Titulus 7

CAPVT I 1 lurans feraare contractum aliquem non malefacit. turare clericis probibitum, quomodo intelligatur. a Ctor in contractibus, non autem in iudiciis, licet clericie coram laicis iu rare. Clericsas aa & q:tanido i farare possiae. 3 Nedum in causa appellationis, sed in qualibet carsa itarara debet. Subro gatus procurator an & quande inrare debeat. lurare in causis crim inalibus an liceat. 4 Procuratores ecclesiast icarum personarum de calumnia etiam sine speciali mandato iderarse.

INHAERENTES VEstigijs. (Cautum). C. de epia scopis & cleric. eum clericquae loquitur de iuramento iudicio sisti. (Scriptum) C. eodem titul. Authentic. principales. 1 lusiurand.) de calumnia. nam alias causa purgationis, vel si iuret seruare contractum alsquem, non est malum. infra de pur. ca. per totum. infram de iure iurand. tua. quaerelam ex rescripto & in purgatione. 2. quaestio. 5. si legitimi. & generaliter dicunt quidam, quod vbicunqu inueneris prohibitum clericss surare, intelligitur coram feculari foro, nam ibi nec iurare de calumnia, nec testifica ri possunt, siue sint rei, siue sint actores sine licentia episcopi. 11. quaestio. 1. testimonium.

2 Si dicas, quarem ficitum sit clericis iurare coram laicis in contractibus sine authoritate episcopi, & non in iudicio: Respond. quia in iudicio saepe quis concitatus ab aduersatio falsum iuraret, & ideo fit cum maiori deliberatione & tarditate, & ne secularsa sudicsa assuescant, sn quibus non possunt aliquatenus conuenirs. 11. quaestio. 1. continua. & c. nullus. sed in contractibus vbi sola libera voluntate quis ducitur secus. Verum coram ecclesiastico iudice semper licet surare sine superioris authoritate. Alii cutem dicunt, quod nec in seculari iudicio vel ecclesiastico, nec in contracti bus licstum est surare, sine aut horitate episcopi vel superioris, sed vbicunque est clerscus, siue sit iudex ordinarius vel delegatus, si iuret coram eo, intelligitur eius aut horitate facere, & quilibet qui iudicare potest, hoc ipso est superior, quantum ad causam sllam, quam audit, aet sam actoris qui de alterius iurisdictione est. argumentum. 21. distinct. inferior. Vel dic, quod clericus non potest esse procurator sine licentia sui praelati coram seculari iudice: vt nota. supram de obligatio. ad rat. magnus. sed ex quo licen¬ tiam habet, vt sit procurator, per eonsequens & omnia facsendi, sine quibus procurationem facere non potest, vel quae procurationi sunt vtilia. argumen tum. supra, de officio delegato. praeter. ta. Edictum). C. de episcop. cum cleri. cis. (Eius) marehit vel alicuius altersus, qui interpretatus quaedam fuerat quae hic non habemus & eius interpretationem confirmmat. (T.) hic incipiunt ver ba H. imperatoris, haec possunt esse verba Papae. (Canonibus) 2. quaestio. 5. capitulo tertio, 22. quaestio. 1. sn nouo. & c. causa. quaestio. 5. capitulo primo & vltimo. (Principis) march. (Dignoscitur) vt praedictum est, scilicet, quod nullus surare praesumat. NNobis melius vsdetur, quod hic incipiant verba Papae, & expono verbum, quod sequitur principali authoritate, id est, voluntate, quia hoc statutum, quod fecit Honorsus, Imperatori placuit.

