Titulus 6

CAPVT 1. 1 In tausis vbi reqniritur lit. contest siue actor siue reus absentet se ante litis contest. citari debet per interualla io. dierum. bis, ter, & quater: prout iudex ex diuersis cau¬¬ moderabitur. Quid autem si reus se absen tet, an sit procedendum ad sententiam diffinitiuam. in nu. 2. 3 Dotis & adulterii accusatio pertinet ad iudicem ecclesiasticum. 4 Dande sunt dilationes ob aauocatos quarenteis nen auttem prepter absentiaem aduocati babiti sunt dandae. 3 Dominus non appellatur contumax & malitiosus, licet procurator sie. 6 Dominus seiens contumaciam procuratoriam punitur nisi purget. Dominus an possit propter ab sentiam proturatoris in expensas eondemnari, & quando teneatur de culpa eius, in nu. 7. 7 Diffinitiua sententia ferri potest contra dominum propter procuratoris contumaciam 1 .An ecclesia vel pupillus teneatur de dolo a ministro vel tutore, seu procuratore perpetrato in negotio sibi commisso.

AD HAEC DEVS. & infr. Licet hic ponantur quidam casus speciales, in quibus proceditur lite non contestata, tamen generaliter est sciendum, quod etiam in causis vbi requiritur lit. contest. siue actor, siue reus se absentet ante lit. contest. quod citari debet per interualla 10. dierum semel, bis, ter, quater, prout iudex moderabitur ex diuersis causis. arg. ff. de iu. ad pa. & l. seq. quae. ll. licet loquantur de citatione, post litis contestationem similitudinariae, idem dici potest, & ante lit. contest. hodie autem actor vocatur per interuallum 30. dierum ter. C. quomodo & quando. Authen. qui semel. & si intra hos terminos non venerit, actor expectabitur per annum, intra quem si non venerit, & tunc iudex procedet ad recipiendum probationes rei, & ad diffinitiuam sententiam. Authen. de liti. §. omnem. ff. de proba. circa fi. si autem reus non potest aliquid probare, absoluetur ab instantia iudicii tantum, & actor condemnabit in expensis. C. de iudi. l. properandum. §. 1. si autem intra annum actor venerit saluo, processu habito, & resti¬ tutis expensis recipientur probationes eius, & audietur de iure suo, & si postea iterum recesserit. i. dicunt quidam quod expectabitur per alium annum, & post interatas easdem citationes, & si nec tunc venerit cadit ab omni actione. Melius nobis videtur, quod nec expectato actore per alium annum procedetur contraipsum, & sic loquitur Authent. praealle,

2 Si autem reus se absentet per eadem interualla citandus est, sed non est ad diffinitiuam sententiam procedendum, sed ad missionem in possessionem: vt nota. inf. de dolo. prout. inf. eo. quoniam contra. in Authent. vt omnes obe. iu. §. si ve20. Soli ibi erat lis quasi contest. cum alio pro eo pro se conuento. Vel dic, quod licet non feratur sententia contra reum contumacem, tamem actori satis fit quantum ad expensas, & interesse suum de rebus eius propter contumacsam suam. Si vero post litis contest. absentet se actor vel reus eodem modo citabitur & per annum expectabitur, vt praedictum est ante litis contestationem, nisi ex causa, tunc iudex dixerit tempus breusandum. MMelius videtur, quod eo vocato legitime ad probationes dandas, & ad sententiam audiendam, quod non expectato anno, ex quo lis contestata est, termina. bitur causa. inf. de dolo. prout. C. quomodo & quando iud. l. consentaneum. In criminalibus autem quid obtineat, nota. alibi. (Procurator) quod licet. sup. de procura. c. tuae.

3 Not. accusationem de dote, & adulterii pertinere ad iudicem ecclesiasticum (Dotem) & donationem propter nuptias petet haec mulier. C. de repu. l. consensu. §. sine. sicut & vir dotem. inf. de dona. inter vir. & vxo. l. plerunque. ( Aduocatus.)

Licet enim propter aduocatos quaerendos dandae sint dilationes. argu. ff. ex quib. cau. ma. in integ. restitu. l. ab hostibus. §. si quod. & l. ait praetor. & l. vlti. & argument. C. de iudic. properandum. §. penult. & ff. de postul. l. 1. §. ait praetor. tamen propter absentiam aduocati habiti non sunt dandi. inf. de dolo. prout. C. de postu. I. velamento. nisi in causa fisci, quae retractatur propter absentiam aduocati. ff. de iure fisci. l. si fiscus. ludex tamem discretus attendet diligenter, vtrum magno incommode afficiatur pars, quae habet aduocatum si detur dilatio, vt tunc procedat vel faciat sibi de expensis fatis. fieri, an modico tempore, & tunc procedet sic, vtrum iusta causa teneatur aduocatus an minus iusta, an in breui possitem habere an non. argumentum. ff. de vaca. mu. ait praetor. nam hoc maxime pertinet ad officium iudicis. ff. de aedilitio edicto. aediles. §. penultimo. CSaepe) id est, multis vicibus. (Postulauit, iusta erat haec procuratoris petitio dummodo mulieri securitatem praestitisset (De mulieris) infra, de restitutione spoliato. literas. in fine. (Cauere) requisitus quia ipse ex officio procuratoris praecise non tenetur offerre cautionem (Praesentare) t sed illicentiatus recessit. (De foedere) quia tunc secus, infram eodem, quoniam. §. porro. (Diffinitiuam) quia totus processus est censendus irritus, vbi litis contestatio non praecessit.

