Titulus 22

CAPVT I. 1 Autbentica scriptura quae dicatur, & qua dicatur publica habes in numer. 2. quae autem priuata, in num. 3. 4 Quot requirantur testes ad proband. scriptu. ram per comparationem. An sit credendum iudici dicenti se talem dedisse sententiam, si eam non ostendit. 6 In litera contineri debet tempus rogati instramenti. lustrumentum non est ipsa obligatio, nec ex eo oritur obligatio, sed est tantum probatio obligationis, vel cuiuscunque alterius facti. Iastrumentum an possit praecipi, & an tale praeceptum instrumentum ab vno, omnibus praeiudicat. Notarius semper praesumitur rogatus & alet eius instrumentum licet in secreto ragatus fuerit. Natariusm debet in instrumtto apponere quod fuerit rogatus. 8 Non debet notarius eum rogatur secreto manere. Priuatae scripturae stabitur, si contra eum qui eam fecit, introductus, nec ipse neget. Scriptura quando negatur, cui incumbat probatio. 10 Creditur literis cuiuslibet de his quae facerae debet, vel potest ratione officis. Literis commendatitiis & aliis an credatur.

SI SCRIPTVRAM. Authenticam) authentica scriptura est, quae fit iudicis authoritate per quoscunqe vt acta iudiciorum. supr. de proba. quoniam vt quidam dicunt. Alum tamen in contrarium, vel quae fit per publicam personam, & sine authoritate iudicis, cum subscriptione duorum vel trium testium. in Authen. de instru. cau. §. sed instrumenta. & C. de tabel. l. 3. li. 10. C. de dona. in donationibus. sup. de testi. cum a nobis. Vel quae authenticum sigillum habet cum totidem subscriptionibus. sup. de procu. c. 1. inf. c. proxi. sup. de testi. cum a nobis. nisi in leuibus, vbi creditur etiam sine subscriptione testium, cum non sint multum praeiudicialia, qualia sunt 21. q. 2. curae. ps. dist. c. 1. 2. & 3. 72. dist. per totum. & 73. distinctio. per totum. argumentum. 97. dist inct. nobilissimus. Iltem non est necessaria subscriptio testium in instrumento priuato, quod quis de facto suo facit. ff. de procuratorib. si procurator. dummodo constet suam esse scripturam. C. de non num. pecu. qui fidem. & Authenti. contra qui propriam. Itemt etiam a vbi consuetudo est, quond sine subscriptione testium credatur. infr. eodem, cum dilectus. Quidam etiam dicunt authenticam, quam facit priuatus cum subscriptione testium. C. qui pot. in pig. hab. scripturas. in Aut hent. de instr. cau. §. si tamen quisquam, sed verius est quod priuata est.

2 Item publicam scripturam appello generaliter omnem scripturam, cui creditur sine alio adminiculo de iure, vel consuetudine speciali. infr. eodem, cum dilectus. si autem esset specialis consuetudo praeter scripturas tabellionum, & acta iudiciorum, omnes scripturas reputo priuatas, cum ad hoc officium non specialiter sint deputatae personae, per quas factae sunt. Et appello publicam scripturam quae sine adminiculo viuae vocis alicuius notarij, qui forte mortuus est, vel testium qui similiter mortui sunt authoritatem habet. in Authentic. de fide instrument. §. sed & si. & §. si vero. colla. sexta. oportet tamen si negetur nlum qui instrumentum confecit, fuisse notarium, quod constet eum fuisse notarium per testes, vel per publicum instrumentum: Crederem autem, quod sufficeret si per testes probaretur, quod publice officio notarii fungebatur. ff. ad Macedo. l. tertia. in principio. ff. de officio praesidis. l. Barbarius. C. de test. l. prima. Idem forte b& si appareant instrumenta per eos facta inter multos super contractibus legitimis, quae firma maneant & sine contradictione, nec credunt aliqui in hoc casu sufficere duo instrumenta, imo tot quod bene appareat eum commune officium omnibus gerere.

Priuatam autem dicimus, quae fit a non publicis personis, & non habet per se authoritatem, nisi aduersarius hoc confiteatur, vel nisi per collationem alterius scripturae subscriptionis eiusdemque aduer sarii & testium, qui subscri pserunt probetur contrarium. C. de proba. instrumenta.

Ad hoc autem, vt valeat per com. paratsonem probari instrumentum, eper. tet in illa scriptura, in qua fit comparatio, quatuor testes esse subscriptos. Authentic. de fide instrument. §. si quis igitur. Idem dicimus, quod si subseribantur testes in instrumento, vel literis epsscoporum, vel non subscribantur.

Item quod credatur literis Abbatum, vel archidiaco. vel aliorum praelatorum, de his quae fiunt extra iudicium, & quantum credatur eis, scilicet, vsque ad quam summam, & inter quas gentea totum relinquitur consuetudini, & consuetudo talis scripturas publicas facit. argumentum. infra eodem, cum dilectus. argumentum. C. de eman. l. 1. 9. q. 3. conquestus.

Sed obiicies nonne ius statuit credendum literis episcoporum, 11. quaestio. tertia. curae. supr. de probationibus. post cessionem. & supram, de treuga & pace. cap. primo.

5 Sed potest dici in excommunicatione speciale, propter periculum participationis. inf. de rap. cap. primo. alian autem constat, quod si episcopus vel alius dicit, talem sententiam dedi, vel sic citaui non est credendum, nisi sententiam ostendat vel citationem. sup. de probationibus. quoniam. C. de arbi. ne im arbitris. in Authenti. de haered. & fal. §. si vero absunt. in princip. 1. col. & sic de caeteris, quae in iudicio contingunt, im quibus non creditur literae episcopi sigsllatae, sed tabellioni tantum, vel duabus personis ad hoc deputatis.

Et sic intelligo dictum decre. sup. de probat. quoniam. in alijs autem instrumentis, quae extra iudicium fiunt, vt de contractibus & consimilibus caueant illi, qui sigillare debent, ne aliquid in literis apponant, nisi quod iniuncntum est im eis apponere, non enim credimus, quod de his quae vident, facere possunt literas, nisi iniungantur eis. Authen. de tabel. §. non autem. vel ab ambobus contrahentibus, vel ab altero tantum, vel etiam a quolibet altero, si forte ei prodesse poterit, sed instrumentum non proderit, nisi ei mandauit. arg. quia res inter all. acta non prae. C. res inter alios acta. per totum. & etiam potest intelligi. C. de proba. ad probationem.

Item non debet compelli litera. i. sigillum apponi, nisi in praesentia praelati. vt in praedi. §. in Authen. de tabel. § nos autem. ltem debet praelatus certae perso¬ nnae sigsslum committere, veruntamen si per alium sigillari faciat, nihilominus valet instrumentum, sed puniendus est praelatus. in Authen. de tabel. §. per tabellio. nem.

6 Item continere debet litera tempus rogati instrumenti. in Authen. de tabel. S. illud quoqo. colla. 4. quod debet esse idem cum tempore celebrati contractus. Si enim aliud esset, scilicet, quod ferret testimonium de praeteritis, non valeret. inf. de coha. cler. tua. Alii tamen dicunt, quod instrumentum praeceptum ab vno, omnibus praeiudicat, vel potius est omnibus sufficiens probatio, quia seruus publicus est, obligationes enim prodesse & obesse dicuntur partibus, non instrumentum, quod non est obligatio, nec ex quo oritur obligatio, sed est tantum probatio obligationis, vel cuiuscunque alterius facti, ad hoc. ff. rem pup. sal. fo. l. 2. 3. & 4. 1. respon. Vel potes dicere instrumentum non nocere, nisi his inter quos fit, & hoc etiam alijs non nocet, dicitur enim fieri inter contrahentes, licet non ambo, sed alter tantum, vel etiam quisque extraneus, cuius tamen intersit, & iudex praecipiat instrumentum. Quidam tamen dicunt & bene, non posse praecipi instrumentum ab extraneo, imo nec ab vno contrahentium, nisi ambo consenserint. argumentum. pro eis: quia nec aliter est contractus, vel distractus vt patet. ff. de pactis. l. prima. §. & hoc pactum. & l. ab emptione. C. de act. & oblig. sicut in initio. Quid enim interest cuiusque extranei quantum ad ius contrahentium praecipere instrumentum de alterius facto.

Et hoc verum est in contractibus qui fiunt de voluntate partium: in alijs autem, quae non fiunt etiam de consensu partium, vt testimonium, sententia, protestatio, exceptio, contradictio, appellatio, & similia, sufficit mandatum illius, qui illud fieri facit, & quod hoc sic obtineat, satis probatur ex tenore iuramenti, quod praestant notarim in susceptione sui officij, scilicet de his, quae videbunt & audient fideliter conficient instrumentum, secundum quod eis a partibus, vel a iudice iniungetur, tamen contrarium videmus de facto obseruari, quia quicunque tabellioni praecipit, quod faciat instrumentum ipsum conficit, sed non fit bene, & potest esse ea ratio pro his, qui sic indifferenter faciunt, quia non ratione praesentis interesse fiunt instrumenta, sed quia poterit interesse, & vix est aliquid de quo non possit cuiusquoe interesse habere instrumentum de eo quod agitur.