In quacunque causa) quidam dicunt in causa appellationis iurandum, cum in qualibet causa iurari debeat. Idem etiam dicunt, si subrogetur procurator post suramentum de calumnia praestitum, cum calumnsose possit inducere probationes, & respondere positionibus, & maa litijs hominum obuiandum est. ff. de res vendicatione. in fundo. Item qusa laborandum est ad eliciendam veritatem. ina stitut. de act. §. curare. & ad extenuan das lites. infra, de dol. finem. quae omnsa remouentur in iuramento calumniae. Aut hentic. vt liti. iu. §. primo. Alii dicunt verum esse, quod dicunt isti, quando ille qui surauit subrogato procuratos aliquod certum non insunxit, si enim certum quid iniunxisset sub suo iuramento comprehenderetur, vnde surare non debet subrogatus, quia ipsemet qui surauit illud respondere, vel facere vldetur. ff. de admi. tut. ita. §. gessisse. Ss vero nihil certum mandauit subrogato, quandocunque habebit eum suspectum, quod calumniose agat, faciat eum iurare de calumnia. argumentum. quod ipsum eundem quod primo surauit ex causa aliquando secundo iurare facit. infram de testi. c. praesentium. inf. de appel. significauerunt. Authentsc. de test. §. quia verum. col. 6. Alii autem dicunt, tales numquam surare. (Criminali) tali. s. quae per procuratorem ags posset. ff. an per alsum ca. ap. l. 2. vel ibi vbi de crimine agitur ciuiliter. inf, de test. testimo. bene dicit con¬ pellantur. Aeo in criminali dicit iurari de calumnia. argu. C. eo. l. 1. arg. contra. instit. de pub. iudic. in princip. C. de fid. instrum. l. vlti. in princip. ( Compellatur) nam si vult per se agere potest, & tunc cogetur iurare de calumnia. inf. eo. cap. vlti.

Suae) not. quod loquitur quando nomine ecclesiae agitur, secus si nomine suo. Ali tamen dicunt, quod & clerici & laici etiam si proprio nomine agant, procuratores eorum iurabunt de calumnia, dummodo ad hoc habeant speciale mandatum. ff. de iureiur. iusiurandum quod. sed in personis ecclesiasticis est specsale, vt iurent de calumnia per procuratores eorum, etia sine speciali mandato iurandi. infr. eod. c. penul. & fi. ( verum) dicunt quidam haec verba esse Papae. Alii dicunt, quod ibi incipiunt, nam cum Imperator. (Rom. Pontif.) cum ei subest immediate, secus si archiepiscopum vel patriarcham habet. Alii tamen vtrobique idem dicunt. (Praelato) non solum de praelato tantum episcopo, sed quolibet inferiore.

CAPVT II. 2 M caus piritualibue non requiritur rigor iuris tramentum de calumnia quare in causis proiritualibus non praestetur. 2 luramentum de veritate, sucecedit causis proiritualibus, in locum iuramenti de calumnia, & iudex videbit quando sit necellarium.

LITERAS. & infr. ( Calumniae) Eona est ratio, quare non iuretur de calumnia, quando agitur de rebus spiritualibus, quia in causis spiritualibus non requiritur rigor iuris. inf. de dol. c. 1. Item est alia ratio melior, quia licet iuramentum non sit peccatum, tamen saepe ex frequenti, & incauta iuratione peccatum nascitur. infra de iureiuran. & si Christus. in fi. vnde si praestatur hoc iuramentum, iurans ad quamlibet interrogationem debet respondere, quid credit, cum circa multa vertatur credulitas ex iuramento & ex responsionibus praebetur multoties occasio deierandi, & ideo non praestatur in spiritualibus de calumnia iuramentum. luratur tamen in eis de veritate, quia veritas respicit scientiam veritatis, sed veritas scientiae ad pauca restringitur, & ideo facilius est ad illa per iura¬ mentum respondere. Item quia hoc iuramentum requiritur a malo est non credentis. supr. de electio. significasti. sed in spiritualibus causis omnia debent procedere a bono, & non a malo, in spiritualibus autem causis licet iuretur aliquando de veritate dicenda, nunquam tamen per iuramentum interrogatur de credulitate. infr. de test. ad hoc. quia nec de ipsa surat, sed de veritate, sicut & testis. infr. de testibus. c. de testi. sed licet partes non debeant in spiritualibus causis iurare de calumnia: tamem respondere debent quid sciant, vel credant.