Sciens) ex hoc colligitur quod dominus non dicitur contumax, vel malitiosus, licet procurator sit, & ideo videtur quond etiam quando procurator est eontumax potest appellare, dicimus tamen quod quando non est contumax potest appellare intra legitimum tempus decem dierum, ergo tantum propter suam malitiam prohibeatur procurator appellare, quare domino qui prius habet potestatem appellandi auferetur sua potestas. Nec obstat. 2. quaestio. 6. biduum. §. fin. aduersus. vbi dicitur, quod si quis per procuratorem egit, difficile auditur appellans, quia illud intelligitur post decem dies, quare intra hoc tempus appellare potest, non tantum procurator, sed etiam dominus: vt nota. supra, de procuratoribus. cap. penultimo. post decem autem dies, licet dominus non sit vere contumax, sed praesumptiuem possit appellare. C. quomodo & quando iudic. l. vnica. tamen hoc quando per procuratorem actum est non potest appellare, quia nec vere, nec praesumptiuem est dominus contumax, sed procurator, & ideo non potest appellari. 2. quaestio. 6. §. si ad. Item dicunt aliqui, quod hoc quando contra procuratorem contumacem actum est transit sententia in rem iudicatam saltem post decem dies, sed quando contra dominum contumacem praesumptiuum fertur sententia, non transit in rem iudicatam, nisi post decem dies a die, quo sciuit sententiam contra se latam computandos.

Not. quod nisi dominus sciens pur¬ get contumaciam procuratoris punitus, secus si nesciret. ff. quod quisque sur. l. 3 §. si procura. Item nota. quod licet sententia excommunicationis non possit ferri in absentem propter contumaciam procuratoris nec multa indici. ff. si quis ius di. non ob. l. vnica. §. per procuratorem. tamen fiet missio causa rei seruandae, & etiam in veram bene fiet. ff. de procura. sed & hae. §. vltimo. & l. sequen. C. de digni. quoties. libr. 12. nam culpa sua est, quod malum procuratorem elegit. ff. nau. cau. sta. l. vltimo. §. hac act. ar. ff. ex quibus causis. l. hoc autem. Item ex hoc videtur, quod si procurator institutus non praesentet se iudici siue prima vice, quando committitur, siue alijs vicibus, quamdiu procuratio eius durat, quod non solum procurator, sed etiam dominus potest condemnari in expensis. argum. ff. commo. l. eum qui. §. vltimo. & l. seq. vbi expresse dicitur, quod dominus tenetur de culpa procuratoris, si minus idoneum elegit. Item videtur expressum. ff. de procu. non cogendum. & l. seq. vbi dicitur, quod procurator non cogitur prosequi litem ante litis contestationem, sed dominus tenetur ob rem non defensam post litis contesta. tamen posset magis dubitari, sed & tunc videtur, quod dominus teneatur de culpa eius. ar. praedictarum. ll. nec mireris si alius tenetur de culpa, vel poena alterius, scilicet, procurator, quia hae expressae non sunt tantum poena sed etiam interesse.

Idem etiam videtur & de diffinitiua sententia, scilicet, quod ferri potest contra dominum propter procuratoris contumaciam, cum post litis contestationem factus sit dominus litis, vnde mutari non potest. ff. de procur. post litem. & sententia in eum dictari potest. C. de sen. ex peri. re. l. 1. & expressum videtur. ff. quando ap. sit. l. 1. §. fi. C. quomodo & quando. l. tertia. ldem etiam dicimus in casibus in quibus ad sententiam diffinitiuam proceditur lite nom contestata propter generalem rationem quae dicta est, quia culpa sua est, quoo non instituit bonum procuratorem, sed ipsi domino datur actio mandati contra procuratorem, & si non sit soluendo. restituitur actio contra eum qui vicit. ff. de dolo. & eleganter. §. penulti. Idem etiam dicendum videtur in sententisuspensionis & interdicti, sed posset di¬ ti secus, licet enim contumacia procuratoris generet praeiudicium domino in re vbi est procurator, & in pertinentibus, non tamen in alijs, sicut est quod suspendatur vel interdicatur, quod non debet fieri, nisi causa suspensionis legitime probetur. 2. quaestio. 1. nomen. praedictis rationibus videtur, quod si procurator ecclesiae propter contumaciam fuam condemnetur in expensis, quod mandabitur sententia executioni in bonis ecclesiae, quia ipse in culpa, & contumax fuit cum ipse vel alius eius nomine comparere debuerit. Et idem videtur si alia mandata iudicis non impleat, puta quia non exhibet acta vel alia instrumenta, & idem in similibus, secus autem esset si falsa instrumenta produceret procurator, vel aliam fraudem faceret, & est ratio diuersitatis, quia ad hoc non tenebatur dominus, vnde nec sibi imputatur, si fiat a procuratore, quare non commissa videtur, sed ad comparendum & ad ex hibendum instrumenta & ad similia tenebatur per se, vel per alium, sed etiam in his subuenitur ecclesiae, aliquando, vt prediximus per in integrum re stitutionem. ff. de minoribus. minor etiam. Nec est contra. 16. quaestio. 6. si episcopum. quod in praedictis non punitur ecclesia pro delicto procuratoris, sed pro sua cuipa, in qua fuit quod non elegit & in fide, & in facultatibus bonum procuratorem, vt praedictum est, & hac ratione videtur, quod si procurator habet potestatem constituendi alium procuratorem, puta quia iam est lis cum eo contestata, & detinetur infirmitate, vel alio iusto impedimento, quia debet alium procuratorem constituere suis expensis, & nisi faclat, non solum punietur procurator, sed etiam dominus ad interesse, quia in culpa fuit, quod inobedientem procuratorem & indiscretum elegit, secus autem videtur, si ideo tenebatur alium procuratorem constituere, quia habet super hoc, scilicet, super constituendo procuratorem speciale mandatum, nam tunc quia hoc fuit tantum de gratia & ex abundanti prouisione, quia non tenebatur dominus preuidere casus fortuitos, nec ipsi procuratori nec domino imputatur, si non constituat alium procuratorem. argumentum. supr. de electio. cum inter vniuersas. vbi nota. Alii tamen contradicunt domino, tamen benem daretur actio mandati contra procuratorem, si sibl expedisset alium procuratorem constitutum fuisse: de hac materia notauimus supram de iudic. cum deputati.

