CAPUT XI.

Oportet autem scire quod partes ejus quod est spirituale, et hujus quod est corporale, differunt: quoniam partes corporeae rei componunt aut suam essentiam aut suam quantitatem. Et si componunt suam essentiam, tunc sunt sicut materia et forma, aut sicut mixta in eo quod mixtum vocamus. Si autem componunt suam quantitatem, tunc sunt tertiae, vel mediae, vel quartae, et sic de aliis quantitativis partibus. Et has vocare consuevi mus consuevimus integrales, primas autem essentia les. In spiritualibus autem dicimus, quoniam ipsa spiritualia potentiae quaedam sunt, et habent suas partes naturales potestates, ex quibus constituitur quoddam universum suae potestatis, sicut apparet in urbanitatibus. Cum enim dico regnum, potestatem quamdam dico, quam componunt multae potestates particulares, quae tamen omnes fluunt ex regno. Si enim diffiniens regnum dicam, quod regnum est monarchia, cujus potestates, leges et ordines vivendi omnibus distribuuntur, erit quaedam ejus particularis potestas potentia praesidis qui terrae principatur. Alia autem proconsulis, consilio cujus et nutu determinantur judicia et sententiae dantur. Alia autem tribuni, et alia ducis exercitus, et alia centurionis cohortis unius, et adhuc alia decani, et alia praefecti qui praeficitur ad paucos in lege justitiae constituendos: et sic diversae potestates junctae simul efficiunt universum quoddam, quod vocatur regnum. Et sic est in omnibus spiritualibus potentiis. In omnibus autem potestatibus, semper quidquid potest potentia inferior, potest et superior, sed non convertitur: et ideo inferior est semper in superiori secundum omnes suas operationes, sed nobilitantur operationes inferioris quando sunt in superiori. Similiter autem est in potestatibus causarum naturalium. Quaedam enim illarum sunt semper, et quaedam frequenter, et quaedam raro, sicut diximus in secundo Physicorum: et quidquid est potestatis in eo quod est raro, exercetur etiam ab eo quod est frequenter, et ab eo quod est semper, sed non convertitur. Habet tamen semper aliquid impotentiae et defectus inferior potestas, quod non potest referri ad superiorem potestatem: et ideo diximus, quod nobilius exercentur operationes inferioris potestatis a superiori quam, ab inferiori potestate.

Est autem adhuc notandum in istis potestatibus, quod si superior potestas non uniret in se potestatem inferiorem, non dicerentur omnia haec unum re gnum, nisi sicut acervus lapidum: et idcirco quanto potestas superior est simplicior, erit et universalior ad multa exercenda, quae sub illa potestate continentur. Omnino autem eodem modo est in anima quae est in potentia vitae in qua omnis potentia exercendi opera vitae continetur: et ideo particulares potestates, sicut vegetativum, et sensitivum, sunt quidem potentiae naturales ab ipsa fluentes, quae dicuntur proprietates, sed tamen inferioris potestatis opus et potentia in superiori nobilius est quam in seipsa: unde sensitiva nobilius terminat opera vegetativae, quam ipsa vegetativa sola. Nutritiva enim quae facit carnem, nobilius operatur quam illa quae facit lignum. Similiter autem est in generativa. Similiter autem est sensitiva intellectiva anima, quod omnes suas operationes nobilius participat. Et patet ex hoc jam quod in homine neque tres substantiae, sed una substantia simplicior et nobilior aliis: et ideo plures et nobiliores ab ea quam ab aliis fluunt potestates: et eaedem potestates quae sunt inferiorum, nobilius sunt in ipsa quam in eis: neque sunt istae potentiae non unitae: quia sic esset verum quod dixit Plato, quod scilicet quaedam collectio diversa operaretur: uniuntur enim semper inferiores in superiori per modum jam assignatum: et ideo particulares potestates non sunt partes essentialiter componentes animam, sed potius quae determinant suam totam potestatem ad opera vitae distributam per potentias: sicut et regnum distribuitur per potestates particulares ad distribuendam vitam, vel continendam et exercendam, quae vocatur civilis: et ideo dixerunt antiqui sapientes, quod anima est in corpore sicut rex in regno, et oculus est in ipsa sicut aliquis praefectus in potestate sibi juncta.