2 Item videtur quod quam cito in causis spiritualibus, lis contestata est, quod statim fiat iuramentum de veritate dicenda, quia iuramentum de veritate succedit causis spiritualibus in locum iuramenti de calumnia, vt sicut illud generaliter fit statim lite contestata: vt C. eodem titul. l. 2. sic istud, quia non est verum, quod in causis spiritualibus generaliter aliquod praestetur iuramentum, sed ad officium iudicis pertinet, vt si aliqua susta causa mouerit eum, cogat eum iurare de veritate dicenda, vel in articulo de quo dubitat, vel de quo quaeritur, vel etiam in tota causa si iudex aliquando probabiliter suspicatur quod contra conscientiam in multis veritatem negat: & sic loquitur infr. de iureiur. ex literis. supr. de electio. dudum eccles. Rom. infra, de testibus. ad hoc maxime autem in causis electionis vtile est hoc iuramentum praestari saepe generaliter super omnibus articulis propter periculum, quod est in mora. infr. de accus. oblatae. in fin. & licet de hoc iuramento a partibus praestando, non inueniatur expressum iure ciuili: tamen Doctores dicunt hoc iuramentum aliquando praestandum ab aliquibus alijs personis. argumentum. C. de testibus. seruos. ff. de probationibus. etiam. ff. de confes. certum. §. finali. Item iudex nititur ad veritatem inquirendam modis omnibus, quibus potest, ergo & per iuramentum de veritate dicenda. ff. de eden. l. 2. (Calumniae) sed de veritate dicenda iuramentum praestatur supra, de electio. dudum eccles. Roma. Super exceptionibus autem bene iuratur de calumnia, etiam in causis spiritualibus. supr. de electio. cum dilecti. vbi de hoc notatur.

CAPVT III

IN PERTRACTANdis (Causae) si sit criminalis necne. 2. quaestio. § praescripta. sup. de procu. ltem si sit vehemens causa, vel vilis, & circa personas si sint iustiores, an non. C. de procurat. in pecuniarijs (nesciant) quia talem constituere tenentur qui si interrogetur in lite de facili respondeat, quia nisi iusta causa appareat, non habebit terminum ad dominum consulendum. C. de procur. l. vlti. ff. de procur. si actor. Item dicimus, quod si procurator dicit se nescire ea, de quibus interrogatur, & pertinent ad principale negotium quod condemnabitur in expensis, quae propter hoc fient: vt hic.

CAPVT IIII.

IMPERATORVM. & inf. (Cogere) quamuis possint, si velint illud praestare. (Decidant) inf. eod. cap. rlti. (Oeconomum) oeconomi enim syndici, actores, tutores, parentes, orphanotrophi, & omnes alij, qui legis administrationem habent a lege, vel a iudiciali authoritate iurant de calumnia. C. de iura. calum. l. secunda. § primo & secundo. C. de bo. ma. l. vnica. C. de episc. & cleric. orphanotrophos, & Authentic. sed hodie. insti. de cur. §. vltimo. procuratores autem simpliciter constituti, non iurabunt de calumnia, nisi sint procuratores ecclesiarum: vt supra eodem cap. primo. infra eodem cum causam. C. de iura. calum. Authen. principalis. qui proprio vocabulo iurant. Aliorum enim procuratores non iurant, licet aliquando procuratores vniuersitatis iurant improprie sumpto vocabulo. inf. eod. cum causam. vt ibi not. (Statuas) ex hoc speciali mandato alias conuentus facere debet, vt in hoc capit. 9. quaestio. 3. cum scimus. episcopus autem confirmabit. C. de episc. omnes. §. hoc nihil. imo etiam & sine confirmatione episcopi.

CAPVT V.

CAETERVM. Et infram tenet constitutio syndici. ff. quod cuiusque vniuersi. l. prima.

CAPVT VI. 1 lurare de calumnia tantum principales personae tenentur 2 Procurator ab vniuersitate conslitutus, dicitur syndicus. Episcopi & praelati licet non sint domini, tamen possunt procuratorem etiam sine decretosuperioris qui litem prose quitur, constituere. Vniuer sitas potesi procuratorem constituere etiam m rebus non suis.

CVM CAVSAM. CProcuratoribus) not. praelatum ante litis contestationem tuere procuratorem, secus in tutore, qui non procuratorem, sed actorem facit ante litis contest. C. de procur. neq. non enim tanta nec tam libera est tutoris administratio, sicut praelati. (Interrogationibus) nam quaedam interrogationes fiunt ante lit. contest. vt ff. de inter. act. per totum.