8 Quidam etiam dicunt quod etiam ex dolo commisso, & a ministro, & a tutore, & a procuratore in negotio sibi commisso, non teneretur ecclesia vel pupillus, nisi vbi a delinquentibus possune se seruare indemnes, & tunc sufficit si cedant actiones. ff. quando ex officio tutoris. l. vnica. ff. de administratione tutor. l. finali. Quando autem procuratores aliarum personarum delinquunte quod iuris sit. notabimus infra de fide instrument. cap. penultimo.

CAPVT II.

ACCEDENS. & infra. Restitutionis) iuris parochialis, & quorundam alio. rum surium, per in integrum restitutionem, vel melius vtriusqe principaliter, vel potes melius dicere, quod petebat archiepiscopus restitutionem possessionis iuris parochialis, & cum iudices viderent, quod archiepiscopus forte de iure parochiali fidem fecisset, nolebat illud sibi restituere, sed contra eum pronunciare, & ideo tunc idem archiepiscopus petiit restitutionem in integrum, & ipsi dedere, vel dic, quod ex quo discreti sunt iudices, praesumendum est pro ipsis prima facie. argumentum. supra de procui atoribus. in nostra. §. finali. & quantum ad ipsorum processum Doctor non debet sibi assumere onus excusandi indiscretos iudices. Appellauit) & bene cum causis assignatis: vt infra, qui erant suspecti, & quia non admittebant exceptionem illam, quia literae erant per veri suppressionem obtentae: nam veneti habebant priuilegium a Papa, quod super ecclesia illa conueniri non possent ante recuperationem terrae Orientalis, & sic continetur in registro. (Admonitus) sed grauamen non reuocabant, quia si reuocassent, tunc secus esset. infra de appellationibus. cum causa. (Non tenebat) falsum dicebant. (Noluit) & bene: quia iuste appellauit. (Contumacia) non est verum quod dicit archiepiscopus. (I eceperunt) & malem lite non contestata, & quia post appellationem legitimam. ( Excommunicationis) non tenuit haec ex¬ communicatio, quia ab ipsis iudicibus legitime appellauerat. (Parochialis) Iste archiepiscopus forte perierat sibi restitui, vt dictum est, ius parochiale in quibusdam locis, vel domibus quas possidebat archiepiscopus: ius autem episcopale non ab eo peteret, sed ab eo qui possideret. de hoc nota. supr. de maioritate & obedientia. inter. (Restituentes) ad alia iura petita praeter possessionem iuris parochialis, ad illud enim petendum non potuit dare in integrum restitutio, cum iam restitutio data esset. Vel dic, quod simul restituit possessionem iuris parochialis petitam, & in integrum resti. dedit quod fieri potest: vt nota. supra de in integrum restitutione. cum ex literis. (Possess ionem) iuris parochialis. (Contestata) & ideo male recepti sunt super possessionem iuris parochialis testes. supra de officio iudicis. l. secunda. ff. de minoribus. verum. §. sciendum. c. l. in causae. §. causa. sed nec super restitutione in integrum debuerunt recipi, nisi per tres menses contumax perseueraret: vt in Authentic. vt spon. larg. §. ad haec. col. 9. (Manifestum) & ideo non fuit necesse super hoc probationes recipere. de hoc nota. inf. de coha. cler. & mu. c. tua. (In quem) plebanum (Vniuersa) instrumenta. C. de condi. ex le. dissolutae.

CAPVT III.

VAE ERRTERNItatis. (Nequeat) puta: quia est causa criminalis, vel spiritualis, vel aliter: vt nbta. infra eodem, de eo qui mit. in pos. cau. rei. capitulo primo. Per censuram) debet enim condemnari etiam in expensis. supra eodem, quoniam. potest etiam manu militari eiici. ff. ne vis fiat ei qui in poss. si quis missum. ff. de rei vendicatione. qui restituere. nec facient missionem corporalem, nisi qui habent merum imperium. ff. de iur. omn. iudic. I. iubere. ff. de officio procons. l. nec quic. quam. §. vbi decretum. possunt tamen iudices minores decernere possessionem minorem, puta illam, quae fit causa custodiae cum aliqua causae cognitione. ff. de damn. infect. l. quarta. §. primo & secando. &l. si finita. S primo. ff. de iuriscictom. iudi l. iubere.

