Titulus 24

CAPVT I. ADMINISTRAIONIS. (Cogatis) supde testi. cogend. venerabilis.

CAPVT II. 1 Qui iurauit non repetere res ecclesiae, velsuas, an absoluatur a iuramento. 2 Contraiuramentum suum proprium non datur reslitutio ian integrum sed abselutio tantum.

PERVENIT. (Rebus suis) non solum, si rebus ecclesiae per vimspoliatur, sed etiam suis proprijs, & de eis non repetendis iurauerit, absoluetur a iuramento, & eas repetet: vt hic. 5. co. si vero. §. verum. Si vero ne violentia vel dolo adiurauerit res ecclesiae superior, vel faciet praelatum, qui abiurauit actorem constituere, qui petat, vel dabit curatorem ecclesiae bonis, vel alio modo prouidebit, sicut melius poterit, quod res ecclesiae recuperentur secundo iurans, quod non directe veniet contra proprium iuramentum, sed tamen res ecclesiae recuperentur. ar. ff. de nego. gest. at qui. §. cum me. sup. de consti. cum venisset. in fin. inf. eo. c. ad nostram. c. 1. & 2. & c. debitores. & c. quemad. §. fin. etiam si per alium non potest recuperari, ipsi dabitur licentia conueniendi & res ecclesiae repetendi, quod probo, quia non potest iuramentum seruari sine interitu salutis suae, ergo conueniri debet. sup. eo. si vero. & inf. eo. tua. & ita dicendum est, si tutor iurauit de rebus pupilli non repetendis. Si autem res suas adiurasset, illud bene feruare tenetur. sup. quod met. cau. c. ad audientiam. ad fi.

2 Et not. quod nulli contra iuramentum suum proprium, datur restitutio in integrum, sed absolutio tantum. Contra iuramentum autem ab alio praestitum, bene datur in integrum restitutio. ff. de iureiur. nam postea. §. si minor. (iuramenti.) Iste nulla ratione teneri potest, quin res ecclesiae repeteret, sed de hac materia diximus sup. quod met. cau. ad aures. (absoluimus) de facto & est si. 3. q. 1. audiuimus. 11. q. 34. excellentissimus. vel absoluitur a peccato, non obseruatione ad quam tenebatur.

CAPVT III. 1 periuro an sit iuramentum seruandum.

PERVENIT. Quelius) ff qui satisd. cogam. l. vlt. 22. q. 4. mulier. & q. 2. beatus ccommutat) authoritate superioris. inf. de voto. ex multa. in prin. ( minime) not. si duo aliquid sibi adinuicem iu1 rauerunt, si vnus non seruauit iuramentum, nec alius tenetur seruare. inf. e. sicut duo( minime) e8. q. 1. si infidelis. ff. de inoffi. testa. si instituta. C. de pac. cum proponas.

CAPVT IIII 1 Papa vbi est, ibi limina apostolorum esse intelliguntur.

EGO N. episcopvs cbetro) id est, fidem, quam beatus Petrus tenuit, & docuit, fideliter obseruabo ( sanctaeue) quia eam matre, & magistram, & omnibus alijs praecellentem & dominam teneboc Ad eorum) id est in diminutione fidei beati Petri, & in derogatione honoris ecclesiae, vel in laesionem personae Papaec papatum) id est principatum, tam in spiritualibus quam in temporalibuss& regulas ) id est, canones summorum Pontificum, & etiam aliotum sanctorum Patrum per ro. eccle. approbatos. 3. dist. canon. 16. distin. sancta. 17. dist. per totum. & 11. dist. per totum (ordine) expone: vt inf. de simo. ne Dei. (Apostolorum scilicet, Petri & Pauli, Apostolorum autem limina ibi esse intelliguntur, vbi Papa est, quod sic exponi debeat, patet ex eo, quod sequitur, nisi eorum absoluatur licentia, quod de necessitate oportet exponi, id est, nisi absoluatur per Papam, qui il. lis liminibus praeest, & qui eorum vices gerit, & authoritate fungitur.

CAPVT V.

NVLLVS EPISCOPVS. (Iurare) hi enim iurant ei obedientiam: vt notat. sup. de ma. & obe. legebatur. Homagium autem facere non debent inf. de reg iur. c. vlt. vbi no.

CAPVT VI. 1 Nunquid soluens fcienter indebitum, pesst illud repetere Paten pucapu quopeorsarees caus iuramnetis licite praestitis.

DEBITORES. (Resti tuendas) Primo cogendi sunt creditores relaxare iuramenta, super soluendis sibi a debitoribus. sup. c. 1. & inf. de vsur. tuas. Si autem nullo modo possint induci ad relaxandum, iudex ipse relaxabit. arg. infr. eo. cum quidam. §. vl. vbi dicitur, quod iudex relaxat iuramenta illicita. ad idem. sup. de testi. constitutis. 1. 15. q. 6. authoritate. Si vero non sit praesens creditor, & ideo induci non possit, nec iudici constet, quod sit prouisum ex causa vsuraria, & ideo non possit absoluere, quia absolutionis terminus instet, vt secundum iuramentum soluat.

2 Soluet) sed postea repetet, vt hic. Contra, quia si scienter soluit etiam indebitum, ergo non poterit repetere. vt ff. de re iud. cuius. ff. de condi. indebi. l. ar. contra. ff. de solu. quod soluit sic. & l. qui hominem. §. vl. ff. de reg. iur. inuitus. §. 1. ff. de supersi. l. 1. §. plane. ff. de dolo. ex dolo. Solu. ad omnia praedicta, quia si speciale est hoc, propter fauorem obseruantiae iurisiur. si vero iurauerit a non repetere denunciabit ecclesiae, & ecclesia compellet eum ad poenitentiam, quam non potest agere, nisi soluat, vel reddat vsuras, vel etiam iudex sine aliqua denunciatione praecipiet ei sub poena excommunicationis, quod quicunque scit, dicat veritatem, & sic coget vsurarium ad restitutionem. inf. eod. ad nostram. Si vero iurauit non denunciare, tale iuramentum seruandum non est, quia est contra regulam euangelij. inf. eo. quemad. in fi. 2. q. 1. si peccauerit.

2 Credimus tamen quod in aliquibus hunc ordinem immutari possint, & per haec at paret, quod episcopus in iuramentis dispensat, si sunt dolo vel metu, vel vi exerta. 13. q. 6. c. 1. & 2. & inf. eo. cum contingat. Imo dispensare potest ex causa in iuramentis licite praestitis. 15. q. 6. nos sanctorum. & c. iuratos. quin imo, nam si iurassem certo die gladium redditurum alicui, & tunc contingeret, eum esse furiosum, non deberem sibi gladium reddere. 22. q. 2. ne quis. quamuis possit dici, quia tunc non necessaria est dispensatio, sed potius est dicendum, quod iuramentum non extenditur ad hunc casum, de quo non praesumitur cogitatum. arg. ff. de transac. qui cum tutoribus. ad fi. vel intelligitur ibi conditio, si Deo placuerit: Deo autem non placet, quod furioso reddam. Sicut etiam licitum est principi seculari aliquid statuere, vel facere ex causa in praeiudicium iuris alterius, vt not. sup. de consti. quae in ecclesiarum. Item credimus quod in melius possit commutare, namque si quis iurasset ire ad sanctum lacobum, & magis vtile esset, quod iret vltra mare, non video quare fieri non possit, sicut in voto. inf. de voto & voti redem. c. 1. & 2. & c. scripturae.

CAPVT VII. 1 Debitum an & quando possit compensari ent fructibuCompensatio de liquido ad dubium non est admittenda.

