. de fer. prouinciarum. alias etiam participes criminis non admittuntur, nec in criminali, nec in ciuili causa. C. de test. quoniam. quiaest eadem ratio remouendi, hic autem tanem ad praesumptionem admissi sunt. Vel dic, quod ibi fuerunt admissi cum quaestionibus, propter infamiam, quae contra eum & contra testes processerat. argu. 4. quaest. 3. §. si ea. alias autem in criminali causa non admitterentur.

In contractibus autem vel alijs rebus socii non admittuntur, si sunt socii omnium bonorum. C. de testi. omnibus. vel etiam setundario intersit eius, vt si emptor pro venditore inducitur in testem, nam emptoris secundario interest, quod res non euincantur, & econuerso. arg. ad hoc. quia altero victo alter appellat. ff. de appel. ab executore. l. 1. & l. a sententia. ff. de regul. iur. saepe. §. 1. & si causa sua non esset, appellare non posset. 3. quaestio. sexta. §. biduum . ff. quando appel. l. secunda. §. sed si alius. l. 1. §. in propria. Alii dicunt contra. argumen. ff. si reg. l. pen. Item nobis non obstat, quod legatarius admittitur in causa testamenti. insti. de testa. § legatarius. quia causa testamenti non est propria, nam & si valeat testamentum, non sequitur quod valeat legatum. Sed argumen. contra. C. de fideicom. l. vlti. sed improprie sumitur nomen testamenti. Iure autem communi pro parte socii socius bene admittitur, quia licet ille vincat non sibi reddit. ff. si pars haered. l. 1. §. 1. (Peregisse) fornicationem vel facinora. Vel dic, quod dicitur peregisse cum eis, id est, eis scientibus.

CAPVT IIII.

IN OMNI NEGOTIO. (Correptionis) siue monitionis, quo quis alterius crimem denunciare intendens facit, & nisi praemoneat repelletur. 2. quaestio. septima. accusatio si quis erga. inf. de Simo. licet. Si ergo monitus ea exceptione, quia non monuisset vellet repellere monitorem in probatione monitionis, monitor pro vno teste reputatur, in principali autem secus. 4. quaestio. tertia. §. item nullus. (De re)id est, monitione. (Si peccauerit) 2. quaestio. prima. si peccauerit.

CAPVT V.

QVOTIES. ( Consanguinitate) speciale est in matrimonio, quod tales praeferuntur. 53. questio. 6. consanguineos. Consanguinitate) inf. eo. licet ex quadam. (Duplici) id est, iuramento, duos articulos continente. (Iurent) primum (Amicitia) 35. quaestio. 6. de parentela. (Sicut) secundum, etc.

CAPVT VI. 1 Procurtoran & quando possit esse testis.

INSVPER. (Ecclesiae) inf. eo. cum nuncius. vbi not. Instituantur) duo instituuntur, vt vnus in aliquibus negotijs sit procurator, & alius in alijs, & vnus poterit esse testis, vbi alius fuerit procurator, vt hic innuitur, & si fuerit institutus in aliqua speciali causa procuratoris, procurationem tamen non receperit, bene poterit esse testis. arg. inf. eod. dilecto. Idem etiam videtur, & si coeperit & postea re integra renunciauerit, quod enim hic dicitur, intelligitur quando agere coepit, quia etiam inter laicos non repelleretur procurator institutus ad causam, si procurationem non exercet, ad quod probandum sufficit, quia non inuenietur prohibitum. Ex quibus infero, si laicus admitteretur in causa priuati, ergo & clericus in causa ecclesiae. Sed videtur absurdum quod procurator meus repelletur, & non ego canonicus: Respon. quod procurator est vniuersitatis non singulorum. 12. quaestio. 2. §. qui manu. sed canonici testimonium reddunt vt singuli, non vt vniuersitas. de episcopo autem credimus quod si agat vicedominus eius, vel procurator quod non possit testificari, quia eius nomine intentatur actio, sed alio agente oeconomus vel vicedominus bene testificatur quod probo, nam Abbas nomine sui monasterii potest agere, vt not. supra, de rescrip. edoceri. & tamen alio agente testificari potest, vt hic. inf. de iureiur. & si Christus. in fin. multo fortius oeconomus, vel vicedominus.

CAPVT VII. 2 Reprobatio testium post eorum receptionem semper est admit tenda. 2 Appellatio non est semper iusta, quia denegatur probatio aliquorum testium. 3 Reuocari debet quicquid factum est post appellationem Delegatus an possit suum officium defunctum tueri. 1 Testes vbi agitur de crimine sunt monendi, ion autem cogendi ferre testimonium.

EX PARTE. (Tacito) & ideo literae non valuerunr, squia laicus presbyterum accusare non potest. 2. quaestio. 7. C. 1. 2. & 3. & c. seq. nec valet, quod accusabat eum de fornicatione, pro qua licet laico presbyterum dimittere. 33. distin. praeter haec nullus. quia non sequitur si potest vitare, ergo accusare. nec admittam parochianos. 2. qon. 6. c. 1. sed patronum sic. 16. q. vlt. filius. Alii tamen negant, hic tamen laicus est admissus, quia non fuit qui obiiceret, vel in obiectione perseueraret, vel dic literas valuisse, quia agebatur ciuiliter, scilicet, denunciando, quod ex eo colligitur, quia per interpositam personam aliquando egit, vel erat patronus. Per interpositam) id est, procuratorem contra. 5. quaestio. 3. criminalibus. Sol. non agebatur hic criminaliter, sed ciuiliter ratione alicuius sui interesse, scilicet, quia forte eius ecclesiae patronus erat, vel etiam inquirendo contra eum, & tamen interuenit procurator ad litem. inf. de Simo. cum esset. vel denunciando. inf. de praesumpt. cum in iure. vel non interuenit procurator ad litem, sed ad aliquem articulum, puta testes recipiendos. C. de accu. reos. inf. de accus. veniens. 5. quaest. 3. reos. (Produxisse) & male.

Probaturum) ne contra fieret appellasset, vt patet ex sequentibus, non est hic iusta appellatio, scilicet, appello ne isti testes recipiantur, quos volo probare criminosos, nisi statim velit hoc probare, quod iste non offerebat, scilicet, se statim probaturum. Authen. de testi. §. si vero. & §. sequen. imo idem. §. videtur dicere, quod etiam si paratas haberent probationes testium incontinenti quod non sunt audiendi, nisi quando volunt testem remouere propter odium quod contra eum habebat ex monitione criminalis accusationis, id est, de accu. c. cum P. quod de facili potest esse occultum, cum tales actiones in publico agantur, quia si aliud odium vellet per testes probare quod longiorem moram traheret, vel in se, vel propter reprobationem eorundem testium, quia forte testes reprobatorii nimis distant non esset audiendus, quia etiam probatio instrumenti super repulsione testium non est admittenda ante receptionem testium, si longiorem moram requirat, vbi haec omnia per eosdem. §. probantur. post receptionem autem eorum semper admittenda est reprobatio testium. inf. eo. praesentium. inf. eod. super eo. & c. seq. sup. de proba. licet.

Item nec est semper iusta appellatio ex illa causa, quia denegatur sibi probatio testium aliquorum, quia potest esse quod illis testibus iudex non innitetur. inf. de sent. & re iudi. c. cum I. & A. licet haec sint vera secundum moderna iura, secundum antiqua tamen bene tenebit haec appellatio, & ideo mandatur quod si constiterit de veritate appellationis quod cassetur sententia. (Receptis) & male, vt quidam dicunt, sed non placet. Absenti) iste presbyter fuit absens ex causa probabili, alia tamen quam causa appellationis praecedentis sententiam quae non iusta, sed intellige quod hic erat casus quo potuit constituere procuratorem tempore absentiae, vt not. in gloss. non est. Iudex tamen credebat eum contumacem cum legitime citasset eum ad domum, & ideo subuenitur per beneficium restitutionis in integrum, vt not. sup. de procura. quaerelam. Et propter illud retractatur sententia lata eo absente, & restituitur in pristinum statum, & causa coepta suo Marte decurret, vt hic sequitur, tamen ad hoc, vt restituatur in pristinum statum, oportet quod probet se laesum, quod bene probabit, si probauerit testes fuisse criminosos, per quorum dicta lata est sententia contra eum, cum nulla alia esset probatio, posset etiam dici melius, quia ille presbyter absens ex causa probabili prosecutua fuit appellationem quam post sententiam emisit, quando sciuit sententiam contra eum latam quod potuit. C. quomodo & quando iud. l. prima. ( Adiudicauerunt) haec sententia redarguitur per malos testes receptos, sed hoc protestari debet ante publicationem testium. infra, eod. praesentium. Item quia recepti sunt sententialiter parte absente. ff. quae sentent. sine appel. re. l. prima. Item quia post appellationem legitimam. (Constiterit cognoscendo de appellatione lata post sententiam, vel etiam ante sententiam, dummodo postea non contrauenerit. ( Legitime) & vere non est legitime condemnatus per testes idoneos, siue ipsi testes non sint legitimi, siue post appellationem sint recepti.

Restituatis) non videtur posse stare quod hic dicitur, quia si fuit appellatum reuocari debebat quicquid factum est post appellationem. Sed non erat appellatum tali velamento, non debet sententia retractari. inf. c. series. Respon. presbyter iste facta appellatione recessit, & vt dicebatur iudex post adiudicasset ei ecclesiam, vnde Papa mandat cognosci de causa appellationis dicendo, vt si ex iniusta sententia restituatur, si iusta minime, & hoc vsque ad locum illum. Si vero Rex, 8 tunc ponit quid iuris sit si non esset set tentiatum, vel si non essent testes mali recepti, quia tunc deberet cgnoscere & terminare causam vel principalem vel appellationis, vt praedixi in alijs gloss. INon permittatis) hic not. quidam quod deleg datam possessionem tueri debet, & nos quidem hoc fatemur vsque ad ann. sup. de offic. deleg. quaerenti. Alii dicunt eum functum officio suo, non debere tueri. sup. de offic. deleg. in literis. nisi specialiter hoc ipsum mandetur. Idem dicendum si in literis domini Papae dicitur, mittas in possessionem & tuearis inductum. argumen. ff. ne vis fi. ei qui mi. in pos. l. primain princip. §. 1. & 2. & l. si quis mis. quid autem iuris sit si in literis dicitur, contradic. etc. not. inf. de priuil. pro illorum. (Ali ter) id est, quod non sit sententiatum, vel testes mali recepti.

Sed oppones, si testes non fuerunt mali, ergo sententia erat confirmanda, vel non erat causa vlterius examinanda. Solut. primo mandat inquiri in causa appellationis de malis testibus, quia de illis fuerat exceptum, & appellatum, & illud solum sufficiebat ad cassationem sententiae, sed si illud non probaretur, poterat tamen alia ponere. inf. de appel. constitutis. quia appellatum erat a sententia, vt not. in gloss. istae. Causam) appellationis emissae ante sententiam, vel etiam principalem super criminibus obiectis, quando sententiatum non fuit, & si fuit sententiatum, potuit prosequi causam. id est, petere peroffic. iudi. quod sententia quae erat lata eo absente irritaretur, vel prosequeretur causam in integ. resti. vt dictum est ingloss. istae. Monere) Not. quod vbi ageretur de crimine, monendi sunt testes, licet non sint cogendi ferre testimonium.

CAPVT VIII.

SI QVI TESTIVM. ( raletudinarij) id est, infirmi. ( Idoneas) Authen. de testi. §. multae. ff. de iureiur. l. ad personas. 2. quaestio. secunda. c. vlti. vel ad iudicem loci, vt eos recipiat. Et hoc in ciuili non in criminali. C. de fide instru. Authen. apud. 3. quaestio. nona. §. testes. & ff. de testi. l. 3.S. diuus.

CAPVT IX SICVT. (Quod si vir.) M. dixit quod ex quo alter conuiugum transisset ad secunda vota, non potest queri de prima sententia vel causa.

Sed contra. 35. q. 9. §. qui vero. cum c. seque vnde dicunm alij, quod si probari poterit de corruptione testium, & dicti falsitate etiam post transitum ad secunda coniugia, renocabitur prima sententia, & reintegrabitur primum matrimonium. Imo plus dicunt aliqui & si non probetur corruptio, Ied tantum quod falsum fuit, quod dixerunt reuocabitur dicta sententia. arg. inf. de sen. & re iudi. tenor. & c. consanguinei. imo plus hic dicere videtur etiam, quod si non probentur falsa dixisse, sed tantum corrupti reuocabitur sententia, & agetur ista causa contra separatos, & per beneficium resti. in integ. vel per condict. ex hoc canone petetur sententiam reuocari & matrimonium reintegrari. (Migrar uerint) sub. maxime. idem est & si non migrauerint, sed tunc quando migrauerunt cum maiori discussione testes recipiet, & ad retractationem sententiae procedet. (Reuocanda) si iudex eorum testimonium secutus est. inf. de senten. & re iudic. cum I. & A.

CAPVT X.

VENIENS (Ee cum altero.) videtur, quod saltem in exceptis criminibus infames & participes criminis admitN tendi sunt ad testimonium. 89. distinct. si quis Papa. 9. quaestio. 3. nemini. sane dicunt quidam ad accusandum eos admittendos, sed ad testimonium non. Nos autem credimus non admit. tendos, nec ad testimonium, nec ad accusationem, nisi accusatus sit malae famae, tune enim admittitur. 2. quit 1. in primis. inf. de simo. per tuas.

Et hoc est verum in accusatione. in denunciatione autem, & exceptione secus, vt not. sup. eo. quoniam. & ludicasti) absoluendum ipsum. (Credendum) ad condemnationem. creditur tamen quo ad praesumptionem.

CAPVT XI. Confessiones attessationtt & omnia u fac respicientia perpetuo inter easdem) nas, & coram eisdem iudicibus valent, vers coram arbitris attestationeta alia ada sint recepia, quid iuru sit remissiue babes in num. 2 3 Attestationes & confessionet inter easdem personas & eorum heredes valent quando ad idem agitur.

CAVSAM QVAE. & inf. ( Iudicibus) quibus vos successistis. C. de iudic. properandum. 5. si autem. 3. & obtinet quod hic dicitur, si non periit instantia iudicii tunc enim omnia acta forte pereunt. C. de iud. properandum. §. 1.

Nos melius dicimus, quod confessiones, at testationes, & omnia in factum respicientia perpetuo valent inter easdem personas, & coram eisdem iudicibus. C. de arbit. cum autem. §. vlti. si ad idem agia tur, ne sit contra. inf. eod. veniens. vel etiam ad aliud, quod tamen ex illo pendeat, quale est si attestationes sint de matrimonio, nam & valent pro filijs legitimandis. arg. inf. eo. Albericus. Alii tamen dicunt, quod valent ad praesumptionem non ad probationem. Nec obst. quod dicitur. C. de iud. properandum. vbi dicitur, quod quando quis absoluitur ab instantia iudicii, tunc acta iudicii pereunt, quia intelligitur de his, quae sunt tantum acta iudicij, & ex ipso iudicio orientia siue pendentia, vt citationes, satisdationes & consimilia, quae vere pereunt. ar. ff. iudi. sol. l. pe. sed attestationes & confess iones potius acta litis, quam iudicij, & etiam in factum respiciunt, vt dictum est, imo ea quae sunt acta principaliter iudicij, si factum respiciunt perpetua sunt, & valent, vt vides in citatione, quae perpetuo valet ad interruptionem. C. de praescr. l. vlt. C. de an. excep. l. 1. §. 1. Item in vitium litigiosi dicunt quidam durare. Et haec vera sunt de his, quae fiunt coram iudice, siue ordinario, siue deleg. C. de re iud. gesta. sup. c. proxi. quoniam. & c. vlti. vbi hoc est expressum, dummodo reperiri possint, alias enim recipientur de nouo, vt ibi.

Si autem attestationes & alia acta coram arbitris sint recepta, quid iuris sit habes inf. eo. praesentata. C. de testu. l. vlt. C. de arbit. l. pen. & §. poena. Sed obiicies, quomodo valent attestationes ante lit. contestat. receptae, cum haec lis noua sit & alia perierit: Respon. licet ante contestationem litis huius sint receptae, tamem non sunt receptae ante litis contest. illius contra quem tunc agebatur, & hoc sufficit arg. hic. & praedicta. l. de testi. l. vlti. & inf. eo. praesentata.

Item attestationes & confessiones inter easdem personas & eorum haeredes valent, quando ad idem agitur. inf. eo. Albericus. C. de libe. cau. iubemus. Contra. inf. eo. veniens. Sol. vt ibi. Saluatur tamen ei, quod in personas & dicta obiicere possit. C. de testa. l. vlt. Imo plus videtur, quod attestationes & omnia acta ad factum respicientia etiam si sententia non feratur valerent omnibus, quibus valet res iudicata. VERPI GRATIA: Aliquis cum conueniretur super fundo, induxit testes super iure suo, postea illum fundum vendidit, illae attestationes valebunt emptori, sicut sententia valeret si pro ipso venditore lata esset. ff. de excep. rei iudic. si a te. §. fi. & idem videtur in omnibus casibus, vbi res inter ali. iudi. alijs praeiudicat, nil prodest, quia eodem modo & acta inter eosdem habita etiam si non sit res iudic. prosunt eis & obsunt, quibus res iudicata prodesset vel obesset. de his not. inf. de iudic. quamuis.

CAPVT XII.

CVM NVNCIVS ECCLESIAE. sup. eod. insuper. 14. q. 2. super prudentiam. ff. de re. diui. l. intantum. arg. contra. institut. de testa. §. licet C. de testa. omnibus. 4. q. 3. §. nullus. Sol. vt ibi (Repellendi) & non solum credimus non repellendos, sed cogendos tam pro ecclesia sua quam contra eam deficientibus alijs probatiomunibus, ar. 11. q. 3. quisquis metu. inf. c. proxi. argum. contra. 96. dist. Imperatores. (Repellendi) in ciuili causa, secus in criminali. 24. q. 2. super prudentiam. 3 quaestio. 5. accusatoribus. & c. accusato res. inf. de accus. repellantur. nisi forte aliquis de vniuersitate accusaret praelatum, tunc quilibet de vniuersitate recipitur in testimonium. 2. quaestio. 7. lator. sup. de elect. inquisitionem. quia par affectio tollit causam suspicionis.

CAPVT XIII.

SVPER EO. (Testimonium,) 4. q. 3. §. item. l. Iul. contra. ff. de his qui not. infa. Athletas. §. calumniator. contra. Sol. hoc secundum canones, illud secundum leges, vbi nullus repellitur, nisi sit condemnatus de crimine, quod infamiam irrogat, vel sit infamis ipso iure, distingue tamen infamiam canonicam & ciui¬ lem. vt 6. q. 1. in princi. & distingue. vt int. eo. testimonium.

CAPVT XIIII. ECAETERO. (Admittendus) nisi in criminibus exceptis.

CAPVT XV. Quae solennitas requiratur in quarta testium productione. 2 In criminalibus causis sine grandi causae coSnitions due cvel cres dabuntur dilationes. Dilationes a iudice ita restringende sunt, &vt non transcendat tempora a lege vel ab bomine statuta.