CAPVT IIII

ACCEDENS AD dem Apostolicam. ( Corisopiten.) iudex in causa quae vertebatur inter vicecomitem, & vxorem eius (attingat) & ideo iudex potest recusari vt suspectus. infra de appellationibus. postremo. (& Archi.) qui similiter erat iudex cum episcopo, & magister P. tertius iudex (Locum) infra de appellationibus. ex parte. 9. quaestio. 9. hortamur. ff. de iudic. si locus. ff. de arbi. I. si cum dies. §. arbiter. (Credere) sup. de electionibus. bonae memoriae Magunt. si capitali odio eum odiat. infra de restitutione spoliatoris. ex transmissa. ff. ad Trebellianam. qui ita. §. primo. Tertius) ordo iuris esset, quod ex quo coeperat lis subdelegato primo deberent vsque ad finem cognoscere, nisi per appellationem & recusationem reuocaretur ab eis iurisdictio. infra de appellationsbus. vt debitus. & cap. cum specialis. & cap. interposita. Sed licet hic sit ordo seruandus, quantum ad litigantes, potestas tamen remanet penes delegantem, vt siue conmisit totam causam, siue partem, dummodo sit ordinarius, vel si sit delegatus, & commisit partem quandocunqe vult reuocare commissam iurisdictionem. ff. de iudic. iudicium. quod maxime vbi honestas & verisimiles causas attendit, & modicum fit praeiudicium, vt hic. Quidam tamen dixerunt, & vt videtur, non bene, quod haec commissio facta erat per appellationem, sed hoc non videtur posse stare, quia si iuste in causa appellationis procederetur commissum esset eis, vt si vere essent causae appellationis procederent, alioquin remitterent causam ad primos iudices, a quibus fuerat appellatum condemnata parte appellante in expensis: vt infra de appellationibus. vt debitus. quod hic non fuit factum, sed sine causae cognitione reuocauit iurisdictionem, vel dic, quod hic de appellatione iusta constitit Papae. Sed nunquid hac commissione emanante debebant cessare primi iudicesR espondeo, si vicecomes innitatur appellationi, semper primi iudices supersedebunt. vt nota. supra de officio delegato. pastoralis. sed si appellationi non insistat vicecomes: tunc potest lis procedere secundum tenorem decre. supra de rescriptis. pastoralis. in princip. (Ver post appellationem) etiam si lis esset contestata ( Absque culpa) hic respondet tantum primo membro, scilicet, quando lite non contestata processum est. ( Inconsulte) Nota. inconsultam dimissionem adducere restitutionem. simile. supra de electionibus. causam. Quam terrae.) Nota. fieri restitutionem non solum vxoris, sed etsam terrae in dotem datae, antequam de foedere matrimonii cognoscatur, cuius defensio primo loco pertinet ad maritum. ff. dere iudi. saepe.

CAPVT V. 1 caa enumeratos pie habes, in quitus lite ns contestata licet recipere testes: & numero 3. 2 Qualiter mors vel absentia aestimari debeat a iudice. 3 Vsa ad quotumannum quis dictatur senex. Senes a quibus muneribus excusantur. 4 An post mortem testium possit in eorum dicta & personas dici. 5 Qui propter infirmitatem & ex alia iusta & necessaria causa est absens expectari debet, secus vero si fraudulenter quis se absentauerit, vt in num. 6. Testes super matrimonio carnalian recipiantur contra absentem lite non contestata. 7 Sub excessus nomine tomprebenditur iurisdictio super iuribus quae male oecupata vel detenta dicuntur. Misus in possesuionem in actione reali, an possit percipere fructus. 8 Nunquid secundum detretum locum babeat in personalibus actionibus. bomiaue absen: quandoamiutat ciuilem pessessionem. commodatarius, depositarius, &ali qui folam detentionem babent, an possint conueniri, &, an cogantur dommum absentem defendere. Nissus in possessionem an teneatur rei vendicationes & an ipse etiam possit vendicare rem. 2 Preali & personaliactione facienda est mic sio ia possessionem. Debitor an & quando possit pignus recuperare a creditore qui missus est in posseffionem.

QVONIAM ER E. quenter. (Procedendum.) Nouem sunt casus excepti, in quibus fallit haec regula, vbi timetur de morte, vel absentia testium, & vbi agitur de matrimonio, vel electione, & inquisitione, & publicatione testium, vt hic. Fal. lit in causa appellationis. C. de praescri. triginta ann. cum notissimi. §. penulti. mo. C. de temp. ac. l. vltima. Item fallit, vbi quis iurauit non repetere vsuras, & vbi idem vsurarius in testamento reddi mandauit, nam tunc testes recipiuntur super vsuris, lite non contestata. infra de iureiurando. ad nostram. & idem dicunt quidam, vbicunque quis iurauit aliquod tale sllicitum, puta non repetere rem ratam etiam sine testamento. Fallit etiam vbi aliquid petitur officio iudicis seruiente actioni, vt in expensis pen. lite factis, secus si non seruiret actioni, sed actio ei. supra de officio iudicis. capitulo secundo. C. de iudic. sancimus. & in causa in integrum restitut. vt in Authentic. vt spon. lar. §. ad hoc. Bed quidam dicunt illam Authenticam loqui tantum, quando petit restitui, vt ab haereditate se abstineat. Item vbi causa est mere spiritualis, & sine alicuius commodo, vt est crimen haeresis. 24. quaestio. 2. sane. in principio. Item fallit vbi offenditur publicum commodum, vt in dilapidatione & officiali. 3. quaestio. 2. quia ea. quaestione quarta. §. aliquando. C. de poenis. ne diu, dicunt quidam idem vbi agitur de statu ecclesiae. infra de testibus. cum olim. & idem potest dici vbicunque agitur de iuribus, licet super his raro debeat procedi inquirendo, nisi iusta causa subsit. Fallit in denunciatione. supram de sudic. nouit. Item fallit in reo praesente & actore absente. C. quomodo & quando. Authentic. qui semel. Item in causa appellationis interpositae a grauamine. infra de appellatio. interposita. §. vltimo. & idem forte dicitur in omnibus emergentibus.

Absentia) mortem autem vel absentiam aestimabit iudex varie secundum qualitatem negotiorum, nam si debitum de quo agi speratur, sit in longum diem debitum, vel sub conditione, quae potest multum differri, non reputabo absentem etiam si diu abfuturus sit, cum credibile sit, quod poss it redire antequam dies, vel conditio extet, & ideo non recipietur testis, sed expectabitur in hoc casu, & econuerso si iam citatus esset aduersarius, & differret litis contestatio, quia posset esse, quod in proximo fiet litis contestatio, & sic praesumitur etiam si breui via, vel tempore sit abfuturus testis, non recipietur ad testimonium eius, & haec arbitrio discreti iudicis committuntur. Ciuiliter) etiam de crimine, cum ciuiliter agi¬ tur, secus si criminaliter, vbi non licet procedere, nisi praesens sit accusator & accusatus, per consequens testes aliter non recipiuntur, nisi accusator procedat. 2. quaestio. 8. & cap. secundo. & cap. praescripta. 2. quaestio. 1. in primis. 5. q. 6. Epiphanium. (occultetur) 23. q. 2. quanquam. (Eortuitis) ff. de testi. current. inf. de testi. si qui testium. ff. ad l. Aquil. in lege. §. secus.