Ex his jam patet, quoniam eodem modo jam erit una ratio diffinitiva animae et figurae. In figuris enim sic est, quod nulla rectilinea invenitur praeter triangulum, et eas quae ipsum sequuntur in specie figurarum: et similiter est in animabus, quod nulla est anima praeter vegetativam, et quae sunt post ipsam, in ordine animarum: quia sicut figurae habent ordinem quod una est ante, et alia post, ita etiam anima vel animae. Simplicior enim linearum est recta: eo quod est unius formae tantum, sicut saepe diximus. Et simplicior figurarum est triangulus secundum formam figurationis, quia et in lineis est unitae formae, et in superficie: quia secundum formam non dividitur in figuram aliam: quia triangulus non dividitur in aliam figuram, quam in triangulum. Circulus autem duarum formarum est in convexa et in concava, sicut saepe diximus in antehabitis libris nostris. Aliae autem figurae rectilineae, tetragonus, pentagonus, sic deinceps, dividuntur in diversas figuras. In figuris igitur est ratio quaedam communis quae omnibus convenit, ex qua tamen non scitur quaelibet figura in specie, et qualiter una se habet ad aliam: et hoc est ita quod figura est quantitas linea vel lineis terminata, vel quod figura est terminatio quanti, si consenserimus quod figura est qualitas et non quantitas: hoc enim omni figurae convenit. Ex hac tamen non scitur qualiter triangulus est in tetragono secundum potestatem et in aliis figuris: et ideo ex illa non perfecte scitur trianguli natura, sed oportet quaerere trianguli propriam rationem. Neque propria dicit perfecte figurationis rationem, et ideo necessaria est communis. Si enim diffiniens triangulum dicam, triangulus est figura prima elementalis ad omnem figuram rectilineam, in qua dividitur omnis figura rectilinea, ex illa diffinitione non cognoscam esse figurationis in triangulo, licet cognoscam posse trianguli ad alias figuras. Et ideo in scientia figurarum duas diffinitiones oportet inquirere: unam communem, et alteram propriam, et neutra sine altera sufficit. Et similiter est in animae ratione, quod communis ratio est quae omnibus convenit animabus, quae est endelechia corporis physici potentia vitam habentis: tamen quia vitae potentia non est una in omnibus animabus, sed alia et alia, ideo oportet quaerere secundum quamlibet vitae potentiam, aliam et aliam rationem. Et ideo deludendus est qui dicit sufficere communem rationem in his et in aliis similibus, quae nullius erit propria ratio: et iterum non debemus esse in propria ratione, neglecta ratione communi.

Est autem et adhuc alia similitudo inter figuras et animas: sicut enim trigonum est in tetragono, et in omnibus aliis figuris, quae sunt communiter post triangulum secundum potentiam, ita est vegetativum in sensitivo, sensitivum in intellectivo. Trigonum autem est in tetragono potentia, non secundum se: sed si distribuatur tetragonum in ea quae potest, potest tunc in operationem trigoni et plus. Quoniam si dividatur lineis diagonalibus duabus, faciet quatuor triangulos: et similiter quaecumque figura est rectilinea, in tot triangulos dividitur, quot habet angulos, lineis a quolibet angulorum ad centrum figurae deductis. Similiter autem quoniam sensitivum distribuitur in potestates suas, tunc poterit in opera vegetativi, et amplius, et eodem modo intellectivum poterit in opera vegetativi et sensitivi. Tamen quia sicut trigonum non est in tetragono, secundum actum trigoni, sed tetragoni: ita neque vegetativum est in sensitivo secundum actum vegetativum, sed sensitivum, quod est superior potestas ad ipsum: et ideo ex se potens in potestatem inferioris potentiae ad ipsum, ut diximus superius. Propter quod etiam solvitur dubium quorundam, utrum, scilicet sensitivum, sit compositum ex vegetativo et quodam alio ? Constat enim quod non, sed sensitivum est unum simplex am plioris potestatis: et ideo ex sua simplici forma exercere potest nobilius opera vegetativi, quam ipsum vegetativum per se solum. Si enim ex illo et alio componeretur, qualiter esset forma simplex perficiens animal ? Similiter autem est de intellectivo. Neque enim in figuris figura tetragoni est composita, sed simplex: quae tamen distributa in ea quae potest, potest in tetragonum et amplius. Similiter autem est in omnibus formis consequenter ordinatis sicut causa primaria et secundaria, sicut dicitur in libro de Causis de esse, vivere, sentire, et intelligere. Quaelibet enim illarum est simplex una essentia, et tamen semper consequens habet potentiam praecedentis vel praecedentium omnium, et non influit secunda nisi cum causalitate antecedentium: quia vita nulli dat vitam sine esse, neque sensus alicui dat sensum sine vita et esse. Sic et intellectus nulli dat intelligere sine esse, vivere, et sentire, in genere mortalium. In coelestibus enim intelligere forte est sine sentire: erit tamen de hoc determinandum in prima philosophia.