IN CAVSIS ECCLESIASTICIS. (Productionem) quidam intelligunt hanc decre. vt iacet asserentes, quod si iudex admittat quar. tam productionem sine hac solennitate, non valent huiusmodi attestationes. arag inf. c. vlti. & 10. di. vides. Alii dicunt quod valent attestationes, nisi fuerit appellatum. inf. e. significauerunt. Alii dicunt, quod iudex etiam contradicente parte & appellante potest dare quartam productionem, & quintam etiam sine hac solennitate, & hi innituntur intellectui. l. vnde iste decr. ex actae sunt. Authen. de testi. §. quia vero. quae dicit hanc solennitatem habere locum, vbi conclusum erat in causa, vel renunciatum testibus, & dicta testium iam alteri parti edita erant. Aliter enim obseruatio huius solennitatis locum non haberet, & hoc videtur melius, sed iudici est securius, quod semper quartam productionem det cum hac solennitate. Isti autem vltimi dicunt idem, quod in tertia & secunda dilatione, vel productione, scilicet, si renunciatum est testibus, vel conclusum, vel alteri parti edit ae sunt attestationes, scilicet, quod tunc non est admittenda tertia, vel secunda dilatio, vel productio sine solennitate, alioquin semper sine hac solennitate dari possunt, nam vbi eadem est ratio, & idem ius. supra, de constitut. translato. autem. tamen non videtur facere vim in renunciatione, nec in conclusione, sed tantum in editione facta parti alteri, nam tunc tantum videtur quod danmda sit dilatio cum solennitate a principio statutum fuit, quod tantum vna dilatio daretur pro singulis causis probandis. ff. de fer. in pecuniarijs. nec ista dilatio prima danda erat sine omni causae cognitione. C. de fer. l. 1. & l. aperte. & sine grandi cognitione. Hoc enim ipso quod petebatur debebat dari, nisi euidens esset calumnia. Sed post causa vtilitatis statutum fuit, vt plures darentur dilationes, vt hic. ff. de fer. ex ratione. ff. de iudic. l. interdictum. Authem. de testi. §. si vero decedens. & si dandae fuerint dilationes, secunda vel tertia non dabuntur sine grandi causae cognitione, puta quod probabiliter ostendat iudici se fuisse impeditum, quod testes vel instrumenta producere non potuit. ff. de edem. si quis ex. §. pe. & vlt. & l. vlt. 2 In criminalibus autem sine grandi causae cognitione dabuntur duae, vel tres. ff. de fer. l. vltim. Quartam autem dilationem etiam in ciuilibus non habebit, nisi cum solennitate quae est Authen. de testi. §. quia vero. nec quartam semper concedit iudex. inf. de appel. significauit. Alii adhaerent literae, & dicunt vnam solam dilationem dandam, scilicet, intra illam dilationem posse fieri tres productiones, & quartam cum solennitate: nec istam intelligimus super dilationibus citatorijs, sed dilationibus ad probationes recipiendas, quae dicuntur praeparatoriae.

3 Item scias quod omnes dilationes ita sunt temperandae & restringendae a iudice, quod non transcendant tempora quae statuuntur, siue a lege, siue ab homine. sup. de offic. deleg. de causis. 3. q. 3. §. spatium. quia illa tempora, nisi ex magna & euidenti causa & probata excedere non licet, vt in eodem. §. dicitur. & ff. de eden. si quis ex. §. pen. & l. seq. Item dicimus post terminum peremptorium non dabitur quarta productio, cum tam leui solennitate, sicut in Authen. praecipitur. Sed si alias ostenderet se legitime impeditum, bene admitteretur cum maioribus probationibus. argum. praedictarum legum. ff. de eden. si quis ex. §. vltim. (In legibus) Authen. de test. §. quia vero. inf. eodem. c. penul.

CAPVT XVI.

CVM TVFILI (Benigne) ff. de reg. iu. semper in dubijs ff. de legi. in ambigua. & l. benignus. (Periurii) de facto. ff. de obseq. li. l. 2. 6. q. 1. sunt plurimi. de iure autem non notantur. ff. de his qui not. infa. l. Lucius. sup. de ordin. cog. cum dilectus. (Periurii) haec interpretatio benigna habet locum in iudicijs: securior autem in foro animae. inf. de sent. excom. per tuas.

CAPVT XVII. 1 Idem testis si pluries recipiatur, debet etiam pluries iurare. 2 An testes recipiendi sint super nouis capitulis sub primis comprebensis. & vide in num. 3. 64.

FRATERNITATIS. ( Recipiendi) In causa appellationis. Prima quaestio fuit, si liceat in causa app. recipere testes, si fuit eis renunciatum in causa principali, siue in princip. fuerint testes producti recepti, siue non. Alii vero intelligunt primam quaestionem tantum, quando in principali non fuerunt testes producti. Secunda quaestio est si testibus in causa principali receptis liceat in causa appellationis aliquid noui proponere, & eosdem vel alios su per nouis capitulis producere in eadem causa, & ambabus his quaestionibus simul respondetur. ( Vtrinque) haec quaestio, quaestionem non habet, quia ex quo renunciatum est testibus, non licet in causa appellationis super eisdem articulis testes producere, imo idem est & si non esset renunciatum, dummodo in principali producti sint testes & publicatae attestationes. de hoc not. plenius infr. eo cum venisset. (An testibus) hic incipit secunda quaestio, & prima durat a princi. c. vsque huc. (Receptis) hic collige eundem testem contra eundem, & eadem causa posse pluries induci. argum. inf. eodem. cum causam. argumen. contra. 4. quaest. 3. §. item in crimini. Sed expone ibi reum, id est, falsum.

Item not. quod si idem testis pluries recipiatur, pluries iurare debet, quod est exaudiendum in diuersis articulis, nam super eisdem secus. (Nouis) quidam domini dicunt, quod post publicatas attestationes, nec in causa principali, nec appellationis possunt produci testes. Authent. de testi. §. illud. nec super veteribus, nec super nouis articulis.

2 Instrumenta autem produci possunt non solum in principali, sed etiam in causa appellationis, esto, quod in prima causa principali non fuissent producta, si prius non essent in principali causa testes producti, possent licite produci in causa appellationis. & sic non intelligunt. C. de app. eos. §. 1. & 2. C. de tempo. app. per hanc lo. & Azo. dicunt, quod in principali causa post publicationem testium, nec in nouis articulis, nec in veteribus licet testes inducere. Item causa autem appellationis tam super veteribus quam nouis licet testes inducere. Nos dicimus quod tam in principali quam appellationis possunt inducere de nouo testes, super nouis tamen articulis ex veteribus pendentibus. inf. de fi. instru. cum Io. Eremi. inf. eo. ex literis. & c. ex tenore. series. causam. potest etiam inducere super penitus diuersis, dummodo tangant causam, de qua agitur, inf. eo. tam literis. causam. super veteribus autem non posset.

Hoc tamen quod dicimus de nouis sic intelligimus verum, si articuli noui non comprehenduntur sub primis, sed si dependeant ex primis sicut loquuntur predictae decret. Sed quidam dicunt secus, si comprehenderentur sub primis. VERBI GRATIA: Induxit aliquis testes ad probandam praescriptionem, non probauit titulum post publicatas attesta tiones, non admittetur ad titulum probandum, quia super eodem articulo videtur producere, cum ad probationem prescriptionis, necesse sit titulum probare, & qui ad probandum praescriptionem admittitur, potest bene producere testes super titulo, quia titulus in praescriptione exigitur. inf. de praescri. si diligenti, & quia si concederetur hocclicet quod in articulis nouis, qui comprehenduntur sub primis, liceret nouos testes producere, videretur praestari via subornationi contra id, quod est in Authent. de testi. §. quia vero. Sed videtur secundum hoc, quod nec in integrum restitutio danda est in hoc casu. Sed in hoc nos contrarium not. sup. de in integ. resti. auditis. quia in integ. resti. & appellatio comparantur. ff. de minor. praesens. Sed respondeo, quia licet in multis aequiparentur, non tamen in omnibus, & hoc est vnum de illis, quia non omnes grauati appellare possunt. 2. q. 7. §. sunt quorum. nam restitutio super omnibus laesis ecclesijs datur. sup. de in integ. rest. c. 1.

Sed isti bene fatentur, quod super his articulis testes recipiendi sunt, vt notat. infra eodem, per tuas. & idem dicunt, si testes iurauerunt de tota causa, & postea deposuerunt, quod super nullo capitulo, quod contineatur sub petitione recipiendi sunt testes, quia a principio super toto, & super nouis articulis dicere debuerunt totam veritatem. inf. de acculcum dilectus. Illud autem capitulum de quo loquuntur decre. series. ex tenore. constat non comprehendi sub petitione, quia nihil communionis & coniunctionis habent locus & contractus, & idem potest responderi ad illam decre. cum loan. quia conditio extranea apposita contractui, nihil habet commune naturaliter cum contractu, sed bene fatemur, quod haec capitula pendent & annexa sunt contractui, & ideo testes in causa appellationis recipiumtur super eis.

3 Alii autem contradicunt & asserunt, quod super nouis capitulis recipiendi sunt testes, etiam si comprehenduntur sub primis, & inducunt pro se verba. l. C. de temp. appellat. per hanc. vbi dicitur, quod testes possunt produci super nouis capitulis, quae oriuntur ex primis, vel quae eis annexa sunt. Videtur enim, quod ex quo ex primis oriuntur quod sub eis comprehenduntur. Sed primi respondent, & vt videtur bene, quod licet oriantur, non sub eis comprehenduntur, sicut est videre in conditione apposita venditioni, nam licet conditio oriatur ex venditione, quia venditio fuit causa quare adiecta fuit conditio, non tamen conditio sub venditione comprehenditur de natura contractus. Cum multae fiant venditiones sine conditione de natura contractus, sed hac ratione videretur, quod etiam sub praescriptione non comprehenderetur titulus, quia aliquae praescriptiones sunt, vbi non est probare titulum, vt not. inf. de praescrip. si diligenti. Sed primi respondent, quod iudex qui examinat testes ex petitione cognoscet, an sit necesse probari talem praescriptionem vbi sit necesse prius probare titulum, & tunc quia titulus comprehenditur sub praescriptione obiecta, & testes interrogabat de titulo, & econuerso, si obiiciatur praescriptio, vbi non sit titulus necessarius, nec de illo examinabit.

Sed quaeritur, quid si testes aliqui deponunt super articulis nouis, qui pendent ex primis, sed non includuntur in illis, vt in conditione quae pendent ex venditione, nunquid ex quo aliqui deposuerunt, poteris alios inducere super eodem, videtur quod non propter periculum subornationis. Respon. quia adhuc super eodem poterunt induci noui testes, quia licet aliqui de capitulo dependente aliquid dixerint: non tamen ad hoc specialiter fuerunt inducti, nec inde sciuerunt aliquid partes, nec scire debuerunt, & ideo non imputatur eis quin super eodem articulo conductis alios inducere possit. Sed si pars dedisset super hoc articulum, quia tunc in culpa esset vlterius super eodem non potest testes producere, & tunc iusta esset praesumptio de subornatione. Item quid dices aliquis cum ageretur rei vendicatione, voluit probare, quod a Petro emit, non probauit in causa appellationis, vult probare quod emit a Martino, num quid est admittenduse Respon. non, quia hic variat & sibi contrarius videtur, & ideo repellitur. inf. de appel. solicitudinem.

CAPVT XVIII.

INTIMAVIT. (Eius) V. (Vel R.) Illorum productorum, scilicet, a partibus ( Recipere) ad probandam coruptionem, vel violentiam praedictam, quo probato, amitteret causam, quia copiam probationum aduersario subtrahere voluit. 3. quaestio. 7. §. tria. inf. tit. proxim. c. peruenit. Nos dicimus super principali. inf. eod. constitutis. quos diceremus etiam post publicationem testium recipiendos, per beneficium restitutionis ex clausula generali, si qua mihi iusta causa, etc. ff. ex quib. cau. l. 1. & dic, quod post peractam poenitentiam, non repellitur a testimonio, quia venit contra illicitum iuramentum: vt not. inf. eod. testimonium. & hoc dicimus propter iudices, qui per se etiam nullo excipiente indignas personas a testimonio repellere debent, vt notatum est. ff. de postu. l. quos pro. Nam excipiens de hoc iuramento vel periurio, facile repellit publicatione doli: vt not. inf. de adulte. c. 2. & penul.

CAPVT XIX.

CAVSAM. (priuilegium) pene post publicationem testium possunt produci instrumenta. (Alijs) re pete quae dixvimus. sup. eo. fraternitatis (mpedimentum) repete quae diximus, vt lit. pen. dilectus.

CAPVT XX PERSONAS. ( Ecclesiarum) 4. q. 3. liberti. sup. eo. vet niens. 15. q. 3. nemini.

CAPVT XXI.

IVDAEI SIVE SARRACENI. (Praesumant) de facto: quia de iure non licet infidelem contra fidelem admitti. infr. eod. licet. 2. q. 7. si haeret i. 23. q. 4. Papa. (In hac parte) id est, in testimonio ferendo. ( Subiacere) hic inducitur seruitus de iure canonico. si. infra, de iudaeis. c. ita quorundam. 15. q. vlti. cum multae.

CAPVT XXII. 1 Parentet an fint idonei testes pro sujs in caxsis matrimo nialibus

SVPER EO. (Superior.) Et est speciale in hoc casu, quia licet alias pater filio non sit idoneus testis. 4. q. 3. idoneus. tamen in matrimonio si agitur, an sit contractum, necne. Non solum super consanguinitate potest ferre test imonium, sed etiam super matrimonio non sit suspectus propter diuitias, vel po. vel ho. iuri. quia pater & consanguinei plusquam alii intersunt matrimonijs filiorum. inf. qui mat. ac. pos. videtur. ar. sup. de proba. tertio. inf. eo. veniens. (Firmatum) consensu de praesenti interueniente. infr. de spon. duorum. licet. de solut. sponsalibus. etiam cum iuramento. de consang. & affi. super eo.

CAPVT XXIII. LICET VNIVERSI. & inf. ( Fidelis) sup. eo. capi. iudaei.

CAPVT XXIIII. IN LITERIS. & inf. ( Eamilia) id est, seruos vel in potestate patria constitutus. ff. e. ti. l. pe. 3. q. 5. c. 1. 2. & 3. Alii utem familiares possunt licite reddere testimonium. 14. q. 3. super prudentia. sup. e. cum nuncius. Sed tamen diligenter iudex attendat honestatem personarum, vt nisi honesti sint, nullatenus eis credatur, vt hic. sup. de proba. licet. ( Aliquos) etiam non familiares.

CAPVT XXV. 1 Iudices delegati an post mortem delegantis bab eant iurisdictionem. 2 Possunt testes in causa appellationis super nouis artieulis ex primis dependentibus produci. Renunciatio & conclusio facta in principalicausa non eatenditur ad causum appellationis quae est alia a prima.

CVM VENISSET. ( Terminandam.) Et ibidem iudices eum diffinierunt, sed fuit ab eis appellatum, quia dicebatur non tenere, quod fecerant illi iudices ineo, quod processerant post mortem delegantis, sed statim respondet hoc non esse verum.

Mortis. 3Hic dicunt quidam, quod iudices delegati, etiam post mortem delegantis iurisdictionem habent, licet possint per exceptionem elidi, & si non excipiatur contra ipsos iudices, tenet quod faciunt, & est ad hoc. arg. quia tempus datae inspiciendum est. sup. de rescript. eam. Item quia sola praesentatione rescripti iurisdictio perpetuatur, vt postea non valeat rescriptum impetratum contra illud, vt no. sup. de rescrip. plerunque. & quia super personis & rebus rescripto expressis statim iurisdictionem habet deleg. sup. de rescri. pastor. §. 1. Alii tamen dicunt, quod nunquam habent talem iurisdictionem. arg. sup. de offic. deleg. gratum. significantibus. licet. Nec ob. quod hic legitur, quia hic praecesserat citatio. Illud autem constat, quia possent eorum iurisdictionem prorogare super suos consensus, vt hic nota. & nota. sup. de offi. deleg. sane. (Egerit) sup. de offic. deleg. gratum. inf. de appel. solicitudinem. (Renunciatum) Not. quod post renunciationem testium factam in principali, iterum admittetur aliqua exceptio, & iterum super illa exceptione admittuntur testes, ex quo enim quis admittitur ad ex cipiendum, & per consequens ad probandam exceptionem, siue per testes, sine alio modo. ar. hic. & sup. e. causam. 2. Si vero in aliquo speciali articulo sit renunciatum super illo vlterius communi iure non sunt recipiendi testes. inf. eo. de test. sup. eo. intimauit. Credimus a tamen quod etiam super illo articulo, si aliqua iusta causa mouet iudicem, maxime praestito alpartibus iuramento, quod hic ma. litiose non petit, quod iterum super eodem articulo posset testes producere per beneficium restitutionis, ex clausula generali, si qua mihi iusta causa, etc. arg. in Authent. de test. §. quoniam multi. vbi dicitur, quod admittatur post conclusionem quae magis impedire debet quam renunciatio. Item arg. ff. de eden. si quis ex communi. §. fi. & l. seq. alii tamen dicunt hic permitti per beneficium in integ. resti. specialis de quo legitur & tractatur sup. de in integ. resti. c. 1. & per totum. sed primum dictum maebis placet.

2 In causa autem app. constat, quod quando generaliter est renunciatum possunt super nouis articulis dependentibus ex primis testes producere. sup. e. fraternitatis. Sed si in aliquo articulo specialiter renunciasset quis in causa principali, tunc nec super illo in causa appellationis communi iure testes producere posset, sicut collig tur a contrario sensu. infr. eo. constitutus in fi. & sic videtur, quod quantum ad hoc nulla vel modica diuersitas sit inter causam principalem, & causam appellationis.

3 Renunciatio autem & conclusio facta in causa principali, non extendi tur ad causam appellationis, quae est alia a prima, & hoc ideo, quia non creduntur partes de hoc intellexisse, sed si illi intelligerent vel ex presse dicerent, nos renunciamus, vel concludimus quod decaetero, nec de iure, nec de facto in causa principali, vel appellationis dicemus aliquid, haec renunciatio semper praeiudicaret. ( Receptis) & ita quod nullae aliae recipiantur. & no. de hoc. septe. liaternitatis.

CAPVT XXVI. Tester duo an & quando sufficiant ad probendam consanguinitatem. consangumutas reprobatur per destructiont vnius gradus.

SERIES. CTui rescripti.) In primo hic hiabes, quod non est necesse ponere stipitem, sed sufficit ponere primum radum. 35. q. 10. c. 1. inf. de con1 sang. & affi. c. tua. & credimus duos testes posse probare consanguinitatem ab vno latere, scilicet, viri, & alios testes ab alio. ise mulieris. Imo quod plus est, duo testes possunt probare primum gradum, & alii duo bsecundum, & sic de alijs. (Sororem.) Nota. ad reprobandum consanguinitatem, sufficere destructionem vnius gradus. ( Contraria) nec introducta de certa scientia conditoris legis. Testes) est enim nouus articulus pendens ex prioribus: vt notat. sup. eod. fraternitatis. & non credimus, quod duobus testibus hoc probantibus praeiudicetur pluribus, qui aliud probauerunt, sed habebitur consideratio quis melius probet. sup. de probat. ex literis. 22. q. 5. li quis acce

CAPVT XXVII. 1 Cuiusmodi requiratur testes cum accusatur, quod non possit perfici matrimon ium propter affinitatem, & vide in num. 2. 6 3. Eama an susficiat ad impedicndum matrimonium Mdulteriuman & quando possuit probari per famam.