Iuramentum calumniae) olim iurabant procuratores indifferenter de calumnia. ff. de dam. infect. qui bona. §. penult. sed postea quidem statutum est, quod principales personae iurent. C. de iura. calum. l. 2. & Authen. principalis. quod intelligitur verum, nisi eis mandetur specialiter quod iurent. argu. ff. de iureiur. iusiurandum quod. Sed in causis ecclesiasticis iurant procuratores sine speciali mandato iurandi. Alii dicunt tamen, quod procurator in causis laicorum, non surat de calumnia, etiam si mandatum habet iurandi.

Procuratoribus.) Not. quod procurator iurare de calumnia potest procurator constitutus ab vniuersitate, non proprie dicitur procurator, sed syndicus, sed non facimus vim in nomine, sed in modo constitutionis conditione siue qualitate constituentis, vt si ab vniuersitate constituitur syndicus sit, siue appelletur procurator, siue syndicus. Et eodem modo si a non domino, & cum decreto constituatur actor, ex quocunque nomine censeatur, veruntamen hoc est notatu dignum, quod episcopus & praelati, & si non sint domini: vt infr. de dona. c. 2. tamen propriem constituunt procuratorem, etiam sine decreto superioris qui litem prosequitur, vt hic, quod in alijs non dicerem. no. de hoc supr. de procur. petitio. Vniuersitas etiam proprie dicitur constituere procuratorem in re propria vniuer sitatis. C. de iureiur. propter calum. l. 2. §. hoc. Item actorem constituit vniuersitas in rebus non suis. ff. quod cuiusqe vniuer. item. §. actor.

CAPVT VII. 2 Miuramento de veritate diceuda vnusquisa per se iurare debet. Procurator an & quando possit in animam sui principalis iurare. De futura beatitudine non potest esse certitudo seientiae, sed credulitatis tantum. Ea quae fsiunt post litis contestationem, pertinent ad officium iudicis. Lis ex lite oriri per sententiam non debet. Intelligitur vt hic.

CVM IN CAVSAM. (Syndicum) id est, procuratorem, syndicus enim ab vniuersitate constituitur. ff. quod cuiusque vni. l. 1. Sed haec verba procurator, syndicus, actor, oeconomus indifferenter accipiuntur: vt not. sup. c. proxi. & de procu. petitio. SSed nonne in causa spirituali vbi exigitur iuramentum de veritate dicenda: vt not. sup. de elect. dudum. si semper per alium egit poterit per alsum praestaret duramentum de veritate dicendas R espondent quidam quod non, & est ratio diuersitatis, quia vbi de calumnia iurat de credulitate iurat, & quisqe de suo, & de alio facto credere potest, sed in iuramento de veritate dicenda, non excusat credulitas, nisi adsit veritas, quisquoe per se iuret & respondeat. Potest enim esse, quod illud de quo ego quaero, sit dominus, & non procurator, vnde diuersa respondebunt. argu. ff. de in lit. iur. videamus. in princip. bed tamen contra videtur, quod idem dicitur, quod tutor iurat si vult, & ita videtur, quod procurator iurat si vult. Sed respond. hoc esse propter defectum domini, qui iurare non potest, quia est pupillus, imo quod plus est secundum antiqua tempora, praestito iuramento de calumnia a procuratore, nihilominus iurat dominus de veritate dicenda. C. de procur. l. vlti. ff. de procu. si actor. quamuis illud intelligatur etiam de iuramento calumniae. Item ad hoc est. 11. qO. 1. testimonium. & q. 3. intelligendum. 16. q. 3. dilect. bene tamen possunt committere alicui, quod in eorum animas iuret, & tunc ille qui iurat non respondebit per se aliquid, sed quod mandabunt illi in quorum animas iurabit. inf. de testi. praesentium. tamen satis videtur, quod syndici & actores, & etiam procuratores possunt iurare de veritatet dicenda. arg. C. de iudic. properandum. §. primo. C. de reb. cre. l. penulti. §. penulti. C. de iur. calum. l. secunda. §. quod obseruari. ff. de noxa. act. quoties. §. eos. & §. praetor ait.