Omnibus inspectis plus videtur inniti ratione, quia siue ab vno contrahentium tantum, siue ab eo etiam, cusus nihil interest possit praecipi fieri instrumentum, & quod tamen valet instrumentum a publica persona sic factum, quia hoc non prohibetur a iure. ff. de probationibus. ab ea parte. Item pro his est. ff. de iur. fis. l. in fraudem. §. ex his. & §. sequent. tamen ille, qui non praecepit, non potest agere, vt sibi edatur, nisi procurator suus hoc praeceperit. ff. de eden. si quis. §. ex hoc edicto. interest ergo cuius libet, vt praecipiat fieri instrumentum, vt sic possit editionem ipsius petere, quae aliter sibi denegaretur.

Item nota vtile esse, quod tabelllo semper scribat in instrumento se rogaatume, quia si mortuus esset notarius, vel non recordaretur de rogatione instrumenti, pro nihilo esset instrumentum. Si autem viueret tabellio, credendum est sufficere solum ipsius testimonium. arg. Authen. de tabel. in prin. Authen. de fid. instru. §. si vero neqe. Alii tamen dicunt, quod praesumitur semper rogatus. arg. C. de contrahen. & conmit. stip. l. 1. insti. de fideius. §. fi. Item b quod cum officium tabellionis sit publicum & commune, quando rogantur, non de bent secreto manere, sed bene debent quaerere omnia, vt sciant quod agatur, in Authen. de tabel. §. nos autem.

Sed si contrarium fiat, nihilominus credimus instrumentum valere, sed magna est suspicio contra illud, quia si occulte rogatum est, & notarius puniendus est. arg. inf. vt eccle. benefi. vt nostrum. Sed obiicias suspectum est instrumentum, ergo obiiciendum, nisi producens illud, per alias probationes approbauerit. C. de proba. iubemus. C. eo. tit. l. fi. & ff. co. l. 1. Sol. ibi loquitur quando scriptura vitiata est, vel alias suspecta ex sui forma vel rasura. C. de edict. dius Aadri. tol. l, finali. & infra eodem, ex literis. & cap. inter dilectos. Alsas autem secus, quia si aliquae suspiciones adsint, tamen durat & valet, nisi alias contra illud probetur, nec propter suspicionem cassandum est. argumentum. 2. quaestio. prima. cap. primo.

Item not. quod si priuata scriptura introducitur contra eum, qui eam fecit, nec ipse neget, ei stabitur. ff. depo. l. pu. §. fi. C. de non nu. pec. generaliter. nisi in mutuo, vbi habet excipiens biennium antequam valeat. C. de non nu. pecu. in contractibus. in prin. si autem neget esse suam scripturam, hoc oportet probari, & postea procedatur, sicut legitur. C. de non nu. pecu. cum fidem. & Authenti. eontra qui propriam. Si vero de alio agatur instrumento, quo alius fecerit, si negatur scriptura esse eius, cui asscribitur, hoc ipsum probari oportet. Si vero certum sit, eam suam esse scripturam per sigillum, vel also modo, sed si dicatur, non ei credendum seruandum est, quod dictum est sup. scilicet, quod non est credendum ei, nisi tabellio, vel nisi a consuetudine introductum sit, quod credatur, nisi in casibus, quia actis cuiuslibet iudicis creditur. supr. de proba. quoniam. 9 Item creditur literis cuiuslibet de his, quae facere debet, vel potest ratione officiim, vt si archiepiscopus ad concilium citet. 1§. dist. si quis me: vel de consuetudine alias ad consecrationem episcoporum. 65. dist. non debet. per literas etiam episcopos alienae prouinciae vocabit ettam simpliciter episcopus, vel si cum citet canonicos ad electionem faciendam. sup. de elect. cum inter. vel si conuentus licentiat aliquem monachum. 19. q. 3. statuimus. vel si episcopus mandat vitari exconmmunicatos. 11. q. 3. curae. & idem est in literis conmmendatitijs. 71. dist. per totum.

Item & de his, quae ratione officii facere non debent aliquando creditur, vt in episcopis qui dant literas testimoniales de ordinibus, vel moribus alicuius. sup. de cleri. pereg. c. 1. & 2. Et idem dicerem in procuratore ad impetrandum & contradicendum constituto. sup. de rescrip. c. nonnulli. & in omnibus alijs, vbi nullum vel modicum praeiudicium alii generatur, nam in praedictis casibus, & si non constet sigilla eorum esse qui scribunt, vel etiam si modicae authoritatis homines scribant, creditur eis, vt de consuetudine generali & potissimem speciali romanae curiae obseruatur. C Ad exemplaria) nisi sint publicata: vt not. sup. de test. Albericus. repete quae diximus inf. de verb. signif. abbate.

CAPVT II 1 crediturseripture fadae mana pabliar etian mortuis testibms in eadeseriptis 2 Non sufficit sigillum apponere cbartae, nisi in qui apposuit dicat, se illud apposui Sigillo alieno quando liceat sigill. Cause propter quas sigillum & subscriptie apponuntur literis. Sigissum qua de causam instrumento sit appositum, & cuius sit, semper in litera debeo exprimi.

Episcopus non intelligitur alieno sigilo si gillare, quando signat sigillo ecelesiae Quod ius ciuile vocat annulum, boc Canonistae vocant sigillum, & ille cuius est sigitlum dat authoritatem sigillo, & sigillum dat fidem scripturae, & scriptura contractui. 3 Decretum seut authoritas non inter ponitur de futuris.

An & quando postit episcopus sigilum suum alii committe

SCRIPTA VERO AVthentica. Hic not. illas scripturas dici publicas, quae habent sigillum, vel quae fiunt per tabellionem, etiam si non eis fides adhibenda, & alia authentica, qualia sunt omnia, quibus fides adhibetur, & possunt dici omnia authentica publica, sed non econuerso, vel melius se habent vt excedentia & excessa, vel Authem. scriptura, hic dicitur originalia, siue manu publica scripta sint, siue non. vel scripturam authenticam dicit acta iudi. vel hic dicit scripturam authen. quae habet subscriptionem testium & contrahentium.

Publica.) NNot. quod ex quo scriptura est facta manu publica, vel sigillum authenticum habet, etiam mortuis testibus ibidem inscriptis, creditur illi scripturae, vt hic dicit, dummodo non sit in aliquo vstiata, vel vituperata, vel suspecta, vel calumniosa. C. de edict. diui Adri. tol. l. fi. Authen. eo. tit. §. si vero moriatur ille tamen contra quem producitur instrumentum, potest illud dicere falsum. C. eo. si vereris. l. fi. Si vero scriptura est aliquo modo vitiata, vel suspecta, vel calumnic sa qui producit causa, debet eam probare veram. C. de proba. iubemus. ff. eo. l. 2. & secundum hoc intelligi potest. inf. eo. cum inter dilect. scripturae autem priuatae non creditur, nisi testibus vel comparatione literarum adiuuetur. eo. §. si vero. ff. de proba. instrumenta. Idem forte dicendum est in forensi instrumento. ar. contra. ff. de dona. in dona.

Sigillum) non sufficit sigillum apponere chartae, nisi ille, qui apposuit sigillum dicat se illud apposuisse. ff. de test. l. pen. C. de test. si vnus. & l. hac consultissima. & l. in testamentis. & l. iubemus. & inf. de sen. & re iudi. cum inter. videtur etiam sufficere, si loquentium in charta, vel contrahentium contentorum instrumentorum sigilla apponantur, etiam si non dicant sigilla nostra apposuimus. arg. C. arbi. tute. l. fi. & inf. eo. c. inter dilectos. qualia sunt sigilla episcoporum, & aliorum praelatorum, vt quidam dicunt. & 11. q. 3. c. curae. 19. q. 3. statuimus. 97. dist. nobilissimus. sup. de eo qui mit. in pos. cum sicut. sup. de elect. cum inte. ff. de custo. reo. diuus. sup. de prob. tertio.

Non tamen dicimus quod sigillis infersorum praelatorum ab episcopo non creditur, nisi hoc haberet consuetudo. inf. eo. cum dilectus. nisi forte habeat iurisdictionem, quia tunc in his quae sunt iurisdictionis suae instrumenta cuiuslibet iudicis ordinarii vel delegati reputarem autem. arg sup. de test. cum a nobis. & mot. quod debet quis sigillare proprio sigillo, si habet, & tunc non valet, si alieno sigillat, nisi ex causa fiat, vt sequitur, quia mec etiam prodest suo sigillare, quando est ad aliud officium deputatum. inf. de app. significauit. Si autem nullum sigillum vnquae haberet, vel saltem tunc cum sigillare oportet, non haberet sigillum poterit alieno sigillo sigillare, sed tunc etiam necesse est hoc ipsum dicere, scilicet, cuius sigillo signet, & quare alterius sigillo signet, & est ratio in l. quia turbatum esset sigillum. ff. de test. ad testium.