3 PRAETEREA. In hac decre. quaeritur, an si quando accusatur matr imonium, sciliet, quod inchoatum non posit perfici per affinitatem, vel aliam causam, necessarii sunt testes de visu, & an sufficiant de auditu, si testimonium de auditu fulcitur fama & alijs adminiculis, & an sufficiat testimonium aliquorum, qui dicunt se conscios de carnali copula inter eos habitaeRespondeo, quod si testimonium de visu alias est conueniens, quia scilicet reddiderint causam dicti, puta quia praesentes erant & videbant quando consanguinei simul commiscebantur, bene valet vt separetur matrimonium, & haec pars responsienis nullam dubitationem recipit. Ad secundam quaestionem respondeo idem scilicet, quod si de auditu tantum testificentur, dummodo sibi consentiat fama & alia adminicula. Sed contra hoc videtur, quia fama non probat, nec etiam quia violentam praesumptionem adducit. inf. de eo. qui cog. con. super eo. 4. q. 3. §. item saepe. Respondeo, hoc speciale est, vbi dicitur ad matrimonium impediendum, quia consanguineus viri eam cognouit, vel quia ipse vir consanguineam mulieris cognouit, nam minores probationes sufficiuntm ad impediendum matrimonium de clan. despon. cum vi. sup. eo. super eo. 1. inf. de spon. praeterea. 2. Potest etiam intelligi, quod fama cum alijs adminiculis defendit matrimonium, maxime si non sit praeiudicium alij. inf. de praesump. c. illud. Alii dicunt speciale esse, cum agitur de adulterio, vt per praesumptiones cum fama probetur adulterium. argu. 32. q. 1. dixit. in Authen. vt li. mat. & auiae. §. hoc quoque. & § quia vero.

Tertiae autem quaestioni cui non respondet Papa, tu responde, quod si interrogatus de causa sui testimonij, non reddidit non valet. Si vero non fuit interrogatus, valet. 4. q. 3. item sola. 24. q. 3. si habes. ( Visu) ita quod visus sufficiat. (Sufficiat) sine visu CConscios) quia ab eiscilsct ab his quod se dicunt cognouisse audierunt. 22. q. 3. hic videtur. ibantque cum eis quando pro hoc ibant, scilicet, vt se inuicem cognoscerent. (De visu) & hoc indubitanter est, scilicet, quod eos commisceri viderint. (De auditu) scilicet, quod audiuerint ab aliquibus, quod commiscebantur ad inuicem. Alii dicunt quod testificantur quod audiuit eos simul comnuntes, scilicet, quia tenui pariete separabantur. (Subministret) sup. testimonium de auditu. (Legitima) puta quia aliquando simul loquebantur quando possunt captare opportunitatem.

CAPVT XXVIII.

CVM A NOBIS. & inf. Hic intelligitur, quod iudex quo cognoscit de causa potest ipse idem scribere acta per se & seundum antiqua iura videtur, quod credebatur soli iudici sine subscriptione testium, dummodo per testes vel comparationem literarum constaret, quod esset sua scriptura. argu. ad hoc, quia si creditur soli tabellioni. C. de donat. in dona. & in Authent. de fide instru. §. si vero neque. C. de fal. si quis decurio. multofortius creditur iudici, & certe hodie contrarium est. sup. de proba. quoniam. Imo plus videtur, quod etiam secundum antiqua iura, non credebatur iudici sine subscriptione testium, vt hic expresse dicit, nec est simile de tabellione, qui ad hoc habet publicum officium. Et de iudice qui licet habeat publicum officium in iudicando, non tamen habet publicum officium in scribendo etiam acta, cui etiam minor fides habetur: quia de suo facto testificatur. Item scias quod talis scriptura iudicis, & alia forensia instrumenta priuatae scripturae sunt, & ideo per se tantum non faciunt fidem, nisi per testes, vel comparationem literarum probetur vera esse scriptura. C. de proba. instrumenta. & duabus. ll. seq. nos dicimus, quod nunquam scripturae iudicis creditur, nec cum subscriptione testium, nec sine, quia nullo iure reperitur, nec hic hoc dicit. Sequens enim litera sic exponitur, nec scriptum eorum, etc. id est, tabellionum, non enim refertur ad dictionem supra positam, scilicet, iudicis, quae est singularis numeri. Vel dic, quod in partibus illis notarii dicuntur iudices, & haec est veritas & conmuni nomine appellantur iudices & notarii. (Et canonica) 6. q. 2. placuit tantum. (Et ciuilia.) C. de arbi. nemo. (In causis) coram eo habitis. sup. de probat. quoniam. & multo ma¬ gis si reddant testimonium de causis habitis coram alijs, vel etiam de alijs factis. 11. quaestio. 1. nec honore. (Siue) sup. nec etiam extra causas. (Siue super te) id est, si faciant testimoniales literas, vel etiam si aliquando testimonium reddant. ( Testium) supr. de procur. c. 1. 16 quaestio. 3. §. penultim.

CAPVT XXIX.

DE TESTIBVS. & inf. ( Cogi) quia exceptio dilatoria semper ante lit. contest. proponitur & probatur, & testes suer principali non recipiuntur ante lit. contest. regulariter. sup. vt lit. non contest. c. quoniam. ideo testes super dilatoria recepti, super principali non testificantur, sed in peremptorijs secus, quia post lit. contestat. probantur: vt C. sen. rescin. non pos. l. peremptorias. dummodo super principali iurauerint.

CAPVT XXX

CONSTITVTVS. & infra, (Concilii.) infr. de con. prae. non va. c. 2. Cproprii ) infra, de con. prae. non va. post electi. (Ad iudices) & ab istis iudicibus appellauit Ho. & super appellatione suas literas reuocatorias impetrauit, & hoc totum videmus in registro. (Impetrauit) super appellatione quam emisit a iudicibus obtentis ab R. ( Postulabat) coram Papa. (Testium) coram quibus inducti fuerunt hi testes non habemus, nec est vis (procurator) magistri R. (dic ebat) & bene ( archiepiscopum) arehiepiscopus enim petiit remoueri R. cum non esset per eum institutus. E. ante suam electionem petit confirmari, cum canonice esset institutus per capitulum, & super hoc vterque testes induxit, quos Ho. aperiri petebat, & fuit haec eius petitio reprobata(Causam) non hanc, scilicet, an esset apertio testium facienda, sed causam principalem eis commisit. (Aperire) testes enim contra vnam inducti personan, contra aliam non valent, sed inter easdem, sic etiam in causa appellationis, & si recepti sunt coram arbitro, valent coram alio iudice. C. de test. l. vltim. C. de arbi. l. pen. (Ita) denegata autem sibi petitione super testibus ab archiepiscopo productis processit ad aliam petitionem, scilicet, quod liceret ei producere alios testes, & suae petitioni cum distinctione. Respon. Pa. Ho. videns enim Ho. causam agi inter archiepiscopum, & R. super canonica institutione. R. timens sibi praeiudicium generari, etiam ipse pro se, id est, suo agendo nomine de sua institutione egit, dicens eam canonicam, & electionem R. minus canonicam, & ideo non confirmandam, & testes produxit. Cum autem eandem causam coram aliis iudicibus prosequeretur, ad quos potestas deuoluta erat, siue per appellationem, siue alio modo voluit eosdem testes producere, quos produxerat primo. R. autem dicebat, quod cum primo reddidissent testimonium, non erant denuo admittendi. Papa autem respondit, quod sunt ad. mittendi, si non inueniantur primae attestationes, vel etiam si inueniantur sed suspectae, sed si inueniantur apud ipsum Hono. depositae in hoc casu non sunt recipiendi testes ex parte Ho. quia non potest habere eas suspectas. R. autem bene posset forte suspectas habere, nisi forte depositioni consensisset, & hoc vult dicere Papa, quia si attestationes receptae, in causa, quae vertebatur inter magistrum R. & Ho. fuerunt depositae apud fio. & postea super eadem causa velit alios testes ipse Ho. producere, vel quia dicat se minus sufficienter probasse, vel quia dicat se praedictas attestationes amisisse, non est audiendus, quia suspectus est ne didicerit testificata. Si vero non fuissent apud eum depositae ipsae attestationes, sed cum adhuc clausae essent, vellet plenius probare, vel si amissae essent, vellet ex integro probare, posset. sup. de probat. c. vltim. sup. c. causam. ne mireris si dicit, quod apud eum fuerunt depositae attestationes. Saepe enim accidit, vt apud ambas partes attestationes deponantur, quia eas diligentius custodiunt(Delegatis) sic est in registro app. sancti Marcelli presbytero cardi. apo. sed leg. (Attestationibus) quantum ad illos testes, quos produxit pro se. q. d. illis attestationibus quas semel produxit vtatur, quia eosdem testes producere non poterit, nec prohibet, quim vtatur attestationibus aliorum testium. qui postea producentur, bene enim licebat ei adhuc alios testes producere, cum adhuc non essent aperte attestationes. Eum) scilicet, Ho. melius placet, quod referatur ad legatum. Nam licet testes recepti fuerunt coram delegato. Alii tamen attestationes depositae fuerunt apud legatum. Iustum enim fuit, quod ex quo pro se induxerat testes coram praedictis delegatis, quod eosdem testes super eodem non inducat coram alijs, & secundum hoc planus est intellectus nec sunt necessariae gl. hic positae. (Depositis) quia timetur ne didicerit testificata, quae apud eum deposita erant, & ideo contentus debet esse illis, nec amplius testes illos producere vel alios, si pro se non produxit. (Alioquin) id est, si non sint apud eum depositi. (Producti) in causa quae erat inter arehiepiscopum & magistrum R.

CAPVT XXXI. 1 Protestatio non excusat a iuramento. 2 Ante publicationemi debet iudex exprimi fatere, quid cuique obiiciat. 3 Quando sit admittenda protestatio, quod liceat dicere in personas testium. Protestatio contra ius cvel praeter voluntatem aduersarii, vel iudicis, non valet. Protestationes an possint reaeoceri.

PRAESENTIVM. (Testium) secus in instrumentis contra quae obiicitur vsque ad fin. inf. de praesump. illud. C. de edi. di. Adri. l. vlt. (Cum iuramento) dicunt quidam tune demum hoc iuramentum praestandum, cum a principio non est iuratum de calumnia, vel in causis, vbi non iuratur de calumnia, vt in spiritualibus. sup. de elec. cum dilectus. Nos tamen v dicimus idem & si sit iuratum.

1 Forsan) nam in hoc casuclsct quando fuit protestatus sine illo iuramento poterit dicere in personas testium. Sed contra. infr. eo. praesentium. vbi dicitur quod protestatio non excusat a iuramento. Solut. illud loquitur de illo, qui testes induxit, quando vult reprobare testes super aliorum reprobatione inductos, & ideo magis praesumitur contra eum, & ideo etiam cum protestatione exigitur ab eo iuramentum, vel ab aliqua suspicione mouet iudicem, hic autem obtinet generaliter. (Id fuerit) scilicet, quod velit dicere in personas testium.

Protestatus) licet sufficiat sola protestatio, vt hic, tamen iudex prudenter facit, si ante publicationem facit exprimi, quid cuique obiiciatur, & etiam supet hoc ante apertionem testium super principali productorum recipiendi sunt testes, scilicet, super reprobatione testium. suip. de probat licet. & inf.eod. praesentium. (Ostendere) per legitimas probationes, vel per probabiles praesumptiones. Aliitamen dicunt ad hoc sufficere solum inramentum ipsius. (Repellere.) C. de fal. qui falsas. C. de reb. credi. si quis ius. inf. de censi. cum olim.

3 Protestatus) haec protestatio, quod liceat dicere in personas testium non est admittenda, nisi iudex in hoc aduersario consentiat, quod sic probo, post publicationem testium, non est ei illicitum dicere contra testes si non fuerat protestatus vel sine iuramento. Ergo & si fuerit protestatus idem dicendum erit, nisi praedictorum consensus adsit, vel iusta causa protestationis ostendatur. Protestatio enim contra ius commune, vel praeter voluntatem aduersarii vel iudicis, non valet, nisi ex iusta causa fiat, vt not. sup. de consti. cum M. & de elect. Cumana. & in hoc casu, si admittatur protestatio, si testes pro eo aliquid dicant, bene valet ei, quia non dicit testes malos, licet & protestatus sit, quod hoc sibi liceret, nec de omnibus dixit, quod vellet eos reprobare, & sic protestetur expresse, quod dicere vult in testes, vel excipiat sic testes volo repellere, quod sunt criminosi, bene admittendus est etiam si non habet paratas probationes, sed recipientur postea, vt not. inf. eod. cum causam. & postmodum antequam testes recipiantur super exceptione, oportet eos crimina exprimere. inf. eod. praesentium. & tunc de facili non crederem eis, si quid pro ipso dixerint, vt hic. De facili) id est, nullo modo. ar. C. de fal. quae falsas. C. de reb. cre. si quois iur. inf. de censi. cum olim. Vel dic, quod iudex aliquam habebit praesumptionem ex edicto eius, si alias videatur eam consonare veritati. Vel dic, quod quandiu perseuerat in proposito dicendi contra testes, non creditur sibi pro ipso, sed si recedit ab hac sua protestatione, tunc creditur ei, quia poenitere potest. ff. de ap. si quis li. ff. de inoffi. test. nam & si. Vel dic, quod non crederetur huic testi pro ipso, qui sic est protestatus si aduersarius ratam vult habere protestationem eius, & non vti testimonio eius. Alioquin si vult vti testimonio eis pro se, & contra se admittere tenetur. 3. quaestio. §. cuius in a gendo. nec debet eadem res duplici iure censeri. 12. q. 3. cognouimus.

Sed dicunt quidam, quod hanc protestationem potest reuo care sicut appellationem. 2. quaestio. 6. si quis libellos. nisi interesset aduersarii propter expensas & la¬ borem. ff. de regul. iur. nemo. nisi illud interesse vellet remouere satisfaciendo de expensis & alijs, vt debet, hic autem fixe tenendum est, quod postquam induxerit testes ad reprobationem testium a parte altera productorum, vlterius non potest poenitere, nam cum testes pro vtraque parte iurent. 14. quaestio. 5. non sane potest esse, quod testes ipsi reprobatorii ea dicerent, quae potius facerent ad confirmationem suorum testium, quam ad reprobationem. Si autem per instrumenta vellet reprobare etiam post productionem, potest desistere.

Alii tamen dicunt, quod ex quo coram iudice obtulit se probaturum exceptionem contra testes, vlterius reuocare non potest, quin super hac exceptione iudicetur, cum de qua re eos gnouit iudex, ete. ff. de iudic. de qua. q & quia iam exceptione tua proposita testem quaesitum est ei ius, vt sibi pro te non credatur. Tacite autem huic exceptioni, scilicet, quod possit dicere in personas testium renunciatur, si mandet eum interrogari de capitulis suis. argu. prae. ll. & 4. q. 3. si quis re. Quidam tamen dicunt, quod inuito eo, qui producitur super caput protestantis, contra eos audiendi non sunt, cum & si dicerent pro eo, non esset eis credendum. h. d. Secus si mandet examinari super capitulis aduersarij, quia tunc tantum ad eos reprobandos intendo.

Sed melius est dicere, quod semper sunt recipiendi, quia si non faciunt ad plenam probationem, faciunt tamen ad praesumptionem, vt supra dictum est: Si vero ex dictis testium, quos contra protestatus est, faciat rubricas contra aduersarium, non videtur tacite renunciare, cum licitum sit aliorum authoritatibus vti ad eos conuincendos. 37. distinct. si quid. Sed si pro se, vel iure suo faciant rubricas secundum opinionem eorum, qui dicunt ad nihilum valet eorum testimonium renunciare videtur, secundum opinionem autem aliorum secus, cum ad aliquid valet eis dictum illorum: tamen hic quod pro se, vel iure suo possint facere rubricas, non videtur habere locum, nisi cum testes generaliter iurauerunt super tota causa dicere testimonium. Alii contra. & not. sup. eod. fraternitatis.

CAPVT XXXII.

IN NOSTRA PRAE SENTIA. & inf. ( Honestatis. ) sup. de elect. dudum. vbi not. (Praeferenda) vel adaquanda cam sint rei. sup probat. c. 3.

CAPVT XXXIII.

TAM LITERIS VESTRIS. (Lucan.) cum enim consecrationem peteret exceptum fuit contra eum de multis. (Et fama) propter hoc inducitur ei purgatio. (Tales) i st criminosi, quni repelluntur a testimonio, sed non ab excipiendo: alii dicunt criminosos non esse repellendos a testimonio in causa exceptionis, hi autem repelluntur, quia erant conspiratores, vel inimici, vel aduersarii in causa, prius dictum magis placet. Quia.) Not. quod si testes producti sunt, & aperte attestationes: tamen post super alijs articulis penitus diuersis potest produci testes. ar. sup. e. causam quae. & est hoc ea ratione, quia generaliter de omnibus excipere potest. Idem etiam dicerem in vniuersalibus, & generalibus petitionibus, quia licet super vno articulo essent apertae atten stationes, tamen super alio admitterentur, nam quod plus est, etiam post sententiam audiretur. C. de iudic. l. 2. Idem etiam est in singularibus actionibus dummodo articulisint diuersi. sup. eo. causam. Item not. quod hic specialiter admissi fuerunt postea testes super hoc articulo, licet terminum habuit ad probandum, quicquid voluit de iure suo, quia propter eius culpam. i. illegitimam appellationem, super irregularitate eius non fuerunt testes recepti. (Foeminae.) sup. eo. quoniam. vbi no. (Literas) & ideo fuerunt falsae. sup. de proba. l. 3. inf. de his quae fi. a ma. par. cap. quanto. C. de fal. qui velnti. (Constet) & potest constare direete. sup. de proba. l. 3. & indirecto. inf. de his quae fi. a prae. quanto inf. eo. ex tenore.

CAPVT XXXIIII. An possit arehidiaconus agere fine mandato Nunquid si feratur sententia contra vnum agentem possit postea alius agere. 3 Singularis persona quare agere valeat nomine ecclesia 4 Contumax in processu negotii citandus est ad audiendam sententiam

CVM OLIM. (Archid. Mennens.) qui alio nomine dicitur sancti Dauid. dicebat enim hic archidia. hanc ecclesiam esse archiepisc opalem, & super hoc obtinuit fieri inquisitionem per dominum Papam. Sed obiicitur aut vacabat ecclesia, aut non. Si vacabat vacante sede, non erat de statu ecclesiae agen¬ & dum. inf. ne sede vacan. c. 1. si non vacabat episcopus debet agere non archidia.

Item quomodo potest archidiaconus agere sine mandato. Respondeo, quod ecclesia non vacabat, & episcopus erat negligens, hoc ipso quod ius ecclesiae suae non prosequitur, vel alias de negligentia summaria cognitione praemissa constitit. vnde archidiaconus, & quilibet alius de ecclesia potest prosequi causam etiam contradicentibus episcopo & alijs. 12. q. 2. non licet. inf. de reb. eccle. non alienan. c. si quis presbyterorum. 2. q. 7. quapropter. & conficiet libellum nomine ecclesiae, & petet fieri restitutionem nomine ecclesiae, vel iudicari pro ecclesia. argum. sup. de in integ. resti. c. 2. & 3. & c. tum ex literis. & licet agat nomine ecclesiae, non est necesse, quod habeat mandatum, & habet hanc potestatem agendi de iuribus, quae sunt de re. ec. non si quis. 12. q. 2. non licet. & non est hic procurator, sed procurans, sicut si pater agat pro filio. C. de bo. quae lib. l. cum oportet. & l. cum non solum vel consanguineus pro consanguinea, & in multis alijs casibus, vbi aliquis pro alio agit, & nomine alterius, licet non habeat mandatum. ff. iudi. sol. l. 3. §. 1. ff. de procurat. sed hae. tamen si index non cogat eum exprimere, cuius nomine agit prudenter faceret, si nec ipse exprimat. Si autem ecclesia vacaret, non posset agere archi. cum non esset negligens episcopus, qui non esset nec potest currere tempus vacante ecclesia. inf. de praescrip. auditis. & c. de quarta. Alii tamen dicunt, quod etiam vacante ecclesia potest agere archi.