Senes) hi dicuntur senes, qui sunt In septuagesimo anno. de illis enim qui iam compleuerunt septuaginta annos, non potest intelligi, cum ipsi & si vio. lentes possunt, inuiti tamen non coguntur ferre testimonium. ff. de testi. inuiti. qusa post septuaginta annos non coguntur ad munera publica authoritate tantum. C. qui aeta. l. vnica. insti. de excu. tut. §. item masor. ff. de iure immu. l. tertia. A muneribus autem personalibus publicis authoritate & vtilitate exeusatur quis post sexaginta annos. C. qui aeta. l. vnica. libro decimo. Potest tamen dici, quod ad testimonium ferendum in hoc casu, qui dicuntur senes relinquitur arbitrio iudicis, nam quandoquoe est aliquis senior in quinquagesimo anno, quoam alius in sexagesimo anno. & satis probabiliter potest timeri de morte cususqoe secundum naturam inferiorum causarum, postquam peruenisset ad quinquaginta annos. & leges quae dicunt, quod septuagenarii tantum excusatsonem habent a muneribus nihil faciunt ad rem, quia ibi nihil fit timore mortis, hie autem ali. quid speciale occurrit. Hdic enim testes recipiuntur timore mortis tantum, ne cum eis pariter pereat probatio veritatis.

Et valetudinarii) id est infirmi propter debilitatem corporis & naturae defectum, non propter febres acutas, vbi enim timetur de morte testium, de qua dixi supra. ibi, scilicet, de morte. hic vult dicere, quod etiam in praedictis casibus, id est, cum de morte vel absentia timetur, non sunt recipiendi, nisi probabiliter timeatur. puta, quia sunt senes etc. Vel dic, quod vbi de morte vel absentia timetur omnes recipiuntur, sed senes & huiusmodi recipiuntur etiam si de morte vel absentia diuturna non timeatur. Rationabili) quia cito morituri sunt, vel diu abfuturi forte quia iturus est ad bel. lum, vel alijs huiusmodi causis, quae sunt. ff. de do. causa mor. l. 2. & seq. (Ab¬ sens) idem est si sit praesens, sed si debitum sit conditionale, vel in diem, vel si alterius ex arbitrio pendeat intentio actoris. inf. de testi. significauit. ff. ad legem Aquil. in l. Aquil. Item si impediat litem contestari per suas exceptiones, idem est & si dignitas vacaret. arg. contra. inf. ne sede vacan. c. vlti. ibi sol. ( Denunciauerit) hoc intelligo, quando fuit absens, quia si fuisset praesens ipse debuisset interesse exceptioni testium & iuramento ab eis praestito. 2. q. 1. in primis. inf. de testi. c. 2. & dicitur praesens, qui est in eadem ciuitate. in Authen. de testi. §. & hic. Non valeant) illi qui produxit eas, & qui fuit in culpa: sed semper valebunt absenti, quim non fuit in culpa. arg. pro hoc, quia testes pro vtraque parte ferunt testimonium. inf. de testi. veniens. in fin. 14. q. 5. non sanem. hoc occultatione attestationum.

Legitime) a legibus & merae introductae, vt Velleia. & Mace. vel quia nom est versa pecunia in vtilitatem ecclesiae. & huiusmodi, quia expectarent tempus quo mortui essent illi, per quos possent reprobari testes, non autem nego, quim post mortem dicere possit in dicta & personas testium. C. de test. l. vltim. quin expectauit tempus, quo mortui sunt illi, per quos probaret exceptionem pacti, vel consimiles super principali causa ab omnibus, vel sponte interpositae, vt pacti & huiusmodi. (Casualiter) scilicet, quia testes lite non contestata recipiuntur. Alicuius) electi non confirmati & consecrati. Vel dic, quod cuiuslibet electi & etiam confirmati & consecrati, puta si aliquis est in pacifica possessione episcopatus, & etiam forte fuit iam per multos annos consecratus, modo dicatur non electus, sed intrusus habuisse introitum, vel per potentiam ab initio, vel per simoniam, vel per dolum, nam hic si non fuerit contumax, procedetur contra eum lit. non contest. ad testium receptionem & sententiam, & hoc satis probatur per id, quod dicitur de matrimonio carnali, de quo etiam si sit consummatum agitur lite non contestata, secus autem si dicatur electionem tenuisse, & eum sponsum fuisse, sed tamen ad depositionem agatur propter crimen postea commissum, quia tunc quantumcunqe sit contumax super crimine, non debena testes recipi, nec in absentem fertur sententia. 3. q. 9. decernimus. sicut in matri¬ monse carnali dicitur, quando non agitur de foedere matrimonij. supr. eod. c. 1. pro contumacia tamen posset contra eum procedi. sup. eo. c. 1. ar. inf. de dolo. cum olim.

Iste §. potest intelligi etiam de confirmato & consecrato, sed contumaci. sequens § qui incipit ibi: si vero. aliter loquitur quando electus, & confirmatus est absens, non per contumaciam. tertius autem §. qui incipit, quod si forsan, loquitur de non confirmato.