Si autem hoc quaeritur, unde habeat consequens forma, quod potest omnium praecedentium formarum potestates operari ? Dicendum videtur quod habet a tribus, quorum unum est ipsa consequentia ordinis: non enim est consequens, nisi quia exivit a praecedente: et ideo potestas praecedentis potest in ea. Alia causa est, quia licet sit consequens secundum intellectum, tamen est vicinior secundum esse primae causae. Intellectus enim vicinior est primae causae quam sit sensus, et sic habet in se plures bonitates et nobilitates, quibus accedit ad conformitatem primae causae, et per illas bonitates plura potest quam aliqua alia essentia vel forma. Tertia causa est, quia est immaterialior et simplicior et separatior semper consequens quam praecedens, et ideo in plura potest quam antecedens ipsam. Dico autem simpliciorem secundum esse et non secundum rationem, quoniam secundum rationem est e converso: quia praecedentes formae cadunt in ejus diffinitione, ideo secundum rationem sunt ante eam et simpliciores ea. Et haec tria simul juncta dicunt veram causam, quia unica existens sequens in plura potest quam antecedens.

Et si forte aliquis objiciat, quod diffiniens et ratione prius est diffinito, et simplicius secundum esse et naturam, dicendum quod hoc est verum secundum communem naturam quae invenitur in pluribus: sed nos hic vocamus secundum esse simplicius et prius, quod in esse simplicius est et prius: et non dubitamus quin intellectus secundum esse simplicior sit quam sensus, licet communior natura sit sensus quam intellectus. Haec igitur est causa quod nulla istarum formarum composita est, et tamen in plura potest una quam alia. Si autem dicatur quod habet potentias naturales in seipsa, et sic componitur ex seipsis: dicimus quod hanc solam habet compositionem, sed illa non repugnat simplicitati formae. Rectum enim formam dicit in mathematicis: et recto tamen multa accidunt, ut propriae passiones ipsius, et potentiae naturales ejus, et tamen simplicitati suae non praejudicant: quia sunt post suam essentiam, et fluunt ab ipsa. Ita et ista post esse animae sunt et fluunt ab ipsa, et ideo non tollunt ejus simplicitatem. Ex dictis igitur patet quod non sufficit assignasse communem animae diffinitionem, nisi propriam secundum quamlibet ejus potestatem assignemus, per quam sciantur ea quae accidunt ei secundum potestates illas. Oportet igitur scire quae sit uniuscujusque anima, ut quae hominis, et quae bestiae, et quae plantae: quia, sicut diximus, sensitivum non est sine vegetativo, licet e converso vegetativum a sensitivo separetur, ut in plantis apparet. Iterum autem sine tactu non habetur aliquis aliorum sensuum: tactus autem ab aliis separatur, quia multa de numero animalium neque visum, neque auditum ne que odoratus sensum habent, sed tactum solum, et gustum secundum quod est quidam tactus, et cum sensitivo principio vitae.

Quaedam etiam habent secundum locum motum, et quaedam non habent ipsum: ultimum autem quod est finis et paucorum animalium habent quaedam intellectum, et multa non habent. Homo enim solus habet in genere mortalium, nisi secundum Platonicos inveniatur aliquod intellectivum mortale homine dignius: et quibuscumque inest intelle ctus, insunt et antecedentia omnia, sed non convertitur. Quibusdam enim inest solus sensus, et quaedam cum hoc habent imaginationem, et quaedam cum his memoriam, et quaedam cum his experimentum et artem, sicut homines. De speculativo autem intellectu altera ratio est, quia separatus est et magis proprie separatorum quam mortalium. Sed tamen in tertio hujus scientiae libro de ipso erit tractandum, et videndum quid et quorum sit. Sed ex dictis manifestum est, quod promptissima erit ratio animae qua cognoscitur quid est horum unumquodque.