2 Sed nunquid si vno agente feratur sententia contra eum postea potest alius agere. Respondeo non, etiam procurator ab ecclesia legitime constitutus, nisi forte ignorasset, quando alius agebat. argum. ff. de ac. is cui. §. idem. vel nisi posterior doceat de collusione prioris. ff. de iudi. l. eum. §. in pupillaribus. & si plures simul agere velint, eligendus est idoneior post illum, cuius interest. ff. depo. ac. l. 2. &

3. quando autem ille, cuius interest singulariter agit suo nomine conficiet libellum, & post eum alius agat siue procurator ecclesiae, siue quicunque alius non obstat exceptio rei iudicatae, quia est alius qui primo egit, & alius qui modo, & ad aliud. ar. ff. de except. rei iudi. & an eadem. & §. conqueritur.

Item res inter alios ac. etc. haec licet pro parte sint vera, in eo tamen quod dicit, quod cuique licitum est agere nomine ecclesiae, pro iuribus ecclesiae, vbicunque episcopus vel capitulum fuerit negligens. ar. c. non liceat. si quis presbyterum. non fatentur quidam hoc esse verum, nec conceditur, quod hic scriptum est, illa enim capitula tantum in reuocatione alienatorum loquuntur, vbi est speciale, & ex speciali causa concessum est singulis clericis eiusdem ecclesiae vnius bona sunt alienata contra ius commune, & suo nomine aget, sicut in actione populari, & non ecclesiae. Capitula autem quae sunt. 2. q. 7. quapropter. & c. seq. vere non loquuntur in reuocationibus alienatorum tantum, sed etiam vbicunque viderit episcopum excedere rationem, vel alias ecclesiam laedi.

Sed dicunt, quod ibi non agit singularis persona nomine ecclesiae intentando actionem, sed denunciando, vel inquirendo, vel excipiendo, vel accusando agere potest contra eum, vel eos, qui neglexerunt ecclesiam, & sic intelligitur. 16. q. 7. filius. 23. distinct. illud. istud etiam. c. non obest, quia hic non admittitur archi. iure communi, sed ad procedendum in inquisitione. C. si de mo. pos. l. 1. & quem Papa faciebat. Nam cum Papa multa audisset de statu ecclesiae huius, tandem ad instantiam archi. & eodem prosequente Papa commisit inquisitionem, & quod in forma inquisitionis procederetur. Ex eo apparet, quod lit. non contesta. recipiuntur testes, & fertur diffinitiua sententia, quod non licet, si directo ageretur. sup. vt lit. non contest. quoniam. in prin. Hoc autem forte posset dici antequam celebraretur aliquis contractus per episcopum vel capitulum, quod si aliquis contradiceret certa causa assignata, si postea vellet dicere contra eum, & petere illud retractari nomine ecclesiae probata causa coram iudice superiore possit etiam sine appel latione expediri. infr. de his quae fiunt a ma. par. c. cum in cunctis. & argu. 11. q. 1. si. quis cum clerico. etiam patronus 16 q. 1. constitutus.

Alii tamen contradicunt, sed contra prius dicta, scilicet, quod hic proceditur inquirendo videtur dicere litera, vbi dicit, quod archi. posset repelli, vnde dicitur quod hic non agitur in forma inquisitionis, cum in causa inquisitionis fama est pro accusatore, & quae ex quo vera est nulla exceptione repelli potest. inf. de accu. qualiter. 2. Item quia dicit hic, quod per procuratorem potest agere executor huius inquisitionis. Item quia hic dicit, quod in inquisitione secundum hoc necessaria est lit. contestatio, dumodo partes non sint contumaces, sed respondemus hoc non esse contra iura, scilicet, quod constituat procuratorem, & quod possit repelli ab inquisitione, & quod fiat lit. contestatio, quando aliquis executor admittitur ad inquisitionem prosequendam, vt hic, & maxime vbi agitur de iure alicui dando, vel accrescendo. Secus autem dicerem, si inquireretur de crimine. Item & secus est, vbi Papa ex suo officio procedit. (Per exceptionem) forte quia mandatum non habet, hoc non placet. (Per exceptionem) excommunicationis vel rei iudicatae. vt sup. de lit. contest. excep. & inf. de exce. exceptionem. vel quia expoliauerat archiepiscopum custodia vacantium ecclesiarum: vt sup. de restit. spol. item cum quis. & in c. in literis.

Sententiam) praemissa tamen lit. conte. ne sit contra. sup. vt lit. non conte. quoniam. vel potes dicere decret. loqui, quando archiepiscopus diffamauerat ecclesiam Nemenl. quae ei suberat, vnde praefigendus est terminus archiepiscopo, intra quem procedat, alioquin praecipiendum est, ne vltra ecclesiam inquietet. C. de inge. ma. diffamari. sed hic non videtur, scilicet, quod archiepiscopus diffamauerit. cum esset in possessione. Alii dixerunt generale esse, vt in causa status procedatur lit. non contestata. Vel dic, quod hic in modum inquisitionis processum fuit, & ideo procedi potuit lit. non contestata. sup. vt lit. non contest. quoniam. Item no. hic contumacem in processu negotii citandum ad sententiam audiendam. de hoc not. sup. de offi. deleg. consuluit.

CAPVT XXXV.

XTENORE VESTRARVM. (Festum) Hic non dixit ante productionem testium, scilicet, de loco & tem¬ pore quibus cum alia contraxerat, quia f dixisset post publicationem eorum, non fuissent alii testes admissi, cum & prius de hoc pars instructa fuerit, hic autem ideo admittuntur, quia sic ex dictis testium post publicationem apparuit. ( Admittendus) de hoc notat. supra eodem fraternitatiss

CAPVT XXXVI. 1 Quarta productio qualiter sit petenda, nunquid iudex possit eam denegare. i num. 2. 1 Appellaturab interlocutoria quae fertur is iudicio possessorio. Futurum subiunctiui quid importet.

SIGNIFICAVERVNT NOBIS. & inf. (Propries tate) de hoc notat. sup. de sequest. poss. ad hoc. ( Susensio) de hoc not. sup. de causa poss. c. pasto. (Successerant) interdictum enim vnde vi datur haeredi & bonorum possessio. ff. de vi & vi ar. l. 1. §. hoc interdictum. & in haere. de hoc notat. sup. de restit. spol. cum ad sedem. & eodem modo successori & in successorem, ne eo quod adeum peruenit. ( Debent) nisi monachi quartam productionem petiissent.

Quartam) quicunque quartam productionem petit, debet petere cum ea adiectione, scilicet, cum solennitate iuris, & si hoc non adiiciat & offerat denegetur. iusta est interlocutoria & iniusta appellatio quod sic probo. quarta productio testium sine solenm nitate simpliciter loquendo non est de iure, imo est contra ius vel praeter ius, ergo qui eam denegat bene facit.

2 Item no. quod si petatur quarta productio legitime, id est, cum solennitate, & iudex simpliciter deneget, vel non assignata causa, vel non praemissa cognitione super ea, scilicet, vt refrenet multitudinem testium, vel aliam, etiam si illa causa denegationis subsit in veritate, tamen sentens tia e st iniusta, & appellatio si contingat eam fieri erit iusta. Et hoc sic probo, petitio quartae productionis de iure est quando fit cum solennitate, denegatio est contra ius, ergo si non assignat causam suae denegationis, grauat partem, & sic per consequens legitima appellatio: vt infra, de appellat. cum in ecclesia. & c. vt debitus. sed si causam assignet iustam, & non examinet ipsam, adhuc fa¬ uit eontra ius, & per consequens grauat, quia haec quarta productio cum causae cognitione dari debet, vel negari, vt not. sup. c eo. in causis. Si ergo hoc non procedat grauamen est, alii autem dicunt contra. (Et propter hoc) quia quartam productionem denegabant. (Interlocutoriam) sup. de elect. cum dilectus.

Appellasse) Not. quod ab interlocutoria appellatur, quae fertur in iudicio possessorio. si. sup. de elect. cum dilect. & tamen in possessorio, siue retinendae, siue recuperandae, siue adipiscendae possessionis non appellatur. C. si de mo. pos. l. 1. & 2. qon. 6. si de possessione. Quidam tamen dicunt, quod dicit illa. l. non obtinere secundum canones, sed secundum leges tantum, de hoc alias bene not. inf. de ope. no. nunc. c. penul. vnde dicit, quod monachi appellarent post interlocutoriam latam contra eos super denegata eis quarta productione testium, quia per talem denegationem fuerunt grauati. Sed si monachi petiissent quartam productionem, & ante denegatam petitionem dixissent, & appellamus si denegaueritis eam: tunc talis appellatio non impedit, quin valeat quicquid fit post talem appellationem, etiam si postea deneget per sententiam admittere quartam productionem, nisi post denegationem iterum appelletur. argumem. ad hoc, quia nulla causa vel grauamen suberat tempore primae appellationis. infra, de appellat. vt debitus honor. & c. dilect. fil. G. sed si ante simpliciter denegasset quartam productionem, & monachi appellarent, nisi reuocarent hoc grauamen debeat valere huiusmodi appellatio, quia non est a futuro grauamine sed praesenti. argumen:t inf. de appel. ex parte. Nec valet si obiiciat appellatus, quod videtur a futuro grauamine appellatum, cum dicant appellamus, nisi reuocaueris, quod verbum ostensiuum est. ff. ad Tertul. filii mater ad fi. & futurum subiunctiui a modi, quia reuocatio quae petitur quae est de futuro, non est grauamen, sed est releuatio grauaminis. Grauamen autem fuit denegatio quartae productionis, quae bene praecessit, & a qua appellatum fuit, & bene appellare licet. (Quartam) & de hoc not. sup. eod. in causis. (Effrenatam) sup. de probat. licet. ff. de test. l. 1. inf. c. proxi. (Legali) Authen. de testi. §. quia vero. (In probatione) hac, scilicet, quod petiere quartam productionem cum solennitate, & quod quia eis hoc denegabitur intra decennium appellasse. (in expensis) de hoc not. sup. de dol. & contu. finem. Liquere) quod est post conclusionem, ante enim cum posset nouas exceptiones proponere, & super eis testes producere. & in omni causa instrumenta de causa liquere non potest. sup. eod. causam. tam literis. sup. de elect. dudum. 1. inf. de fid. instru. cum dilect. (Processuri) & si voluerint moniales alias non, de hoc not. sup. de cau. poss. & proprie. pastoralis. Alii contra, si noluerunt moniales, dummodo monachi velint. (Alioquin) id est, si est conclusum, & ita habes hic, quod si conclusum est in petitorio, quod potest transire ad possessorium, sed nunc iudex vtrumque simul determinabit, vt hic dicit. (Simul.) sup. de causa pos. cum dilectus.

CAPVT XXXVII. 1 An cvaleat testimonium in quo non est reaatta nequd petita causa. 1 Testium refert veritatem dicere de bis quo 5 sensibus corporis percipiunt. 1 Quando dicatur testimonium esse bonum. Testimonium an valeat, quod nullo corporia sensu apprebhenditur. Dominum esse, ebriosum esse, iracundum esse, vvidetur potius iudicium rationis. quam testis dictum. Ratio saepe iuuat apprebensionem sensuum corporis. Sunt enim quaedam quae possunt trabi ad iudicium rationis, & ad testimonium sensuum corporis. 4 Attestationes inualidae quandoque per partiis consensum validantur. Fallit vt hic. Quo casu iudex refrenare debeat testium multitudinem. vide in num. 6. Et quae sit effrenata multitudo testium.

CVM CAVSAM. (Tam super principali.) Idcirco a principio simul mandantur recipi testes super principa& dici in personas testium, quia praesumptio erat, quod Fauentini vellent prorogare causam. sup. de probat. licet. Idem vbi a principio fit tantum protestatio de dicendo in personas. argumem. sup. eod. praesentium. Idem vbi dicitur odiosus ex leui causa, & idem vbi dicitur seruilis conditionis, & in praesenti non habet chartam manumissionis. in Authen. eod. §. si vero dicatur. Nam in his casibus admittitur & recipitur testis vbi testificet super eo, ad quod inducitur, non obstantibus praedictis exceptionibus super quibus, vel simul cum eis recipiuntur probationes, vel differtur in aliud tempus, alias autem proposito aliquo contra testem, statim super exceptione recipietur probatio, antequam testis admittatur ad ferendum testimonium. sup. eod. ex parte. C. de probat. probationem. C. eo. si quando. & hoc si sunt paratae, alias non differtur receptio testium, vt in Authen. prae.

De causis.) scilicet, an lucri causa fecerit vel odii. ff. eod. l. 3. vel an reddiderit causam sui testimonii. Authen. eod. §. 2. 4. qon. 3. §. sola. si tamen iudex de causa non quaesierit, nec testis reddiderit, non minus valet testimonium. ff. de no. oper. nun. de pupillo. §. qui episcopum. inf. de senten. & re iudi. sicut. 24. q. 3. si habes.

Hoc intelligo verum, si non quaerat de causis scientiae, & sic loquitur Authen. de test. §. licet. Sed si omittitur quaerere de capitulis principalis causae, puta si egit rei vendicatione, & testis qui iurauit super tota causa, dicit scio, quia talis est dominus rei petitae, nisi aliud probet, fertur sententia contra eum. Fert enim testimonium de iure, non de facto, quod non licet, & debet interrogari & respondere ex qua causa habuit, & si testis respondet, quod ex causa emptionis, iterum interrogabit a quo domino emit, & sic de alijs, sine quibus dominium haberi non potest, & quae comprehenduntur sub petitione, de qua agitur. Item non dicimus quaerendum indifferenter de odio & lucro, vt not. inf. de accu. inquisitionis. sed de causis principalis negotii inquiri mandat, & appellat hic causas circumstantias ipsius negotii, sicut hic apparet, videlicet, loco, etc.

De causis) dic quod officium testis est proprie dicere veritatem de his, quae percepit 5. sensibus corporis. 3. quaestio. nona. testis. si enim quaestio est inter aliquos, an aliquis tenuerit aliquam rem de facto necne, vel aliqua res fuerit alba vel nigra, hic debet perhibere testimonium de visu, & potest reddere testimonium, ego vidi, quod de facto tenebat rem talem, & hic non est necesse, nec vtile quaerere causam scientiae, quia iam dixit eam, quando dixit quod vidit, quod tenebat eam, quia nulla alia causa potest esse sui dicti, nisi quia vidit, nec nego quin vtile tunc sit quaerere de alijs circumstantijs, videlicet, vbi eras tu, quando vidisti, & quae erant, & quando vidisti, & de consimilibus. Sed certe hae non sunt causae dicti, sed sunt circumstantiae ad veritatem indagandam.

Sed & si testis dicit simpliciter talis tenuit talem rem de facto, & non dicit. ego vidi, bonum est eius testimonium. C de testib. testimonium. & tunc est vtile ab eo quaerere causam sui testimonij, sed si dicit, ego scio, quia nullus dubitat, vel ego scio, quia sic omnes dicunt, non valet eius testimonium, quia malam & insufficientem causam reddit sui testimonij, sed si dicit ego scio, quia vidi, tunc bonum est eius testimonium. Item in hoc casu dicimus, quod si non quaeratur de causa quod nihilominus valet testimonium eius Item dicimus, si quaestio est, an cantet alte, vel plane bene, vel male, hic quaeritur testimonium de auditu. Item si quaeratur de qua materia conditionatus est, & si scit quod talis res est ei obligata, & idem est & in similibus. Idem est quando quaeritur de aliqua re, an sit dulcis vel amara, hic valet testimonium de gustu, & debet quaeri quomodo scit, quod sit talis saporis, & non est nisi vna causa, quia ego gustaui, & idem est si quaeritur de aliqua re, an sit aspera vel suauis, quaerendum est testimonium de actu, & hoc vtile est quaerere causam quae similiter non est nisi vna, scilicet, quod ego tetigi eam. Et idem est, si quaestio est de aliqua re, an sit boni odoris vel foetidi, nam hic non potest alia causa reddi, nisi quia ego odoratus fui eam. Bene tamen potest procedere iudex, vt dicat, quomodo scis, quod sit mali odoris, an erant ibi aliae res vicinae, de quibus possit venire odor malus, vel an ipse esset fastiditus vino vel cibo, vnde potius ex se exalabat malum odorem, quam ex speciebus haberet, & hoc idem est quaerere in alijs. Sed si omittatur non minus valet testimonium.

Aliqui tamen quandoque quaerunt, an est talis dominus rei, vel an est talis iracundus, vel ebriosus. Sed ad has quaestiones non tenetur respondere, quia nullo sensu corporis potest apprehendere. quod si dominus vel ebriosus, vel iracundus, sed oculis mentis, scilicet, ratione hoc apprehendit. Ipsa enim ratio ex his quae apprehendit sensibus corporis, bene potest iudicare eum dominum, vel ebriosum, vel iracundum, sed ipse non adducitur in iudicem, sed in testem, & ideo testimonium eius non praeiudicat, nisi causam assignet. Sed si assignat iustas causas testimonii, puta scio eum dominum, quia fui praesens, vbi emit lanam, de qua facit pannum, tunc valet testimonium non ratione primae partis, qua dixit eum dominum, quod videre non potuit, sed iudicare. Sed ratione secundae partis qua assignauit causam iustam sui testimonii, & non est malum si testis, vel ratio bene iudicat ex his, quae sensibus corporis apprehendit, quod iudex concordet cum eo tantum nisi sufficientes causas assignet, per quas apparet eum dominum, non valet testimonium eius, & idem videtur si dicit eum ebriosum, vel iracundum, quod potius videtur iudicium rationis quam dictum testis.

Videtur quod si testis dicit, vidi eum gerere se pro domino talis rei tanto tempore quod praescripsit, quod bene probat vtile dominium, etiam si non dicit causam quia non quaeritur ab eo. Quaedam tamen sunt, quae possunt trahi ad iudicium rationis, & ad testimonium sensuum corporis, sicut est si dicit, ego dico, quod talis tali tempore possidebat, vel iuste possidebat, nam possessio, maxime quando iugiter iuste aliquid iuris habet, vt not. inf. de conces. praeben. cum nostris. vnde intelligo dictum huius testis, quod possidebat, id est, de facto tenebat, sic enim est commu. v nis intelligentia huius verbi, quam sequi debemus. arg. inf. de spons. ex literis. Nec potest dici, quod eadem ratione ad iudicium rationis spectat iudicare, an bene, vel male cantet, & an sit multum odoriferum, & idem de similibus, quia non est verum, quia hoc tantum sensibus corporis apprehenditur, licet vnus in his cognoscat melius quam alius, & ideo ei magis vel minus creditur. Idem est & in visu, quia vnus habet clariorem visum quam alius, & ideo minus ei creditur de visu ad remota, & magis de visu ad propinqua. Idem est in testimonio sensuum, quia saepe ratio iuuat apprehensionem sensuum corporis, sicut est videre in inspectoribus corporis, scilicet, an quis sit frigidus, vel non, vel an aliqua sit arcta, vel non, quia aliqui in his sunt alijs peritiores. inf. de frigi. fraternitatis. & tamen hic sufficit dicere, vidi eam arctam vel frigidam, quia solo sensu corporis apprehenditur, sed solo sensu corporeo non apprehenditur aliquem esse dominum, & ideo non valet dictum eius. Ego scio ipsum esse dominum, nec bene dicitur, ego vidi ipsum esse dominum. argument. ff. de interro. act. quia plerunque. (Loco) 3. quaestio. 9. nihilominus. (Tempore) scilicet, celebrati contractus. 4. quaest. 3. in testibus. 3. q. 9. nihilominus. De qualitate autem tem¬ poris si fuerit serenum vel nubilum non quaeritur. 2. q. §. libellorum. ff. de probat. si arbiter. nisi & testes essent suspecti, tunc laborare debet iudex omnibus modis, vt eos intercipiat per aliquas contrarietates. argu. 30. q. 5audicantem. C. de eden. is apud quem.

Praesumptionem) etiam quandoque attendat iudex, nam quandoque attestationes quae non valent, ratificantur per consensum partium non solum expressum, sed etiam tacitum. ar. 2.q. 3. si quis testibus. & inf. eo. tit. c. constitutus, & c. praesentata. & c. tuis.