5 Est & alia ratio, quae est efficacior videtur.lict vbi, & a quo, & ex qua causa signatum est instrumentum discerni possit, quia sigillum & subscriptio ex multis causis apponuntur literis, Verbi gratia, in signum consensus. 12. q. 2. sine exceptione. sup. de procu. c. 1. ff. de pig. fideiussor. §. fi. & l. seq. Quandoque etiam apponuntur in signum testimonij. ff. de pig. actio. l. Caius. Et in signum praestantis authoritatem. 12. q. 2. cum redemptor sacrorum. Quandoquoe in signum confirmationis. inf. eo. c. inter. & multis alijs causis potest sigsllum vel subscriptio apponi, vnde apparet, quod semper in litera debet exprimi, ad quid sigillum apponatur, & cuius sit, & a quo apponatur. arg sup de transact. c. fi. 20. dist. c. 2. sup. de libe. obla. c. fi. Sed si in literis non dicitur qualitercunque, dummodo hoc scire possit videtur sufficere, imo si in alia authentica scriptura, & etiam alterius hominis contineatur aliquid, per quod possit sciri ad quid, & am quo appositum est sigillum sufficit. 1. de confir. vti. cum dilecta. inf. de fideiu. peruenit. Nec quaero qualis sit ille, qui scripturam facit, putarex, vel infimus homo, sed quia eius nomine literae mitterentur, dummodo sigillum sit personae authenticae, cum sigilium sit quod authoritatem praestat scripturae, nde sl esset talis persona, quae non principaliter, sed secundario authoritatem praestat scripturae, vt est testis, contractus contenti in illa charta, quae non principaliter, sed secundario testimenio authoritatem praestat, non est tunc necesse sigillum appositum esse authenticum, sed suf. ficit qualecunqe, dummodo characteres habeat vt in ea. l. ad testium. §. penul. nec exigitur, quod sint ibi literae dummodo alias certum sit de sigillo, sed si sint, oportet quod possint legi, vel in totum, vel in tanta parte, quod indubitanter intelligantur, quid velint dicere. inf. eo. inter. Cum corrigia autem vel alia re, quae non sit sculpta ad signandum, sigillari non poterit: vt in ea. l. ad testium. ff. de aur. & arg. leg. l. argento. S ornamenta.

Episcopus autem non intelligitur alieno sigillo sigillare, quando signat sigillo ecclesiae. 93. dist. in nomine domini. arg. 7. q. 1. scire. Item not. quod ius ciuile appellat annulum, & nos sigillum. ltem non est vis, an in litera loquatur ille, qui se obligat vel aliquid aliud faciat, vel ille qui sigillat. De his autem quos constat in schedulis vacuis aliquid scribere, crederem non esse falsarios, vnde ex quo schedulam sigillatam eius fidei commisit, ex prima facie, quicquid in ea dicitur, creditur commisisse. argu. ff. conmmo. cum quis. §. fi. crederem enim quod illud mandauit, quod scriptum est, dummodo tale sit, quod ibi scribitur, ad quod procurator constitui possit. Si tamen probaretur, quod aliud scripsit, quam quod mandatum fuerit, quare vt fal sarius puniretur. Alii tamen dicunt, quod in eisdem schedulis nihil poterit ponere, quod alium obliget, nisi illum cuius est sigillum, alijs autem contrarium videtur, scilicet, quod nunquam licet schedulas vacuas scribere, nam ille cuius est sigillum, dat authoritatem sigillo, & sigillum debet dare fidem scripturae, & scriptura contractui.

Sed quando incipiet dare, vel quomodo potest dare, cumque scriptura non fuerit facta, quando sigillum apponitur, sed posteaies autm quod non est, fidem dare non potest. argu. sup. de consti. cum accessissent. cum suis concor. & ff. de contrahen. emp. l. fundi. & l. rutilia. sed nec decretum, vel authoritas non interponitur de futuris. ff. quod cususquoe vni. item. §. 1. Item authoritatem quomodo praestabit ei, qui ignorat quae tantum cum causae cognitione praestari debet. ff. de offi. proc. nec quisquam. §. vbi decretum. & 3. q. 3. spatium.

Sed dices bene praestat authoritatem res praesentis, nam mandatum quod fecit portanti schedulas praesens fuit. Sed respon. sigillum non praestat authoritatem mandato vel contractui, sed scripturae vnde bene dicitur haec scriptura authentica, non tamen de contractu quem continet fidem facit, imo & cum hoc procurator possit scribere quicquod vult in hac schedula, non sigillum ei praestat authoritatem, sed ipse scribens. ltem adhoc quod non valet probare aliquid contra hoc instrumentum, videtur sufficere quod dicit Authen. de tabel. §. nos autem credimus. & §. seq. vbi dicitur, quod tabellio qui dat authoritatem instrumento debet interesse, quando completur, & debet audire totum negotium, vt sciat respondere, si interrogabitur. ad idem Authen. de tabel. §. propter tales. eodem modo dicendum est, & de illo cuius est sigillum, cum haec duo hic aequiparentur. Item multae absurditates possunt sequi de talibus schedulis, quod enim si moriatur ille, cuius est sigillum anteque sigillum apponatur, & etiam fortem eo ignorante fuit sigillum appositum, Item quid si inimicitiae oriuntur. Item quod praedictae literae non paiudicent probatio constat quod is cuius nomine confectae sunt literae, vel sciuit de eo, quod in eis scribitur. Si enim constaret eum scire, vel mandasse de certo scribendo, tunc forte secus dicendum esset, sed forsan de prasumptione iuuabis te, puta quia danda chartam vacuam videtur dedisse potestatem quicquod vult scribendi. ar. ff. de poenis. l. 2. ff. de contrahen. emp. clauibus. cum multis concor. quas habes sup. de consue. c. 2. Sed certe si diligenter dictas leges inspiceres non sic praesumeres, quia vt in eisdem legibus euidenter apparet, quando ex donatione alicuius res etiam aliud, vel ratione loci, vel temporis, vel contractus dedisse intelligor, vnde si dedi claues iuxta horreum, videor dedisse quae in horreo sunt. ff. de contrahen. emp. clauibus. vel si obligo instrumenta, videot obligasse nomina in in¬ strumento contenta. C. quae res pig. obli. pos. l. 1. Item si reddo debitori instrumentum, in quo continetur substantia debiti debitum remisisse videor. ff. de pac. l. 2. Secus si pignus redderem. ff. de pactis. postquam. at hic nihil tale est, vnde non videt magis praesumendum de vno mandato, quoe de alio, maxime cum ex multis causis sigilletur, vt dictum est, & sic apparet hic, quod non potest iuuare praesumptioni.

Confitemur tamem, quod episcopus potest committere fideli personae sigillum suum, & secundum potestatem sibi datam, poterit illo sigillo sigillare scripturas, de his quae pertinent ad episcopum, puta facere commissiones causarum, citationes, confirmationes, & generaliter de omnibus alijs quae commissa sunt ei, poterit scripturas sigillare, etiam si praelatus ille non videat literas, sicut Papam, & alios praelatos & principes suis cancellarijs haec committere videmus. infr. de crimi. fal. dura.

Sed in contractibus aliorum non poterit nomine episcopi sigillum testimoniale apponere, nisi viderit, cum testimonium sit tantum de visu, vel de his, quae plene nouerunt. 3. q. 9. testes. & per totum. & sic loquitur Authen. de tabel. §. nos autem, etc. posset tamen dici, quod etiam testimoniale sigillum apponere potest, vbi de hoc consuetudine est, non quod contractus intelligatur habere testimonium ab episcopo, sed ab eo, scilicet cancellarso, qui apponit, fingitur est esus sigillum sicut & sigillum ecclesiae, episcopi fingitur. 73. distin. in nomine. tamem bene dicunt exprimere in litera cuius nomine apponitur, scilicet, an episcopi vel officialis.

CAPVT III. 1 Originale priuilegii an propter rasuram readatur suspectum

EX LITERIS. (Iudicat) repete, quod diximus inf. c. inter. in glo. quae incipit, secus satis ( iudica) bene dicit & si cum erratum esset in facto, & nulla esset ibi abrasio, vel correctio facta, tum per eas procedendum esset, licet non secundum eas. supr. de rescri. sur literis. Et priuileg.) secus de alijs rescriptis contentis sic, vel etiam gratiosis, cum ibi posset esse fraus: vt potest colligi. sup. de rescri. super literis. sedes. & c. ad aures. & c. pastora. & c. cum adeo. & c. constitutus. & c. significante. & c. Rodulphus. Priuilegium.) confirmatorijs. secus autem de originalibus, ibi enim si inuenirentur rasurae in possessionibus suspectum esset priuilegium, sicut instrumentum contractuum, donationum, & huiusmodi, ex eadem causa redderetur suspectum (Abradi)per cancellarium, & alios officiales curiae, si enim per alios fieret falsarii essent.

CAPVT IIII.

ACCEPIMVS LITE. ras. Forte per suas literas petebat ipse abbas, quod non cogeretur portare sua priuilegia ad vrbem, & etiam quaedam alia super quibus Papa hoc scribit. (Arg.) inf. eo. c. proxi. C. de fide instru. l. vlt. 96. benem quidem. Venerit ( Archiepiscopus.) Arguendi. 4. q. 5. c. 1. C de inge. manu. diffamari. inf. qui filii sint legi. lator. C. qui accu. pos. qui ea. ( Vacilsare) propter hoc, quod archiepiscopus ea arguit falsitatis, sed si ex alia causa appareant suspecta, hoc bene licet. (Ob. seruari) qualiter agatur de false: not. supde prob. licet. in prine¬

CAPVT V.