D NOSTRAM. ( Adstrimxisti,) Idcirco remittitur causaad eos, qui excom municauerunm & sententiam protulerunt, uia non fuit appellatum, & sic non est contra. inf. de app. interposita. §. ille deniqe. nec constabat de iniusta excommunicatione, & quia non constabat, ideo praestatur cautio, quae alias non praestaretur. sup. de rescrip. ab excommunicato. secundum quosdam plus placet nobis, quod non fuit appellatum, & quod exconmunicatus fuit pro contumacia, & hoc fuit iustum, & idcirco non absoluetur, nisi praestita cautione & iuramento. Sententia autem super ratione rerum fuit iniusta, & ideo contra eam mandatur, quod res restituantur creditoribus, quia tamen iudex mandauit de rebus occupandis, excusatur debitora poena constitutionis, si quis intantum. Adstrinxisti) praeceperat enim creditori, quod possessiones restitueret, & quia non restituebat excommunicauit, postea tamen debitores possessiones pignoratas subtraxerunt authoritate iudicis, & ideo excusantur, ne amittant ius & proprietatem, quam in re inuasa habebant, per constitutionem, si quis in tantam, & ad idem est. 16. q. 6. placuit.

Quidam tamen dicunt constitutionem non habere locum in causis ecclesiasticis. sup. de do. & contu. c. 1. vel non fuit hic actum conditionem ex illa constitutione. Edictum autem di. Adri. non tangit hunc locum, quod locum habet, cum creditor pignus sua authoritate occupat. ff. quod met. causa extat.

(Restituant) sed nonnne poterant hi debitores compensare debitum cum fructibus. ar. quod sic. C. de compen. l. compensationes. ff. solu. matri. diuor. §. dona. ff. ad l. falci. quod de bonis. §. quod autem. Respon. non fieri eompensationem, nisi in pecunia. ff. de pig. grege. in prin. nisi fructus essent consumpti, in quo casu non fit compensatio de pecunia ad fructus, quia iam consumpti sunt, tamen cum pretio eorum fit compensatio, vt in legibus praedictis, hic autem quia consumpti non erant, quia fiebat compensatio de eis, vel ideo non auditur super compensatione debitor, quia creditor nihil petebat, nec agebat, imo tamem debitor agebat, primo quia petebat restitutionem coram archi. nam petebat sibi res pignoratas restitui. Item etiam si creditor ageret tantum, debitor non posset fructus compensare, cum iurauerit non molestare eum, nisi forte primo solueret non computatis fructibus, ad hoc enim actum erat, vel hic non liquebat, quod de fructibus esset sibi satisfactum, sed de debito liquebat. De liquido autem ad dubium non est compensatio admittenda. Vel dic, vt inf. de depo. bonafides.

CAPVT VIII. SI VERO ALIQVIS.

(Metu) repete quae diximus sup. quod met. causa ad aures. (venire) sine authoritate superioris. sup. de elec. venerabilem. cum authoritate a autem superioris. licet vt statim sequitur (verum aliquando) etc. alii autem aliter dicunt, vt in gloss. in fi. posita, quae incipit, quia nulla etc. (aeternae) vel temporalis. 22. quaestio. 4. §. vltim. veniendi) propria authoritate (authores) C. si aduer. vendic. l. 2. ( permissum) quia nulla poenitentia eis imposita est, vel imponetur, si administrauerit, sed tamen non dicetur eis, post absolutionem quod ministrent. inf. eo. c. verum. plus placet quod dicitur in gl. sine autho.

CAPVT IX 1 Liber homo an possit obligari.

EX RESCRIPTO. (Taliter) scilicet, quod certis loco & qu die reddent (super his) id est, pro conuentionibus adimplendis. Obsides) contra. C. quae res pign. oblig. poss. qui filios. C. de actio. obses. Responderent quidam hic narrari factum illicitum. sed haec responsio reprobatur. 23. quaestio. §. c. vt pridem. ff. qui test. fam. pos. obsides. ff. de iure fis. diuus. vbi obsidum datio conceditur. Respondeo, non tenet obligatio pro libero homine, vt ius constituat in eo, tamen detineri potest qualitercunque vt sic, quod conuenit, vel pro pecunia obligari non potest, sed pro pacto ineundae pacis po¬ test, & alio consimili. Vel dic, quod obf des vocat eos, qui iurant, quod non rece dent de certo loco, quousqe eis fuerit satisfactum, & hic notat aduerbium, quod sequitur similiter, nam si detinerentur inuiti, excommunicati essent detentores. I7. quaestio. quarta. si quis suadente. c. nuper. in princip. de senten. excom. etiam si de eorum voluntate detinentur. inf. de sentent. excom. contingit. (qui) scilicet, monachi (vt) hic vt non determinat verbum iurarunt, sed verbum dedit cvxorem) renunciantem beneficio Velleiani, & omnium legum auxilio. C. quan. mul. tut. offic. fun. l. vlti. & Authen. matri & auiae. alias contra. ff. & C. ad Velleian. per totum.

CAPVT X.

QVAERELAM. (Biennium) hoc solum sufficit ad priuandum Emphyteotica re. 10. quaestio. secunda. §. hoc ius. constiterit) in modum inquisitionis procedendum contra eum ( necessitatem) 23. quaestio. §. si nulla. 30. dist. presby teros. de conse. distin. 1. sicut. ff. ex qui. cau. non enim. ff. loca. cum in plures. §. vestimenta. ff. si quis cau. l. 2. §. 1. ff. qui satisd. cog. l. vlti.

CAPVT XI

. TVA NOS. (Iusiurandi) primum iusiurandum (iurant secundum iusiurandum && Lateranens.) inf. de censi prohibemus. (praeiudicat) si de gratia tolerentur in ecclesijs. nam expelli debent de eis. sup. de pact. cum cle. inf. de censi. prohibemus grauis ( periurio) id est, temerario iuramento praedicto, scilicet. 22. quaestio. 2. animaduertendum (quod iurare) quia perplexi sunt inter duo iuramenta, ita contraria, quod si vnum seruant alterum seruare non possunt.

CAPVT XII.

VM QVIDAM. CAbsoluendi) repete quae diximus sup. de elect. venerabilem ( absoluendi) aliqui dicunt de facto. Absoluendi) non loquitur hic Papa, nisi necescitas adesset antequam a superiore sit absolutus, quia hoc potest seruare absque interitu salutis aeternae. sup. eo. si vero. Sed post absolutionem libere loquitur sibi, monachus autem de quo loquitur. inf. eo. proxi. praetextu iuramenti non potest ingredi monasterium sine licentia superioris.

CAPVT XII

SICVT EX LITERIS. (Te merarium) non debet hic praetextu iuramenti monasterium exire, quia non potest sine mortali peccato. 21. q. 4. c. 1. Quidam dicunt, quod licet hoc iuramentum non praeiudicet monasterio, quin enim possit repetere, ipsi tamem bene praeiudicat, vt non possit repetere locum praestitum in monasterio. argu. sup. quod me. cau. ad aures. C. ad audientiam. argu. sup. de renun. quod in dubijs. videtur autem contrarium, & dicunt quod praedicta. c. loquuntur in clericis secularibus, quibus licet esse sine aliqua ecclesia, sed secus est in monachis, quibus non licet esse sine claustro. 16. q. 1. si cupis. placuit. vnde nunquam Abbas debet dare literas absolutionis suo monacho, nisi prius habeat aliud monasterium, vel aliam ecclesiam ad quam vadat, sed tunc bene licet, & extunc nihil habet facere in primo monasterio. 58. distin. c. 2. & 2. 19. q. 3. statuimus. 16. q. 1. si quos. & multis alijs. c. eiusdem q. Item propter delictum bene imponitur poenitentia monacho, per quam eiicitur a monasterio. inf. de Simoveniens. c. dilectus. & c. quia simoniaca.

CAPVT XIIII.