Et Intelligo haec vera non solum in episcopis, sed etiam in alijs praelatis, qui sunt sponsi, vel qui habent curam animarum, cum ibi causa hic ass ignata subsit, scilicet, periculum in spiritualibus : in alijs clericis autem non idem, sed est procedendum contra eos: vt habes infr. de cleric. non resi. ex tuae. Alii autem dicunt & melius idem de cuiuscunque electione clerici agatur, quia & per longam moram clericorum in spiritualibus defectum patitur ecclesia. infr. de eo qui mit. in poss. eum qui. sup. de elect. statuimus. (Alicuius) electio, id est, quod electio non sit canonica, vel praelatus sit criminosus (Prohibitus.) Idem etiam si non opponitur gradus lege diuina prohibitus. inf. de resti. spol. literas. ( Contumax) contra non contumacem in hoc casu, nullo modo procedat: vt supr. cap. proxi. (Malitiose) inf. de cleric. non resi. ex tuae. ff. de euie. si dictum §. fi. contra tales enim credimus publicem proponi edictum, vel ad domum. inf. de cler. non resi. ex tuae. (Aliter) id est non per contumaciam & quod si forsan.) Iste §. sicut superior loquitur de absente per contumaciam (Si autem.) Iste §. loquitur sicut primi duo loquuntur, quando est absens, & non per contumaciam (Alii) praeter senes & valetudinarios, quasi dicat, testes alias legitimi recipsendi ( Spirituali) id est quod electio non sit canonica, vel etiam quod praelatus sit criminosus.

Diffinitum) scilicet, quod sit absens ex necessaria causa, puta infirmitatis semper ex pectandum est. 7. quaestio. 1. praesentium. Si vero sit absens per annum sine rationabili causa, & sine licentia subtrahantur es expensae authoritate superioris, & monetur per subditos, vel archiepiscopum, vt redeat, & si non redierit alius ponitur loco eius authoritate supersoris. Authentic. quando opor. epis. §. & illud. & Authen. de sanc. epis. §. interdicimus.

6 Ille autem qui fraudulenter se absentauit, si proposito edicto citationis intra sex menses non venerit, spoliabitur sua ecclesia, & aliter etiam punietur lite non contestata. infra de cleric. non resi. ex tuae. Vel dic statutum esse, quod nullatenus procedatur super accusatione sua, vbi accusatur de crimine criminaliter, nisi sententietur de crimine, nisi lite non contestata. 3. quaestio. §. dec etnimus. supra de iudic. capitulo primo. & sic bene respondet lectioni, quam fecimus in proximo §. Et facit etiam propter hoc, quod sequitur de matrimonio carnali, super quo non recipiuntur testes lite non contestata contra absentem, non per contumaciam. infra eod. c. §. si autem. posset tamen dici, & probabiliter, quod nisi causa probabili sit absens, episcopus iam consecratus vo eabitur per edicta, & nisi comparuerit procedetur contra eum non super criminalibus, sed super impedimento, quo dicitur electionem non valere ad sententiam diffinitiuam. argum. esus, quod dicitur in matrimonio carnali. infr. quim fil. sint legl. perlatum. & no. in §. sequen. si autem. Vel dic, quod is est sensus §. husus, quod si contra confirmatum, & non consecratum, vel non ordinatum proponitur alsquid contra personam, vel contra formam electionis, tunc non debet expectari, nisi per tantum tempus, in quantum debet consecrars vel ordinari, & de his temporibus not. sup. de electio. cum in cunctis. §. 1. & 2. & est ratio, quod tantum expectant, quia si tunc venerit quisque obiicere poterit, quod volet alioqusn remoueri deberet, vt in praealleg. decte. cum in cunctis. & sic etiam potest sntelligi §. sequens.

Expectetur) quasi dicat, non est necesse, quod electus citetur vt veniat petiturus confirmationem, sed tantum per sex menses expectatur, post electsonem quod hic satis expresse innuit. Vel dic quod loquitur, quando contra electum aliquid obiicitur & citatur vt respondeat, nam in hoc casu si per sex menses comparere distulerit procedetur, non obstante, quod non sit lis contestata, non obstante, quod est absens non per contumaciam (praesumatur). C. de repud. Authen. hodie. inf. de spon. in praesentia. 34. q. 1. cum per bellicam Propria) inf. qui filii sint legitimi. perlatum contra. Sol. dixerunt quidam ibi non sententiari de matrimonio, sed de legitimatione prolis. Vel dic, quod ibi recepit legitimas praesumptiones super morte viri eo mortuo, alius aduersarius constitui non potest. Vel potest dici, quod ille qui ibi fuit citatus, fuit contumax. Vel dic, quod sbi loquitur, quando malitiose aberat, vnde sufficiebat proponi edictum ad domum eius. infra de clericis non resi. ex tuae. secus vbi non malitiose, vt hic, & praesumitur malitia, si vxor nescit vbi sit. infra qui matri. accu. pos. capitulo primo.

Et intelligo hoc vltimum verum, scilicet, quod ponitur edictum ad domum vbi ex malitia est absens, vel vbi contumax est quo ad hoc quod procedatur ad sententiam diffinitiuam, nam quo ad missionem in possessionem procederetur ad edictum proponendum, etiam si non esset malitiosus vel contumax: vt notatur infra de eo qui mittitur an possessionem. si aduer sarius. dummodo non esset in prouincia( multi) 32. q. 7. illi qui. & c. neqo. & c. furiosi. inf. de spon. in praesentia.

Excessuum) sub hoc nomine excelsuum, comprehendit iurisdictionem super iuribus alicuius, quae malem occupata vel detenta dicuntur. infram de testibus. cum olim. 2. quaestio. 7. quapropter. & c. sequent. infra de simo. licet. infra de accusationibus. qualiter & quando c publicatio) id est, redactio in publicam formam ad aeternam rei memorsam. infram, de testib. significauit. Authen. de testib. §. penultimo. ldem fortem in publicatione testium. argumentum. C. de testa. publi. & l. instar. & fiet hoc modo, quia iidem testes dicunt qualiter interfuere contractui, & post iudex decernit dicta eorum perpetuo valere. infra de testi. Albericus. (vt tedio) Nunquid missus in possessionem in actione reali percipiet fructuss Respondeo sic, sed non lueratur, nisi in petitione haereditatis, & si sit filius famil. nepos, neptis & vxor, & non habeant aliud, vnde valeant sustentari. ff. ex quibus causis in pos. l. Fulcinius. §. pen. ff. vt in pos. leg. quae legit. venienti enim intra annum restitust etiam missus in possessione reali. C. de praescript. 3o. annorum, si quis episcopus. §. penultimo. similiter quia quis percipit fructus, & tamen computat in sortem. C de pigno. act. l. 1. C. de pac. pi. l. 1. & 2. q ipse reus terram colit & fructus colligit, & alius scilicet missus in posses. eos custodiet. ff. vt spon. largius cui. & hoc in iure personali, in reali autem tedio afficitur, quod alsus possidet. C. de praescti. 30. an. si quis episcopus.

