CAPUT VI.

Abubacher autem magnus apud Arabes et Avempace aliam viam elegerunt. Propter superius enim inductas rationes et propter quasdam quae adhuc inducentur, consenserunt quod in hominibus omnibus praesentibus, praeteritis, et futuris, unus et unicus numero et specie est intellectus. Et quaerentes qualiter ille continuaretur homini cuilibet, non continuationem illam viderunt et unionem causari ex parte intellectus possibilis vel agentis, cum ambo sint separati et immixti et nulli habentes aliquid commune, sicut dixit verissime Anaxagoras. Viderunt autem ab alia parte, quod id quod est unum specie et numero apud omnes, unam numero et specie habere perfectionem: et sic deberet sequi quod uno homine accipiente scientiam quilibet homo haberet scientiam eamdem, quod viderunt minime fore verum, et ideo dixerunt in anima rationali non esse intellectum separatum nisi agentem: possibilem autem intellectum esse conjunctum corpori, eo quod hoc nihil aliud est quam phantasia: phantasmata enim sunt potentia intellectus, et efficiuntur, ut dicunt, actu intellectus, quando separantur ab intellectu agente: et quia phantasia non est una apud omnes, per phantasiam continuantur et uniuntur intellectum et intellectus cum particulari quolibet homine. Et ut eorum melius intelligatur opinio, dixerunt isti quod non est aliquis possibilis intellectus in homine, qui sit subjectum intelligibilium secundum quod intelligibilia sunt: quia dicunt forma speculationis de sui subjecto in quo sit in luce agentis intellectus denudatum esse intellectum: et hoc non potest habere subjectum in quo sit, quoniam universalis est, et ideo est ubique et semper: si autem haberet subjectum, individuaretur necessario, quoniam omnis forma per suum subjectum individuatur et terminatur: et ideo dixerunt isti quod vocatur id possibilis sive potentia intellectus, quod est potentia speculativus intellectus, et hoc est phantasma in phantasia. Et sic videntur in partem convenire cum Theophrasto et Themistio, in parte videntur illis contradicere, quoniam in hoc conveniunt quod dicunt intelligere animae nihil aliud esse quam formas denudatas in luce agentis, et quod non est aliqua animae rationalis pars quae sit subjectum intelligibilium. Dissentiunt autem ab illis in eo quod Theophrastus et Themistius dicunt intellectum possibilem esse animae rationalis partem, sed nunquam esse in potentia, quod semper habet in se lumen agentis vel ipsum agentem, prout lumen est, sicut diaphanum illuminatum habet in se actum lucis. Isti autem duo viri omnino nullum hoc modo possibilem intellectum esse in anima dicunt: hoc autem quod dicunt esse intentionem Aristotelis in III de Anima, dicunt quoniam, sicut inferius ostendemus, dicit Aristoteles quod si formae denudatae essent in rebus extra animam, res essent intelligentes: dicunt igitur quod ipsa forma denudata est intellectus in actu, et permixta particulari est intellectus in potentia: et quia non subjicitur formae intellectus agens qui pars animae est, ideo est immixtus et intransmutabilis et immaterialis: nec efficitur hoc aliquid per seipsum: quoniam non subjicitur ei: et hoc modo solvunt dubia supra inducta.

Sed omnino videtur mirabile de viris istis qui multa subtiliter intellexerunt, quod non viderunt Aristotelis esse scientiam, quod phantasma movet intellectum: movens autem non est motum: oportet igitur quod motum a phantasmate non sit phantasia vel phantasma: constat autem potentiam nunquam movere actum qui educitur de ipsa: ergo phantasma non potest dici movens ipsum speculativum intellectum oportet igitur omnino, quod aliquis intellectus qui sit pars animae rationalis, sit motus a phantasmate: et ista ratio cogit Aristotelem ponere intellectum possibilem. Ratio autem quae decepit Abubacher et Avempace fuit ista, quod movens et motum debent habere communicationem sicut agens et patiens communicat in subjecto: si igitur phantasma est movens, oportet quod id quod movetur, communicationem habeat cum ipso in subjecto eodem: sic cum phantasma sit particulare, oportet quod motum ab ipso sit particulare. Amplius movens speciem suam dat ei quod movetur ab ipso, quando fuerit movens univocum: in anima autem non est movens nisi univoce secundum formam: igitur motum a phantasmate oportet habere phantasiam formam: formalis haec autem phantasia est sensibilis, et particularis forma: talem autem non habet pars animae separatae: non est igitur aliqua pars animae separatae quae moveatur ut subjectum a phantasmate.

His autem respondere non grave est: quoniam nos ostendemus inferius, quod communicantia quae est inter agens et patiens, movens et motum physice, non est inter intellectum possibilem et id quod movet ipsum ad formam intelligibilis, et hoc quidem dicit Aristoteles, sed nos probabimus et modo supponamus. Licet autem phantasia sit particulare et sensibile, non tamen movet intellectum separatum possibilem existens in actu particularis et sensibilis, sed potius in actu denudationis et abstractionis, quam accipit a lumine intellectus agentis: sicut etiam colores esse materiale habent in corporibus coloratis, non tamen per hoc movent ipsum, sed esse formale quod accipiunt a lumine corruptibili. Totum autem quod fugiunt et isti et illi de quibus prius habitum est omnes praeter Alexandrum, hoc est ne cogantur dicere intellectum possibilem aliquid esse primae materiae, sicut supra patuit ex Theophrasti dubitatione.