VERITATIS. ( Compelluntur.) Contrarium videtur in liberto, qui intra annum debet facere professionem pae oless trono. 12. q. 2. longinquitate. contrarium etiam in feudatario, vt in constitutione de feudo non alie. si consen. maio. do. imperialem. §. praeterea. 1. dicunt quidam hanc specialem concessionem. Vel dic, quod iurare quis potest successoribus, sed non cogitur, quia iuramentum reaale a est ex parte eius, cui iuratur, quia non solum personae iurat, sed ecclesiae. sup. eo. ergo. 63. distin. tibi. licet sit personale ex parte iurantis.

CAPVT XV.

VERVM (Antecessores) scilicet, Gelasius, Gregorius, & vrbanus. 15. q6n. 6. alius. & c. nos sanctorum iuratos. ( attenderint) & haec verba dicendo intelligitur sibi dare licentiam veniendi contra proprium iuramentum, sed non praecipit veniendi contra illud, & tamen nisi huiusmodi verba vel expressiora diceret, non licet sibi venire contra illud.

CAPVT XVI. 1 lurmentum non nisi ad ea, de quibus cogitatum est extenditur.

VENIENS. HIoc enim iuramentum loco satis factionis succedit. inf. eo. Quintauallis. nisi esset tanta iniuria, quod merito cum iuramento non compensaretur (mandata) ff. de arbi. si de re. contra. so. compromissum factum in aduersarium tenet, non vt procedat sicut arbiter, vt l. contraria, sed vt tanquam arbitrator potest, nisi bene arbitretur, ad arbitrium boni viri reducitur, vt ff. de ope. lib. si libertus.

Praecepistis) & male iuramentum non extenditur, nisi ad ea, de quibus cogitatum est, vel debuit merito cogitari. inf. eo. Quintauallis. inf. de deci. ex multiplici. sup. de rest. spo. audita. 22. q. 2. ne quis. arg. ff. de trans. cum Aquil. ff. de pecu. qui pecu. & ex quo semel praecepit, vlterius praecipere non potest. ff. de adop. l. qui liberatus. & l. seq. ff. de adop. leg. l. cum apud.

Alii dicunt & non male quod non sufficit, cum dicat, ego non cogitaui, quod hoc mihi praeciperes, dummodo poena non excedat culpam, vt no. in glo. quae incipit. ff. etc. imo omnia potest ei praecipere, nisi sint contra ius . inf. e. Quintauallis. vel contrarium primo iuramento, vt hic, vel nisi esset tale praeceptum, quod est contra praesumptionem communem, quod si hoc crederet mandari, nunquam iurasset. ar. inf. eo. petitio. C. quae res pig. obli. pos. l. vlt. ff. de pig. obli. generali. & l. denique. Si autem praeceptum factum per iuramentum obuiaret priori promisso, seruari debet iuramentum, & alias satisfacere de promisso, & hoc satis colligitur ex hac decre. quia dicit priori iuramento, & non promisso, cum tantum intentionem fecisset de vtroque argu. sup. de praesump. nonne. & haec vera sunt quando iurat parere mandatis. Si at tem iurat aliquid determinate, tunc iuramentum in consilio animae secundum intentionem iurantis, recipit interpretationem. inf. eo. quanto. ad nostram. 2. Sed in iudicio recipiet interpretationem secundum ius. inf. e. venientes (licite) facto Duci & ecelesijs, secus si illicite. sup. eo. tua nos.

CAPVT XVII

BREVI. (Ille) vt vasallus vel eanonicus (excusat) appellatio enim non tenet, nisi a grauamine. inf. de appel. vt ebitus. & quod promissum est ad remedium non debet tendere ad de fensionem iniquitatis. & inf. de appel. re¬ prehensibilis. &. c. 3. &. c. cum speciali. §. porro. (difficultas) sup. eo. quaerelam. ego N. ff. qui sa tis. cogan. l. vlt.

CAPVT XVIII. 1 Aoneuaan & quando pofut minri & augeri

QVANTO. Legitimo pondere defraudari dicitur quando ordinatum fuit a principio, vt certum pondus auri, vel arenti apponeretur in qualibet moneta, sed postea minus auri vel argenti apponi mandauit, & tamen monetam expendi mandauit, ac si eiusdem ponderis esset, & hoc idem credimus etiam si ab initio fecit multo maioris ponderis vel valoris, quam valeat metallum, vel materia, vnde fit fabrorum, & alijs expensis necessarijs & vtilibus exinde deductis, eredimus tamen quod propter iurisdictionem, & propter hoc etiam, quod a persona vel charactere regis aliquam authoritatem & communionem recipit aliquantulum, sed multum minoris valoris possit facere, quam sit metallum vel materia, vnde fit. lict in primo autem casu. cicet quando facta est si vult minuere, non credimus quod hoc possit sine consensu populi, sed cum eius assensu credimus, quod possit, cum licitum sit cuicunque renunciare iuri suo. 7. q. 1. quam periculosum. & quia negotium regis, negotium vniuersit atis reputatur, & ideo sufficit consensus maioris partis regni. C. de iura. calum. l. 2. §. sin autem. ff. de condi. & demon. l. ciuibus. ff. ad munici. l. quod maior. Item non credimus sufficere consensum populi, vt illa moneta communiter expendatur extra regnum (absolui) quidam dicunt, quodPapa potest dispensare & soluere iuramento aliquem propter graue scandalum, vel malum exemplum praecedente tamen claue discretionis. H. tamen dicit contra nisi iuramentum sit illicitum cum iuramenta & vota sint de iure naturali. Tudic prout not. sup. de elec. venerabilem. (iniquitatis) 22. q. 3. si aliquid. &. c. inter caetera. (satisfactione) 22. q. 4. qui in sacramento. Iunoc. 4.

CAPVT XIX.

VENIENTES. (Et leges) 2. q. 6. non ita. &. c. anteriorum. in plagiarijs ). i. fideiussorius & aggrauare) quod ideo Strobique appellationis remedium est necessarium (exceptionem ) sed dices, nonne possunt super hoc condere gem municipalem contra ius. Relpond. possunt condere legem contra ius conmmune, quae in alterius tamen non sit praeiudicium, vt hic. & sup. de consti. quae in eccle. vbi de hoc plene no. specialiter tamem condendo legem, bene possunt litigantes renunciare appellationi. C. de tempo. app. l. illud. §. vltis C(exceptionem) sup. de reseri. constitutus. inf. eo. c. ea te. ff. ad muni. impetratores. (executioni) &male. ff. ad turp. l. 1. §. vlti. 2. q. 6. appellare. (introducente:) de hoc no. sup. de offi. dele. pasto. §2.

CAPVT XX. Tuitio restamentorum pertinet ad ecelesiam. 2 Potest episcopus contra ibit suspectum inquirere de vsura.

AD NOSTRAM. ( Condiderit) per hoc dixerunt quidam debitores posse non obstante iuramento procedere ad reeptionem debiti quod non credimus, quia nihil est eis relictum vel remissum, & de hoc not. sup. eo. debitores

Proponi) contrarium. sup. vt lite no contest. quoniam. Sol. hic proceditur in modum inquisitionis, vel denunciationis quod licet, & est hoc ea ratione, quia ad ecclesiam pertinet tuitio testamentorum. C. de episcopis nulli. §. si quis ad decli. ff. de peti. haere. inf. de testa. si haeredis. Et magis restitutio vsurarum quod licet scilicet contra tales procedere in modum inquisitionis vel denunciationis non solum Papae sed etiam alijs etiam delegatis, nisi forsan forma commissionis contradiceret, licet aliqui contradicant. Sed non sic extra ordinem proceditur, in alijs criminibus, nec in alio casu nisi quando iurant non repetere, non enim super iuribus singularium personarum procedendum est inquirendo vel extra ordinem, sed intentatis a actionibus, & ordinario iudicio secundum iura. de statu tamen & iuribus ecclesiae, quando Papa procedit inquirendo: vt de testi. cum olim.