CONTINGIT. (Interdum recitetur) scilicet, totus tenor, ideo autem totus recitari praecipitur, vt audientes totum intelligant, in alijs capitulis contineatur aliquid purem vel sub conditione, & si in totum, vel in partem id capitulum sit reuocatum, vel aliqua pacta adiecta sint circa. c. de quo agitur. ff. de eden. l. 1. §. edenda. ( Solummodo). C. quemad. te: ape. l. 3. §. 2.

CAPVT VI. 1 Potest proliatus res vendicare, pvel petitorium tam incaeptum prosequi. 2 Libellus etiam contraprocuratorem concipitu 3 Qomodo instrumentum ex rasura reddatur pectum officium suum necessarium (vt iudicandi) non debet alicui esse damnosum. 4 Quemadmodum non tenet sententia ex falso instrumento lata ita nec priuilegium ex fass causa vel ex false instruments concessum Confirmatoria meliora sunt quam qua sunad instar: vide de priuilegio concesso ad instar in num. 6.

INTER (Petebat) petitorio agit, quia nec possessionem, nec expoliationem allegabat, quod est necesse in interdicto. ff. de vi & vi arma. l. 1. in princ. & §. interdictum autem.

1 Sed non videtur hoc posse stare, quond petitorium intentaret seu vendicaret rem, quam obtinuerat in iudicio possessorio per sententiam episcopi Veronens. sup. de seque. pos. c. ad hoc. Contra id quod est. C. de alie. iudi. mu. cau. fac. l. 1. & insti. de act. §. 1. & sup. de iudi. examinata. Sol. licet obtinuerit per sententiam, non tamen habuit possessionem corporalem, & ideo quantum ad hoc, parum profuit talis sententia. inf. de sen. & re iudi. cum aliquibus. Vel dic, quod habuit, sed post archiepiscopus monasteris um esecit, vt dicit decre. praealle. ad hoc. & inde est, scilicet, quia possessionem non habebat, quod petitorium intentare potuit, vel dic, quod a principio monasterium intentauit petitorium & possessorium, & re. pos. & hoc etiam dicit decre. praealleg. sup. de sequest. c. 1. ideoque nihil impedit quominus spoliatus possit res vendicare, vel petitorium prosequi iam incoeptum.

Procuratore.) Not. concipi libellum contra procuratorem. no. quod procur. episcopi petit nomine ecclesiae. ( Obtinuerat) sup. de seque. pos. ad hoc. (Saluo) nihil operatur haec clausula. (Molestabit) quasi ad ipsum pertinerent iure suae cessionis, haec tamen sententia parum poterat obesse Medio. ecclesiae, nisi forsan ex donatione nepotibus ipsius se defendere vellet. ff. de ap. a sententia. Item ex hoc quod dicit molestabat, videtur quod vti possidetis, & sic tantum possessorium intentabat, quare non obstabat successori archiepiscopi, quominus agat de petitorio: vt not. inf. eo. in gl. sed nonnne etc. Confirmabat) tanquam dominus donationem factam vasallo vtilis dominij, quae donatio vtilis dominii non tenet sine licentia domini facta, & hoc confirmatur, confert autet dominium directum, quod penes dominum remanet, vt in constitutionibus Federici imperialem. ar. C. de iure emphy. l. vlti. de do. pasto. inf. de do. inter vir. & vxo. nuper. aliter tamen exponitur & melius, non enim credimus, quam a se dominus voluerit per haec verba directum dominium abdicare. (Testes) de alijs testibus loquitur hic, quam inf. e. vbi dicit, nec attestationes etc. cum loquitur de testibus inductis coram deleg. ab Innoc. & productis ad probandum praescriptionem, & famam, ibi autem de productis coramarchiepiscopo cognoscente ex delegatione imperatoris, & productis ad probandum legitimam donationem factam fuisse, vt ibi dicit. A 60. an.) & ita non possedit, nisi io. an. quod non prodest. 16. q. 3. quos act. Vel dic, quod vult dicere, quod aliqui testes dixerint, quod possideat a 6o. an. circa. & intelligo continuo. Alii testes dicunt, quod possedit a 30. an. & sup. intelligo per modicum tempus vltra 3o. an. Sed secundum hoc videtur tutus praescriptione, sed dic, quod licet visus fuerit praescriptionem probare, non tamem probauit. (Consumptum) id est, subtiliatum vel corrosum pergamenum propter rasuram vel alio modo.

Annotatione) satis in loco suspecto. ar. ff. quemadmo. test. ape. l. 2. C. de contrahen. stip. optimam. Similiter suspectum est, si sit rasura in nominibus, vel iudicis, vel actoris, vel rei, vel rerum super quibus est litigium, vel in data, vel in narratione, siue conclusione suris, vel in remotione appellationis, vel inchoatione testium, vel in ass ignatione termini, & in multis alijs, quae discretus iudex intuebitur, & si contra has suspiciones apparent aliae in contrarium, iudex ea attendat. Item magis videtur suspectum propter rasuram quam propter consumptionem. Recentio) suspicionem adducit non probationem, cum in charta vetusta possit scribi nouus contractus, & super hoc cum alijs, quae tanguntur hic, vel aliquis eorum praesumptiuem aduersarium onerat probatione, quod sic valet. (Sigillum) hoc sufficiebat. Cum mitra induta sceptrum integra cera) vehementiss imae sunt praesumptiones, nisi sufficientes probationes, vnde statim sequitur praesumebatur, non probatur, vel licet etsam singulae per se non sufficerent: tamen omnes simul suf. ficiebant vel aduersarium probatione onerabant, scilicet priuilegium esse verum. (Nullae aliae) sufficit ad probationem (sed cum) hoc sufficiebat ad probationem (duae) & ita non probatur Luitardum dedisse, cum nullum priuilegium haberet abbas, quod ipsius mona. exprimeret, & sic non poterat eius donationem allegare. (Ab inferiori) vix possit hoc sufficere ad probationem, sed ad praesumptionem faciunt & sigilli) quod non erat pendens, sed qui chartae adhaerebat, & hoc sufficit ad probationem (sed ad ipsum) hoc sufficit ad probationem. (Publica) si enim tempore donationis fuisset donatio per manum tabellionss scripta, & idem chartae sigillum appositum, dummodo subscriptionem testium haberet etiam amisso sigillo validum remanet instrumentum. ( Authenticae) quia non erant ibi literae legibiles, nec etiam erat integrum. (Media) non sufficit ad probationem cum in hac medietate possit contineri nomen & dignitas. (Medietas) hoc sufficit ad probationem. (Literae) subscriptio. (R ecentior videbatur) haec suspicio non sufficiebat ad cassationem, sed ad probationem trans ferendam in aduersariu. ( Mentio) non est sufficiens probatio cassationis, sed praesumendum est, quod si habuisset quod priuilegium inseri fecisset. Inter alios) sed nonne, quia sciebat causam suam agi, imo quia ipse iudex erat, & pro monasterio iudicabatur, sibi praeiudicium fecit. ff. de re iudicata. saepe. ff. de pig. fideiussor. Iespondeo non, & infr. de sen. & re iudicata. suborta. Nec obstat lex saepe, quae loquitur quando me sciente agebat ille, quem de iure poteram prohibere, vt si creditor agere patiatur debitorem, & in alijs exemplis positis in l. praedicta. vel si quis nomine meo agat, & eum non prohibeo, cum valeam prohibere. At archiepiscopus nec sciebat rem suam, quando causam diffiniuit, & etiam si sciret prohibere non valebit, quominus iure suo, vel quod sic saltem credebat suum vteretur, si vellet, vt in ea l. saepe dicitur, in fine. Nec obst. l. si fideiussor. quae loquitur quando pars sciens rem suam obligari subscribit instrumento authoritatem praestans obligationi, secus autem si faciat tanquam iudex, vel tanquam testis, vel alius quilibet officialis, cum nulli debeat officium fuum esse damnosum, & ex sententia non habet ille ius, nec ex testimonio, sed tantum declaratur ius pristinum. ff. de pig. act. Caius. ff. si ser. vend. l. sicut. §. sed si quaeritur. item sicut apparet in hac decre. in princ. archiepiscopus tantum tulerat sententiam super possesso. vnde non fit ei postea praeiudicium in petitorio, Vel dic, quod ex nouo iure peruenerat ad ecclesiam Medio scilicet post sententia( & in alio) hoc non noceret secundum quosdam si essent publicatae falsum dicit haec gloss. imo idem esse debet, & si publicatae essent, publicatio enim nihil facit, nisi quod prius non erat Authenticum modo est Authenticum, & valet inter personas, inter quas est actum, & quando ad idem agitur. (Vnde ) ex quo priuilegio petitionis, quae forte talis, vel consimilis petiit tale monasterium, vt sibi donata tali comite confirmare dignaremurdintelligatur.) ff. de reb. dub. quoties. inf. de verb. sig. Abbatec confirmari) ff. de iurisdi. om. iudi. & quia. arg. contra. 63. dist. in sy nodo. 23. dist. in nomine. sup. de elect. cum inter canonicos. vbi de hoc in gloss. sed nonne, etc. (Quod in eum est) sed dices cum non esset suum, quia falsum est priuilegiumLuitardi debet tenere donatio. ar. sup. de in inte. resti. constitutus. Respon. ideo non teneret donatio illorum quae secuta est ex priuilegio Luitardi, quia non intendebat Imperator eam donare, vt crederet esse ea monasterii ex donatione Luitar. & intentio est necessaria. inst. de do. §. sunt etiam. & seq.