Secus in litis contest. vel re iudicata & his quae sunt de substartia iudiciorum quia illa non possunt ratificari, vt not. sup. de offi. deleg. prudentium. in glo. sed quid si iudex. licet enim talis exceptio viribus suis non valeat, quia non est in iudicio, tamen neutra pars potest contradicere sibi obstante exceptione pacti, vt patet in iuribe superius alleg. & ff. de re. iud. si conuenerit. & ff. communi diui. iudicem. ff. de no. oper. nun. l. 1. §. & post operis. & §. seq. & patet in eo quod legitur. sup. c. 1. & 3. Hac eadem ratione videt, quod si ille cui est conmissa receptio testium, & de consensu partium, etiam tacito committat receptionem alijs quod valet, dummodo non erret in facto, vel in iure, licet alias non possit alijs committere, cum sit ministerium industriale, vt not. inf. de sent. & re. iud. cum Bertholdus. arg. sup. de offic. deleg. quoniam. §. de his autem. Quidam dicunt & forte bene quod non sufficit tacitus consensus, quia potr videtur consentire, quod iudex ratione suae iurisdictionis facit, quod velit se obligare ex pacto. Iudex autem ratione iurisdictionis suae solus hoc facere non potest, & ideo per solum tacitum consensum partium attestationes, quae de iure non valent, ratificari non possunt. Sed alii dicunt, quod iudex ratione suae iurisdictionis hoc facere potest, dummodo partes consentiant saltem tacite. arg sup. de offi. deleg prudentiam. §. sexta.

Multitudine.) Item & alio modo refrenabat multitudinem testium, quia iudex cum suis assessoribus debet videre dicta testium, & si viderit, quod bene probent articulos super quibus inducuntur, prohibebit vlterius testes produci, non tamen dicet parti, quod hoc faciat, quia bene probauit, quod intendit, quia in interlocutione debet iudicare quod sentiat. C. de falised dicit quod hoc facit. quia ad officium eius pertinet effrenatam multitudinem refrenare, vt hic, & diminuere lites. sup. de dol. & contu. finem. & dilationes amputare. C. de temp. appel. l. secunda. in princ. & eas non debet dare ad testes sine causae cognitione. 3. quaestio. 3. §. spatium.

Sed tamen prudenter procedit iudex, vt non procedat ad refrenationem huius quam facit ex sua secreta inspectione, nisi prius faciat renunciare partem contra quam proceditur, quod nihil dicet in testes, vel ea admissa ad dicendum apparet testes non reprobatos per testes reprobatorios, quos contra primos produxit, quod iudex bene potest facere, vt sup. de proba. licet. & inf. eod. ad hoc. Item nunquam procedit iudex ad hanc refrenationem, nisi vbi constat, quod dicta praedictorum testium non possunt retractari. Effrenata autem multitudo dicitur secundum aestimationem iudicis, quia si aliquando super vno articulo requiritur vltra 40. & in alio sufficiente pauciores. ff. de test. l. 1. §. fin. (Praesumptione) inf. eod. constitutus. sup. eod. intimauit. ( Depositiones) quae forte non valebant, quia erant receptae post appellationem vel ex alia causa.

CAPVT XXXVIII. 1 Sententiaexecuttoni mandandaest,niftis qut sententia contradicit incontinenti probet sua interesse. 2 An summaria cognitio semper sit necessaria. 3 In collatione beneficiarum maior diligentia est adhibenda, quam in alijs rebus. 4 Nunquid testes inducti in catisa vnius, possunt induci in causam alterius super eapitulo eiusdem tenoris. Testimonium secundum, an possit aliquiderogare priori testimonio. Non tenetur quis stare testibus in alio nego tio inductis, nisi partes consentiant.

VENIENS AD SEDEM Apostolicam. ( Post appella.) iusta erat haec exceptio, sed procurator repellebatur, on quia esset constitutus ab excommunicatis, quia bene possunt constituere procuratorem in causa appellationis, & etiam per se prosequi. inf. de excep. cum inter. & c. venerabilem. & inf. de iudi. intelleximus. sed forte quia procurator erat excommunicatus, vel alias illegitime constitutus. (Noluerit) aliqua opposita exceptione legitima. (Incontinenti) hoc relinquitur arbitrio boni viri, forte vsque ad octo dies, vel forte plures, donec requiret testes de vltra montes. argumen. sup. de restit. spo. literas. circa fin. vbi dicitur incontinenti probandum, haec tamen pars iudicis arbitrio relinquitur, debet autem fundare suam intentionem, id est, quod sua interesset puta, quia sit electus, nec quaeram quantum ad hoc, quod admittatur ad contradicendum, quod probet se canonice electum, sed electum tantum, nec probatur per hoc, quod etiam contra confirmandum, vel consecrandum non admittatur aliquis, nisi cuius intersit, quia hic non petebatur confirmatio, vel consecratio, sed executio sententiae quam nullus impedire potest, nisi cuius interest.

Incontinenti) Not. sententiam exe cutioni mandandam, nisi is qui contradicit sententiae incontinenti probet sua interesse. Et hoc intelligo a verum, quando petitur res vacans, quae a nemine possidetur, quemadmodum erat hic decanatus qui vacabat. Si autem peteretur res ab alio, scilicet, victo per sententiam posses sa, non obstante quod alius diceret se habere ius in re, vel sua interesse statim mandabitur sententia executioni praestita cautione ab illo, qui in sententia obtinuit illi, contra quem lata est sententia, quod seruetur indemnis contra alium petitorem. ff. de rei vendicat. is a quo. & l. sequen. ff. de re iudi. saepe. in fin. Et est ratio diuersitatis hic, quia vbi res vacans transfertur in alium, deterioratur conditio petentis, leuius enim petitur res vacans quam possessa, ideoque non mandatur sententia executioni, si contradictor probet, quod sua intersit. Sed vbi de vno possidente in alium possessorem transfertur, nec potest dici deteriorari, quantum ad possessionem conditio petitoris. Item vbi res vacans est, non est qui recipiat cautionem praedictam de indemni seruando, vel potest dicere, quod illa lex habet locum tantum, vbi duo contra eundem agunt. Sed haec decre. habet locum, quando non est contra tertium, sed inter se tantum de re aliqua agunt.

Sed contra videtur, quod semper summaria cognitio sit necessaria. ff. de re iudi. a diuo. §. si super. & §. sequen. Solut. ibi loquitur quando in rebus petitis fiebat executio, sed in alijs quae capiebantur in causam pignoris, & tunc quocunqibe allegente, se habere ius in re fit sum maria cognitio, vt ibi dicitur, secus autem vbi in ipsa re petita sit executio, nam tunc habet locum distinctio superior. Item in illis quae in causa pignoris capiuntur, sufficit summaria cognitio, sed in rebus vacantibus non sufficiet summaria, vt hic.

2 Opponere) hoc dicitur, quod iste potest se opponere contra eum, pro quo sententia lata erat, sed non dicitur quod possit impedire executionem sententiae, sed licet non dicat, videtur tamen quod ex quo constitit, quod sua interest, quod non mandetur executioni, quod eius executio impediri debet, quia per sententiam non debet fieri praeiudicium absenti & ignoranti. ff. de mi. etiam. §. fi. Sed contra. inf. de sentent. & re iudi. cum super. vbi dicitur quod praeiudicat sibi nisi appellet. Solut. ibi loquitur vbi praesens erat tempore latae sententiae ille, qui ex eo laedebatur, sed hic loquitur de absente & ignorante. Alii intelligunt, quod hic dicitur esse speciale in beneficijs, in quorum collatione maior diligentia est adhibenda, quam in alijs rebus, & haec solutio videtur posse tolerari secundum iura, alijs videtur quod in executione sententiae si appareat contradictor, quod summaria cognitio est admittenda. ff. de re iudi. l. a diuo. §. si rerum. & §. seq. ( Electione) super electione vtriusque. ( Sententia) lata inter capitulum, & decanum, forte dicebat ipsam sententiam non praeiudicare sibi, vel quia non est vocatus, vel quia nulla est. (Super principali) bona allegatio. infra eod. cum in tua. ( Incidenti) id est, sua intererat. Eosdem) mirum videtur si iidem testes qui dixerunt in exceptione, iterum testificentur super eodem principali, videtur enim contra. sup. eod. causam. 1. vt not. C. de testi. l. fi. Item hi testes aut inducuntur quod dicant idem, quod in primo testimonio dixerunt, & ideo est superuacuum. Aut aliud contrarium, & tunc non esset eis credendum, imo puniendi essent tanquam contraria dicentes. argum. C. de non nume. pecu. generaliter.

4 Item quomodo post publicatas attestationes admitterentur contra. sup. eo. ei. intimauit. 4. quaestio. tertia. c. sunt incerti. in princip. Ad hoc sic respondeo, quod si inter diuersas personas sit de eisdem rebus consimilis quaestio, sicut est cum vnus cohaeres pro parte sui debiti agit, vel contra eum actum est, nihilo¬ minus alius cohaeres aget & contra eum agetur. ff. de appel. a sententia ab aere. & a simili testes super eodem capitulo inducti in causa vnius, inducerentur & in causa alterius super eodem capitulo. Et idem dicimus, si etiam super eisdem articulis inter easdem personas vtrobique agebatur, sed ad aliud, puta quia primo fuit ad interesse actum, secundo ad vindictam, vel primo agebatur ad repellendum aliquem a litigando, vel ad probandum quod sua, scilicet, agentis intererat, & sic admittatur ad agendum. Secundo autem inducuntur super principali, scilicet, vt res petitae sibi adiudicentur, sicut hic satis probatur. C. ad l. luli. de vi. pub. si quis ad. sup. de elect. cum dilecti. Si enim sententia non obstat inter alios lata, vel quando ad aliud agitur etiam inter eosdem. infra, de senten. & re iudi. cum super. contra. & not. inf. de purg. ca. cum dilectus. multo fortius nec testium receptio habita ad vnum, & ad aliud nune productio eorundem, vel attestationes alibi receptae.

Obiectioni autem sic respondeo, quod testes non inducuntur, vt idem dicant quod primo vel contra, sed vt veritatem dicant testes pro vtraque parte inducuntur, & quisque capitula pro velle dabit, & testes suum testimonium dicent, & quisque habebit licentiam testimonium redarguendi prout poterit, & bene fateor, quod si contradixerit priori testimonio, non van lebit secundum, nisi se legitime excuset, sed potest se excusare, quia aliter & in alio sensu intelligebat. argument. prae. l. de non nu. pec. generaliter. inf. de accu. dilecti.

Sed oppones si priores attestationes naturaliter valent, vt reprobent secundas, quare non valent ad probationem faciendamin principali in hoc secundo iudicio: Respon. ad probationem non valent, quia ad hoc non fuerunt inducti, cum ad hoc ageretur, nec ante potest instrui causa, quam incipiat. Ad reprobationem autem suam non obstant attestationes prius receptae. Quia per eas notorium iuris est. eum esse mendacem & falsum, vnde repellitur a testimonio. sup. eo. super eo. Ad secundam autem obiectionem occasione publicationis testium factam. Respon. quod hi testes non recipiuntur post publicatas attestationes in eodem iudicio, quia modo agit ad aliud, & sic est aliud iudicium. Istud autem non nocet, si in alio iudi¬ cio sunt publicatae, nec in iure prohibitum inuenitur. Quando autem inter easdem personas & ad idem agitur, quid iuris sit. not. sup. eod. causam. (Respondit) minus bene. (Sententia) quia forte sententia eo ignorante lata erat, vnde sibi non faciebat praeiudicium. ff. de re iudi. saepe. alias enim sibi praeiudicium fieret. (Electione) scilicet, Petri subdiaconi. Vsus) bona videtur haec allegatio. 4. quaestio. 3. si quis test. 19. dist. si Romanorum. & tamen si non est bona, quia ad hoc vt valeant, non sufficit consensus vnius partis, sed ambarum partium consensum interuenire necesse est. Item potest allegari aliquid ex illis attestationibus, non vt plene probat, sed ad praesumptionem faciendam, vel potest dicere, quia archidiaco. dicebat falsum, quia de eis poe. nunquam in principali allegauit. (Recipiendi.)

Quia nisi partes consentiant, nemo tenetur stare testibus in alio negotio introductis, vel etiam in eodem, dummodo ad id non ageretur, sed ad aliud, vt hic. C. de test. l. vlti. (Super principali) super electione. (Incidendi) super sententia. ( Aguntur) C. de repu. consensu. circa fin. C. de quaestio. interrogati. ff. ad Sillania. si quis in graui. (Absoluatis) non mireris, quod non mittuntur absoluendi ad excommunicatorem, vt sup. de offic. deleg. prudentiam. §. sexta. quia illud obtinet, quando non negabatur tenere excommunicatio, hic autem negabatur, quia dicebatur lata post appellationem, & ideo non erat remittendus ad eum, a quo appellauerat, infra, de senten. excommu. per tuas. & infra, de appel. vt debitus. Item non intelligat hoc generale, quod quilibet excommunicatus ad testimonium vocatus absoluatur, sed hoc ideo est, quia erant excommunicati post appellationem sicut continetur in registro. Et ecclesia tales consueuit absoluere ad cautelam, vocatis tamen his, pro quibus sunt excommunicati, & audientur si dicant excommunicatum pro manifesta offensa. inf. de sen. excommu. solet. per tuas. vel fuit specialis gratia vel prouidentia. Alii dicunt hoc tantum tunc obtinere, quando aliae probationes deficiunt.

CAPVT XXXIX.

TVIS QVAESTIONIPVS. & infra, (A parte) C. de fideicommis. l. vlti. ( Remittantur) haec remissio fieri non potest in causa matrimoniali. argument. de eo. qui cog. consang. vxo. suae. super eod.

CAPVT XL. 1 An sit statim exaudiendus petens iudicemin testem velle adducere ludex est dimittendus si vult iurare se mihil scire de re super qua petutur esse testi 2 Petitio huiusmodi fieri debet, antequam lis incboetur in principali An possit iudex causam delegare aliis, & sit esse testis.

DILECTO FILIO. ( Testimonium) Quamcito autem quis dixerit se velle iudicem in testem adducere statim exaudiendus non est, sed praecedet summaria cognitio, oportet enim eum ostendere aliquam verisimilem causam, per quam praesumatur quod super re, de qua agitur nouit veritatem. argumen. quia nulla dilatio est danda ad testes recipiendos sine causae cognitione, vt not. sup. eod. in causis. multo fortius hic necesse est causae cognitio, vbi non potest esse testis sine praeiudicio & multis expensis, & videtur ideo dicendum, quod vbicunque hic iudex qui euocatur ad testimonium voluerit iurare, se nihil scire de re super qua petitur testis, dimittendus est, nam qui eius fidei committit, vt testimonium dicatur de principali negotio, & ei credere tenetur, quando dicit se nescire. C. de test. l. pe. argumen. 4. quaestio. tertia. si quis testibus. Et est facienda haec petitio, antequam lis inchoentur in principali, nam postea non potest esse testis iudex, etiam si de nouo sciat. 2. quaestio. sexta. statuendum. aliqui tamen contradicunt. Item in casibus in quibus quis cogit ferre testimonium, habet locum haec decre. alias autem si non vult, non dimittot litem, & si vult dimittere, dimittet & fiet testis. Et cum causa huius constitutionis sit naturalis aequitas, ne probationum copia minuatur, credo quod haec decre. videlic et, simili ratione ad ordinarios extendenda est. argu. ff. ad exhib. si ad exhibendum. & C. ad exhiben. si res. argumtem. 4. quaestio. 3. si res.

per ipsum) sed nunquid potest alijs causam delegare totam, & sic esse testis: Respon. non, quia delegatus vice delegantis fungitur. ff. de offic. eius cui man. est iur. l. prima. §. vlti. Et sufficit, quod fuit iudex, vt repellatur a testimonio in causa principali. 2. quaestio. sexta. statuendum. nisi de eo quod factum est coram eo. Per ipsum)idem crederem etiam si plures haberet, quia forte hic melius scit veritatem, forte alii obliti sunt. Excluso) haec petitio erat iusta, si in literis erat, quod si non omnes duo, ete. hic enim intelligitur impedimentum iuris, quia iudicando causa testimonium reddendi educitur. sup. de rescrip. sciscitatus. Alia autem petitio, quod expectaretur substitutio alterius iudicis iniusta erat, si dicta clausula ibi erat, sed si non erat ibi praedicta clausula erat iusta, & idem crederem, si vnus solus testis iudex esset. (Suspendistis) & male propter rationem hic assignatam, alias enim bene competit ita procedere contra contumaces, quando agitur de incorporalibus. sup. de eo qui mit. in pos. c. 2. Testis) nunquid contra hunc postea productum in testem, poterat comitissa dicere in personam, cum eum elegerit in iudicem. argumen. quod non. 3. quaestio. 3. offeratur. 32. quaestio. 5. horrendus. ( Suspensione) quatenus de facto processit. ff. de fer. l. 1. inf. de appel. ad praesentiam. 2. q. 6. arguta. (Procedatis) de voluntate partium processit quod causa remit teretur ad eos alias enim non liceret. 2. quaestio. 6 si quis episcopus.

CAPVT XLI. 1 Attestationes ad aeternam rei memoriam, an & quando valeant.

SIGNIFICAVIT. Forma ista in qua recipiuntur testes non tantum senes & valetudinarii, sed etiam omnes, & vbi fit statim publicatio testium non expectato anno locum habet, vbi quis est in possessione iuris, quod dicit suum, sed dubitat quod morientibus aliquibus testibus, qui sunt huius iuris conscii, aliquis possit sibi mouere litem & obtinere, quia suae probationes deficerent. Et est iustum, quod hic statuitur, quia nisi inuentus esset iste modus prouisionis deperire posset ius talium personarum possidentium, quia ipse agere non posset, cum possideat, nec alios posset cogere ad agendum. C. vt ne. inui. l. inuitus. est ergo statutum, quod testes recipiantur & publicentur perpetuo valituri, vt hic. & inf. eod. Albericus. Vnde videtur, quod etiam si esset aliquis in possessione, tamen haberet actionem contra alium, vt in interdicto vti poss. vel confessoria, quod tune non habet locum forma huius decre. sed illius quae est. sup. vt lit. non contest. quoniam. in princ. Nec est contra. ff. ad l. Aquil. in l. Aquil. quia in illa. l. dico procedi secundum tenorem praedictae decre. sup. vt lit. non contest. quoniam. Item dicimus quod solennior cognitio summaria est necessaria in forma praedictae decre. quoniam. quam in forma huius decre. ff. ad l. Aquil. in l. Aquil.

Item videtur, quod hae attestationes non valent secundum formam huius praesentis decre. receptae, si ille qui produxit agit contra alium, sed si alius agit contra eum, vt patet ex praemissis. Item videtur, quod etiam si testes recipiantur secundum tenorem praedictae decre. quoniam. & aperiantur attestationes ante litis contestat. dummodo aperiantur de voluntate partium, quod valent ad aeternam rei memoriam, & valet siue ille agat, qui eos producit, siue ille contra quem producuntur, quia in isto casu illius decre. conuertitur ad istam, sed si aperiantur parte altera nesciente, tunc non valent, nisi postea accedat consensus eius, & hoc videtur tantum obtinere, vbi receptio tenet, puta quia recepti sunt ex causa, & in casu a iure permisso, quia si receptio testium non teneret & alii testes sine causa reciperentur lite non contestata, tunc quantumcunque partes consentirent publicationi, vel attestationi eotum propter hoc non valeret ad aeternam rei memoriam. C. de iura. cal. l. secunda. §. sed quia. aliqui tamen contradicunt. (Volentes) id est, spon. tanei. (Publica) potes etiam cogere fundatores, vt chartam libertatis tibi faciant. C. de fide instrum. plures. C. de libe. cau. sicut datam. C. de condi. ex leg. l. secunda. Denunciando) sup. vt lit. non contesta. quoniam. §. 1. & si sint absentes expectabuntur. Sed contra. inf. de cler. non resi. ex tuae. ff. de dam. infect. l. 4. §. ait praetor. vbi dicit quod sufficit denunciare ad domum. Sol. a ibi sunt speciales casus, de hoc not. sup. de eo qui mit. in pol. si aduersarius. Videtur tamen, quod vbi sine periculo expectari possunt, expectari debent quousque ipsis personaliter denunciatio ista fiat. argumen. ff. quae sen. sine appel. re. l. 1 §. item cum ex edicto. Si vero sine periculo expectari non possunt, tunc debent recipi etiam absentibus partibus. ar. inf. de confir. vti. cum dilecta. & procedi secundum tenorem decre sub. vt lit. non conteste quoniam. 1. respon.