Sed hoc credimus eum facere de plenitudine potestatis, vnde non licet episcopis & alijs in ferioribus sic inquirere, qui tenentur iura seruare: bene fatemur tame. quod episcopus contra aliquem quem suspectum haberet, posset inquirere de vsura, sicut de alijs criminibus ad imponendum eis penitentiam canonicam, & non ad vtilitatem vel alicuius priuatae personae. intetesse consequendande consanguinitate autem non est dubium, quod inquirere potest inter coniuges. inf. de diuor. §. porro. 33. q. 6. si duo. Et idem forte dicendum est, si de alio canonico alias legitimo impedimento inquirere vellet, de illo autem non est dubium, quod de iuribus Principis inquiri potest. C. de bo. vac. l. 1. & pen. & fi. lib. 10.

CAPVT XXI.

AD NOSTPAM. (Per extorsionem) id est, contra consilium suum, vel, id est, desiderium, hic habes quod iuramenum licitum, etiam si per vim sit extoitum, est seruandum. inf. eod. petitio. & si Christus. Qnamuis posset dici seruandum inquantum est licitum, sed non incurrere periurium, si non obseruat. Vel dicas etiam si non sit licitum, non teneri ad obseruationem, nisi esset praeceptum, alias nec tunc ex virtute iuramenti teneri, sed ex vi praecepti, quamuis debeat absolui a superiori seruata diffinitione, quam posuimus sup. quod met. cau. ad aures. non tamen vera extorsione Cordo iudicis) 2. q. 1. manifesta. inf. de accu. euidentia (ordo iudicis) ex toto. nam in aliquibus seruatur, nam quia citari debet notarius criminosus. 2. q. 1. Dens. & in eum fertur sententia. inf. de diuor. porro.

CAPVT XXII.

EA TE. (iuius) scilicet, fidelitatis (praestitis) iura ( debitum) sup. eo. tua nos. ( praestitum) Pisano archiepiscopo. puta qui pro alio feudo, vel alia causa iurasti, quam nobis iurandum est.

CAPVT XXIII. 1 cam nonesi iuratum de stando arbitrio talis arbitratoraes teent ex ciae sententie por oritur actio. 2 Nun quid arbitratio sine iuramento habeat in se aliquid vtilitatis. 2 ludiciarius ordo non seruatur corm arbitratoribus. Arbitratoris dicto stare in actionibus iniuriarum, an partes cogi possint. 4 Arbitri & arbitratoris differentia, & etiam in num.5 6 Arbitrator quando & per quae verba eligatur. An arbitratoris dictum mutetur.

QVINTAVALLIS. ( Mandatis) Not. sup. eod. veniens. (exhaeredaret) quod non licet, nisi ingratitudinis cauam comittat. in Authen. vt cum. de appel. eog. §. causis. colum. 8. Iuramentum ) id est, satis factionem iniuriae. sup. eod. veniens. vbi not. cum iuramentum interuenerit in tali casu, bene potest ille, pro quo fertur sententia petere officium iudicis, vt soluat condemnatus id, in quo condemnatus est, dummodo id aequum sit & licitum, secus si illicitum & iniquum, vt hic, & hoc idem dico, si fuerit iniquum, dummodo per eum ad quem pertinet reductum sit ad aequitatem. argumen. ff. de reg. iur. in personam. ff. pro soc. si societatem. & l. si societatem metu. §. arbitrorum. & l. seq.

Sed si non iuratum est de stando arbitrio talis arbitratoris, tunc ex sententia eius non oritur actio a, nec proprie dicitur dictum eius sententia vel arbitrium, imo loan. Cre. notauit in Authen. vt differ. indi. §. 1. quod poterat dici, quod per talem arbitratorem potius transactionem fieri, & inducit. in argumen. C. de contrahen. emp. l. fin. & insti. de contraben. empt. §. pretium.

Sed oppones secundum hoc ergo ad nihil vtilis est, arbitratio sine iuramento: Respon. vtilis est, quia si praecessit stipulatio ex stipulatione agetur, vt si electus est arbitrator in aliquo contractu, puta quia arbitraretur de pretio alicuius rei venditae, tunc agatur ad arbitratum actione ex vendito, vel ex aliquo consimili contractu, sicut dicit. l. praealleg. insti. de contrahen. emp. §. pretium.

Et haec intelligetu vera, vbi incontinenti post contractum, vel stipulationem conuenit de stando dicto arbitratoris, quia si ex interuallo, tunc non datur ex dicto talis arbitratoris actio, sicut nec ex pacto, sed exceptio tantum, vt ff. de pact. iuregen. §. quinimo. ff. si cer. pet. lecta. C. de pact. petens.

Item coram huiusmodi arbitratoribus nullus ordo iudiciarius est seruandus, imo nec iudiciale dicitur esse, quod coram tali agitur, ipse tamen arbitrator ad sui instructionem, quasi extra iudicium arbitrabit ad veritatem inquirendam, vt plenius instruatur, & quod ipse arbitrator non sit iudex, nec arbiter, & quod non sit dicendum iudicium, quod cum eo sit, satis probatur ex eo, quod hic dicitur, quia hic compromittitur in principalem aduersarium. ad idem. sup. e. veniens. ff. de ope. liber. l. si liberte. Nullus autem id iure uo potest esse arbiter vel iudex. ff. de arbit. l. si de se. C. ne quis in sua cau. per totum. In actione autem iniuriarum, sicut hic erat, quod itur ad arbitratorem, quidam dixerunt, quod cogendae sunt par. tes stare dicto arbitratoris propota actione iniuriatum.

Sed contra actio iniuriarum non conpetit ad interesse, sed ad vindictam, non est enim in nostris bonis. ff. de iniur. iniuriarum acc. quomodo ergo dabitur actio ad c. vel ad aliud, in quibus condemnatus est. Sed respondent alij, quia ista. c. petuntur, non vt interesse, sed vt vindicta. Alii dicunt, quod arbitrator iste incontinenti post iniuriam assumptus non fuit, imo etiam si incontinenti assumptus fuisset, tamen ex edicto eius si non interueniss set iuramentum, non dabitur actio, sed exceptio reo, quasi transactionis, vel pacti modificati, actori autem praestatur pristina actio. C. de pact. cum proponas. vel si illa non superesset dabitur actio ob causam, vt se reponat in pristinam obligationem, vtrum si dedit rem, vt rem reddat. C. de rer. permu. l. 1. & l. quoniam. ff. de condi. ob cau. si quis. vel praescrip. verbis ad interesse. C. de rer. permu. cum precibus. & l. rebus. ff. de condi. cau. data. similiter & de iure do. si pater. & quemad. vel offic. iudi. ff. de praescrip. verb. ob causam.

Item no. differentiam inter arbitrum & arbitratorem, de quo hic loquitur, quia arbiter dicitur, qui eligitur vt iudex, scilicet, vt procedat in substantialibus, seruato ordine iudiciali, & litem dirimat coram se coeptam, vel coram alio secundum ordinem iudicii seruatum, licet possit eam dirimere, si vult, & etiam inique. ff. de arbit. l. 1. & l. qualem. & l. diem. §. stari. vnde arbitrium diffinitur trium actus personarum, sicut in iudicio confligentium in causa in dicendo iure voluntarie posita, nec est vis, si sit compromissum, cum poena vel sine poena, vel etiam sine vlla stipulatione electus simpliciter cuius arbitrium emologatur, vel taciturnitate decem dierum, vel expresse. C. de arbit. l. penul. Omnes enim isti ordinem seruare debent, & ad obseruantiam ageretur arbitrii siue stipulatione siue condictione ex l. vt est. sup. de arbit. dilecti. Arbitrator autem est qui eligitur vt aliquid aestimet pretium, vel operas, vel partes societatis, vel quid sibi videatur de aliqua re, sine ordine iudiciario dicat, vel super eo arbitretur. insti. de empt. §. pretium. ff. pro soc. si societatem. & l. interposita. ff. de verb. oblig. si quis arbitratu. & ff. de leg. 3. fideicom. §. si fideicommissum. nec facio vim, an partes iurauerint stare dicto eius, an non, quia semper redigendum est ad arbitrium boni viri. ff. de ope. lib. si libertus. de verbo. oblig. si quis. argument. C. de dot. promis. l. fin. Quidam dicunt idem etiam si sub poena sti pulatae sunt stare arbitrio huius arbitratoris, scilicet, quia nunquam potest exigere poenam, nisi cessauerit soluere id. ad quod perarbitrium boni viri reductum est dictum arbitratoris. argumem. pro his, quod non obst ante iuramento & stipulatione sine poena, possint petere quod dictum eius redigatur ad arbitrium boni viri, eadem ratione qua potest, si cum poena promisit. Alii tamen contrarium dicunt. Item non facio vim, vtrum iste arbitrator fecerit litem contesta. inter partes, vel etiam si sententiam in scriptis pronunciauerit, vel simpliciter nudo verbo, quod sibi visum est, dixit, quia coram eo non est iudicium, vel quasi iudicium, sed totum in sua positum est voluntate, & praedictarum solennitatum obseruatio. non est nisi coram iudice vel arbitro, & ita non potest dici litis contest. vel sententia.