Item sicut sententia lata ex falso instrumento non tenet, ita nec a priuilegium concessum ex falsa causa, vel falso instrumento non tenet. C. si ex fal. instru. l. 1. & 2. Si autem non apparuisset falsitas in primo priuilegio, nec ei Imperator niteretur, sed diceret imper. concedimus & confirmamus, non quaererem quae sunt confirmata quae concessa, quia in quibus non valet confirmatio, valet per consequens concessio. q. dicat Imperator, in omnem euentum volumus ecclesiam habere, siue vt donationem, siue vt confirmationem, nisi per obreptionem obtineretur, vt hic. & inf. c. proxi. vt potius res valeat quam pereat. inf. de verb. sig. Abbate. ff. de reb. dub. quoties. 12. q. 2. si quos. sup. de in integ. resti. l. constitutus.

Alia) bene dicit. & not. hic diligenter priuilegia confirmatoria meliora sunt quam illa quae sunt ad instar, quia in confirmatorijs dicitur de aliqua re, quae sit donata velvendita, pro donata vel vendita habetur, & sic de similibus, nec intelligitur per praedicta verba donatio confirmata, licet in priuilegijs contineatur in princi. confirmamus omnia habita & habenda, nisi ea quae dantur & statuuntur principaliter innitantur confirmationi, ita quod confirmatio est principalis causa, quare sit donatum vel statutum, & non ponitur confirmatio narratiue tantum, & repete quae noin fum. C. defal eauradlu. Secus autem quando in priuilegijs continetur, concedimus hoc priuilegium ad instar, quia tunc omnia, quae sequuntur, intelliguntur concessa ad instar, vnde si sequeretur in eodem priuilegio, donamus vobis talem ecclesiam, subintelligendum est ad instar, & eodem modo dicit decernimus vel statuimus, imo idem est si dicat, adiicimus etiam quod habeatis ius in tali ecclesia, vel etiam eam eximimus, nam semper intelligendum est ad instar adijcimus, & sic de alijs tunc not. quando in priuil. dicitur eximimus omnes ecclesias vestras, quae per vos sumpserunt regulam beati August. in quibus has diximus exprimendas, haec verba ponuntur narratiue. arg. 4. q6. 6. quippe. & ideo nulla ecclesia expresse probatur exempta, nisi probetur quod pro eo sumpsit regulam beati Aug. (Principale) priuilegium Luitardi CAccessorium) priuilegium hoc Henrici( Proprietas) C. loc. ad probationem. (Possessio.) ff. de acquir. pos. l. si qui ante. & l. si aliquem. (sufficiat) fatemur tamen quod ille qui rem locatam accepit, non poterit quaestionem referre de proprietate vel de possessione (Obscura) sup. de proba. ex literis. 3. qon. 9. iudicas. ff. de actio. & oblig. Arrianus.

CAPVT VII. 1 Literis in quibus non est probata falsitas, tre. ditur, licet eorum sigma sint nobis ignota. VoD SVPER HIS. & inf.

(Suppressionem) hic potest colligi argumen. a contrario sensu, quod si non per suppressionem veritatis vel expressionem falsitatis sint obtentae literae Cardinalium, etiam si sint ignota eorum sigilla, quod credendum est eis, quod referas ad casum, de quo hic loquitur decre. arg. inf. de crimi. fal. c. penul. sed videtur, quod tunc essent necessaria 5. sigilla. de cler. pereg. c. 1. sed illud c. loquitur, quando non solum sigilla sunt ignota, sed etiam nomina episcopatuum & episcoporum. Vel dic, quod ibi est maius periculum quam hic. (Veritatis) quia tacuerunt per quae vtiles erant terrae sanctae. (Falsitatis) expresserunt se debiles, cum sint fortes, & ideo non valent literae, quia si expressissent non habuissent. sup. de rescrip. super literis. (compelli) quia non teneret absolutio. ff. de na. resti. l. 1. §. si quaeras. quare non tenet absolutio ex falsa causa, sicut tenet excommunicatioe Respon. quia non intendit absoluere, sed excommunicare intendit. de hoc not. sup. de offic. or. ex parte.

CAPVT VIII.

PASTORALIS. &inf cbecre.) quae non est posita in corpore decre. sed tamem aduocati eam pro decre. alleant. vel loquitur de illis de cre. quae licet olim erant positae in corpore decre. quando nullum corpus erat Authenticarum praeter compilationem Innoc. 3. vel loquitur, quando bulla dependet in litera, quae ideo statim pro iure non est habenda. C. de leg. 2. Consulat) not. decre. contrariam iuri non statim reiici, sed Papam consuli, est enim praesumptio pro ea, quia posita est inter alias decre. vel etiam aduocati in iudicio eam allegant rescrip. tamen statim abiiceretur. a5. qon 2. rescrip.

CAPVT IX.

CVM DILECTVS. & infra, (Conclusum) dicunt, quod etiam post conclusionem ossunt produci. argu. quia tum in causa appellationis possint produci, melius est ergo ante vulneratam causam subuenire. C. in qui. cau. in integ. resti. non est neces. l. sancimus. plus placet, quod in eadem causa post conclusionem non licet, vt hic, sed in causa appellationis, in qua non est conclusum, & quae alia causa est, bene licet producere instrumenta, confessiones & alias probationes, quod dic vt legi. & not. sup. de testi. fraternitatis. Alii dicunt quod nec etiam post appellationem, licet ea producere postquam conclusum est. ar. int. c. proxi. in fin. vbi dicit, quod iudex ex officio suo post conclusionem potest interrogare partes, & loquitur in causa app. & ita a contrario sensu parti, non licet in causa app. interrogare aduersarium, ergo a simili nec instrumentum producere. ( Consuetudo) C. de arbi. cum dilect. (Consuetudo) etiam sine subscriptione testium, hoc habet consuetudo quod sine ea creditur. de hoc no. sup. eoicae.

CAPVT X 1 An postint partes super nouis articulis in cansa appellationis producere testes. 2 Quo casu stetur testibus & non instrumento. Inst ramentum quaride reddatur su spectum. & vide de hoc in nu. 5 Falsum redditur instrumentum duos testes probat se alibi fuisse tempore contractus. 6 Instrumentum non redditur suspectum ob dubitationem testium. Et quid iuris, si testes cont radicunt instrumento. Instrumentum quod libet per quatuor testes potest improbari. 7 Instrumento publico & subscriptione testium vallato derogatur per duos testes. 8 An pauciores testes quam qui in instrumento sint descripti praeiudicant instrumento. probata falstate, tolitur authoritas scriptoris instrumenti. Concord a inslrumenti & testium semper est attendenda.

CVM IOANNES EREMImita. (Condemnauerunt) & male, cum his, id est, de traditione domus nihil actum est. Vel dic, quod petiit etiam sibi domum tradi acti. exempto, & idcirce bene iudicauit iudex secundum probata, sed iudex appellationis coram quo probatum fuit, scilicet, de conditione contrarium sententiat.

1 Et ita habes hic argum. quod partes possunt super nouis articulis in causa appellationis producere testes, licet illud sciuerunt in causa principali, bene enim scire potuit lo. quod ex quo petebat traditionem rei venditae sibi fieri, quod sententiaretur pro actore, nisi probaret reus conditionem. Alii tamen dicunt, quod ex quo scire potuit ante apertionem testium, articulum sibi necessarium, nisi probet ante apertionem testium post probare non potest, nec per decr. contradicit, quia primo non fuerunt testes producti super venditione, sed instrumentum. Sed nos non facimus magnam vim, vtrum sciuerunt vel potuerunt scire, quando agitabatur principalis causa illum articulur quem vult probare in causa appellationis, an non. Sed in hoc casu est vis, si fuit oblatus articulus ille probandus in causa principali, vel an comprehenditur sub articulis in causa principali datis, quia tunc si primo probauit per testes, post apertas attestationes iterum testes producere non poterit, vt not. sup. de test. fraternitatis. (Nouum) de hoc not. supra, de testi. fraternitatis. (Inhabitares) & ideo non debebant condemnare P. ad vacuam possessionem tradendam. (Anni) nec propter hoc minus valet eorum testimonium.

Tabellionem) si omnes testes viuunt, & contradicunt instrumento, in quo inscripti sunt, vires suas amittit instrumentum, & statur testibus. sup. de proba. tertio. ff. quemad. test. ape. l. prima. §. vlt. & Authen. de fideius. §. si vero fideiussor. col. 6. Si vero vnus diceret, non interfui contractui, vel instrumento, in quo scriptus sum, debilitat fidem instrumenti, ita quod redditur suspectum. ff. quemad. test. ape. l. 1. in fi. & ideo non valet ad probandum. C. de proba. iubemus.

