CAPUT X.

Volentes autem nunc de potentiis particularibus determinare, quas superius diximus esse quatuor, quae sunt principia vitae, oportet primo reiterare quod diximus, quod scilicet quibusdam animatis illae omnes insunt, aliis vero non insunt, nisi quaedam illarum, et quibusdam non inest nisi una sola. Potentias enim vocamus animae partes magis principales, quae sunt vegetativum, sensitivum, motivum secundum locum et intellectivum. Plantis autem de his potentiis vitae non inest nisi vegetativum. Alteris autem, sicut animalibus, inest hoc et sensitivum et appetitivum: quoniam aliquis appetitus inest his quae habent sensum. Appetitus enim est desiderium quoddam, ex quo consequitur sicut ex causa voluptas et ira. Animalia enim ad minus habent unum sensum qui est tactus: et, sicut diximus, quibuscumque inest sensus tactus, illa tactu sentiunt conveniens et inconveniens, ex quibus causatur laetitia quae est sensus convenientis, et tristitia quae est sensus disconvenientis. Quibuscumque autem inest laetitia et tristi tia, in illis est cupiditas sive desiderium. Cupiditas enim nihil aliud est nisi appetitus ejus quod est dulce secundum naturam: dulce enim judicatur, quod est delectabile secundum naturam.

Adhuc autem omnia indigentia restaurare deperditum in natura corporis oportet accipere alimenti sensum, qui est tactus. Oportet enim, quod eisdem omnia nutriantur ex quibus sunt, sicut diximus in libro Peri geneseos. Sunt autem ex calido et frigido humido et sicco. Igitur sensus alimenti est sensus, per quem sentiuntur dictae alimenti qualitates et differentiae. Sensus autem tactus est sentiens istas differentias. Oportet igitur quod sensum tactum habeant omnia animalia: quia in illis propter mollitiem partium, de facili fit multa deperditio, quae non fit in plantis propter partium duritiam et caloris naturalis debilitatem, qui quasi nihil consumit in eis, sed dividit tantum et penetrat, ut ingressum accipiat nutrimentum: propter quod deficiente alimento famescunt et sitiunt animalia naturaliter omnia: quoniam alimentum non fit nisi calido penetrante, et juvante digestivam et alterativam cibi, et sic quod restauratur, additur loco deperditi. Et ideo fames est desiderium calidi et sicci cibi. Quia autem siccum non per se fluit ad membra, neque per se impressibilis est formae membri, ideo oportet habere humidum quod sit quasi cibi vehiculum, et deferat ipsum, et faciat ipsum figurabile specie membri quod alitur. Si autem hoc humidum esset cum calido, tunc calidum consummaret partem humidi, et diminueretur adjuvamentum vehendi cibum: et ideo sitis appetit naturaliter frigidum et humidum in potum. Fames ergo et sitis duae sunt partes naturalis appetitus, siccis enim et humidis: et cum omnia famescant animalia, et sitiant, om nia animalia, habent appetitum naturalem eorum quae alunt, quae sunt calidum et humidum et frigidum et siccum: et constat quod horum non est aliquis sensus praeter tactus: omnia igitur animalia habent tactum et talem appetitum naturalem. Sensus autem alius non est alimenti nisi per accidens, secundum quod sonus vel color judicat alimentum esse prope vel longe: et ideo nullum alterius sensus objectum alit, nisi objectum tactus: odor enim est spirituale, et non incorporatur, sicut dicemus in libro de sensu et sensato. Sed humor qui Latine sapor dicitur, Graeci enim humores sapores vocant, ille est aliquid tactus: quia sapor proxima sequela est complexionati ex qualitatibus primis: non tamen sapor ut sapor alit, sed potius humidum et siccum et calidum et frigidum, sicut diximus: et hujus causa est, quia nihil alit, nisi quod potest assimilari ei quod alitur: nihil autem assimilatur ei, nisi quod similiter compositum est ex elementis, et ex calido, frigido, humido, et sicco: eo quod omnis complexio, ut peritiores medicorum dicunt, quamdiu est in bona habitudine secundum naturam, appetit sibi simile: corrupta autem aliquando appetit contrarium, sicut febre aestuans appetit aquam ut exstinguat sitim. Patet igitur quod animalis animalia habent tactum necessario, et appetitum naturalem eorum quae mixta sunt ex qualitatibus tactus: et hoc ostenditur per famem et sitim.

De omnibus autem his sigillatim certificandum est posterius. Nunc autem in tantum dictum sufficienter, quod omnibus animalibus tactus habentibus sensum etiam appetitus inest necessario. De phantasia autem et arte practici intellectus, et imaginatione nunc quidem non est manifeste aliquid dictum, sed de his omnibus in sequentibus prosequemur. Quibusdam autem cum sensu inest principium vitae, quod est motivum secundum locum: et haec sunt illa quorum cibus a terra non sufficienter praeparatur, et habent os secundum figuram. Alia enim immobilia existentia, figuram oris non habent: eo quod radices quibus terrae infiguntur, ori habent similes, sicut plantae: et ideo cibus eorum sufficienter in terra praeparatur: propter talia etiam ventres non habent, neque loca per quae emittatur egestio impuri cibi. Quibusdam autem cum dictis potentiis inest etiam intellectivum, sicut hominibus, et si forte appareat aliquod genus hujusmodi animalium alterum aut honorabilius quam homo in mortalium natura. Et hoc dictum est propter quosdam dicentes quaedam intellectualia animalia esse daemones regionem lucis in aere habitantes, sicut dixerunt Platonici, qui tamen veritatem non habent: sed hic de his non intendimus, et ideo sub dubio dicimus si quid appareat homine honorabilius. Sed quod hic nos habemus determinare, hoc est de partibus animae, et quam habent ad invicem et ad animam comparationem.