Sed contra. infra eodem. §. vbi dicit, constituitur post an. verus possessor, sed expone, id est, incommutabiliter, & scias non esse necessarium secundum decretum, sed sufficere solum ex cursu temporis, si tamen petat, dari potest. infra de eo qui mit. in pos. cau. capitulo primo. sed in personalibue necessarium est secundum decretum, vt fiat verus possessor hoc modo, quia adiudicabitur vere possidere res illas, de quibus fuerat missus in possessionem pro mensura declarati debiti, & extunc faciat fructus suos, & praescribet. argumentum. ff. de dam. infec. si finita. §. si quis.

3 Alii dicunt quod in personalibus actionibus nunquam habet locum secundum decretum, sed procedetur ad vendicationem, vel ad impetrationem dominim, secundum quod nota. C. de bo. autho. iud. pos. cum proponas. & secundum hos, non habet locum secundum decretum, nisi quando fit missio in possessionem ex causa noxali, vel ex causa damni infecti. In causa tamen noxali, & damni infecti, secundum decretum constituit eum dominum, si reus erat dominus, si autem non erat dominus, dat causam praescribendi. ff. de damn. infect. si finita. §. lulia. ff. de noxa. act. generaliter. plus placet quod nota. circa hanc materiam. infra de verborum significatione. dilecto. in gloss. quod tamen. Immobilibus) secus in mobilibus, nam contra talem possessionem procedetur non admissa nominatione domini, imo tenens vel possidens rem, se defendere cogitur. ff. de rei vendicatione. officium. 12. quaestio. secunda. de rebus. 16. quaestio. prima. in canonibus. si autem petantur incorporalia sura, habet locum nominatio, vt nota. supra de maioritate & obedientia. inter. Nominare) si autem non anominarete, sed liti tanquam possideret se offerat, si postea vel ante litis contestationem, vel post contumax sit, & propter hoc decernatur possessio actori, non nocet domino, qui vere possidet quo ad possessionem vel proprietatem. C. si per vim vel alio modo. l. vlt. Sed il¬ ie qui litem suscepit, tenebitur ad interesse ante litis contestationem per actiomem de dolo, & post litis contestatiomem condemnabitur ad ipsam rem, cum habeatur pro possessore, si ille qui agebat reum non possidere ignorabat, vel melius ad litis aestimationem, vel secundum quosdam quantum in litem iuratum fuerit, vel ad interesse. ff. de rei vendicatione. is qui se ob. & l. sequenti. ff. si vsufruct. pet. l. finali. ff. de petit. haered. qui se liti. ff. de dolo. l. penul. Sed oppones cum absens possedit, per colonum, colono eiecto, dominus amittit ciuilem possessionem: vt ff. de acquirendis possessionibus. possidet. §. quod si seruus. quare non eodem modo amittit dominus possessionem, si per iudicem ablata est possessio illi, qui alieno nomine possidebat, & alii data, scilicet, illi qui missus est in possessionem, & tunc dominus absens debet amittere possessionem.