CAPVT XLII. 1 Sententia ferri non potest, nisi quantitas pretii sciatur.

CVM CAVSA. Quae talis erat, petebat enim monasterium rem, quam vendiderat, restitui sibi refuso a se pretio, uod de re vendita receperat, vel si nollent ciues rem restituere supplerent legitimum pretium. (Articulum) scilicet, quantitatem valoris, forte enim valet 40o. quod est quadruplum pretij. (Ad alium) scilicet, deceptionis excessum, qui plene probatus fuit, si res vendita esset pro ioo. probauit valorem. 2oo. quobus. aoo. Abbas non vult, nec debet esse contentus cum valeat 4oo. (Recipere) sup. eod. causam quae. (Aliud) haec autem ambo eum probare oportet, quasi emptor nolit integrare pretium, & non restituere rem, non poterit super haec certa sententia ferri, nisi sciatur quantitas illius pretii, etc.

CAPVT XLIII. 1 Sententia matrimonqi tenet etiam si in seriptis non feratur. 2 Pro pullicautmone prasimitur vis contrarium probetur. 3 Attestationum & instrumentorum pubuicatio qualiter facienda. 4 Mn credatur actis a tabellione scriptis ssine publicatione, & vide in nu. 5. 2 Publicationes de gestum & factis, an & quando possint fieri, vbi nullum est confectum instrumentum. 6 Priuilegii publicatione quis facere teneatur.

ALBERICVS. (Miles in seri.) Not. sententiam matrimonii tenere, etiam si non feratur in scriptis. si. 2. quaestio. 1. in primis. 11. quaestio. 1. si quis cum clerico crecipi) vocatis quos res tangit. sup. eod. significauit. Si autem reciperentur, quia timeretur de festinata morte, vel recessu testium, non expectatis his, quos res tangit, si essent absentes, valet eorum testimonium. sup. vt lit. non contest. quoniam. Imo vel si contumaciter absint, poterit iudex procedere in publicatione testium. sup. vt lit. non contesta. quoniam.

Publicam) sed quid si contra publicationem factam diu obiiciatur, nunquid non valet eo, quod non fuerunt vocati quorum intererat, dicunt quidam praesumi pro publicatione, nisi aliud probetur, & omnia solenniter facta. argum. contra. C. de contrahen. stip. l. 1. & l. optimam. C. de re iudi. l. 1. C. de appel. qui ad ci. insti. de fideius. §. fi. Alii dicunt, quod fi in publicatione contineatur, eos vocatos sic praesumitur, vt in l. praealleg. alioquin contra. ar. ff. de verb. oblig. Titia. §. pe. C. de proba. l. penul. C. de fal. l. fi. & ff. de publi. l. quicunque. §. vlt. & potest fieri publicatio, vel in eadem charta antiqua totum processum continente, vel in alia non solum in praesentia iudicis, sed etiam per tabellionem in absentia iudicis, dummodo appareat potestas praestita per iudicem, aliter enim non valet, vt inf. de fi. instrum. c. penul. & vlt.

publicam) haec publicatio attestationum ita fiat iudice ordinario sedente pro tribunali, & vocatis quorum interest, si adesse volunt, vt in Authen. de instru. cau. §. sed & si instrumenta. & §. seq. & haec dicimus. colla. 6. ff. de adop. nam & ita. C. de accu. l. vlt. sup. eo. significauit. & vocabit notarium, qui scripsit testes, quando attestationes publicandae sunt, quos solus tabellio receperat, & non adhibebatur ei fides fine subscriptione testium coram alio iudice, nisi coram illo, cuius aut horitate recepti fuerunt. Authen. de haered. & fal. §. sancimus.

Est enim priuata scriptura secundum quosdam, sed ex quo sic facta est publicatio, fides sibi adhibetur. Nos contrarium dicimus, nam ex quo acta scripta sunt per tabellionem, creditur eis inter easdem personas sine alia publicatione, alijs autem nec prosunt nec obsunt. argu. C. de dona. in dona. sup. de proba. quoniam. ff. de iureiur. sed & si possessori. §. vlt. & l. seq. Si autem inuenirentur apud iudicem, sed non Authenticata per tabellionem, necesse est haec publicatio.

Item haec vera sunt, quod praetextu defectus solennitatis testium non potest dicere non esse actis credendum, vel etiam instrumento exinde per manus tabellionis confecto, sed si neget ea acta audietur, eodem modo fit publicatio lit. contest. non vt valeat vltra triennium ad procedendum in causam, sed valet ad interrumpendam praescriptionem. C. de praescrip. 3o. ann. cum notissimi. de hoc plenius not. sup. eo. causam. sic & fiet publicatio instrumentorum, quae confecerat tabellio defunctus. inf. de fi. instru. cum P. & similiter instrumentorum vetustate consumptorum, vel alio modo. inf. de fi. instru. c. vlti. & potest hanc publicationem facere non solum ordinarius, sed etiam de leg. inf. de fi. instru. c. vlt. Et haec vera sunt, vbi attestationes vel aliae scripturae minus solennes publicari & authenticari petuntur, sed vbi scriptura facta non est de eo, quod publicari petitur, sicut hic nulla scriptura erat de sententia, sic fiet. ludex vocabit testes, qui sententiae interfuerunt, vel quando testator testamentum condebat, vel quod aliquis conficiebat aliquem contractum, & tamen non f fuit inde facta aliqua scriptura per publicam personam redigi, faciet in publicam & Authenticam formam, quod prius erat in mente testium tantum, vel etiam in charta non publicata, vel non Authenticata, & sufficit si iudicis authoritate factum constet, vel poterit ad maiorem securitatem ibi contineri, quia iudex decernit fidem adhibendam illi scripturae. Ad hoc facit. ff. de iudi. de qua re. C. de re iudi. gesta. C. de testam. publicati. ff. ad l. Aqui. l. in lege Aqui. si de le. sup. eod. significauit. Simili modo facimus aliquando fieri, quando vnus procurator contra multos agit, & habet vnam solam procurationem, eam enim exemplari facimus, & redigi in publicam formam, & decernimus partibus praesentibus, & non contradicentibus eandem fidem illi adhibendam, ibi sumpto & Authentico sine originali, & quod possit fieri probatio, quia quoddam gestum fuit constituere procuratorem, ergo potest redigi in publicam formam, & plura instrumenta possunt inde fieri & confici, cum vnum non sufficiat omnibus. arg. in praeal. l. gesta. & Authen. vt fra. fil. §. illud.

Sed posset obiicere, licet illud obtineat, quod possit interuenire publicatio in factis, vbi non confectum est instrumentum, tamen secus est hic, vbi est procuratoris instrumentum confectum, & ideo nec publicatione eget. Item quomodo fiet publicatio huius procuratoris absente do. mino & non vocato: Respon. nil prohibere fieri publicationem alicuius gesti, & plura instrumenta exinde sumi & confici, licet enim fit idem instrumentum omnibe non sufficit. Imo satis expressum videtur. ff. de edem. si quis, etc. in prin. & l. veluti. & insti. de testa. §. pen. ff. de testa. l. vnum testamentum. Exemplata vero seruata fidem non faciunt in Authen. vt spon. largitas. §. & hoc insuper. col. 9. ff. de bo. pos. secundum ta. l. 2. §. sed tandiu. ff. de fideius. l. quicunqe. & licet alid his verbis vtantur in hoc casu, quod publicatur gestum, melius tamen dici videtur publicari vel instrumentum ediclscet quando sumpto fides adhibenda decernitur. Ad aliud autem respondeo, quod ex quo procuratori concessum est, quod agat contra plures, & per consequens quod procurationem faciat publicari & multiplicari, cum sine hoc mandatum suum commode explere non possit. arg. ff. de procur. l. ad rem mobilem. & l. ad legatum. & sup. de offi. dele. 3 c. praeterea. Quidam tamen dicunt, quod hae publicationes de gestis, scilicet, sine scriptura habitis, possunt fieri etiam partibus non vocatis pro se allegantes, quia nunquam inuenitur expressum, quod aliqui vocari debeant, licet primo dictum est securius, hoc autem est certum quod si illi, quos res tangit vocati non veniant, quod potest fieri haec publicatio. arg. Authen. vt spon. largi. §. ad hoc.

Et si sit instrumentum, quod alium non tangit specialiter vt priuilegium, vel indulgentia generalis, tunc vocari debent hi, quos res tangit, vel ad minus solenne edictum emitti. ar. optimum. inf. de clan. despon. cum inhibitio. inf. qui ma. accu. pos. cum in tua. & inf. de sen. excom. c. statuimus. Aliter non valebit priuilegii publicatio, nisi fieret per illum a, qui concessit priuilegium, tunc enim satis posset dici, quod valet publicatio etiam nullo edicto emisso, quia ipse de nouo eidem concedere posset. Sed contra videtur, inf. de confir. vti. cum dilecta. Sed potes dicere, quod ibi non fuit emissum aliquod edictum, sed aduersarius non paruit, & fuit auditus. Sed si contrarium diceretur in instrumentis, magnae fraudes & praeiudicia possent peruenire, cum vlterius de falsitate primorum vel suspicione nil posset dici, sed in publicatione eorum, quae nondum sint in publicam formam redacta, non potest tantum fieri praeiudicium, licet & ibi multum fieri possit.

CAPVT XLIIII

CVM IN TVA DIOCESI. & inf. (Eorundem.) 3. vel 4. (11. vel 12.) isti. 11. vel 12. recepti fuerunt ante contractum matrimonii, quando inquiritur, an sint consanguinei secundum tenorem constitutionis, quae est inf. de clan. despon. c. 3. (Primi) 11. vel 12. ( Posterioribus) tribus vel quatuor. (Praeferantur) licet expresse non respondeat huiusmodi quaestioni, tamen innuit hanc responsionem, scilicet, quod secundum dicta praeteritorum testium est procedendum. Praeferantur) nunquid si mortui sint primi, valebit dictum, quod in primo iudicio di¬ xerit, videtur quod sic. inf. eo. praesentata. C. de testi. l. vlt. Sed nos dicimus contra, quia pro nulla est vox eorum, & illa iura non tangunt hic, quia ibi iudex ordinarius vel delegatus succedit in locum arbitri, vnde de iure esset, quod si primus esset iudex, quod decaetero non producentur iidem testes, ex quo producti fuerunt coram eo, cui successit. sup. eo. causam. 1. C. de iudi. properandum. §. sed si autem. sed in primis qui testes recepit arbiter fuit, qui non est tantae authoritatis sicut iudex. C. de arbit. l. prima. statutum fuit is, contra quem testes producti fuerant ratas haberet attestationes coram arbitris receptas, vel de nono iidem reciperentur super eadem causa. At haec causa non est eadem cum prima, prima enim fuit inquisitionis, haec est actionis. Item ad aliud in prima agebatur, ad aliud in secunda, & ideo producti in prima, non valent in secunda. sup. eod. veniens. (Ad aliud) ad contingendum matrimonium. (Ob aliud) ne filii sint illegitimi, vel, id est, vt satisfaciat sacerdoti inquisitori de consanguinitate inter eos. (Quam isti) 3. vel 4. qui iurant ad separandum & vere maneant in illicita copula. (Priores) 11. vel 12. ( Testimonia) & etiam si tot essent numero, & non plures. sup. de proba. ex literis. (Casu) id est, cum agitur de matrimonio coniungendo, vel separando. supra, eod. series. sicut tenore. quia nec sententia transit in rem iudi. inf. de sent. & re iudic. consanguinei. tamen quanto circa maiora periculum vertitur, tanto diligentius inquirere debet iudex.

CAPVT XLV. 1 Temerarium iuramentum non repellit aliqui a testimonio.

CONSTITVTIS IN PRAEsentia. & inf. (Non teneri) No. temerarium periur ium non repellere a testimonio, sed ic hoc in odium archiepiscopi esse, qui hoc non creditur procurasse, vel ad minus in eius fauorem procuratum est, alias autem secus esset. 11. q. 4. quisquis metu. ff. de iureiur. l. eum qui. (Inuito) de hoc not. sup. eod. capi. intimauit.

CAPVT XLVI. testes non licet inducere post publicatas attestationes in causa matrimoniali¬

CONSTITVTIS. (Ad petitionem eiusdem) Principis vel episcopi. CTestificata) hic habes, quod post publicatas attestationes super processu in causa matrimoniali, non licet testes inducere. sup. vt litis non contest. ad hoc secus, si super consanguinitate vel alio impedimento. sup. eod. cum in tua. & c. sei ries. Iudicum) posteriorum forte post sententiam Pragens. episcopi Princeps super confirmatione sententiae literas impetrauit, & iterum super cassatione vtriusque processus, scilicet, episcopi, & aliorum delegatorum fuerunt iudices impetrati, & super eis processibus testes producti fuerunt, & antequam aperirentur dicta obtentae fuerunt hae literae ad eosdem iudices, vel etiam ad alios, quia non est ibi vis, ad quos sint literae obtentae quibus eis mandatur, quod super eis processibus iterum testes reciperent, si partes velint, cum priores attestationes non sint publicatae. (Quos si iudex) forte cognouerit, quod in primo testimonio aliqua omisit, vel aliam iustam causam attenderit, alias enim non licet, vt Authen. eo. §. quoniam vero multi. ff. de quaestio. repeti. nisi super alioarrtculo vel ad aliud ageretur.

CAPVT XLVII.

LICET EX QVADAM. Graues) senes quibus magis creditur in consanguinitate. 35. quaestio. 6. c. 1. argum. ff. de fi. instru. l. 1. vel dic graues esse, qui non sunt leues moribus, similis expositio. ff. de leg. 2. cum pater. sup. de scruti. c. 1. (Duobus) non est necesse, quod quilibet a duobus audiuerit, sed necesse est quod plures sint principium huius auditionis, & est secundum hoc argum. quod si volo probare iurisdictionem de vsu vel seruitute aliqua, & vnus dicat de vno, alius de alio actu, quod probatur, tutius credimus dicendum, quod quilibet testis ab eisdem duobus, & eodem tempore audire debet, alias in suis dictis erunt singulares. sup. de elect. cum dilectus. de hoc not. inf. de accu. qualiter. 2. (Demonstratione) ff. si cer. pet. certum.

CAPVT XLVIII. 1 Copia articulorum & capitulorum probandorum, debet dari partibus, & cur ia fiat 2 Nun quid interrogationum copia sit aanda parti. Quid agendum ad hot, qvt testium supertota causa valeat testimonium. 2 Qa de causa iterari possit interrogatio.

PER TVAS NOPIS LITEras. (Audiendum) Iudex tamen ex officio suo potest facere. argumen. ff. de quaestio. l. repeti. inf. eo. cum clamor. (Audiendum) vel nisi obscure dixisset. infra eod. cum clamor.

Capitulis) Not. quod capitulorum vel articulorum probandorum expedit copiam fieri partibus, vt postea non ita de facili audiatur, si diceret, quod super illis articulis deponere non debuerunt, sed si non fiat, nihilominus valet eorum receptio, sed libere audietur contradicens, si dixerit super articulis impertinentibus.

Interrogationum autem quae fiunt super circumstantijs, non est facienda copia partibus, quia ipsae tantum dantur ad instructionem examinatorum, & si interrogauerunt de alio quam deberent, non fit praeiudicium partibus. argum. ff. de interro. act. l. fi. Sed si vult dare copiam, non peccat, & not. quod producenti testes pro maiori parte, est vtile dare articulos, super quibus vult producere testes, quia nec iudices, nec testes sunt semper instructi & de facto & de iure, quod de omnibus necessarijs scirent interrogare. Sed illi contra quein producuntur, non est vtile, nisi ad hoc quod super capitulis melius scirent facere interrogationes.

Item not. hic nec iudex nec partes debent sustinere quod testes iurent dicere veritatem tantum super articulis datis, quia si non valeret testimonium eorum super alijs quae contingunt, etc. sed super illis articulis tantum, sed debent iurare super illis articulis datis, & etiam super causa, & sic valebit eorum test imonium super omnibus quae faciunt ad causam. sup. eo. de testi. 3. q. 9. hortamur. inf. de accu. cum dilectus.

Negligenter) si enim ex certa scientia vel causa omisisset interrogare, scilicet, quia non deberet, tunc etiam a principio capitula super quibus interrogari petiisset dedisset, non tamen iteraretur interrogatio, sed si capitula super quibus interrogari debebant, essent a iudice approbata partibus praesentibus, & postea essent aliqua omissa super illis, bene iteraretur interrogatio. Item not. quod hic non loquitur de interrogationibus, quae fiunt a testibus super circumstantijs non contingentibus principaliter negotium principale, quales sunt ue loco, vbi fuit celebratus contractus, & de tempore, & huiusmodi consimilibus. De his enim quaeritur vt discernatur eorum fides, de quibus no. sup. eo. cum causam. Sed loquitur de capitulis, quae sunt circa principale negotium, vel ei annexa, vel potius sub eis comprehenduntur, sicut est, quando intendit probare praescriptionem, quod quaerat de titulo, vel de continuatione temporis & de bona fide, dicimus quod de his quaerere debet, siue pars dederit de hoc articulos, siue non. Sed si non quaerat iudex de his, repetendi erunt testes, nam in culpa erit iudex, & non pars, de hoc quod super articulis his non respondet, ipse enim eos examinare debet. sup. eo. cum causae. & sup. de proba. c. licet. & non pars, quia per eos subornari non debet. sup. eo. cum causam. de proba. licet. Nec etiam ipsis testibus non est imputandum, si nesciunt omnia capitula, quae sunt necessaria ad probandum praescriptionem. Sed dices secundum hoc videtur, quod iudex suppleat de facto, quod non licet, vt not. sup. de postu. c. bonae. 1. Sed respondeo hoc esse tale factum, quod licet supplere, quia colligigitur ex actiscilicet quia ex quo admissus est ad probandum praescriptionem, & sub praescriptione comprehendatur titulus, per consequens admissus intelligitur, & ad titulum probandum.

CAPVT XLIX.

LICET DILECTVS. ( Partes) quia ambae forte partes produxerunt testes super principali, & ideo vtraque pars contra se productos reprobare volebat quod poterat. Et idem dicimus in secunda reprobatione, scilicet, quod vtraque pars poterit testes inducere ad reprobationem suorum testium. ar. ff. de leg. 3. l. fideicommis. §. si decet arbitrum. Quartos) licet quaelibet dilatio ad instruendam causam, non sit danda sine causae cognitione. q. 3. §. spatium. & in prima dilatione modica aut nulla cognitio requiratur, vt not. sup. eo. in causis. tamen ad reprobandum testes non dabitur dilatio sine grandiori causae cognitione, tamem semper dabuntur dilationes & breues, & hoc probatur, quia nisi odiose essent huiusmodi dilationes, non est ratio, quare quartae & vlteriores non darentur ad reprobationem testium. Innoc. 4

CAPVT 1 1 Partei an & qus do possunt ad partet remetas citari. 1 Confessiones & alia acta factum resbicientia coram arbitris, valere in iudicio ordinario.