Sed quid dices si compromissum factum est, vt possit procedere seruato ordine iudiciario & non seruato: Respon. haec verba sic sunt interpretanda, quod compromittatur in eum tanquam in arbitrum, & hoc innuunt verba illa seruato ordine, etc. & tanquam in arbitratorem, quod verba illa etiam innuunt non seruato, & si processerit vt arbiter, sed seruato ordine, non redigetur dictum eius ad arbitrium boni vi1i. Si autem processit, vt arbitrator, id est, non seruato ordine, tune redigitur ad arbitrium boni viri. Item not. quod si dicunt partes, eligimus eum in arbitrum simpliciter, non intelligitur electus vt arbitrator, nisi ex alijs verbis appareat de contraria intentione, puta quia dixit, quod possit procedere non seruato ordine iudiciario. Item si dicant eligimus in arbitratorem, vel in bonum virum, qui determinet quaestiones nostras, non intelligitur electus vt arbiter, nisi ex alijs verbis appareat aliud. a Item not. quod dictum arbitratoris a nunquam emologatur taciturnitate decem dierum, sed si expresse illud confirmatur per partes parit exceptionem, qua¬ Si transactionis vel pacti. Dictum autem arbitri procedentis ordine iudicario sine poena emologatur. C. de arbi. l. penul. nec vnquam, & si iniquum sit redigitur ad arbitrium boni viri.

Item non mutatur dictum arbitratoris, nisi non modice laedat. ff. de ope. lib. si libertus. Item dictum arbitri non mutatur, etiam si grauiter laedat, imo si poena fuit promissa, agitur ad ipsam. C. de arbit. l. 1. si vero non fuit promissa, cum stipulatio intersit, agitur ad interesse. ff. de arbi. diem proferre. §. fi. & duabus legibus sequentibus, & ita demum. & si simpliciter compromissum sit, & sententia expresse per partes emologata fuerit, vel intra decem dies nulla pars contradixerit, oritur ex sententia actio & exceptio. C. de arbit. l. fin. in fin. & tunc agitur conditione ex l. illa.

CAPVT XXIIII.

TVA NOS. & inc. Qurauerunt) Temerarium fuit hoc iuramentum, & imponitur poenitentia tanquam pro mortali. 22. quaestio. 4. qui sacramento. (compellas) temeritas iuramenti facit, quod coguntur ad cohabitationem redire, si causa seruandi continentiam, & per consequens non temerarie iurassent se non inuicem petituros, vlterius petere non possent. argum. 30. q6. 5. quod Deo. (vtrinque) & ideo sibi inuicem obiicere adulterium non possunt. inf. de reg. & trans: veniens. & inf. de diuor. sig nificasti. inf. de excep. cum ecclesiastice: ff. de conpen. si ambo. secus si alterius parte tantam inf de conuer conius veniens.

CAPVT XXV. 1 Conditiones quae plerunqu in iuramentis requiruntur hic habes oponsa de fiaturo nion debet dimitti praetexetu praecedentis fornicationis 2 Nonnunquam excipiendo consequimur, qnuod agendo petere non possumus. 5 An vxor dimitti possit ob aliquam causam, & quid de sponsa.

QVEMADMODVM. ( Contraxit) per verba de praesenti (conditio.) Not. quasdam conditiones subintelligendas, vt saluo iure alterius. sup. eod. veniens. & authoritate superioris. sup. de re constit. Si Deo placuerit. 22. quaestio. 2. ne quis beatus. & §. 1. Item hic si res in eodem statu permanserit. 22. q. 2. ne quis. ff. de solut. cum quis. Item si seruetur mihi promissum. sup. eod. peruenit. Item quod non praecipiatur contra ius. sup. eo. Quintauallis alie. vt C. de non nu. pec. indubitati. ff. de iure dot. stipulationi. ff. de ope. liber. si libertus. sup. eod. breui. ff. quarum rer. act. non da. l. 1. §. quae honorandae. 32. quaestio. vlt. c. fin. C. de condi. ob turp. cau. si repetendae. Cle gem) C. de pac. inter emp. & vend. cum te. sup. eo. peruenit. inf. de transac. constitutis. & ff. loca. quaero. §. inter locatorem. (Ita) sicut quod dictum est obtinet in sponsalibus de praesenti, ita in sponsalibus de futuro secundum quod sequitur (ducturum) no. sponsam de futuro non dimitti praetextu praecedentis fornicationis (alioquin) id est, si dicas quod si fornicatio sequens sponsalia non impedit eadem ratione, ergo nec publicum meretricium.

Fortius) ff. de reg. iur. l. inuitus. & §. cui damus. ff. de super fi. l. 1. §. quod ait praetor. Quandoque tamen consequimur accipiendo, quod agendo petere non possumus, vt ff. de neg. gest. l. 3. §. Pupillus. Quandoque quaedam consequimur agendo, quae non consequimur excipiendo. sup. quod met. cau. c. ad audientiam. sup. eod. debitores. (sponsam) contra sponsam enim competit accusatio de adulterio. C. de adul. l. propter. nisi in casu. ff. de adulte. miles. §. quaerebatur. nam etiam iniuria ei facta est. ff. le iniu. item apud §. sponsam. ad idem. ff. de adulte. si vxor. §. diuus. inf. (alterutro casu) in vxore dimissa & sponsa admissa (quod quidem) iuramentum Cconditionem) scilicet, si in legem matrimonii non peccauerit (ad vtrunque ) id est, ad ducendum vel ad dimittendum vxorem (eam) sponsam. & responde quod non.

Profecto) hic vult dicere, quod vxorem iam ductam per verba de praesenti, non potest dimittere propter aliquam causam vel deformitatem superuenientem, sed sponsam de futuro etiam interposito iuramento, non tenetur ducere. supra eod. si vero contra. Solut. non venit in hoc casu contra iuramentum, quia illud iuramentum habet conditionem tacitam annexam hanc, scilicet, si permanserit in eodem statu, sed non manet in eodem statu, cum non sit apta facere illud, propter quod diciturclisct tollere viro occasionem fornicandi, quia ad eam tam deformem ac¬ cedere non vult. (teneretur) respon. minime(non dirimat) 30. dist. quia te. ( accusabit) ff. de pact. si vnus. §. pacta. & §. illud. (canonicas) 28. quaestio. 1. c. si infidelis. inf. de diuor. quanto. (adulterio) perpetrato. c(testetur) 32. quaestio. 1. c. 1. ff. ad leg. luli. de adult. l. 2. §. 2. ff. de fur. qui vas. §. 1. ( resipiscere) id est, poenitentiam agere, sed opponit contra (in hoc) vbi iurauit non accusare vxorem de adulterio. Diuortium) in eo enim, quod rem familiarem vel iniuriam eius tangit, in hoc vult, quod iuramentum & etiam pactum de non accusando de adulterio praeterito obsit. In his autem quae ad animam spectant, minime, & ideo potest adulterium commissum denunciare, tamen per hanc denunciationem iudex praecipiet marito, quod vxori non cohabitet, nisi se correxerit, quia non iurauit non cohabitare, sed non accusare. Si autem vxori adulterae non correptae cohabitare iurasset, non esset huiusmodi iuramentum seruandum. argumen. 22. quaestio. prima. capi. 1. imo credimus plus quod sic, nec per preces, nec per monitionem vellet mulier cessare ab eius cohabitatione per denunciationem, nec per iudicem posset induci ad poenitentiam, posset eam accusare de adulterio, non obstante praedicto iuramento.