Sed respondemus tune tantum dominum amittere ciuilem, quando violenter eiicitur colonus: vt idem. §. dicit. secus autem quando per iudicem qui non intendit possessionem, vel ius alterius dare, & si intenderet non possessionem. C. si per vim. l. vltima. Alii dicunt etiam tunc possessionem amitti, sed iudicis officio recuperari, vel condi, ex I. praealleg. C. si per vim. l. vltima. & ideo iste specialis processus est inuentus in hoc casu, vt caueatur contra fraudes, quas possent machinari dominus, & ille, qui poss idet nomine alieno, quia dominus diceret, ego non possideo, & alius diceret similiter. Item quia multa benignitas fit possidenti in eo, quod alii denunciat, & in eo quod non cogitur respondere. Item quia multiplex est contumacia, scilicet tam domini, quam eius qui eius nomine possidet: Commodatarius autem & depositarius, & aluam qui solam detentionem habent, conueniri possunt rei vendicatione, vt procedant secundum tenorem istius decre. & vt simplicem tenutam dent solam sine possessione, quando ignoratur an in veritate poss ideant: quia si ante iudicium, vel in processu iudicii constet, quod non poss ideant, non habebit locum rei vendicatio, & sic intelligitur finis. I. ff. de rei vendicatione. officium. si enim praedicti nolint respondere, vel simpliciter dicant, nolumus defendere absen¬ tem etiam secundum tenorem istius decre. absoluendi sunt ab instantia iudicij, nisi vellent actores probare, quod possideant, & sic transferretur in eos possessio. ff. de rei vendicatione. l. penultima & finali. Attestationes autem si quae sunt & confefsiones, & alia acta iudicii snter commodatarium & actorem, praeter tenorem huius decre. non praeiudicat commodatori, quia inter alias personas & in alio iudicio habita sunt. infra, de testibus. veniens. Possidet) dicunt quidam siue ius habeat in re emphvteotarius, siue non, vt inquilinus, & huiusmodi. ff. de rei vendicatione. officium. Alui intelligunt de his tantum, qui ius in re non habent, nam illi qui habent ius in re, licet habeant tempus ad denunciandum domino, tamen ipsi non possunt se excusare, quin respondeant, imo plus est: quia ipse non nomine alieno possidet, sed suo imo agere potest interdicto vnde vi, si tali re spolietur emphyvteotarius, habet autem hic locum haec nominatio etiam si super obedientia quis conueniatur, vt nota. supram de maioritate & obedientia. inter. quia de facto vidimus, quare si procurator ad administrandum datus, vel ad negotia: vt supram de procu. petitio. possit dominum nominare, & dicimus quod sic, & procedetur contra eum secundum tenorem huius §. argumentum. quia defendere videtur: & si patiatur actorem in possessionem mitti. ff. de procur. l. prima. §. vltimo. & l. sequenti. Item procurator interrogari debet, an reus, scilicet, dominus suus possideat. ff. de procur. non solum. ergo a simili potest dicere, se alieno nomine possidere, procurator ergo vere ad causas hoc beneficium non habet. ( Producendo) per detentorem. (Dispositum) scilicet, praesentare se sudici. (Tanquam) hic vult dicere, quia sicut per litis contestationem interrumpitur praescriptso, sta per hanc citationem. (Dominum) quasi dicat, primo dabitur terminus colono, vt dominum perducat, & postea colonus ipsum dominum vocabit ( voluntate) contumacie. (Summatim) per iuramentum calumniae. supra de electionibus. cum dilecti. infra de restitutio. spoliator. literas. Principali) quae est de proprietate, & supra, maxime, quia & super possessione seruatur intra annum, alii dicunt hoc habere locum vbi lite non contestata fit missio in possessionem. C. de praescrip. 30. ann. si quis episcopus. sed vbi lis est quasi contestata, vt hic secus. infr. eodem. §. vltimo. quousque praescribat, praescribit enim decem annos inter praesentes, & viginti inter absentes, nam cum poss ideat authoritate iudicis, bona fide poseidet. ff. de acquirendis possessionibus. iuste. vnde vsucapit scieus alienum. ff. de noxal. act. generaliter. (possessionem) non tamen possidet ciuiliter, sed nec & naturaliter, quia prior possessor, non repellitur de possessione. ff. de damn. infect. finita. §. si quis ante. ff. vt in pos. lega. l. is cui. §. qui legata. solummodo enim custos est: vt mota. supram eodem. §. in alijs. & ex hoc apparet, quod ille qui missus est in possess ionem rei seruandae, potest vendicare rem. Et dicunt quidam, quod etiam ipse tenetur rei vendicatione, quia facultatem restituendi habet. ff. de rei vendicatione. officium. ff. ad exhib. celsus. §. primo. sed potest dici, quod facultatem restituendi non habet, quia tantum custodit, & tanquam custos est non tanquam detentor. argumentum. contra. ff. vti possidetis. l. is cui. §. missus. Sed expone quod ibi dicit ducendus est, id est, in custodia.

Sed in contumacem) secundum quosdam hic est. §. & respondet hic vel toti ei quod dictum est de missione in possessionem siue reali, siue personali actione. quasi dicat, & in reali & in personali facienda est missio in possessionem, vel in contumacem ete. & secundum hoc bene sequitur hic quod veniens intra anmum, vel post annum audietur iuxta distinctionem in alio casu etc. Alio casu) videlicet, in quo agebatur de remedio missionis in possessionem, vbi dicebatur, quod reus auditur, si cauerit iudicio sisti, & restituerit expensas, aliter autem si velles intelligere, quod missus in possessionem in personali actione secundo decreto vlterius, scilicet, post annum reddere non teneatur rem, in cusus possessionem missus est. Contrarium videtur. C. de distra. pig. si prius. vbi dicitur, quod debitor semper recuperat pignora, nisi sint distracta. ff. de vsucap. non solum. §. qui pignori. vbi dicitur, quod nullo tempore praescribitur pignus. ad idem. ff. qui satisd. cog. l. sciendum. §. creditor. Alii dicunt hic esse. §. & dicunt quod creditor etiam in personals actione post annum sit verus possessot. quia vlterius non recuperat pignus, & creditor non tenetur probare debitum post annum, sed tamen is, qui dicitur debitor, potest probare indebitum. Alii dicunt, quod si missus in possesssonem ex secundo decreto vlterius non recuperat debitor pignus, nisi soluat debitum quod probauerit creditor faltem per iuramentum suum, alias vsquoe ad triginta annos recuperat, scilicet, si non est missus ex secundo decreto, vel si vis intelligere quod totus §. loquatur de personalibus tantum alias dicere potest, quod inter realem & personalem actionem intra annum, & post annum dissimilitudo, & similitudo notari potest. Dissimilitudo in hoc nota. quia intra annum incipit in reali poss idere, & praescribere rem, in cuius possessionem missus est, quia habet iustum titulum. ff. de acquirendis possessionibus. l. iuste. & bo. fid. quia dicit & credit se habere ius in re, quod tamen non est in praetorio pignore, quod pro debito ass ignatur. ff. qui satisd. cog. sciendum. S creditor. ff. de vsucap. non solum. Item post annum nota. dissimilitudo, quia in reali missione in possessionem fit incommutabilis possessor, secus est de misso in possessior nem in personali, sed & similitudo nota. ante annum, & post annum. Ante annum, quia praestita cautione & restitutis expensis vterqe recuperat possessionem suam siue reali, siue per sonali actione sit actum. supram eod. §. in alijs. Item & post annum, quia sicut missus in possessionem in reali possidet, donec constet de proprietate, sic & in personali est in pos. donec de debito liqueat, & postquamm liquebit de debito ipsam rem im cuius possessionem missus est possidebit, donec de debito satis faciet. ff. de fur. creditoris §. si eum. ff. commo. in rebus. § vlti. ff. de leg. 1. filius famil. §. diui. ff. si ser. vend. is cui. ff. de leg. 2. filius. §. diui.