PRAESENTATA NOBIS. (Ab eisdem) partibus. ( Solo) domino etiam arbitri non valebant, de hoc not. sup. de offic. deleg. causam. Solo) hic videtur expirare arbitrium, si multum abscedat arbiter, tamen hoc non est vs quequaque verum, nam licet non possit citare partes ad remotas partes, potest tamen si hoc expresse actum est, scilicet, quod aremotis citet illud facere, si autem non sit appositum in compromisso non poterit eum citare, nec causam agere extra territorium rei, sed ibi sic, quia arbitraria ad instar iudicis redacta sunt. ff. de arbit. l. 1. Alii dicunt, quod per duas dietas citari possunt. argument. sup. de rescrip. nonnulli. Melius dicitur, quod nisi alias expressum sit super in loco vbi commissum factum est, vel etiam in secessibus, si arbiter talis sit, qui consueuit in secessibus agere, & iuxta vrbem vel locum compromissi, dummodo sit sine grauamine alicuius partis citare partem. ff. de arbit. si cum dies. §. si arbiter. (Videatur) sicut in e veritate expirauit. Acta) Not. confessiones & alia acta factum respicientia coram arbitris, valere in iudicio ordinario. C. de arbit. l. penul. § penul. In testibus tamen aliquid speciale statuitur hic, & not. de hoc. sup. eod. cum in tua. sed ante litis contestationem facta, coram arbitris sufficiat coram iudice. argu. est hic argu. contra. quia sententia non habet vigorem, multo minus lite contestata, nisi quo ad interrumpendam praescriptionem. C. de arbi. l. pen. §. vlt. (Optione) ideo autem seruatur hec optio capitulo soli & non archi. quia archi. eos produxerant, vnde non poterat eos recusare. 4. quaestio. 3. si quis testibus. (Recipiant) hic vult dicere quod iudices procedant per acta habita coram arbitris, ita tamen quod si voluerint ratas habere attestationes coram arbitris receptas, possint, alias iidem testes iterum reciperentur, & hoc verum est, si testes viuant, alioquin necesse habet, eas habere ratas, & hoc est tractum. C. de testi. l. vlt. C. de arbit. l. penul. in fin. (Supersunt) id est, viuunt. Innoc. quartus.

CAPVT LI

SVPER NOBIS (Nisi iuratus) nisi quo ad praesumptio. nem. 28. distin. de syracusane. §. quaestio. tertia. capi. 1. 10. quaestio. tertia. praesens. S6. distin. tanta. (luratus) contra. 11. quaestio. prima. quicunque. vers. omnes. sol. illi derogatum est, vel illud est speciale priuilegium, quod concessit Imperator episcopis in causis, quae mouentur in iudicio seculari, quia in causis, quae coram ecclesiastico iudice mouentur, non potest concedere priuilegium (luratus) sup. eod. tuis. C. de testi. iusiuran. 33. questio. secunda. admonere.

CAPVT LII. GENERABILI FRA. No. (Congregatis) supple supplicarunt pro canonicatione M. abbatis sancti Martini¬

CAPVT LIII. 1 Quae tausa sit, quod post publicationem prebibentur testes produci. 2 An post appellationem liceat producere alios testes. 3 Testium dicta obscura non sunt per alios declaranda

CVM CLAMOR. Iterum) speciale est in inquisitione, quae ex puro & mero officio fit, vt non attendatur ibi publicatio testium quantum ad hoc, quin semper testes producantur, & est ratio, nam ideo prohibentur testes post publicationem produci, quia timetur subornatio testium. in Authen. de test. §. si vero. Sed hic, scilicet, in inquinitione non timetur subornatio testium ex parte producentis, cum nullus alius sit ibi pars, nisi fama & iudex. Item ipse iudex semper habuit apud se publicata dicta testium, siue per se receperit, siue per tabellionem, sed forte oppones, quod si quis specialiter deputatus est ad ministerium inquisitionis, & illi sunt publicatae attestationes, nunquid impediet alios producere, credimus idem, quod supra diximus, nam si sit minister inquisitionis non tamen habet ius in inquisitione, sicut procurator, qui non potest remoueri post litis contestationem, nisi causa cognita. ff. de procu. post litis contestationem. & ll. seq. at iste semper mutari potest. inf. de accu. olim. & inf. de sen. & re iudi. cum I. & A. Item non videtur, quod possit appellare, nam non videt sua interesse, nisi forte appellaret nomine superioris, qui inquiri mandauit, & ad inquisitionem prosequendam ipsum deputauit. vt in praeal. c. olim. Alii tamen dicunt, quod hic inquisitor ius habet in inquisitione, ita quod mutari non potest ex quo coepit, & poterit appellare, sicut qui agit pupillari actione, & postquam sibi publicatae fuerunt at testationes, non poterunt produci testes, nisi probaretur eollusio. inf. de col. c. vlt ff. de iureiu. cum qui. §. in pupillaribus. ff. de po. act. l. 2. ff. de accu. si cui. §. 1. & 2. Et respondetur huic decre. quia hic non erat specialis executor inquisitionis, vel quia non dicitur hic, quod de nouo interrogentur antiqui, vel noui inducantur propter specialitatem causa inquisitionis, sed propter obscuritatem ipsorum, pertinet enim ad officium iudicis, vt ipse se sic exponat, & forte haec dilucidatio non est facienda ad petitionem 2 partis, sed ex officio aiudicis: vt not. inf. de acc. cum dilectus.

2 Sed dices quomodo iterum introducerentur alij, cum super hoc eodem articulo producti sunt aliqui: Respondeo post apertionem non licet producere aliquos, vt mutent quod dictum est, vel etiam addant, vt in praealle. Aut hen. §. si vero. idem videretur, & si nihil dixerunt, nam tunc non prossunt iterum produci, cum sibi suspicio subornationis sit, secus sit vbi obscure dicunt, cum obscure respondere non per omnia idem sit, quod non respondere. Item & vbi volunt priorum dicta comprobare per testes etiam post publicationem, puta per testes tuos probaui me emisse die tali, alius probat ea die me alibi fuisse, possum etiam post publicatas at testationes alios producere ad confirmandum priorum dicta, scilicet, quod eadem die fui praesens & emi. ar. praedictae Authem. & sup. e. ex tenore. nec ad confirmandum priorum dicta semper admittendus sum, cum habui dilationem ad testes producendos, non est mihi danda alia dilatio, nisi cum causae cognitione, vt not. sup. eod. in causis. vt in casu praesenti notari potest, nam in isto casu satis apparet quod subueniendum est mihi, & meo sacramento credendum, quod malitiose hoc non peto probabiliter enim credere potuit, quod sufficerent mihi duo testes ad probandum contractum, sed superuenientibus probationibus aduersarii cognoscitur contrarium. Sed si aliqui primo dixissent obscure, alii minus obscure, tunc licet qui obscnre dixerunt essent interrogandi super expo¬ sitione dictorum suorum, tamen ad hanc obscuritatem declarandam non essent admittendi, nisi sicut dictum est ad confirmanduni priorum dicta. Aliqui tamen contradicunt praedictis dicentes, quod iidem testes non sunt iterum repetendi ad declarandum, quod obscure dixerunt, nisi quando adeo est obscurum, quod nullum habet intellectum, sic autem potest intelligi, sed diuersis modis, tunc si quod dictum est ex consuetudine brecipiat aliquam ino terpretationem illam habebit. ar. ff. de leg. minime. alioquin in benigniorem partem interpretabitur. ff. de legi. benignus. infr. de spon. iuuenis. alias verborum significationi statur. ff. de condi. & demon. l. 1. §. 1vel contra int roductorem tunc int erpretandum est. sup. de proba. in praesentia.

CAPVT LIIII. 1 Canonica in famia per paenitent iam tollitur. 2 Emendatio criminis quomodo appareat. 3 MMortaliter peccat qui temere iurat. 4 De publico condemnatus crimine semper est infamis. 5 Excommunicatus an semper repellatur a testimonio. & vide in num. 7 Excommunicatio non est culpa, sed medicina & paenitentia. 5 Excommunicationis sententia etiam iniusta tenet.

TESTIMONIVM. (Eius crimen) de quo non est con demnatus non irrogat infamiam pso iure vtrum horum suerit, re pellitur etiam post sententiam in causa ciuili, infamiam enim canonioa tollit poenitentia. 6. quaestio. 1. illi. sed infamia ciuilem non. 2. q. 3. §. hic colligitur. licet alii similiter dicant (Reprobatur) 6. q. 1. illi qui crimen. sup. e. super. c. 1. Emendatus) emendatio apparebit si occultum est crimen per sacerdotem, qul dicat eum sibi confessum, vel vt quidam dicunt eius simplici verbo credendum est, sufficit autem occultam poenitentiam agere, vbi crimen occultum est. Si vero crimen eius est manifestum, debet manifesta esse poenitentia, licet non solennis. 2. q. 1. si peccauerit. 45. dist. sed illud. 30. dist. in capite. inf. de simo. nemo.

Periurii.) 6. quaestio. 1. quicunque. & intelligitur hoc verum, vbi falsum iurauit, & contra licitum iuramentun venit, sed si non falsum, sed tantum temerarie iuramentum iurauit, vel esse contra illicitum iuramentum venit, qui nor est periurus, quia facit contra iuramen¬ tum, sed quia temere iurauit. 22. q. 4. si aliquid. non est repellendus a testimonio. sup. eod. constitutis. Sed tamen quilibet temete iurans mortaliter peccat. 22. q. 2. c. 2. & quaestio. 4. necesse. & inf. de iureiuran. c. & si Christus. sed potest dici, hoc ideo esse, quia ex quo tale iuramentum non seruat, seipsum praesumitur de talibus poenia tuisse a vel potest dici, quod etiam temere iurans repellitur. Nec obstant contraria quae loquuntur quod possunt reddere testimonium contra eum, qui alias comngit vel induxit ad praestandum temeraria iuramenta, quod in eorum odium factum est, temerarium etiam iuramentum non repellit a dignitate. inf. de iureiur. sic nostris. Alii tamen contradicunt. (Periurii) 22. q. 5. si quoes connictus paruuli. (In criminali) 2. q. 7. apostoli, ipsi testes. (De crimine) nisi secum sit dispensatum, vel nisi sit in integ. resti. vt not. inf. de sen. & re iudi. cum te.

4 De crimine) publico, de quo condemnatus semper sit infamis. ff. ex qui. cau. infa. irro. athletas. §. calumniator. vel etiam in priuato si descendit ex ea actione, quae etiam damnato in priuato iudicio infamiam irrogaret, vt furti, & vi bo. rap. ff. de his qui not. infa. athletas. §. fin. & duabus. ll. seq. & ff. de publ. iud. inf.. ff. de cri. stel. l. 2. & 3. & idem etiam si de crimine priuato, quod etiam condemnato non irrogat infamiam, nam cum non possit promoueri, non poterit sacerdotem accusare, sed laicum potest accusare & testificari in eum. Idem etiam dicimus & si excipiatur de crimine, quod non infamat, vt hic, & siue sit condemnatus, siue non. Per exceptionem) de crimine in quo perseueret, si autem egisset poenitentiam, tunc ita audietur aliquis excipiens contra eum de crimine, sicut auditur excipiens contra electum petentem confirmari. de quo nota. supr. de electio. dudum ec. rotho. & inf. de accu. super his. Vel dic, hic exceptionem condemnationis crimine factam.

Per exceptionem) sed quid dices in excommunicato, sed nunc absoluto, nunquid potest ferre testimonium. arg. quod non. 4. q. 1. c. 1. & 2. vbi multum de hac materia notatum est. Vel dic, aliter quam sit ibi notatum quod nunquam obstat testi. quod fuit excommunicatus, dummodo non fit absolutus. Sed necesse est crimen probari propter quod excommunicatus fuit ad hoc vt repellatur, nec obstant rationes, quae ibi sunt notatae, puta quia non fertur excommunicatio, nisi pro magnis criminibus. 11. quaestio. 3. certum est. & assignamus talem rationem. Excommunicatio non est culpa, sed est medicina, vel poenitentia. 2. q. 1. multi. & ideo ea cessante non debet aliqua infamia remanere. ff. de his qui not. infa. ictus. Sed dices licet poena excommunicationis non sit peccatum, poenae tamen impositio per iudicem facta est probatio culpae, quae non nisi probata culpa irrogatur. 2. quaest. 1. nemo. Respondeo. quod saepe sine manifesta & solenni probatione quis excommunicatur hoc ipsoquod praesens non est in term no, & tamem potest esse quod legitimo impedimente detentus est, &t sic est iusta excommunica tio, sed tamen causa vel culpa non subest vnde postea probato impedimento sint difficultate absoluitur. 4. q. 5. c. 1. infr. de sen. & re iudi. cum Bertholdus.

6 Item sententia excommunicationis etiiniusta tenet. 11. q. 3. c. 1. graue ergo esset perpetuam sibi infamiam irrogaret. Ad hoc ergo, vt non obsit ei sententia excommunica tionis, oportet quod probet etiam culpam pre qua excommunicatus est. ar. ff. de his qui not. infa. ictus. Aliitamem dicunt, quod vbi quis contumax esset in parendo super crimine, de quo condemnatus esset, & hac causa expresse assignata excommunicaretur, quia talis excommunicatus bene repelletur etiam non probato crimine, & idem dicunt, si etiam amoueretur ex officio vel ordine propter inobedientiam siue excommunicationem. ar. 4. q. 1. c. 1. & 2.ff. de his qui not. infa. l. 2. §. ignominiae. & ff. de iudi. cum praetor. & idem videtur dicendum si non esset condemnatus, sed tantum crimen esset notorium, vel etiam non esset notorium, sed tamen iudex exprimit in sententia, quod non vult de tali crimine poenitere quod commisit, ideo excommunico eum. arg. praedictarum legum, sed si tamem bene attendas in omnibus his non est causa eum expellendi excommunicatio, sed sententia super crimine lata vel crimem commissum. Et ideo melius videtur dicendum, quod non sufficit ad repellendum quenquam a testimonio probare, quod fuerit excommunicatus expressa causa criminis in excommunicatione, nisi fuerit tale crimen expressum in sententia, quod ipso facto infamaret, cum acta sententia de alijs criminibus emendatus sit, & infamia canonica cesset, nec est simile de remisso causa ignominie vel exauthorato, cum neutrum horum interuenerit in excommunicato, & respondeo ebiectionibus, scilicet. ff. de his qui nota. infa. l. 2. §. ignominiae. & alijs quia exauthorare militem, vel remouere ab exercitu, vel ordine, vel iudicem remouere a senatu, de quibus ibi loquitur, est proxima causa & poena delicti, sed excommunicatio, vel priuatio a communione fidelium sacrorum, non est proxima poena delicti. imo aliquod est medium, scilicet, contumacia pro qua fertur tantum excommunicatio, & nunquam pro crimine quantumcunque sit graue. 11. quaestio. 3. certum. nec hac ratione dicendum est, quod si ipso facto incidit in excommunicationem, vt in violenta manuum iniectione, quod repellendus sit perpetuo, quamuis sit proxima poena delicti, quia haec poena excommunicationis non infertur ab homine, sed a iure, vnde non amplius repelletur propter excommunicationem quam propter crimen tantum, scilicet, durante excommunicatione, vel quousque poenitentiam agat, sed in praedictis legibus dicitur, quod miles vel iudex per iudicem fuit remotus, & mitius agit ius quam iudex. (Grauata) nam cum hic repellantur ab electione, & simili modo ab ordinatione. sup. de electi. super eo. eodem modo etiam repellendus est ab accusatione & testimonio. 2. quaestio. 7. ipsi. & c. testes.

Ciuili) in causa enim ciuili non repellitur siue crimen publicum, siue priuatum commisisset, si poenitentiam egisset, & non esset condemnatus, nec infamatus ipso iure. Item si condemnatus esset de priuato, quod non infamaret. ff. de cri. stel. l. 2. (A testimonio. ) idem etiam in accusatione, cum ordo & testimonium & accusatio, cum de accusatione criminali clericorum agitur aequiparantur, scilicet, vt quicunque ad vnum admittitur, & ad aliud. 2. quaestio. 7. ipsi testes.

CAPVT LV. 1 Quarta productio an fieri debeat, vbi quis testificata viderit, & inspexerit. 2 Attestationes cum per iudicem apertae sunt, non potest vlterius producere. Disterre tempus an melius sit, quam post pablicationem & sententiam subue nire ladex an & quando possit tempus productio. nis prorogare. 2 Assignata dilatione statim incipit currere tempus. 4 Continentes prouinciae quae dicantur habes remissiue.

VLTRA TERTIAM. (Productionem) praestito. in Authem. eo. §. quia vero. sup. c. significauerunt. in causis vbi de hoc no. Subtraxerit) hic satis credo, quod ad quartam productionem nunquam debet quis admitti, vt quidam dicunt quantumcunque viderit testificata, dummodo plene illa inspexerit, & hoc sonat il. lud verbum percunctatus fuerit. i. cum diligentia inspexerit. Ex hoc enim, quod diligenter inspexerit, & per omnia scrutatus est, praesumitur fraus, quando post vult producere testes, imo si a testibus, quo deposuerunt quaesiuissent diligenter quid dixissent, non crederem, quod propter hoc posset prohiberi iterum producere testes, quia nec iure prohibetur, nec etiam ratione, quia per vnam vocem de facili instrui non posset, nam si alias non furtiue, sed casu contigisset, quod attestationes vidisset, non tamen plene nec notando circa illa, quae notanda sunt. vnde potest super eisdem articulis testes producere. argu. ff. de rei vendic. officium. C. de proba. exceptione. Sed contra. in Authen. de testi. §. quia vero. vbi expresse innuitur, quod postquam didicit testificata, nunquam vlterius testes producere potest, sed illud potest intelligi vbi renunciauit testibus, & vidit testificata, ambo enim ista, vt quidam dicunt simul necessaria sunt, & idem est vbi subtraxit, quia etiam si non tunc constaret diligenter vidisse testificata, tamen quia praesumitur contra eum propter furtum vlterius testes producere non potest.

Item quando a attestationes apertae sunt per iudicem, vlterius producere non potest, & in his casibus videtur loqui praedicta Authent. & non dicimus tantum denegandam productionem testium, postquam didicisset plene testificata vltra tertiam productionem, sed etiam post primam vel secundam, & hoc in nuit finis. §. praeallegat. quia vero. nisi in casibus praedictis. Item dicimus, quod siue plene sua testificata videat, siue partis aduersae, quod vlterius testes producere non potest, quia lex sic general ter loquitur, postquam didicit testificata, aliqui tamen dicunt, quod visio testificatorum partis aduersae non impepedit productionem testium, & haben arg. pro se. ff. de iudi. iudices. primo dictum magis placet. Nequiuit) s quis petat, quod non aperiantur testes, vel quod non feratur sententia quousque tales, qui sunt in captiuita te, vel in peregrinatione, vel alijs ex consimilibus causis sunt absentes, vel morbo vel furore tenentur reuertantur, quia ipsi sunt qui suae causae veritatem nouerunt, vel quia ipsi habent instrumenta suae causae, non est audiendus vltra tempora, quae sunt. 3. q. 3. §. spatium. sed per beneficium in integ. resti. sibi poterit subueniri etiam post apertionem testium, & post sententiam praemissa summaria cgnitione, vt iterum audiantur. argum. sup. de in integ. resti. c. 2. & 3. vbi not.