CAPVT XXVI. 1 Per ereaturas licitum est iurare. 2 Cbristianus iurans per Deos alienos peccat. 3 Non licet iurare nisi necessutate vel vtilita te cogente. Maius peccatum est fallere iurmentum peincreata, vel per sanctiores creaturas factum, quam per minus sanctas. 4 Probibetur quandoque aliquid, non quod ipsum sit malum, sed quia inde potest sequi malum.

ET SI CHIRISTVS. ( Procedat) quod voluit in geminatione non non. ( prohibuisse) infra, vbi dicit: nolite iurare.

Creaturam) vt in Authen. vt non luxu contra natu. primo responde. l. 1. 22. quaestio. prima. clericus. si aliqua. 2. qon. quinta. qui periurat. 1. quaestio. §. quoties. ff. de iureiur. qui per fal. & l. 3. §. vlti. sed in omnibus sicut proxime sequitur potius attribuitur diuinitas Deo, & non creaturis calbum) naturaliter accidentaliter forte (iurandum) 22. quaestio. prima. monet. ff. de iureiu. non erit. §. vlti. argumen. 27. distin. si vir. 27. quaestio. secunda. nonouimus.

Item not. peccatum est Christiano per Deos alienos iurare, sed si iurauit implere debet quod iurauit. Item Christianus recipiens huiusmodi iuramenta ab infidelibus, non peccat. argument. 22. quaestio. prima. monet. (nolite) id est, non habeatis voluntatem iurandis(necessitas) supple & vtilitas. 22. quaestio. prima. tu malum. ita ergo (Comites) 22. quaest. secunda. animaduertendum (veritate) conscientia (iudicio) id est, discretione siue deliberationeciustitia) quod fiat dere licita, cuius obseruatio sit iusta.

3 Per quodcunque aliud) hinc collige. quod vel nulla, vel modica est differentia. siue iurent super sancta Dei Euangelia, siue super aliquas creaturas, siue tantum dicant, promitto hoc in fide mea, quia non solum per creata, sed etiam per increata iurare vetat, nisi necessitas vel vtilitas hoc exposcat. argum. sup. quod me. cau. ad aures. sup. de arbit. cum tempore. maior tamen contemptus & maius peccatum est fallere iuramentum factum per increata, vel per sanctiores creaturas, quam per minus sanctas. Item verum iuramentum est, quando diceret veritatem, & asserit in periculo animae suae. inf. de frigi. & malefic. fraternitatis. tamen semper quando quis parti iuramentum defert, iurandum est, secundum quod placet ambabus partibus. ff. de iureiu. l. 3. § vlti. & l. 4. & 3. In iuramentis tamen quae in iure praecipiuntur, vt est iuramentum testis & calumniae, semper iurandum est super sancta Dei euangelia. sup. de iura. cal. capi. vlti. 11. quaestio. prima. testimonium. & idem intelligas in omnibus alijs iuramentis, quae a iure, vel a iudice. vel a partibus ex necessitate deferuntur. & idem est etiam si partes promiserunt aliquid iurare nulla forma distincta. ( finis) ff. de iureiur. non erat. §. vlti. 22. quaest. prima. mouet. (testis) sic iurabant antiqui. 22. quaestio. prima. si peccatum. (per gloriam) 22. quaestio. prima. vt noneris. si peccatum (quaedam) haec enim illicita sunt secundum sui naturam, quaedam autem ciuiliter, id est, iure positiuo vel consuetudinario. ff. de verb. sig. probrum. ff. de adul. si adulterium. Sequuntur) not. aliquid prohiberi propter mala quae sequi possunt. 22. distin. denique. 37. distin. c. ideo. 11. quaestio. 3. nolite. arg. contra. ff. de pac. si vnus. Saistud. ff. qui & aq. l. vlt in fi. (indulgemus) id est, indultum de iure conmuni significamus.

CAPVT XXVII.

SICVT nosTis. vacante) quando nihil licet immutari. inf. ne se. vac. per totum. Iuramenta) not. in nortali peccato constitutum & ad episcopatum promotum non deponi. ad idem. sup. de renun. nisi cum pridem. §. propter conscientiam. & §. personae. & dicunt quidam hoc fieri propter peccatum quod est leue, quod.licet non deiicit iam promotum. 68. distin. c. 1. l. quicunque. Quod autem incauta iuratio, sit peccatum, leue apparet ex poenitentia leui. 22. q. 4. cum iuramento. si autem essent magna crimina, & publica bene deiicerent, vt sup. de renun. nisi cum pridem. §. personae. 24. dist. c. vlt. 30. dist. ex poenitentibe. §1. dist. si quis sine. & c. quicunque. quae autem crimina inducant depositionem & quae non. not. sup. de temp. ordi. ex tenore.

CAPVT XXVIII.

CVM CONTINGAT. ( Legitimas) ff. de fun. dot. l. Iul. (seruare) secundum canones, secundum leges secus. C. de legi. non dubium. calterius) puta creditorum, si enim in eorum praeiudicium vergeret secus, vel si vergeret in praeiudicium ecclesi. sup. eo. c. 2. idem si vergeret in praeiudicium Regis. inf. eod. intellecto. idem si vergeret in praeiudicium cuiuscunque alterius. sup. eo. venientes.

CAPVT XXIX. 1 Non contrabitur in re turpi obligatio. 2 Vasallo ad quae seruitia teneantur dominis. 3 Si quis commodat equum vel arma ad bellum, & ibi amittantur non competit actio ad repetenda, quid autem in mandatario in num. 4. In bello iusto quod ex Principis edicto fit, res occupatae sant capientium. 6 Nunquid actio vi bo. rapt. competebat ei, cui abstuli rem meam violenter, cum eam mibi reddere denegaret. Delicta an & quando compensari possint. Non fit compensatio in paenis temporalibus vel spiritualibus, vel etiam in pecunia riis, quae applicantur fisco. Mandator an & quando habeat actionem furti, vel bonorum rapto conera raptorem pro rebus ablatis. Mandatoran & quando tencatur casu fortuito. & nu. 9. 9 Socius tenetur socio, fialiqna amittat casu fortuito. 2 Soci tam de luero quam de damno participes esse debent.

SICVT. & inc Qniuste) secus si iuste. 33. quaestio. quarta. dicat. de hoc not. inf. de homic. sicut. quod sit iustum ellum, & quando licet ali cui alium iuste impugnare, not. sup. de rest spo. olim.

Et nota. quod nunquam vocati ad iniustum bellum, habent actionem mandati, vel aliam contra vocantem ad impendia, vel damna contingentia sibi occasione vocationis, vel mandati, quia in re turpi obligatio non contrahitur. insti. mandati. §. illud quoque. ff. mand. si remunerandi. §. rei turpis. & l. si manda. §. qui eodem. Vocati autem ad iustum bellum, actionem mandati habent contra vocantem, nisi ex debito teneantur, vel nisi causa pietatis, vel humanitatis, vel parentelae faciant. 23. quaestio. tertia. non inferenda. & in alijs. c. eiusdem quaestio. 11. quaestio. 2. si domino. & c. Iulia. & videtur, quod illi qui ex debito faciunt excusantur, nisi bellum esset malum manifeste. 11. quaestio. tertia quid ergo. e2. qo. 1. quid culpatur.