Et intelligo haec vera, quod possunt praedicti praestare iuramenta, quae respiciunt solam credulitatem, vel quae continent veritatem, vt sacramentum de quantitate expensarum, & quod defertur pro lite dicenda & huiusmodi, de iuramento decisiuo, vel de veritate intellige verum esse, quod iuret procurator, dummodo ei mandatum sit, vel liberam habeat administrationem vel constitutus sit in rem suam. ff. de iuteiu. iusiurandum quod. ff. de procu. procurator cut. & l. seq. quamuis illae leges loquantur tantum in deferente iusiurandum, non in recipiente, si autem sit iuramentum, quod solam voluntatem respiciat vel affectionem, vt est iusiurandum in litem, illud a praedictis non praestatur, nisi in casu. ff. de in lit. iur. videamus. in princ. vsqpo ad §. deferre. lllud autem iuramentum licet dicat de verstate dicenda, non tamen est tantum de his, quae quis vidit, sed etiam de his quae indubitanter noauit, a nam non vidi Christum crucifigt, tamen hoc firmiter noui. Item non vidi Constantinum, vel lulium Imperatores, & hos ipsos bene noui. 96n. dist. Constantinus. 21. q. 3. lul. ar. inf. de test. ad hoc. ff. de in lit. iur. videamus. Ad hoc facit, quod dicit Augustinus, quia spes est certa expectatio futurae beatitudinis, quia de futura beatitudine non potest esse certitudo scientiae, sed credulitatis tantum, sic est in iuramento de veritate dicenda, quia iurat vera esse, de quibus non dubitat, licet ea non vsderit, & lex dicit sciri, & indubitatum est, quod communi auditu percipitur de antiquis. ff. de aqua plu. arcen. in summa. §. idem Labeo. sic & procurator iurat in animam constituentis de veritate dicenda, & etiam de consuetudine R omanae curiae in animam suam, & cum bona conscientia respondere potest vera esse ea quae scit, vel ab alins in quorum animas iurauit intelligere vera esse. inf. de testi. ad hoc. alias praesentium. Sed testis non tantum iurat de veritate. bsed de his quae in eius praesentia facta sunt. C. de testib. testium. (Poena). C. de iura. calum. l. 2. §. quod si actor. & §. quod si autem reus. (Actione) per sententiam. Sed nunquid si iudex nolit ferre sententiam contra recusantem iusiurandum, & ita pereat instantia iudicii, nunquid habebit aliquam actionem ille, qui cor¬ tendebat cum recusante iurare, & insuper adhue incipiat agere, qui recusauit, nunquid poterit contra eum excipi, tu debes cadere a lite, ergo non debet audiri agens. arg. ff. de inoffic. test. Papi. §. si filius. Respon. quod non credimus eum posse agere, vel excipere de recusatione iuramenti, quia ea quae eueniunt post litis contest. valde pertinent ad officium iudicis. ff. de aedil. edict. aediles. §. item sciendum. & nephas est ex materia litis litem oriri. C. de fruct. & lit. expen. l. 3. iudex tamen tenetur ex hoc. C. de iudic. sancimus. insti. de obli. quae ex quasi delict. in princip. quod dicit hic gloss. non debere hic litem ex lite oriri per sententiam, locum habet, quando negotium principale terminatum est, vel transactum. C. de fruct. & lit. expen. termi. & si nondum determinatum sit negotium per iustitiam, sed forte periit principale megotium, propter interitum rei, vel alia simili causa: tunc bene fertur sententia propter accessorium. ff. de rei ven. item siue. & l. vtiqg. Item non habet locum haec gloss. scilicet per sententiam in his, quae fiunt extra iudscium quod est viderre, nam decre. dicit, quod si qui elegerunt contra formam, priuentur potestate eligendi, ad istam enim poenam agi potest semper. sup. de elec. quia propter. ibi not. Alii tamen dicunt quod etiam in iudicijs vel hic, semper poterit agi vt cadat am lite.