Et dicunt quidam, hoc esse adeo verum, quod si decem testes inscripti sunt instrumento, & vnus solus de scriptis neget se interfuisse, reliquis mortuis, vel nihil dicentibus, suspectum reddit instrumentum. Alii dicunt, quod licet vnus testis dicat se non interfuisse instrumento, dunmodo alii tot remaneant inscripti, quod licet contra testentur, vel ad minus, nihil dicant, vel mortui sint, quod sufficiunt ad probationem contractus in scriptis redacti, non debilitatur virtus instrumenti, & lex praeal. ff. quemad. test. ape. l. 1. §. fi. loquitur quando vnus ex septem testibus in testamento scriptis negabat se interfuisse contractui, quo sublato, propter defectum testium inualidum remanet testamentum. C. de testa. si vnus. Secus autem esset, si illo edicto completus remanet numerus testium, vel vt dicit lo. illud est speciale testamento propter solennitates, quae ibi requiruntur, veruntamen si per duos vel per tres inscriptos testes, vel alios probaretur eum interfuisse, qui dicit se non interfuisse, stabitur dicto duorum. sup. de elect. cum dilect. Imo idem videtur, & si dicat se non interfuisse, nec etiam probaretur eum affuisse. arg. quia in actis. si testis negaret testificatum, vt scriptum est, vel pars negaret se confessum, vel aliquid aliud quod scriptum est soli tabellioni crederetur, vel scripturae tabellionis. sup. de proba. quoniam.

Si autem plures negarent se interfuisse instrumento, tunc suspectum redditur instrumentum, vnde nihil ex illo probatur. sup. de testi. tam literis. sup. de proba. tertio.

Et intantum hoc verum est, quod etiam si per centum testes probarent contractum, qui in instrumento continetur, nisi per eos probaret eos interfuisse, qui negant se interfuisse, instrumentum inualidum est, quia ei est haec falsitas admista, scilicet, hos duos interfuisse. 9. dist. si ad sacras. 3. quaest. 9. pura. non negant tamen contractum posse probari per testes etiam inscriptos in falso instrumento, cum ipsi non fuerint participes falsitatis.

Sed oppones nonne ambo sunt in dictis suis singulares, cum vterque tantum de se neget interfuisse, vt patet supra, de elect. bonae memo. Respon. si ageretur ad probandum, quod alter absens fuerit tempore confecti instrumenti, non sufficerent testimonia eorum, quorum vterque diceret se non interfuisse, sed cum agatur ad probandum instrumentum falsum, sufficiunt hi duo, qui probant idem, scilicet, instrumentum falsum & absentiam horum duorum, & maxime cum simul eos adfuisse scriptum sit in instrumento, & quasi simul & pariter testificari viderentur, quia nec ipsi, nec alii interfuere, cum si interfuerunt, simul & pariter se vidissent secundum quosdam.

Nos contrarium credimus, nam si centum testes dicerent, quilibet de se, egonon interfui, & duo tantum dicerent, fui, vbi instrumentum fuit perceptum, vel vbi contractus fuit celebratus, validum erit instrumentum, quia singuli testes in suis dictis singulares sunt. sup. de elect. cum dilecti. Nec obstat sup. de proba. tertio. quia ibi per nullum testem reprobatur fides instrumenti. Vel dic, quod ibi non fuerunt singulares, imo bene & plene licet indirecte probauerunt falsum instrumentum, & sic etiam respondeturad c. tam literis. Vel dic, quod contradicit. sup. de testi. tam literis. quia ibi expresse probatum fuit instrumentum falsum continere, & quod diximus de duobus testibus, intellige verum in contractibus, vbi duo testes requiruntur.

Si autem requirantur 3. vt in codicillis, vel 7. vt in testamentis, non sufficeret alijs negantibus, se interfuisse probare per duos testes contractum initum. Alias verum vel instrumentum perceptum, quantum ad hoc, quod per instrumentum probaretur, vel codicillum, vel testamentum. Aliqui tamen dicunt, qui non minus quam alii ratione nituntur, quod etiam si omnes inscripti negent se directo interfuisse contractui, vel instrumenti confectioni, nihilominus valet instrumentum publicum, quod per se habet authoritatem, & hi testes singulares sunt, nec possunt directo probare negatiuam. 6. q. 5. actor. Non obstat quod dictum est sup. eo. gl. 5. Respon. quia quod dicit se non interfuisse pariter dicit & de alijs, qui adesse non possunt, nisi vidissent eos, cum hoc non sit verum. Nec ob. sup. de prob. tertio. quia ibi indirecte probauit contrarium, & eodem modo respondeo ad decre. tam literis.

Si autem aliquis de inscrip. testi. per duos testes tantum probaret, se alibi fuisse tempore contractus celebrati, etiam centum probantibus se interfuisse tempore instrumenti celebrati, vel instrumenti percepti, nihilominus falsum erit instrumentum, non quia contractus non probatur p testes, sed quia addidit testem interfuisse, quia non interfuit, vt inf. de his quae fiunt a praela. quanto. sed si testes inscripti instrumento, vel alii dicerent eum interfuisse in celebratione contractus, vel tempore instrumenti percepti, nisi luce clariores probationes probet se abfuisse, praeualebit instrumentum. C. de contrahen. stip. optimam. Dicunt tamen quidam & forte non male, quod si vnus solus nedum plures negarent se interfuisse contractui, vel instrumento, reliquis tacentibus vel mortuis etiam, si centum essent, debilitatur fides instrumenti. ff. quemad. testa. ape. l. 1. §. vlti. nam cum nullam fidem haberet hoc instrumentum, nisi ex officio notarij, bene per contradictionem testis suspectum redditur testamentum, siue instrumentum, nisi per collationem subscriptorum testium vel contrahentium iuuaretur instrumentum. Authen. de fide instru. §. si vero moriatur. & §. quod si tabellio. & in his vbi negant se interfuisse, est facienda optima indagatio. C. de fal. vbiC. de proba. iubemus. ita tamen quod semper iudex magis prasumat, vt instrumentum valeat, quam pereat. inf. de verb. signi. Abbate. nec tanti valoris est dicta suspicio, quae oritur ex negatione eorum, qui se interfuisse negant, vt instrumentum annihilet, nisi indirecto contrarium probaretur. sup. de testi. tam literis. sup. de prob. tertio. C. de probat. cum precibus. nisi in acerrima inquisitione aliud appareret. Sed Ioan. Ere. quantum ad hunc articulum fuit in prima opinione.

Si autem testes dicerent, se non recordari, an instrumento vel contractui interfuerint, sed non firmiter assererent, tunc standum esset instrumento, contra quod nihil asseritur, licet dubitetur, non enim tantam vim habet dubitatio eius, vt suspectum possit facere instrumentum, imo ex quo in tutiorem & benigniorem partem declinare debet, scilicet, vt concordet instrumento. ar. sup. de testi. cum tu fili. inf. de sponsa. iuuenis. inf. de reg. iur. c. 2. Si vero testes contradicant instrumento, ali quam in quo scrinti sunt dicunt quidam, quod si factum est remotum, magis creditur instrumentis. ff. de proba. si arbiter. ff. de car. l. 3. §. duae. ff. de dam. infect. qui bona. §. vlti. alias est lex & incipit causae. Alii dicunt, quod contra quodlibet instrumentum admittitur probatio testium. inf. de praescrip. ad audientiam. sup. de testa. causam. C. de proba. cum precibus. Sed dicunt necessarios quatuor testes ad minus, cum instrumentum vim duorum testium teneat, & notarius maior sit vno teste, & negant magis credendum esse viuae voci, quam mortuae. Nec ob. Authen. de fide instru. §. si vero aliquid tale. quia ibi erat viua vox, & instrumentum ex vna parte, & ex alia parte erat tantum collatio literarum. Item dicunt, quod licet priuata scriptura suecumbat testibus. C. de contrah. stip. optimam. non tamen publica, quae eandem vim habet, vt testes. C. de fide instr. in exercendis. Nos tamen dicimus, quod instrumento quantumcunque publice consecto, & quantumcunque inscriptos habeat testes, derogatur per duos testes, vel ad plus per tres, qui perhibent eum contractum, de quo instrumentum est praeceptum non fuisse celebratum, vel illos qui dicunt contraxisse, ibi non fuisse praesentes praedicta ratione, quia dictum instrumentum non habuit authoritatem, nisi a notario, & huic authori praeferri iustum est dictum duorum testium.

Et haec vera sunt, nisi testes supersint, qui asserant verum esse, quod in instrumento continetur vel collatione testium, vel contrahentium probari possit, quod vere testes inscripti instrumento contractui interfuerunt. ar. Authem. de fide instr. §. si tantum. & §. si vero moriantur. & §. seq. Sed oppones nonne si instrumento inscripti sunt 10. testes vel plures credendum est eos affuisse contractui, cum notarius fidem faciat de omnibus, quae in instrumento continentur propter publicum officium, quod habet, & sic credendum est eos affuisse, ergo non pauciores testes praeiudicabunt instrumento, quam sint qui in instrumento inscripti sunte Respon. verum est, quod dicitur quamdiu non debilitatur fides instrumenti, sed ex quo probatum est falsum scriptum esse instrumento, debilitatur tota vis instrumenti. 9. dist. si ad sacras. alias si ad scripturas, vnde decaetero non credam, quod testes fuerint prsentes, probata enim qualibetcunque falsi¬ tate, tollitur authoritas scriptoris instrumenti, & ita alijs, quae in instrumento continentur, authoritatem praestare non potest. vt in praealleg. c. si ad sacras.