Item videtur, quod de iure est, quod vasalli licet teneantur esse in consilio & auxilio, quod domini non laedantur. 22. quaestio. quinta. de forma. non tamen milites debent ire cum armis in seruitio eorum, nec aduocati tenentur pro eis aduocare, vel alia seruitia eis exhibere, nisi ex pactis ad hoc teneantur, cum non teneantur ad munera personalia cum sumptu, vel sine sumptu, nisi ex pacto. de hoc not. inf. de immu. eccles. non minus. vel nisi in casibus, qui ponuntur in vsibus feudorum, vel nisi ex consuetudine, vel alio iure speciali debeant teneri.

Sed contra praedicta videtur, scilicet, quod dominus vocans alios, non debet teneri de damnis datis in bello, quia casus fortuiti non debent imputari sibi. inf. de homic. capi. Ioannes. Sed respondeo, quod hic non fuit casus fortuitus, qui de facili potuit praeuideri a vacante, scilicet, quod si iret ad bellum, quod de facili posset expoliari & capi, quia dubius est euentus belli.

Secus tamen est in commodatore, quia si commodat equum, vel arma ad bellum, & ibi amittantur, non competit actio ad ea repetenda. ff. commo. si vt certo. §. sed interdum. & hoc erit ea ratione, quia non excessit fines contractus, quia ad eum vsum vsus est, ad quem commodatum accepit, idem est in locatione equorum vel armorum, quia si ibi capiantur, conductor non tenetur ad emendam, quia sic ea conduxit. ff. loca. l. videamus. §. si hoc. & commo. l. fi.

Mandatarius autem qui vocatur ad bellum, licet praescire potuit, quod aequum de facili amittere poterat, sciebat tamen quod per actionem mandati consequi poterat a mandatore impendia sua & damna. ff. mand. Item casus. §. impendia. & l. qui mutuam. §. fi. Sed locator debet esse contentus mercede sua, vnde nec tenetur conductor, dummodo dolum, vel culpam non commisit commodatarius etiam non tenetur, nisi de dolo & lata culpa, vel leui vel leuiseima, sed constat quond ille, qui vtitur equo ad eum vsum, ad quem ei commodatus est, nec etiam in minima culpa est, haec autem in mandatario non attenduntur, imo quando Mandatarius melius implet mandatum, tunc habet actionem mand. ad impendia & damna, dummodo absint dolus & culpa.

In iusto autem bello, quod fit ex edicto Principis dicimus quod res occupatae sunt capientium, & liberi homines, capti fiunt serui. ff. de cap. & postli. reuer. ho. t stes. ff. de verb. sig. hostes. Si vero non sit bellum ex edicto Principis, sed alias sit iustum, puta quia est ad defensionem rerum suarum, vel pro executione iuris sui, tunc distingue, quia si ille, qui bellum tale gerit, habet iurisdictionem, potest statuere quod quicunque inuaserit aliquem, licet inuaso bona inuasoris capere, & sua facere, & etiam inuasorem detinere, quousque eum domino assignet, vt not. inf. de sent. excom. a nobis. Item si super hoc non fecerit aliquam constitutionem, potest tamen damnare de inuasione facta intra fines suae iurisdictionis. C. vbi de cri. agi opor. qua in prouincia. Si autem ille, qui tale bellum iuste agit, nullam habet iurisdictionem super eo, pro quo bellum agitur, & tamen quia iuste pugnat, puta quia alius inuadit ipsum, & ipse & res suas defendit, & tunc licet vim vi repellere, & etiam in repellendo homines percutere, & etiam occidere, sed cum moderamine inculpatae tutelae, vt no. sup. de rest. spo. olim. in fi. tunc tamen non licet ei bona eius cape¬ re, nec capiendo ea sua facere, nec licet inuasorem detinere, & tunc non competit inuasori contra hunc spoliatorem actio vi bono. rap. nec actio iniuriarum, quia obstat ei exceptio paris criminis. inf. de adult. intelleximus. vbi no. sed bene competit ei rei vendicatio, quia dominium remanet penes eum, sicut prius. ff. de rei vendi. l. in rem actio.

Sed quaeres si mihi repetenti meum reddere deneges, & ego meum violenter aufero, nunquid tibi competit actio vi bo. rap. argumen. quod sic. ff. quod met. eau. l. extat. Sed ex praedictis videtur, quod debet tibi obstare exceptio paris delicti, quia delinquis ita tu denegando, quod meum est, sicut ego qui vi rapio. Sol. circa diuersa sunt haec delicta, & ideo non compensantur, hic tamen constat, quod exceptio culpae non impedit prosecutionem actionis de dolo vel criminis. ff. solu. matri. si mora. Alii dicunt in praedicto casu, & videtur melius, scilicet, quando spoliatua spoliauit suum spoliatorem, vtrique contra alterum competit actio vi bo. rap. & etiam iniuriarum. Sed bene competit alii spoliatori exceptio compensationis, intantum quantum aestimabitur spolium. vel iniuria alterius, sic enim intelligitur quod dolus dolo compensatur. ff. de dol o. si duo. & paria crimina mu. com. tol. inf. de adul. intelleximus.

Item fit compensatio inter delinquem tes, quo ad mutua paria debita, etiam si non sint pecuniaria, vt in redditione debiti coniugalis, & in receptione doti¬ & donationis propter nuptias, & sic intel igitur. inf. de adul. intelleximus. ff. sol. mat. viro.

Quo ad poenas autem temporales, vel etiam spirituales, vel etiam quo ad pecuniarias, quae applicantur fisco, nulla fit compensatio, imo omnes qui delinquunt, & illi tantum punientur, vt patet. C. de modo mul. per totum. inf. de his quae fiunt a ma. par. ca. quaesiuit. Item videtur, quod iste mandator qui vocauit alios ad exercitium, qui amiserunt equos & arma, habet actionem vi bonorum rapt. contra raptorem pro rebus ablatis vocatis cum sua intersit, quia actione mandati tenetur eis ad satisfactionem, tu tamen dicas contrarium, & hoc ea ratione, quia res ablatae non erant in bonis mandatoris, nec de bonis eius processerant. ff. vi bon. rap. l. 2. §. in hac actione. actio enim furti, vel bonorum raptorum non competit, nisi ei qui habuit dominium, vel possessionem vel detentionem, vel aliquod ius, vt est ille, cui res obligata est pignori, sed nondum tradita. ff. de praescri. ver. si rem. §. si quis. ff. de fur. si is qui rem. & l. homines. ergo expoliati singuli agere debent.