Sed dices nonne melius erat differre quam post publicationem vel sententiam subueniret Respondeo non, quia si differtur quilibet posset inuenire viam, quod nunquam ab alia causa finiretur, quia esset valde iniustum, econtra, scilicet, si procedatur nullum vel modicum sit praeiudicium, quia per beneficium restitutionis sibi subuenitur, nec negamus, quin iudex ex magna causa vltra tempora statuta posset prorogare dilationem. ff. de reg. iur. l. 2. sed non immoderate. ff. de iud. si lon. ff. de va. mu. l. fi. vbi de hoc notat. Et videtur quod quarta productio, de qua hic loquitur, non potest peti, nisi intra tempora statuta, nisi per beneficium restitutionis. Si autem per iudicem vel receptionem testium vel instrumentorum steterit propter tantum tempus, quod in residuo pars suas instructiones producere non potuit, non imputatur sibi. argum. 2. q. 6. anteriorum. si autem propter pericula viarum, vel tempestates aquarum ire impediantur, quod nulla parte temporis potest pars suam productionem & probationem perficere, potest dici, quod est hic magna causa qua prorogare potest praedictum tempus. ar. ff. de eden. si quis ex. §. fin. & l. seq. in Authem. de his qui ingre. ad app. §. 2. tamen si multo tempore deberent iurare praedicta pericula procedi poterit ad sententiam, sed saluum erit parti per beneficium restitutionis, postquam cessauerint pericula, vt dictum est.

Prudenter ergo faciet pars, contra quam producuntur testes, si consentit quod aduersarius habeat nouem menses, quando summaria cognitione praemissa ordinatum est, quod institutionem suam habeat de partibus vltra marinis, nec petat articulos, quod per examinationem articulorum magis instituitur producens, sed permittit eum super tota causa producere instrumenta sua, quia si etiam super mille articulis produceret, non haberet praedi ctos nouem menses, & idem dicitur, si petat instrumenta ex continentibus prouincijs vno vel pluribus, quia non debet habere, nisi sex menses, vel ex eadem prouincia tres, & bene faciat disquiri ab initio. an velit de vltra mare producere, vel de continentibus prouincijs, quia si non bene disquisierit a principio, & habuit tres menses pro instrumentis eiusdem prouinciae, & iterum habebit sex pro continentibus prouinciae, & iterum 9. menses pro vltra mare, sicut ex vi literae colligitur. Item si fecerit dare minorem terminum, quam trium mensium, & postea desiderauit aliam dilationem, de leui dabitur ei, dummodo non excedant inter ambas dilationes tres menses. Sed in istis tribus mensibus non computabitur medium tempus quod est a fine primae receptionis vsque ad principium secundae receptionis, siue fuit impeditus producens, siue negligens fuerit in prosequendo causam in medio tempore, quia si fuit ei vtile, quod negle xerit, & aduersario damnorum sibi imputet, quia vigilantibus non negligentibus iura subueniunt. ff. ex quib. cau. in integ. restit. non est. 4. q. 4. c. 1. & 2. Nec negamus quod vtile sit aliquando istas dilationes breuiare, sed tamen saepe ex breuiatione magnae dubitationes occurrunt, vt dictum est.

Incipit autem currere hoc ex quo dilatio ass ignata est, & intra dilationem debet impetrare literas, & ire pro testibus, vel mittere ad vnam prouinciam, vel etiam ad diuersas, nec debent deduci de isto tempore solennes dies, nec recreationes receptorum vel iudicum, dummodo non sint malitiose, vel tales per quas impeditus est producens perficere productionem suam.

Continentes autem prouincias non appello archiepiscopatus, sed sicut exponitur. ff. de verb. sig. notionem. §. 1. vltra autem hos terminos, & ante & post, per confessiones poterit instrui causa.

CAPVT LVI. gON DEBET. (Quis in criminibus.) secus si agitur ciuiliter. (Forsan) forsitan ideo dicit, quia in excepto crimine accusatus non admittitur contra eum, qui est bonae famae. 2qeu 1. in primis. (Exceptis) c. ad leg tal. maiesta. nullus. ff. de quaestio. de minore. (Accusatione) Idem dicunt quidam pendente inquisitione vel denunciatione. CAccusatione) C. de procura. reum. (Sus. ceptione. ) 81. dist. tantis.

CAPVT LVII. 1 Abbater & priorer conuentuum, dicuntur gere nomine elieno & tanquam ministra 4 Non potest Albas esct testis in causa monasterui, quando in cam constituit prucuratorem, & vide in num. 3. & 4. 4 Iurare in animam alterius quando liceat. 5 Tutor & procurator in iuramento decisiuo urare debet in anima sua collegium vel alius conuentus an possit per alium iurre. e Inter iuramentum de veritate dicenda, & de calumnia differentia. 7 Quae teneatur dicere iurans in animam alteius. & vide in nu. 8. 9 Sndici iurare possunt de veritate ditendae tam super diffinitione causa quuam super expersarum quantitate. 28 Precurator an posstt iurare de veritete dicenda remissiu 11 Specifee non confife obicienda sint erimina contra testes. 12 Licitum est iudiciante publicationem testium assignare terrainium intra quem obiicere testibus possiut quae velint.

PRAESENTIVM. (Tibi authoritatem.) Casus examinata quadam causa apud sed. apost. tandem pars de paldug. obiecit quaedam in personis testium sancti Mich. vtraque etiam pars penitus suam intentionem probare voluit per confessionem partis alterius, super hoc ergo hic scribitur, & certa forma porrigitur secundum quam facere debeant.

1 Abbatem) bene dicitur pro Abbate & conuentu, & contra priorem & conuentum, quia pro ministris agitur contra ministros, quasi nomine alieno, ipsi enim sunt procuratores, non domini. 12. quaestio. 1. si priuatum. sed pro conuentibus, & contra conuentum, in quibus comprehenduntur etiam ministri. infr. de conces. praeben. post electionem. ff. de verbo. signific. familiae. insti. de iure nat. §. plebs. agitur proprio nomine, quia ipsi domini sunt. 2. q. 6. biduum. versi. palam. ff. quando appel. sit. l. 1. §. impropria. tamen idem videtur, si etiam ministri actionum non sunt de conuentu, vt saepe accidit in vicedominis, & sufficit contra alterum fie ri sententiam, vel etiam contra Abbates ambos nomine conuentus, vel etiam contra ipsum conuentum proprio nomine, & potest Abbas qui ex officio habet exercitium actionis reuocare mandatum a conuenta datum procuratori, quandecunque vult ante lit. contestationem, post lit. autem contestationem non licet, sicut nec alii domino liceret. Sed si ambo simul sint litem contestati, & simul, & diuisim possunt in causa procedere, sicut si ambo essent insolidum procuratores. de hoc no. sup. de procura. in nostra. Imo plus videtur, quod si libellus dicit, agit talis Abbas, agit & talis procurator constitutus a condentu nomine conuentus, vt sieut, quo ed verba videatur diuersis nominibus agere: tamen quia constat, quod eiusdem nomine agit, scilicet, nomine monasterii & conuentus, ad quem res pertinet, de qua agitur eodem modo procederet hic Abbas & procurator conuentus, sicut supra dictum est. Secus autem si specialiter causa tangeret Abbatem suo proprio nomine, & idem est si ageret dominus rei, de qua agitur cum procuratore quem ipse idem constituit. CPossidere.) Nota. quod licet possessorio agitur ad restitutionem possessionis, de rebus tamen spiritualibus non iuratur de calumnia, sed de veritate dicenda, sicut quando petitorio agitur. sup. de iura calum. literas. (Cum possessione) super spiritualibus. Ab eisdem) ideo hic Abbas & conuentus sancti Micha. requiruntur tanquam honestiores ob vehementiores causas. C. de procura l. fin. qui simul egerant, vt patet ex ipsa litera, quia si solus Abbas egisset, ipse solus tanquam honestior requiri posset. Sed in hoc easu dicunt quidam, quod conuentus computato in ipso abbate requiri posset, quia honestior & veracior reputatur totus conuentus ex Abbate & monachis computatis, quam selus Abbas.

Item not. quod quando Abbas constituit procuratorem in causa monasterii in ipsa causa non poterit esse testis, licet alias possit. inf. de iureiur. & si Christus. in fin. Sed si conuentus agit per procuratorem etiam si tanquam honestior persona iuret conuentus de veritate dicenda, tamen iidem illi monachi qui iurant de veritate dicenda, recipientur in testes, & pro vtraque parte valebit eorum testimonium, sed quando iurauit vt honestior persona, tunc dictum eorum valet contra se, & non pro se. Sed quaeras nonne eodem modo recipietur Abbas ad vtrunque, sicut monachus? Respon. non, quia Abbas quasi legitimus defensor est, & ideo duplicem personam gerere non debet, scilicet agentis & testis, sed in alio casu nullus monachorum est defensor, sed conuentus tantum, & ideo singuli monachi, & etiam ipse Abbas potest esse testis, quia licet instrumentum dicat Abbas & conuentus constituunt talem procuratorem, tamen ipse Abbas, vt pars & membrum conuentus videtur loqui, & non quasi principalis detensor(Abbatem) hi non erant syndici per quos facta fuerit lit. contestatio, sed & partibus placuit, quod per hos iuraretur, & alias etiam aequitati & iuri consonabit, cum essent capita conuentuum, posset tamen & alijs committi hoc iusiurandum. argu. ff. de iureiur. c. 1.

Nomine suo) quia de conuentu & ideo iurat nomine suo, & inde est, quod inter respondentes faciet numerum, sed si ipse aliud crederet, quam quod maior pars conuentus sciret, cum tanquam pro vniuersitate sit irritatum respondebit secundum placitum maioris partis, non secundum suum. Crederem tamen, quod si Abbas non tanquam pars vniuersitatis, vel tanquam vnus de vniuersitate, sed tanquam principalis, puta, quia forte alia habebat diuisa, sed haec iura de quibus agitur communia habebant pro indiuiso, tunc ipse pro se suum placitum, non tanquam syndicus, sed tanquam principalis persona respondet, pro conuentu autem. Respondeo placitum maioris partis conuentus. si autem hic de conuentu non esset, non in anima sua, vel nomine suo, sed conuentus tantum iuraret, & respondebit. Vel dic, vt in gloss. scilicet, totius. In animas) hic iurat in animas eorum, quorum procurationem agit, quia non est procurator, nec aliquid habet facere in causa, sed ministerium tantum habet & organum eorum in quorum animas iurauit. Si autem esset procurator vel syndicus, tunc in talibus in quibus licet procuratoribus iurare de veritate dicenda, scilicet, quando sibi fit mandatum. ff. de iureiur. iusiurandum. de hoc not. sup. de iu. cal. c. fi. tunc non iurat in animam alterius, sed in suam quod satis hic apparet. vbi dicit, quod a syndico inquirat quid credat vel sciat, vnde apparet, quod de sua sententia vel credulitate debet respondere, non de alterius.

5 Item cum in decisiuo iuramento tutor & procurator iurare debeat in anima sua. nam illusorium esset, quod in anima infantis iuraret, cur non idem in iuramento quod fit in prosecutione causae. Item hic admittuntur isti conuentus, vt faciant illos iurare in animas suas, quia placuit partibus. supra, de test. tuis. Vel dic, quod authoritate huius decret. hodie licitum est omnibus collegijs per alium iurare, & hoc ideo, quia cum collegium in causa vniuersitatis fingatur vna persona, dignum est, quod per vnum iurent, licet per se iurare possint, si velint. C. de iur. calum. l. 2. §. hoc etiam. & etiam propter facilitatem ponendi, & respondendi, alias autem quilibet per se in animam suam iurare debet. supra, de iura. calum. c. fin. & c. in pertractandis. Imperator etiam per alium iurat. 63. distinctio. tibi domino. C Partis ibidem) refidentium. 10. quaestio. 2. hoc ius ante medium. c Ipsotum) eorum, scilicet, quia mandabant quod in animas eorum iurent.

6 Veritatem) Not. quod vbi iuratur de veritate dicenda, tam ponens quam respondens non credit, sed quod nouit dicere debet, argum. 3. quaestio. 8. hortamur. sed cum iuratur de calumnia, ibi quod creditur, ponitur & respondetur. C. de iur. calum. l. 2. §. 1. Item si esset causa ciuilis vbi iuratur de calumnia, non esset necesse quod in animas conuemtus iuraret, sed in animam suam tantum, & secundum suum placitum positionibus respondere. supra. de iura. calum. cum causam. (Ipsi) Abbas & prior. (lllos) conuentus, scilicet, In quorum, scilicet, totius vel maioris partis conuentus ibidem residentis, nec sufficeret quod in aliqua positione maior pars consentiret iurantium, nisi esset maior pars conuentus ibi residentis, & est hoc ea ratione, quia minoris partis conuentus consensio non potest praeiudicare toti conuentui.

Et est not. dignum, quod qui iurat in animam alterius non quod sibi videtur, sed quod dicitur ab his in quorum animas iurauit dicere tenetur, & debet sie componi iuramentum. Nos iuramus per talem, quod veritatem dicimus, si. 63. distinctio. tibi domino. Vel si non essent prer sentes illi, in querum animas iuratur, si per literas, vel aliter certum est, quond procurator praesens potest in animas iurantium iurare, & tunc debet iurare sic: ego in animas talium iuro dicere veritatem, quam sciuerint, vel melius iuro in animas eorum, quod ipsi per me veritatem, quam sciunt, dicent. Item not. quod si abbas qui iurauit in animas aliorum sciret aliqua, & illi in quorum animas iurauit aliqua nescirent, vel econtram, non debet respondere veritatem, nec aliquis pro singulis de conuentu, qui dicerent se aliquid scire, nisi de eo, quod maior pars scit, sed pro se, si aliquid scit, alijs etiam inscientibus respondere tenetur. Ideirco enim hic dicitur, quod suo nomine iurat, scilicet, vt de his, quae sciant veritatem dicant, etiam si alii nesciant, melius videtur, quod etiam de his quae soli sciunt, nihil dicere debebant, nisi de suo facto, cum dictum eorum non praeiudicaret, neqp. q. procuratoris, quia procurator non est, nequ. q. testis, & non est alia causa quare pro se specialiter iuret, nisi vt astringantur dicere cum alijs veritatem, & eodem modo a quolibet quaeritur de facto suo, si ab alia parte quaesitum esset & compelleretur iurare, sed hic bene dicimus, quod licet aduersa pars peteret aduersarium iurare de veritate dicenda super his, quae scit non super his, quae fecit, vel de facto suo non nudiretur, lex enim loquitur tantum, quando de facto suo interrogatur. C. de quaestio. interrogari. Quando enim interrogatur de alieno facto tanquam testis recipitur, non eo modo quo hic dicitur.

2 Item nota. quod si non per se, sed tantum in animas aliorum iurasset, & ipse veritatem sciret, illi autem non, nihil dicet quia de se non iurauit. Item si illi dicant, quod aliter dicat, quam se habeat veritas quam ipse scit, non respondebit, quia pro nullo homine debet falsum dicere, nec deberet facere contra conscientiam, imo vocatis qui prodesse possunt debet eos monere, vt a falso testimonio, vel dicto abstineant. 22. q. 5. hoc videtur. Item si nolunt respondere per procuratorem, sed per se non video quare prohibentur. Sed quid si velit per alium non iuratum respondere. (Super quolibet) not. non sufficere generaliter negare positionem, nisi ad singula in positione contenta respondeat. (Sine iuramento) & bene praeiudicat haec confes¬ sio, ac si facta esset cum iuramento, sicut & confessio principalis personae. argu. contra. ff. de confes. certum. §. penul. sed ista lex loquitur de confessione procuratoris minoris, quia non praeiudicat cum effectu, quia datur restitutio in integrum. A syndico) qui litem fuerat contest. qui nec de calumnia iurauerat, quia de rebus spiritualibus agebatur, nec de veritate dicenda, hoc enim iuramentum abbas & prior praestare debent. 5 Et est not. dignum, quod etiam in causis spiritualibus quod credat, vel nouerint a syndicis sine iuramento requiritur. Fatemur tamen, quod syndici possunt iurare de veritate dicenda, tam super diffinitione causae, quoe super quantitas te expensarum, & etiam super negotio. C. de iudi. properandum. in fi. C. de reb. cre. l. penul. §. penul. argu. C. de iura. cal. l. vlti. §. 1. & tunc licet sine iuramento possint inquirere de credulitate per iuramenta, tamen quaeri non debet, vt hic. quidam tamen in iuramento de veritate dicenda adiiciunt, quod etiam per iuramentum respondebit de credulitate. 10 De procuratore autem an possit iurare de veritate dicenda, nota. sup. de iura. calum. c. vlt. & si scit debet respondere scio id, de quo interrogas, vel credo, & si dubitaret, debet respondere ego dubito. ff. de petitio. haere. si debitor. & tunc debet ei dari tempus ad deliberandum. ff. de inter rog. act. qui inter rogatus. ff. de iureiur. iusiurandum. 1. respon. Sed & aliquando congrua responsio videtur, si dicat ego nescio, vbicunque enim titubat inter duo quorum alterum est necessarium, & est facile vtrumooe esse verum. Vt si quaeratur ab aliquo, an modo viuat aliquis, an mortuus sit, vel an sit in tali ciuitate, an non, vel extra. Circa hoc non versatur cogitatus eius, & ideo bene respondet, si dicit, nescio. Posset etiam dicere, non credo eum vsuere, vel non credo eum esse in ciuitate: & tamen non sequitur ex hoc, ergo credit eum esse mortuum, vel eum esse extra ciuitatem, quia per suam responsionem nihil ponit, sed negat tantum. in Authent. de his qui ingre. ad appel. §. finali. (Primo) id est, antequam admittantur testes prioris & conuentus ad reprobationem testium abbatis & conuentus. 1 Sigillatim.) Not. non sufficere dicenti contra testes, ego obiicio testibus adulterium, periuriu, & huiusmodi, sed oportet eum dicere quid contra quemcunquoe testium obiiciat. Locum autem & tempus, quo adulterium, vel periurium commisit, an dicere tenetur, alibi not.

2 Specificationem) hoc est notatu dignum, quod licitum est iudici ante publicationem testium praefigere partibus terminum, intra quem que velint testibus obiiciant. argumentum. ad idem. supra, de probationibus. licet. quod sic probatur ex loco isto, nam istis iudicibus non committebatur causae cognitlo, sed tantum certa forma eis super cer. tis articulis dabatur, & ita coram eis non erat facienda apertio testium, quod ex eo maxime apparet, quia non praecipit copsam attestationum partibus concedi, sed sibi sigillata fideliter transmitti. Et valet haec cautela contra eos, qui malitiose testes sibi contrarios reprobant, & pro se dicentes approbant non negamus, tamen quin post apertionem testium possint dicere in personas testium, nisi autem fuerit ess terminus praefixus intra quem dicant. (luramento) supr. eodem. praesentium. contra sol. vt ibi.

CAPVT LVIII. 1 Procurator an & quando pofsit esse testum.

ROMANA ECCLESIA. & infra. (Procur.) ff. de testibus. l. fin. & 2. quaestio. sexta. statuendum. C. de procuratoribus. ad negotia videtur, quod si placet partibus in negotio, quod procurator potest esse testis, sicut mediator. argumentum. Authentic. de testibus. §. quia vero. Authentic. de fide instrum. §. si vero. Inalijs autem negotijs semper admittitur, quia non prohibetur. ff. de testi. l. 1.

Item argu. qusa etiam iudex admit. titur in alijs causis. ff. de testibus. ob carmen. §. primo. Dicunt tamen aliqui, quod contra dominum bene admittitur, & cogitur procurator in testem, & etiam in negotio & causam quam procurauit, sicut compromissarii contra electum a se & arbiter. supra, de elect. cum dilecti. supra, de arbitris. non sine. ( Praesumptione). ff. quemadmo. test. aper. l. 1. in fi. ff. de dot. praeleg. l. Theopompus. sup. de procu. c. ex insinuatione. 24 quaestio. i si habes