Fallit autem hic, quod per testes probetur contra instrumentum, vbi est praesumptio iuris & de iure. C. ad velle. antiquae. & C. de arbi. tut. l. vlt. sed licet, vt ibi dicitur, non possit probare contra instrumentum, quod verum fateretur, potest tamen illud dicere falsum. Item non obstant praedictis. C. si mi. se ma. dixe. si alterius. C. de non nu. pe. generaliter. C. de test. testium. & Authen. rogati. C. de suffra. l. 1. & ff. de prob. census. C. qui test. face. pos. hac consul. vbi dicitur, quod meliot est probatio instrumentorum, quam testium, quia bene fateor, quod vbi instrumentum non negat verum, quod magis secura & indubitata est probatio scripturae, quae immutari non potest, quin appareat. Sed lingua testium satis mutabilis, & labilis est, vt C. qui test. fa. pos. hac con. §. at cum na. sed haec securitas, atque praerogatiua tamdiu, tantum durat, donec contra instrumentum aliquid rationabiliter sit probatum, secus autem est, vbi instrumentum dicitur falsum, & probetur tunc. lict quando conflictus est inter eos, qui scripti sunt, qui dicunt contractum celebratum, & alios qui negant, sed si quaeritur qui vel quibus testibus alijs preponderare debent, distingue vt magister lo. No. 4. q. 3. §. si testes. in gl. circa contrarietatem. (eandem) C. de fid. instrum. in ex. (momenti) sup. de test. cum a nobis. ( intentionem) hic satis apparet quod inf. petebat principaliter vacuam possessionem domus. Venditionem) satis est bona allegatio, quia iudex hanc viam eligere debebat, vt fieret concordia instrumenti & testium. arg. sup. de test. cum ti. & propter hoc etiamclscet vt appareat concordia testium, vtilis fuit interrogatio facta a Papa, scilicet, an vna tantum venditio facta fuisset, potest etiam dici, si in terro vatio facta non fuisset, tamen concordia testium & instrumenti eodem modo faci nda erat, sicut hic fit in hac dec re. quod li e instrum entum diceret, quod Petrus vendidit domum loanni non negat venditionem fuisse conditionalem, & ideo probatio super hoc inducta postea quod venditio conditionalis esset, erat admittenda, quia non contradicebat instrumento, sed addebat, nam iudex cuncta debet rimari. 30. q. 5. iudicantem. ff. de inter. act. vbicunque. (obligatum) in conditionalibus autem contractibus non cedit dies ante euentum conditionis. ff. de verb. sig. cedere diem (alias) id est, secundum probationes, non secundum veritatem. C. de ap. eos.

Conclusum bene) dicit aquod iudex a ex officio suo, postquam est in causa conclusum, potest interrogare a partibus de his, quae sunt dubia ratione eorum, quae acta sunt ante conclusionem, nam de alijs non possunt quaerere, alii tamen dicunt, contra pro hoc. sup. eo. cum dilectus.

CAPVT XI.

EX PARTE CHARIS. (In figura O.) Idem forte posset etiam si dictio esset minus, vel oratio, dummodo comprehenderetur intellectus Papae. Alii autem dicunt, quod si aliquando intollerabilis esset error in litera, vel in conditione, iudex tamen nisi occultum sit vitium, suspectas habebit literas, cum multi sint officiales in curia, qui examinant vitia literarum, primum dictum magis placet, nam per bullam satis tollitur suipicio, &oculus sae pe fallitur officialium.

CAPVT XII. 1 Reus appellatus, an cogatur scripturam sententiae exhibere, si actor eam amisit, vel copiam non habuit. 2 Decepto qui falsum resbondit, an succurratur.

G. PERPETVVS. ( Communium) id est, conmmuni pretio redemptorum, vel aliter, vt no. sup. de proba. c. 1. Quaeritur aliquis petit sententiam latam contra se, pro Petro super tali fundo cassari, vel quia nulla est, vel quia iniusta, & ab ea est appellatum. Petrus respondit ex hibere sententiam, actor res pondit, ego non habeo scripturam, quia iudex noluit mihi copiam ex ea facere, vel quia amisi, sed tu ex hibe, quia ipsam habes, an reus cocendus sit eam exhibere. Sol. sic, vt hic. C. de eden. is apud. imo si reus non diceret sententiam latam, interrogabitur, an talis sententia pro eo lata sit. ff. de interro. act. l. pen. & si negauerit cogeretur cedere, siue renunciare sententiae, vel iudex pronunciabit, si qua sententia apparuerit pro Petro lata nullas vires habeat. argumi sf. de inter. ac. non alienum. Item quia confessus, pro iudicato haberetur. ff. ad l. Aquil. proinde. Et si nolit respondere, pro confesso habetur. ff. de inter. act. de aetate. qui tacuit. Succurritur tamen illi, qui probabiliter deceptus falsum respondisset, satis facto tamen aduersario de interesse suo. ff. de in terrog. act. de etate. §. ex causa. Item contra istum, qui dicit nullam sententiam prolatam dabitur actori confessio sua Authentica, quae perpetuo ipsi reo praeiudicabit, etiam in alio iudicio. C. de libe. causa. iubemus. 2. q. 1. multi. veruntamen si poterit probare contrarium reintegra in hoc casu per ostensionem sententiae, vel alio modo probatio praeiudicabit consessioni. C. de iur. & fact ign. error.

CAPVT XIII. IMPVTARI. Quidam ponunt casum istius decre. in eo, qui producit duo instrumenta, vnum in quo continetur, quod sit proprietarius rei, aliud in quo continetur, quod sit vsufructuarius, sed hoc non potest stare, quia potest esse, quod primo fuit proprietarius, & postea vsufiuctuarius, vel econtra, & sic non discrepant, sed concordant. Alii ponunt casum sic, aliquis produxit instrumentum, quod promisit ei tali die. c. Bononiae. Item produxit aliud instrumentum, quod ipse eadem die promisit tibi. c. Romae. hae enim scripturae aduersae sunt, & si non directe, sed p medium, vel indirecto, im possibile est enim haec duo instrument a simul vera esse, vt patet. sup. de testi. ex tenore. vel pone casum sic, primo produxi primum instrumentum in quo continetur, quod ego pro ec clesia mea emi fundum a te pro 10. tali die & coram talibus testibus, postea produco aliud instrumentum, in quo continetur, quod eundem fundum emi Romae nomine meo coram alijs testibus eadem die. Haec enim non sunt contraria, nec per se nec p aliud medium, quia vtrumque esse potuit, sed ita diuersa sunt, quod non est verisimile rem ita processisse, & fidem sibi inuicem derogarent. Nescitur enim cui instrumento magis credendum sit, sed si a diuersis partibus producerentur huiusmodi instrumenta, tunc iudex inspicere debet, quod magis est sine suspicione, & ei crederet, vel si vtruuqe est par pro reo praesumet. sup. eod inter dilect. sup. de proba. ex literis. C. de contra. stip. optimam. ff. de test. ob carmen. §. fi. (contrarias) C. de fi. instru. diuersae. (contrarias) secus in testibus, quorum dicta non potuit praeuidere sicut instrumenta.

CAPVT XIIII SI CAVTIO. id est, scriptura publica vel priuata talis, scilicet, confitetur talis tantum se recepisse ab A. vel se tantum debere, secus autem si diceret A. tantum accepit a B. Ar. contrarium. C. de do. cau. non nu. l. vlti. sed dic ibi non fuisse publicum instrumentum. Item not. speciale, scilicet, in dote, vel in mutuo, vbi licet in instrumento hae causae exprimantur, non tamen sufficiant. C. de non nu. pec. si ex causa. generaliter. Auth. de tempore non so. pe. super do. col. 7. ( indeterminate) id est, non expressa causa. (in ea) etiam sine scriptis. C. de non nu. pec. generaliter (si causam) puta venditionis, donationis, vel consimilis (probaueris) puta quia confessus es te debere io. fo. pro domo vendita, & tu probas modo, quod eandem domum habes, quia aliam rem permutasti pro ea. C. de rer. permu. ex placito. & l. cum precibus. vel probas eum alibi fuisse tempore cautionis emisse, vt sup. de tes. ex tenore. vel probat, quod cansa fuit fraudulenter adiecta, cum tamen nulla causa subesset, vel errando subiecit causam.

CAPVT XV. 1 Quis habeat potestatem faciendi tabellionen, & vide in num. 3. 2 An alius praeter Papam & Imperatorem persit facere tabelliones. 4 Ad hoc vt vileat consuetudo fac iendi notarios requiritur consensus superioris.

CVM P. (Tabellio.) Detalbellionibe dicunt quidam, quod quilibet potest facere tabellionem, qui potest dare, vel acere iudicem ordinarium, siue sit Imperator, siue Rex, vniuersitas, siue collegium, siue consuetudo, siue quicunque alius. Qui autem iudices facere possunt. not. sup. de offic. ordi. cum ab ecclesiarum. in sum. C. de iur. om. iud. Alii dicunt, quod qui potest dare tutores, potest facere tabelliones, qui autem tutores facere possunt. no. in sum. C. qu dare tu. pos.

Nobis autem videtur aliter, scilicet, quod nullus potest facere tabellionem praeter Papam & Imperatorem, qui horum vsum approbarunt, & inuenerunt, nisi forte consuetudo vel speciale priuilegium Papae, vel lmperatoris alicui hoc concesserit specialiter. arg. C. de eman. l. 1. & vlt. &c inf. de exces. praela. ac cedentibus. in fi. Et hoc sic probo, certum est, quod contra ius est offia cium tabellionis, quia chartae animalis mortui creditur sine adminiculo alio: vt not. sup. eod. c. 2. Sed contra ius naturale nulli venire licet sua authoritate, sedm potius temeritate propria, nisi principi, qui supra ius est, vt patet. ff. de leg. princeps. & infr. de conces. praebend. c. proposuit. sicut diximus in dispensatione, quae est contra ius. sup. de tempo. ordi. c. dilec.