Sed contra. inf. de iniur. c. pen. so. ibi idem videtur etiam si mandator eis promisisset, quod seruaret eos indenmnes. ff. loc. l. quaero. In his autem casibus & similibus expediens est consilium, vt mandator satis faciat spoliatis, sed ante satis factionem sibi cedi faciat actionem, sic enim agere poterit contraspoliatores. C. man. l. pe. & vlti. post solutionem autem non prodesset facta cessio, nisi & de ipsa facienda antea conuenisset. ff. de solu. l. Modestine. Quid si ego mandaui alicui, quod faceret mihi edincium in insula circundata mari, &mandatarius volens adimplere m andatum, accepit seruos & pecuniam & calcem, & aliam materiam aedificij, quam prius habebat, non ob hanc causam, sed ob aliam, & ea omnia mittat per mare pro mandato aedificii implendo, & omnia naufragio pereant, nullo modo de hoc damno tenet mandator, quia casui imputandum est, & non mandato. ff. man. inter causas. §. non omnia. Sic enim haec omnia poterant perire casu fortuito domi remanendo, sicut perierunt eundo per mare, licet pluribus casibus & frequentibus subiaceant eundo per mare, quam remanendo domi, non enim casus fortuiti aestimandi sunt, iste enim propter mandatum nihil amisit, sed propter casum tantum, vt dicit lex praeal. Et si aliud dicitur sequitur magna absurditas, scilicet, quod si per vnum solum passum praedicta portata essent, vel etiam solummodo portari destinata, & fulgere, vel alio fortuito casu periissent, quod mandator teneretur, quod absurdum est dicere vel sentire. Sed si seruos, vel materiam aedificii emisset propter aedificium, vel pecuniam mutuo accepisset, vel propter aedificium alienare omisisset, & hoc casu fortuito periisset, bene tenetur mandator mandati, etiam si eodem modo apud mandatarium periissent, probatur hoc. ff. de condi. ob cau. si pecuniam. ff. manda. si procuratorem. §. vlti. & seq. §. itemPapi. & §. item Labeo. & l. si quis aliqui. & l. inter causas. §. impendia. & l. qui mutuam. §. fi. ff. de neg. gest. sed an vltro. iste enim non propter casum fortuitum tantum hoc amisit, sed propter mandatum, quia nunquam hic emisset, vel mutuo accepisset, nisi propter mandatum implendum hoc fecisset, & ideo de eo tenendus est.

Sed dices eodem modo, nunquam amisisset praedicta, nisi mandatum praecessisset, quia nunquam mari exposuissete Res spon. nescis, si alio casu fortuito perijssent etiam si domi stetissent, cum infiniti sint casus, qui praeuideri non possunt. C. de vsu. l. penul. circa medium. C. de praescri. 30. ann. l. fi. ante finem. ln societate tamen secus est, quia socius tenetur socio, si aliqua amittat casu fortuito, si ea secum non tulisset, nisi ad negotiandum iuisset. ff. pro soc. cum duobus. §. quidam. Et est ratio diuersitatis, quia societas est quasi quaedam fraternitas, & ideo magis debet communicare damna & lucra.

Item quia societas sit causa lucri, & ob vberiorem quaestum, & quasi fratres participant sibi lucra, videtur damno participare debent. ff. pro soc. l. chori societate. & l. seq. & l. cum duobe. §. Papi. alias est lex & incipit, si fratres. & §. seq. aequum enim est, vt qui patitur lucrum, patiatur & damnum. ff. de reg. iur. l. secundum naturam. Quidam dicunt idem seruandum inter mandatorem & mandatarium, & hoc certum est, quia si sic seruetur vrbanum est certe, & de iure. Item videtur siue prius suas, siue de nouo emptas casu fortuito amisit, dummodo casus talis sit, quem non incurrisset, nisi mandatum accepisset, vt in l. praeal. ff. de condi. ob cau. si pecuniam. §. fin. ff. pro soc. cum duobus. §. quidam. ff. man. inter causas. §. impendia. ff. de neg. gest. sed an. Si autem non esset talis casus, qui propter mandatum contingit, sed etiam alias contigisset, tunc non haberet actionem mandati, & sic intelligitur. ff. mand. inter. §. non omnia. (ipsum) E. ( negligit) sup. eo. peruenit.

CAPVT XXX.

NIMIS. (Temporale) sup. demaio. & obedien. c. solitae.

CAPVT XXXI

PETITIO. (Extorsit) precibus importunis, vel etiam metu, qui caderet in constantem virum, alias enim secus, vt not. sup. eo. ad nostram. (ipsum) haec verba sequentem interpretationem recipiunt, quia agebatur hic inter eos, quod ex illis verbis apparet conspirationes, etc. alias si generaliter ageretur, quod nullo negotio essent contra eum, tunc enim in negotijs ecclesiae astringeretur, vt sup. eo. e. 2. sed in suis proprijs deberet obtinere absolutionem, si iustus erat metus, vel alia causa rationabilis, quare fuit iuramentum extortum, vt not. sup. in c. quod me. caus. ad aures (specialibus) ff. loca. l. qui insulam. §. vlti. C. de solu. inquisitio. argumen. ff. de pact. cum eo. in Authen. vt differ. iudi. §. si vero refu. ff. fi serui. vendi. alterius.

CAPVT XXXII. 1 Iuramentum de veritate dicenda locum tantum habet in his, quae quis indubitanter nonit, licet ea non viderit. Spes est certa eapectatio futurae beatitudinis.

EX LITERIS. (G.) debitore. (E.) creditorem (a partibus) per quas potest melius veritas haberi, vnde & ad eas est recurrendum. ff. de procur. si actor. C. de procur. l. fin. sup. de iura. calum. cum in causa. vbi no. Istud autem iuramentum licet dicatur de veritate dicenda, non est tantum de his, quae quis vidit, sed est tantum de his, quae quis indubitanter nouit, nam non vidi Christum crucifigi, & tamen firmiter hoc noui. Item non vidi Constantinum nec Iustinianum Imperatorem, sed ipsum bene noui. argu. sup. testi. ad hoc. ff. de iureiur. videamus. ad hoc facit quod dicit August. quod spes est certa expectatio futurae beatitudinis, quia de futura beatitudine non potest haberi certitudo scientiae, sed credulitas tantum, sic est in iuramento de veritate dicenda, quia iurat vera esse ea, de quibus non dubitatur, licet ea non viderit, sed testis non tantum iurat de veritate, sed de his quae in eius praesentia sunt facta. C. de testi. l. testium. Innoc. 4.

CAPVT XXXIII. INTELLECTO. (Illibata) haec decre. intelligitur quoniam fecit alienationes propter quas grauiter leditur dignitas regalis, non enim propter hoc interdicitur sibi donare, vel aliter alienare. arg. sup. eo. tua nos. 2.

CAPVT XXXIIII.

MVLIERI. (Hoc) scilicet, contrahere (conscientiae) quidam dicunt hoc speciale in matrimonio propter periculum, quod esset si continere coges retur. argumen. inf. de eo qui cog. consanvxo. suae. lordanae. Vel dic, quod plus placet, scilicet, quod post sententiam cuilibet licet contra suam confessionem venire. de hoc no. inf. de excep. cum venerabilis.

CAPVT XXXV.

CLERICVS. (idem) hoc intelligo, quando postea facto nouo statuto dixit se velle teneri ad eius obseruantiam ex debito prius praestiti iuramenti. Secus autem si iuraret seruare statuta praesentia & futura. argu. sup. eod. veritatis. & sup. de test. cogen. praeterea. nam tunc ex virtute iuramenti teneretur ad statuta facta post iusiurandum, dummodo bona & canonica essent. argum. supeod. veniens.

CAPVT XXXVI.

IVRAMENTVM. (A te) iudice & appellatur hoc iusiurandum necessarium. CDe causa) ff. de in lit. iuran. l. vli. C. de iureiu. generali. §. sin autem. (recusari) C. de iureiu. delata. & l. generali. §. sin autem is cui. & appellatur hoc iuramentum iudiciale. cfamosa) ff. rer. amo. Marcellus. & l. seq. (actor) C. de eden. qui accusare. (actor) nisi quando iudex accusatur, quod accepit pecuniam pro diffinienda causa, in quo casu, & si nihil probetur contra eum, tamen iurare debet, se nihil accepisse. in Authen. vt lit. iur. col. 8. & hoc in alio casu quamodo ipse ponet. & not. sup. de procur. c. 2. Praesumptione) vnus testis (obtinere) si vero nil probat, reus absoluitur, si autem semiplene, puta quia per vnum testem, defertur iusiurandum, vt hic. C. de eden. qui accusare. C. de iudi. properandum. (pro illo) actore. ff. de iureiu. admonendi. ( deferendum) C. de iureiur. in bonae. C. de iudi. properandum. ff. quemad. testa. aper. l. 1. in fi. ff. de do. praeleg. Theopompus.