2 Sicut nec licet restituere infamem, nec legitimare illegitimos, nec arrogare, nisi principi, & paucis alijs quibus est specialiter concessum: vt not. inf. qui filii sint legi. vel ille. per venerabilem. ff. de post. l. 1. §. de qua. ff. de adop. l. 1. & 2. de regul. iur. cum te. vbi not. Sunt enim huiusmodi quasi contra naturam, & miraculosa de infame facere bonae famae, & de illegitimo legitimum, & hominem sui iuris subiicere alij, & huiusmodi de tabel. autem habemus. in C. de tabel. per totum. & Authen. de tabel. tamen nunquam dicitur, quod alius, quam Papa vel Imperator possit hoc facere, Tamen fatemur quod si aliquis habet de consuetudine, quod possit facere tabelliones, haec consuetudo seruanda est. ar. C. de eman. l. 1.

Item fatemur, quod si alicubi est consuetudo, quod credatur aliquorum scripturis, quod consuetudo haec seruanda est sup. eo. cum dilect. Et licet hi, quibus consuetudo concedit possint dici notarii, quia in notas redigunt, quae coram eis aguntur vel tabelliones, quia in tabellis scribunt, non tamen potestatem habent & officium publicum, quod tabellionibus a legibus datur, sed tantum illud habent quod consuetudo eis tribuit, quantum eis tribuit.

Non credimus, quod alius subditus ecclesiae, ve l imperio possit facere tab ellionem, praeter Papam vel Imperatorem, vel statuere, vel etiam pacto nudo se ligare, quod credatur instrumentis alicuius priuatae personae, cum eis non liceat contra leges publicas, & contra ius naturale sic aliquid statuere, sicut etiam dicimus in tutoribus & iud. quod nisi imperator, lex, vel consuetudo concederet personis certis, quod possent iudicare & tutores dare, quod nullus, nisi Papa vel Imperator eos posset dare. Nullus enim praeter praedictas personas posset constituere, quod libera persona per alium iudicaretur, vel obligaretur, ciedimus tamen quod alii reges qui habent supremum, & merum imperium possent idem statuere de tabell. si vellent.

Nec etiam mireris quod per consuetudinem potest induci, quod aliquis inferior principe posset facere notarios, non tamen potest constituere, quin faciat ipse notarios, vel alii concedere quod faciat, & est ratio in consuetudine ad hoc, vt valeat oportet, quod interueniat consensus superioris principis tacitus, vel expressus, vt not. sup. de consue. in princ. Sed in constitutione secus, quod autem princeps superior approbat, ipse facere videtur. C. de vete. in. enu. l. 1.§. omnibus. (ordinarij) repete quae dixi. sup. de test. Albericus.

CAPVT XVI. 1 Que scruanda sint in publicatione testamentorum & etiam in testium publicatione. in num. 2. Testamentum non dicitur anthenticum, nisi fuerit per tabellionem scriptum. Exemplisicatio sine iudice sieri non debet. Solennitates instrumenti, vt sigillae, numerus testium, valent ad hoc, quod testatoris voluntas valeat, sed seriptura tabellionis ad boc, vvt posstt fieri missio in ipsam baereditatem. 1 Instrumentum quantumcunque autbenticat um, non praeiudicat aliis nisi praesen tibus vel contumaciter absentibus. Instrumenta quo casu possint iransscribi.

SI INSTRVMENTA. Testamenta autem sic sunt publicanda in primis faciet iurare illum, qui petiit publicationem quod eam non petiit causa calumniae. C. quemad. test. aper. eius. argumen. ff. ad exhib. theatrum. Item pro his omnibus vocabuntur hi quos res tangit. ar. sup. de testi. significauit. ff. de adopt. nam ita. Item vocabuntur testes inscripti in testamento, & si qui sunt absentes, vel etiam omnes, si commode venire non possunt, mittetur ad eos testamentum, vt cognoscant si testamento interfuerint, & si consenserint omnes, publicabit illud, & haec omnia debent publice expediri. Probantur haec. C. quemad. te. ape. l. 1. ff. quemad. te. ape. l. 1. & l. cum ab inimicis. & l. seq. nec requirendus est tabellio, nam praedictae leges non faciunt mentionem de tabellione, quia in eis loquitur de testamento, quod non erat scriptum per tabellionem. C. de testa. cum anti. §. fin. & eodem modo facienda est publicatio, si non appareat testamentum, quia non fuit exinde facta scriptura, vel si facta fuit exusta ve¬ subtracta est. ff. quemadmo. test. ape. si in duobus. §. fi. haec autem publicatio, quae in multis legibus dicitur apertio testamenti, debet fieri apud certos iudices, & gesta interuenire debent. C. de testa. consulta. & publicari. & ex tunc sunt Authentica instrumenta.

2 Et similiter est procedendum in publicatione testium receptorum, de aliquo contractu non redacto in publicam formam, de qua loquitur sup. de testi. significauit. quia tunc contractus, vel aliud actum, quod erat tantum in mente hominum, redigitur in publicam formam, & ideo maior solennitas ibi adhibenda est, quam si instrumentum publicum deberet propter consumptionem, vel aliam iustam causam publicari. 3 Sic etiam est in testamento, quod non est authenticum, nec publica scriptura, nisi scripta fuerit per tabellionem, si enim per tabellionem scriptum est, cum sit Authentica scriptura non oportet in aliam publicam scripturam exemplari, nisi aliqua causa subesset, vt hic. & quia testamentum quod a testatore, vel alia persona priuata scribitur, quod fieri licet. C. de test. cum anti. §. fi. & Authen. ibi signata. Et quod non sit Authen tica scriptura ex eo patet, quia ibi non est manus publica, nec sigillum Authenticum. §. e. c. Huius Authenticationuns, siue publicationis est effectus, quia pillius testamenti siue instrumenti sic publicati ostensionem, fit missio in ipsam haereditatem p edictum diui Adriani. C. de edic. dini Adri. l. fi. Est & effectus, vt fidem perpetuam semp faciat. C. de test. l. 2. alias autem licet sigilla numerus testium, & alic solennitates valeant ad hoc, quod testatoris voluntas valeat, q secundum leges si vnum ex his deficeret, non valeret, vt C. de test. l. si vnus. nihil autt probant, nisi scripta sint per publicam personam, vel sigillo Authentico sigillata, sed in exmplatione publicorum instrumentorum, haec non sunt necessaria, cum illa Authenticationem suam retineant ex sigillo vel sigillo pralati vel tabellionunis: vt no. sup. eo. c. 1. quod ex eo apparet, quia etiam post mortem prelati vel tabellionis fidem faciunt, sed hic satis videtur, quod partibus praesentibus vel pr contumaciam absentibus, debeat fieri haec publicatio. inf. de confir. vti. cum dilecta. inf. de priui. ex parte. & ad hoc bene facit. C. de fi. instru. l. fi. Item etiam si partes exemplificationi consentiant, sine iudice non valet, vt hic, licet partium consensus sufficeret, sine iudice ad faciendum instrumentum de contractu, vel superconfessione de contractu iam facto.

4 Imo plus videtur, quod quantuncunquoe Authenticatum sit instrumentum non praeiudicat alijs, nisi praesentibus vel contumaciter absentibus, & quid contra illud dici potest secundum tenorem praedictae. l. C. de fid. instr. l. fi. vbi dicitur, quod non sufficit instrumentum exhiberi in iudicio, nisi & ei fides imponatur, quin semper il lud exhibere teneatur. Nec est contra. sup vt lit. non contest. quoniam. in prin. quia ibi est speciale, nec dicitur proprie publicatio, sed exemplatio vel transcriptio, superiora autem dicuntur publicari proprie, quia cum prius non essent publicata in publicam formam, transcribuntur. Posset tamen dici. quod si aliqua instrumenta sunt in casu perditionis propter vetustatem, vel aliam causam consimilem, quia tunc etiam absentibus partibus possent transcribi instrumenta, si vocari & expectari non possunt. ar. inf. de confir. vti cum dile. §. 1. & sup. vt li. non contest. quoniam. in prin. Attestationes aut & alia acta per tabellionem solum sine testibus scriptae non sunt publica scriptura, nec faciunt fidem coram alio iudice, nisi sint publicatae. Et no. quod proprie Authentica exemplantur, & non Authentica publicantur cinspecta) haec facienda sunt vocatis his quos res tangit. sup. de testi. significauit. Sed quidam dicunt, & forte non male, quod si de verbo ad verbum exemplentur, & si iudex diligenter inspiciat sigilla, & omnia alia, quae necesse sunt inspici, quod bene valebunt talia exemplaria, sed si vnum instrumentum breuiter facit mentionem. puta quia dicit sententiam latam, sicut in publico instrumento, per manum talis notarii confecto continetur, non videtur quod per eius mentionem prob etur sententia lata. Imo idem videtur a sicut in publico instrumento videmus contineri: nam in hoc casu potius videtur testimonium reddere, quam vetusta exemplare & authenticare, & hoc satis innuit haec decr. de hoc etiam no. inf. de ver. sig. c. abbate.